SAĞLIK KURUMLARINDA FİNANSAL
YÖNETİM VE MALİYET ANALİZİ
Prof. Dr. İsmail Ağırbaş
İçindekiler
Önsöz ...11
1. Bölüm Sağlık Kurumlarında Finansal Yönetime Giriş ... 15
1.1. Finansman ve Finans Kavramları ...16
1.2. Sağlık Kurumlarında Finansal Yönetim ...19
1.3. Finans Fonsiyonunda Gelişmeler ve Finansal Amaç ...22
1.4. Finansal Amaç ...24
2. Sağlık Kurumlarında Finansal Yönetimin Gelişmesine Etki Eden Faktörler...26
3. Finansal Yöneticinin Görevleri ...29
4. Finansal (Mali) Piyasalar ...32
4.1. Para Piyasası ...33
4.2. Sermaye Piyasası ...34
5. Finansal Tablolar ...36
5.1. Finansal Tabloların Özellikleri ...36
5.2. Finansal Tablo Türleri ...37
5.2.1. Bilanço (Finansal Durum Tablosu) ...38
5.2.2. Gelir Tablosu (Gelir – Gider Tablosu) ...50
5.2.3. Satışların Maliyeti Tablosu ...55
5.2.4. Fon Akım Tabloları ...56
5.2.5. Kar Dağıtım Tablosu ...57
5.2.6. Özkaynaklar Değişim Tablosu ...58
5.2.7. Sağlık Kurumlarında Finansal Tablo Türleri ...58
6. Finansal Yönetimin ve Diğer Bilim Dallarıyla İlişkisi ...62
6.1. Birincil Disiplinler ...63
6.2. İkincil Disiplinler ...64
6.3. Üçüncül Disiplinler ...65
Kaynaklar ...67
2. Bölüm Sağlık Kurumlarında Finasal Analiz ... 69
1. Giriş...69
2. Finansal Analizin Tanımı ve Yararları ...69
3. Finansal Analiz Türleri ...70
3.1. Amacına Göre Finansal Analiz ...70
3.2. Kapsamına Göre Finansal Analiz ...71
3.3. Analizi Yapanın Niteliğine Göre Finansal Analiz ...72
4. Finansal Tablo Analiz Teknikleri ...72
4.1. Oran Analizi Yöntemi ile Analiz (Rasyo Analizi) ...73
4.1.1. Likidite Durumun Analizine İlişkin Oranlar...74
4.1.2. Finansal Yapının Analizine İlişkin Analizler Oranlar ...80
4.1.3. Çalışma Durumun Analizine İlişkin Oranlar (Faaliyet Oranları) ...86
4.1.4. Kârlılık Durumunun Analizine İlişkin Oranlar ...96
4.1.4.1.Kâr İle Satışlar Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar ...96
4.1.4.2. Kâr ile Yatırımlar Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar ...98
4.2. Karşılaştırmalı Tablolar Analizi (Yatay Analiz)... 102
4.3. Yüzde Yöntemi ile Analiz (Dikey Analiz) ... 104
4.4. Eğilim Yüzdeleri Yöntemi ile Analiz (Trend Analizi) ... 106
5. Yüksek Enflasyon ve Finansal Tablolar ... 107
5.1. Enflasyonun Bilanço Üzerindeki Etkileri ... 109
5.1.1.Enflasyonun Varlıklara Etkisi ... 109
5.1.2. Enflasyonun Kaynaklara Etkisi ... 110
5.2. Enflasyonun Gelir Tablosu Üzerindeki Etkileri ... 110
5.3. Enflasyonun Finansal Tablolar Üzerindeki Etkisinin Giderilmesi ... 111
5.4.1. Genel Fiyat Düzeyine Göre Bilançonun Düzenlenmesi ... 112
5.4.1.1.Parasal Kalemlerin Düzeltilmesi ... 112
5.4.1.2. Parasal Olmayan Kalemlerin Düzeltilmesi ... 113
5.4.1.3. Öz Kaynakların Düzeltilmesi ... 113
5.4.2. Genel Fiyat Düzeyine Göre Gelir Tablosunun Düzenlenmesi ... 113
5.4.2. 1. Dönem İçinde Ortaya Çıkan İşlemlerin Düzeltilmesi ... 114
5.4.2. 3. Döneme İlişkin Amortisman ve İtfa Paylarının Düzeltilmesi ... 114
5.4.2. 4. Parasal Olmayan Kalemlerin Satışından Sağlanan Kâr ve Zararın Düzeltilmesi ... 115
5.4.2.5. Parasal Kalemlerin Neden Olduğu Satınalma Gücü Kazanç veya Kayıplarının Hesaplanması ... 115
Kaynaklar ... 116
3. Bölüm Sağlık Kurumlarında Finansal Planlama ...119
1. Giriş... 119
2. Plan Çeşitleri ... 124
2.1. Planlama Düzeylerine Göre ... 124
2. 2. Sürelerine Göre ... 126
2.3. Kapsamlarına Göre ... 127
2. 4. Kullanım Biçimlerine göre ... 128
3. Planlama ve Bütçeleme ... 128
3.1. Kamu Sağlık Kurumları Bütçesi ... 129
3.2. Genel ve Özel Bütçe Sistemi ... 131
3.2.1. Genel ve Özel Bütçe Hazırlık Aşaması ... 133
3.2.2. Maliye Bakanlığı ve Hükümet Aşaması ... 135
3.2.3.Yasama Aşaması ... 136
3.2.4. Uygulama Aşaması ... 139
3.2.5. Denetlenme Aşaması ... 144
3.3. Döner Sermaye İşletmeleri... 145
3.3.1. Döner Sermaye İşletme Bütçesi ... 150
3.3.2. Bütçenin Hazırlanması, Onaylanması Ve Uygulanması ... 151
3.4. Özel Sağlık Kurumları İşletme Bütçesi ... 168
3.4.1. Sağlık Kurumu Satış Bütçesi ... 168
3.4.2. Sağlık Kurumu Üretim Bütçesi ... 169
3.4.3. Sağlık Hizmeti Satış Maliyeti Bütçesi ... 171
3.4.4. Faaliyet Giderleri Bütçeleri ... 172
3.4.5. Sağlık Kurumu Yatırım Bütçesi ... 172
3.4.6. Sağlık Kurumu Nakit Bütçesi ... 173
3.4.7. Sağlık Kurumu Proforma Bilanço ve Gelir Tablosu ... 174
Kaynaklar ... 177
4. Bölüm Sağlık Kurumlarında Finansal Örgütlenme ...179
1. Giriş... 179
1.1. İşlerin Tanımlanması ... 179
1.2. İşlerin Bölümlere Ayrılması ... 180
1.3. Örgütsel Yapının Kurulması ... 180
1.4. Görev, Yetki ve Sorumluluklarının Belirlenmesi ... 181
1.5. Örgüt Şemaları ve Örgüt El Kitaplarının Hazırlanmasıdır ... 181
1.6. Türkiye Sağlık Sisteminin Organizasyonel Yapısı ... 183
2. Sağlık Bakanlığında Finansal Örgütlenme ... 183
3. Sağlık Bakanlığı Bağlı Kuruluşlarında Finansal Örgütlenme ...188
3.2.Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumunda Finansal Örgütlenme ... 191
3. 2. 1. Mali Hizmetler Kurum Başkan Yardımcılığı ... 194
3.2.1.1. Finansal Analiz Daire Başkanlığının Görevleri ... 195
3.2.1.2. Döner Sermaye Bütçe ve Muhasebe İşlemleri Daire Başkanlığı ... 197
3.2.1.3. Hizmet Alımları ve Tedarik Yöntemi Daire Başkanlığı Görevleri ... 198
3.3. Kamu Hastane Birlikleri ve Bağlı Sağlık Kurumları ... 199
3.3.1. Genel Sekreterin Görev, Yetki ve Sorumlulukları ... 200
3.3.2. Mali Hizmetler Başkanının Görev, Yetki ve Sorumlulukları ... 201
3.3.3. Hastane yöneticisinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları ... 203
3.3.4. İdari ve Mali Hizmetler Müdürünün Görev, Yetki ve Sorumlulukları ... 204
3.4.Türkiye Halk Sağlığı Kurumu ... 208
3.5.Türkiye İlaç ve Tıbbî Cihaz Kurumu ... 209
3.6.Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü ... 210
4. Üniversiteler ve Bağlı Sağlık Kurumlarında Finansal Örgütlenme ... 210
4.1. Üniversite Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı Görev Yetki ve Sorumlulukları ... 210
4.2. Üniversite Döner Sermaye İşletmeleri Yönetim Yapısı ... 213
4.3. Üniversite Döner Sermaye İşletmeleri Örgüt Yapısı ... 213
4.4. Üniversite Hastanelerinde Finansal Örgütlenme ... 217
5. Özel Hastanelerde Finansal Örgütlenme ... 222
Kaynaklar ... 227
5. Bölüm Sağlık Kurumlarında Dönen Varlıkların Yönetimi ...229
1. Giriş... 229
2. Paranın Zaman Değeri ...230
2.1. Basit Faiz ... 231
2.2. Bileşik Faiz ... 233
2.3. Gelecek Değer ve Gelecek Değer Faktörü ... 234
2.4. Bugünkü Değer ve Bugünkü Değer Faktörü ... 236
2.5. Gelecek Değer Faktörü Anüite (GDFA) ... 238
2.6. Bugünkü Değer Faktörü Anüite (BDFA) ... 239
3. Sağlık Kurumlarında İşletme Sermayesi Yönetimi ... 242
3.1. İşletme Sermayesi Belirleme Yöntemleri ... 244
3.1.1. Yıllık Faaliyet Devri Katsayısı Yöntemi ... 244
3.1.2. Günlük Gider Tutarı Yöntemi ... 245
3.1.3. Schmallenbach Yöntemi ... 246
3.2. İşletme Semayesi Finanslama Yöntemleri ... 246
3.2.1. Dengeli Finanslama Stratejisi ... 247
3.2.2. İhtiyatlı Finanslama Stratejisi ... 247
3.2.3. Atılgan Finanslama Stratejisi ... 247
3.3. Sağlık Kurumlarında İşletme Sermayesi Döngüsü ... 247
3.4. İşletme Sermayesi Yönetiminin Sağlık Kurumları Açısından Önemi ... 249
4. Sağlık Kurumlarında Hazır Değerler ve Nakit Yönetimi ... 250
4.1. Nakit Bulundurma Nedenleri ... 252
4.2. Nakit Bulundurmanın Yararları ve Sakıncaları ... 253
4.3. Hazır Değerler ve Nakit Yönetiminde Etkililiği Artırma Yöntemleri ... 255
4.4. Nakit Gereksinimin Belirlenmesinde Kullanılan Modeller... 256
4.4.1. Baumol Modeli ... 257
4.4.2. Miller - Orr Modeli ... 258
4.4.3. Beranek Modeli... 259
5. Sağlık Kurumlarında Alacakların Yönetimi ... 260
5.1. Vadelerine Göre Alacaklar... 262
5.2. Niteliklerine Göre Alacaklar ... 262
5.3. Vergi Usulü Açısından Alacaklar ... 262
5.4. Alacaklara Yapılan Yatırımı Etkileyen Faktörler ... 262
5.5. Sağlık Kurumlarında Alacakların Yönetim Süreci ... 263
5.5.1. Sağlık Uygulama Tebliği (SUT) ... 264
5.5.2. Fatura İnceleme Usul ve Esasları ... 264
5.5.3. Genel Sağlık Sigortası Kapsamındaki Hastalar İçin Faturalama İş Akış Şeması ... 266
5.6. Alacakları Finanse Etme Yöntemleri ... 278
5.6.1. Alacakların İskonto Ettirilmesi ... 279
5.6.2. Faktöring ... 279
5.6.3. Forfaiting... 279
5.7. Alacakların Yönetiminde Etkililiği Arttırıcı Yöntemler ... 280
6. Sağlık Kurumlarında Stokların Yönetimi ... 281
6.1. Sağlık Kurumlarında Stok Türleri ... 282
6.1.1.Tıbbi Stoklar ... 282
6.1.2. Diğer Stoklar ... 283
6.2. Stok Bulundurmayı Etkileyen Faktörler ... 283
6.3. Stok Maliyetleri ve Optimum Stok Miktarının Belirlenmesi ... 284
6.4. Stok Kontrol Yöntemleri ... 286
6.4.1. Geleneksel Stok Kontrol Yöntemleri ... 286
6.4.2. Modern Stok Kontrol Yöntemleri ... 289
6.5. Stok Yönetiminde Etkililiği Arttırma Yöntemleri ... 290
6. Bölüm Sağlık Kurumlarında Duran Varlıkların Yönetimi ...293
1. Giriş... 293
2. Sağlık Kurumları Açısından Duran Varlık Yatırımlarının Önemi ... 295
3. Sağlık Kurumlarında Maddi Duran Varlık Yatırım Türleri ... 297
3.1. Pazar Genişletmeye veya Hizmet Çeşitlendirmeye Yönelik Yatırımlar ... 298
3.2. Sağlık Kurumunun Bakım - Onarımı ve Yenileme Yatırımları ... 298
3.3. Maliyet Tasarrufu Sağlamaya Yönelik Yatırımlar... 299
3.4. Diğer Yatırımlar ... 299
4. Yatırım Projelerinin Değerlendirilmesi: Sermaye Bütçelemesi ... 300
4.1. Sermaye Bütçelemesi Süreci ... 301
4.2. Sermaye Bütçelemesi Yöntemleri ... 303
4.2.1. Paranın Zaman Değerini Göz Önünde Bulundurmayan Yöntemler ... 304
4.2.1.1 - Yatırımın Ortalama Karlılığı (Return on Investment) ... 304
4.2.1. 2. Geri Ödeme Süresi Yöntemi (Pay Back Period) ... 306
4.2.2. Paranın Zaman Değerini Göz Önünde Bulunduran Yöntemler ... 309
4.2.2. 1. Net Bugünkü Değer Yöntemi (Net Present Value) ... 309
4.2.2.2 - İç Verimlilik (İç Karlılık/İç Getiri) Oranı Yöntemi (Internal Rate of Return) ... 312
4.2.2.4. Maliyet Fayda Endeksi Yöntemi ... 317
4.2.2.5. Ekonomik Katma Değer Yöntemi (Economic Value Added (EVA) .... 332
4.2.3. Belirsizlik Şartları Altında Sermaye Bütçelemesi Yöntemleri ... 334
4.2.3.2 - Belirlilik Eşdeğeri (Eşiti) Yöntemi ... 335
5. Duran Varlık Yatırımlarında Satın Almaya Alternatif Bir Yöntem: Finansal Kiralama (Leasing) ... 339
5.1. Finansal Kiralama Süreci ... 351
5.2. Finansal Kiralama Koşulları... 352
5.3. Finansal Kiralamanın Yararları ... 353
5.3.1. Sağlık Kurumu Açısından Yararları ... 353
5.3.3. Kiralayan Açısından Yararları ... 354
5.3. Finansal Kiralamanın Sakıncaları ... 354
Kaynaklar ... 356
7. Bölüm Sağlık Kurumlarında Kaynakların Yönetimi ...359
1. Giriş... 359
2. Yabancı Kaynak İle (Borç) Finansman ... 361
2.1. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklarla Finansman ... 361
2.2. Kısa Vadeli Finansman Kaynakları ... 364
2.2.1.Kısa Süreli Ticari Borçlar (Satıcı Kredileri) ... 364
2.2.2. Kısa Süreli Banka Kredileri ... 366
2.2.3. Kısa Süreli Finansman Bonoları ... 367
2.2.4. Faktöring ... 367
2.2.5. Kısa Süreli Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler ... 368
2.2.6. Diğer Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar ... 369
2.3. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklarla Finansman ... 370
2.3.1. Uzun Vadeli Borçlarla Finansmanın Avantajlı Yönleri ... 371
2.3.2. Uzun Vadeli Borçlarla Finansmanın Dezavantajlı Yönleri ... 371
2.4. Uzun Vadeli Finansman Kaynakları ... 372
2.4.1.Uzun Vadeli Banka Kredileri ... 373
2.4 2.Tahvil (Borç Senedi) Çıkarılması ... 374
2.4.3.Taksitli Donanım (Makine – Teçhizat) Kredileri ... 377
2.4.4. Dönen (Devreden - Rotatif) Krediler ... 378
2.4 5.Finansal Kiralama (Leasing) Yoluyla Finansman ... 378
2. 4. 6.Uzun Vadeli Ticari Krediler (Uzun Vadeli Satıcı Kredileri) ... 378
2.4. 7. Forfaiting ... 379
3. Öz Kaynakla Finansman ... 380
3. 1. Öz Kaynakla Finansman Kararını Etkileyen Faktörler ... 385
3.1.1. Sağlık Kurumunun Satış ve Karlarının İstikrarı ... 385
3.1.2. Geleceğe Yönelik Tahminler ... 385
3.1.3. Uygun Alternatif Finansman Kaynağı Bulunmaması ... 385
3.1.4. Sağlık Kurumunun Finansal Yapısı (Borçlanma Oranı) ... 386
3.1.5. Sağlık Kurumunun Likidite Durumu ... 386
3.1.6. Kaynak Maliyeti ... 386
3.1.7. Finansal Kaldıraç Etkisi ... 387
3.1.8. Sağlık Kurumunun Kısa Sürede Büyüme Arzusu ... 387
3.1.9. Kredi Sözleşmelerinde Yer Alan Koşullar ... 387
3.1.10. Teşvik Uygulamalarından Yararlanma İsteği ... 387
3.1.11. Halka Açılma İsteği ... 387
3.2. Öz Kaynaklar İçerisinde Yer Alan Hesap Grupları ... 388
3.2.1. Ödenmiş Sermaye ... 388
3.1.2. Sermaye Yedekleri ... 388
3.1.3. Kar Yedekleri ... 388
3.1.4. Geçmiş Yıllar Karları ... 389
3.1.5. Geçmiş Yıllar Zararları ... 389
3.1.6. Dönem Net Karı/Zararı... 389
4. Sermaye (Kaynak) Maliyeti ... 389
4.1. Yabancı Kaynak Maliyetinin Hesaplanması ... 391
4.2. Öz Kaynak Maliyetinin Hesaplanması ... 393
4.2.1. Adi Hisse Senedi Maliyeti ... 393
4.2.2.Yeni İhraç Edilen Hisse Senedi Maliyeti ... 395
4.2.3. Dağıtılmayan Karların Maliyeti ... 395
4.3.Ağırlıklı Ortalama Sermaye Maliyetinin (AOSM) Hesaplanması ... 397
5. Sermaye (Kaynak) Yapısı ... 399
5.1. Sermaye Yapısı ile İlgili Klasik Yaklaşımlar ... 400
5.1.1. Net Gelir Yaklaşımı ... 400
5.1.2. Net Faaliyet Geliri Yaklaşımı ... 401
5.1.3. Geleneksel Yaklaşım ... 403
5.1.4. Modigilani-Miller (MM) Yaklaşımı ... 404
5.2. Sermaye Yapısı ile İlgili Modern Yaklaşımlar ... 405
5.2.1. Ödünleşme Yaklaşımı ... 405
5.2.2. Bilgi Asimetrisi Yaklaşımı... 406
5.2.3. Finansman Hiyerarşisi Yaklaşımı ... 406
5.2.4. Piyasa Zamanlaması Yaklaşımı ... 406
6. Optimal Sermaye Yapısı ... 407
6.1. Hisse Başına Kar Analizi ... 408
6.2. Nakit Akışı Analizi ... 410
6.3. Risk Analizi... 411
6.4. Esneklik Analizi ... 411
7. Finansman Kararlarının Önemi ve Dikkate Alınması Gereken Konular... 412
Kaynaklar ... 418
8. Bölüm Sağlık Kurumlarında Maliyet Analizi ...419
1. Giriş... 419
2. Muhasebe ... 420
2.1. Genel Muhasebe ... 420
2.1.1. Sağlık Kurumlarında Genel – Özel – Mahalli Bütçe Muhasebesi ... 421
2.1.2. Sağlık Kurumlarında Döner Sermaye Muhasebesi ... 422
2.1.3. Sağlık Kurumlarında Dernek veya Vakıflar Muhasebesi ...427
2.1.4. Sağlık Kurumlarında Taşınır Mal Muhasebesi ... 423
2. 2. Yönetim Muhasebesi ... 424
2.2.1. Sağlık Kurumlarında Maliyet Muhasebesi ... 424
2.2.2. Sağlık Kurumlarında Maliyet Analizleri ... 425
2.2.2.1. Maliyet Hacim Kâr Analizleri ... 425
2.2.2.2. Maliyet Minimizasyon Analizleri (Cost Minimization Analysis) ... 426
2.2.2.3. Maliyet Etkililik Analizi (Cost Effectiveness Analysis) ... 426
2.2.2.4. Maliyet Fayda Analizi (Cost Benefit Analysis) ... 427
2.2.2.5. Maliyet Kullanım Analizi (Cost Utility Analysis) ... 427
2. 2. 3. Sağlık Kurumlarında Finansal Tablo Analizleri ... 428
3. Sağlık Kurumlarında Maliyet Analizi ... 428
3. 2. Gider Yerlerinin Tanımlanması ... 431
3. 2. 1. Esas Üretim Gider Yerleri ... 432
3. 2. 2. Yardımcı Üretim Gider Yerleri ... 433
3.2.3. Yönetim ve Destek Hizmet Gider Yerleri ... 433
3.3. Gider Türlerinin Belirlenmesi ... 434
3.3.1. Giderleri Türlerine Göre Sınıflandırma ... 434
3.3.2. Giderlerin Çıktılara Yüklenmesine Göre Sınıflandırma ... 435
3.3.3. Giderlerin Üretim Miktarı Göre Ayrımı ... 435
3.3.4. Giderlerin İşletme Fonksiyonlarına Göre Sınıflandırma ... 437
4. Giderlerin Gider Yerlerine Dağıtımı ... 437
5. Yönetim ve Destek Gider Yerlerindeki Giderlerin Yardımcı ve Esas Gider Yerlerine Dağıtımı ... 439
5.1. Dolaysız (Basit) Dağıtım Yöntemi ... 439
5.2. Kademeli (Basamaklı) Dağıtım Yöntemi ... 439
5. 3. Tekrarlanan (Çift Bölüştürme) Dağıtım Yöntemi ... 440
5. 4. Çok Sayılı Bölüştürme Yöntemi ... 441
5. 5. Planlı (Standart) Dağıtım Yöntemi ... 441
6. Yardımcı ve Esas Gider Yerlerinin Toplam ve Birim Maliyetlerin Hesaplanarak Maliyet Fonksiyonlarının Oluşturulması ... 441
Kaynaklar ... 537
ÖNSÖZ
Bir ülkenin en önemli kaynağı insandır. Toplumu oluşturan bireylerin ve dolayısıyla toplumun en büyük zenginliği ise sağlığıdır. Bu nedenle sağ- lık sorunlarını belli düzeyde çözmüş olan ülkelerde genel olarak ekonomik, siyasal ve sosyal yapılarda sağlıklıdır. Birey ve toplum hayatında önemli bir yeri olan sağlık ve sağlık hizmetleri için yapılan harcamalar giderek artmak- tadır. Ülkeler Gayri Safi Yurtiçi Hâsılalarının, bireylerde gelirlerinin önemli bir kısmını sağlık harcamaları için kullanmaktadır. Bunun bir sonucu olarak sağlık hizmetleri maliyeti sürekli olarak gündemde olan önemli konulardan biridir.
Toplumlara çeşitli sağlık hizmetleri sunan sağlık kurumları, sağlık siste- minin en önemli bileşenleridir. Tıp bilimi ve teknolojisindeki gelişmelere para- lel olarak sağlık kurumları hızla değişmiş, önemleri gittikçe artmış ve sağlık harcamalarının önemli bir bölümünü tüketen sosyoekonomik kuruluşlar hali- ne gelmişlerdir. Bu gelişim sağlık kurumlarının yönetilmesini güçleştirmiş ve sağlık kurumlarında finansal yönetimin önemini arttırmıştır.
Bir konuda alınacak kararların isabeti, o konudaki bilgilerin niteliği, nice- liği ve güncelliğine bağlıdır. Sağlık kurumları yönetim faaliyetlerinde bilgi temininin önemi büyüktür. Finansal yönetim, sağlık kurumları yöneticilerine kurum hakkında finansal bilgiler sunmayı amaçlayan ve onların sağlıklı kararlar almasına yardımcı olan önemli bir araçtır.
Türkiye’de sağlık kurumlarında finansal yönetim alanında yazılı kaynak ye- tersizliği bulunmaktadır. Bu kitap ile alandaki yetersizliğin giderilmesine katkı sağlamak amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, konular hem teorik olarak anlatılmış hem de uygulamadaki karşılıklarına da yer verilmeye çalışılmıştır.
Sevgili öğrencim ve de meslektaşım Prof. Dr. İsmail AĞIRBAŞ’ı, sağlık yö- netimi alanına kazandırdığı bu değerli eserden dolayı kutluyor ve teşekkür edi- yorum.
Prof. Dr. Mehmet Tokat Ankara, 2014
1. Bölüm
Sağlık Kurumlarında Finansal Yönetime Giriş
Bir ülkenin en önemli kaynağı insandır. Toplumu oluşturan bireylerin ve dolayısıyla toplumun en büyük zenginliği ise sağlığıdır. Bu nedenle sağ- lık sorunlarını belli düzeyde çözmüş olan ülkelerde genel olarak ekonomik, siyasal ve sosyal yapılarda sağlıklıdır. Birey ve toplum hayatında önemli bir yeri olan sağlık ve sağlık hizmetleri için yapılan harcamalar giderek artmak- tadır. Ülkeler Gayri Safi Yurtiçi Hâsılalarının, bireylerde gelirlerinin önemli bir kısmını sağlık harcamaları için kullanmaktadır. Bunun bir sonucu olarak sağlık hizmetleri maliyeti sürekli olarak gündemde olan önemli konulardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kapsamda, sağlık hizmetlerinin fi- nansmanı için gelirlerin toplanması, bu gelirlerin havuzlanması ve hizmet sunuculara ödeme yapılması tüm dünya da tartışılan konular arasında yer almaktadır. Bu nokta da kamu ve özel sektör tarafından yürütülen politika- lar sağlık hizmetlerini ve sağlık kurumlarını doğrudan etkilemektedir. Bu nedenle sağlık hizmetleriyle ilgili bütün kararların bilimsel kanıtlara da- yanması gerekmektedir.
Toplumlara çeşitli sağlık hizmetleri sunan sağlık kurumları, sağlık siste- minin en önemli kuruluşlarıdır. Tıp bilimi ve teknolojisindeki gelişmeler ile toplumun demografik yapısı ile hastalık yapılarındaki değişikliklere paralel olarak sağlık kurumları da hızla değişmiş, önemleri gittikçe artmış ve sağlık harcamalarının önemli bir bölümünü tüketen sosyoekonomik kuruluşlar hali- ne gelmişlerdir. Bu gelişim, genelde sağlık kurumları yönetimin, özelde ise sağlık kurumlarında finansal yönetimin önemini arttırmıştır. Çünkü sağlık kurumlarının kurulabilmesi, faaliyetlerini sürdürebilmesi, gelişmeleri izleye- rek kendilerini yenileyebilmeleri için parasal kaynaklara ihtiyaç duyulmakta- dır. Parasal kaynaklar, insangücünün çalışma alanına sokulması, tıbbi malze- me, tıbbi cihaz ve yerlerin alınması, kiralanması, kurum binalarının yapılması vb. hususlarda temel araç niteliğindedir. Sağlık kurumları pahalı alet, cihaz ve
personel kullanan yani pahalı çalışan dolayısıyla parasal kaynaklara çok ihti- yaçları olan kuruluşlardır. Bu nedenle sağlık kurumlarının sağlam fon kaynak- larına sahip olması ve bunları ekonomik, verimli ve etkili olarak kullanması gerekmektedir. Bu da finansal yönetimin konusunu oluşturmaktadır. Dolayı- sıyla sağlık kurumlarının finansal olarak iyi yönetilmeleri gerekliliği kaçınıl- maz bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır Finansal yönetim, günümüz sağlık kurumlarında önemli ve özellikli bir yönetim alanı olmuştur. Finansal olarak iyi yönetilen sağlık kurumları diğer sağlık kurumlarından bir adım önde olacaklardır.
Sağlık sektörünün genel ekonomi içerisindeki payının ve pazar büyük- lüğünün artması, sağlık hizmetinin çeşitlenmesini ve buna bağlı uzmanlaş- mayı da beraberinde getirmektedir. Genel işletmelerin finansal yönetimi için geçerli olan temel amaç ve görevler genel olarak sağlık kurumları açısından da geçerlidir. Ancak, sağlık hizmeti arzı ve talebi ile sağlık kurumlarının kendisine has özellikleri sektörü, hizmetin pazarlama üretim, kalite ve geri bildirim aşamalarında mal üretim sektöründen farklı özellikler taşımaktadır.
Sağlık kurumlarında finansal yönetime giriş başlıklı bu bölümde; finans- manla ilgili temel kavramlar açıklanmış ve finansal yönetimin tarihsel gelişim sürecine değinilmiştir. Daha sonra finansal amaç ve finansal yönetimin geliş- mesine etki eden faktörler anlatılmıştır. Son olarak finansal yöneticilerin gö- revleri, finansal piyasalar, finansal tablolar ve finansal yönetimin diğer disip- linlerle olan ilişkisi hakkında bilgi verilmiştir.
1.1. Finansman ve Finans Kavramları
İlgili yayınlarda işletme, ihtiyaç duyulan ekonomik mal ve hizmetleri üretmek veya pazarlamak, böylece var olan talebi tatmin ederek fayda yarat- mak, dolayısıyla kar elde etmek için faaliyette bulunan ekonomik kuruluş olarak tanımlanmakta ve bir sistem olarak kabul edilip incelenmektedir. Bilin- diği üzere sistem birbiriyle etkileşimde olan parçaların oluşturduğu bir bütün olup alt sistemlerden oluşmakta ve dış sistemlerden etkilemektedir. Herhangi bir sistem ile ilgili olarak karar alınırken, hem alt sistemlerin hem de dış sis- temlerin etkisinin dikkate alınması gerekmektedir. Sağlık kurumları da ağır- lıklı olarak hizmet üreten işletme olarak nitelendirilmektedir. Bu nedenle iş- letmeleri ve sağlık kurumlarını sistem yaklaşımına göre değerlendirmekte yarar bulunmaktadır. İşletmelerin sistem yaklaşımına göre işleyişini Şekil 1. 1 deki gibi gösterebiliriz.
Sistem Yaklaşımı İle İşletme
Şekil 1.1: Sistem Yaklaşımı ile İşletme
Sistem yaklaşımının temel özelliklerinden biri, sistemi oluşturan alt sistem- ler arasındaki etkileşimi vurgulaması ve bir alt sitemde alınan kararların ya da bir alt sitemdeki sorunların diğer alt sitemleri ve sonuçta tüm sistemleri etkile- yeceği konusunda yöneticilerin dikkatini çekmesidir. Sistem yaklaşımına göre öncelikle ihtiyaç duyulan mal ve hizmetlerin üretimi için kullanılacak girdilerin temin edilmesi gerekmektedir. Girdilerin temin edilmesi işletmenin temel fonk- siyonlarından olup bu fonksiyona tedarik denilmektedir. Tedarik edilen girdile- rin mal ve hizmet yaratmak üzere kullanılması işletmenin diğer bir temel fonk- siyonu olan üretim ile ifade edilmektedir. Üretilen mal ve hizmetler işletmelerin çıktısını oluşturmaktadır. Çıktıların ihtiyaç sahibi kullanıcılara ulaştırması bir diğer işletme fonksiyonu olan pazarlama ile mümkün olabilmektedir. Tedarik, üretim ve pazarlama fonksiyonlarının tüm aşamalarında finansmana gereksi- nim bulunmaktadır. Bu yaklaşım ile işletmelerin tedarik, üretim, pazarlama ve finansman olmak üzere dört temel fonksiyonundan bahsetmek mümkündür.
Sistem yaklaşımına göre örneğin, finans yöneticisinin alacağı kararlar tedarik, üretim ve pazarlama gibi işletmenin diğer birimlerini etkileyecektir. Bu nedenle finans yöneticisinin, diğer birimler ile birlikte tüm işletme sistemini ve faaliyet- lerini düşünerek karar vermesi gerekmektedir. Bu süreçte işletme fonksiyonları ile yönetim fonksiyonları birlikte başarı ile kullanmanın avantaj sağlayacağını söyleyebiliriz.
Karmaşık bir yapıya sahip olup dinamik bir ortamda faaliyetlerini sürdü- ren sağlık kurumları ağırlıklı olarak hizmet üretmektedirler. Bu özellikleri nedeniyle sağlık kurumları birer hizmet işletmesi olarak anılmaktadır. Dolayı- sıyla her sağlık kurumu, bir sistem olup kendinden daha büyük olan sağlık hizmetleri sisteminin içinde, sağlık hizmetleri sistemi de sağlık sistemi içinde faaliyet göstermektedir. Dolayısıyla sağlık hizmetleri sistemi, eğitim, ekonomi, kültür, ulaştırma, hukuk ve benzeri diğer sistemlerin etkisi altında bulunmak- tadır. Sistem yaklaşımının sağlık kurumlarının kendi yapısı içindeki işleyişi aşağıdaki şekil 1.2 deki gibi şematize edilebilir.
Kaynaklar
Ağırbaş İ.(2011). “Hastanelerde Yönetim Muhasebesi”, (İçinde Sağlık İşlet- meciliği), Editör: Metin ATEŞ, Beta yayınları, İstanbul.
Albayrak İ. H.(1982) “Çözümleriyle Maliyet Muhasebesi Problemleri”, İkinci Bası, AR Basım Yayım ve Dağıtım A. Ş., İstanbul
Akar Ç. (1992): “Hastane İşletmelerinde Yönetim Muhasebe- si”(Yayınlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
Akar Ç. ve Özgülbaş N.,(2002) “Sağlık Kurumlarında Finansal Yönetim”, Anadolu Üniversitesi Yayın No: 1388, Editör: Metin Coşkun, Eskişe- hir.
Akgüç Ö. (1998): “Finansal Yönetim”, Muhasebe Enstitüsü Yayın No: 65, Mu- hasebe Enstitüsü Eğitim ve Araştırma Vakfı yayın No: 17, İstanbul.
Akgün, A. (1995). “Sağlık’ta Maliyet Etkinlik Neden Ölçülür”. Actual Medicine, Cilt.3. Sayı.8: 64 - 69
Ataman Ü.,(1997) “Tekdüzen Hesap Planı ve Mali Tablolar”, Türkmen Kitabevi, İstanbul
Bursal N. ve Ercan Y.,(1990) “Maliyet Muhasebesi İlkeler ve Uygulamalar”, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Muhasebe Enstitüsü Yayınları No: 58, İstanbul
Büyükmirza K.(2008) “Maliyet ve Yönetim Muhasebesi” Gazi Kitabevi, An- kara
Civelek M. ve Özkan A.,(2006) “Maliyet ve Yönetim Muhasebesi”, Detay Yayıncılık, Ankara
Drummond M. F. et al., ( 1987 ), Methods for the Economic Evaluation of Health Care Programmes, Oxford Univesity Press, Oxford.
Gafni and Birch. (1995). “Preferences For Outcomes In Economic Evaluation : An Economic Approach To Addressing economic Problems “, Soc.Sci. Med. 40(6):767-776
Hassan M.,(1995) “Financial Analysis for Health Care Organizations” içinde, Strategic Management of Health Care Organizations, Second Edition, DuncanW. J., Ginter P.M., Swayne E.L., Blackwell Business.
Hatiboğlu Z.(1986): “Yönetim Muhasebesi ve Muhasebe Belgeleri Analizi”, Temel Araştırma A. Ş. Yayınları No: 5 , İşletme Yönetimi İhtisas Dizisi No: 2, İstanbul
Ildır A.,(2008) “Faaliyet Tabanlı Maliyetleme İle Sağlık İşletmelerinde Mali- yet Analizi ve Performans Yönetimi”, Seçkin Yayıncılık, Ankara Kenkel, D. (1997). “On Voluing Morbidity, Cost - Effectiveness Analysis
And Being Rude”. Journal of Health Economics, 16 : 749 - 757.
Kostik T. (1998) “Döner Sermayeli İşletmeler” Seçkin Yayınevi, Ankara Menderes M.(1990) “Hastanelerde Maliyet Muhasebesi Modeli Geliştirme
ve Hemodiyaliz Seans Maliyeti Örnek Uygulaması” (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, An- kara
Menderes M.(1994) “Hastanelerde Maliyet Hesaplaması ve Hemşirelik Hizmetleri Maliyetleri”, Hacettepe Üniversitesi hemşirelik Yükseko- kulu Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1
Menderes M.(1995) “Hastanelerde Muhasebe, Maliyetleme Sorunları ve Finansal Yönetim”, Toplum ve Hekim, Cilt: 10, Sayı: 69 - 70
Özdemir M.(1999): Finansal Yönetim, Türkmen Kitabevi, İstanbul.
Robinson; R. (1993). “Economic Evaluation and Healt Care”. Britsh Medical Journal, 307 : 924 - 6
Robinson, R. (1993). “Economic Evaluation and Healt Care”.British Medical Journal, 307 : 729 - 9
Üstün R. (1999) “Yönetim Muhasebesi” Bilim Teknik Yayınevi, Eskişehir Sarıaslan H. ve Erol C.(2008) “Finansal Yönetim”, Siyasal Kitabevi, Ankara Shepard D. S., Hodgkin D., Anthony Y., E.,(2000) “Analysis of Hospitals
Costs: A Manuel For Managers”, World Health Organization Report, Genova,
Şahin İ.(1992): “Hastanelerde Birim Çıktı maliyetlerinin Analizi ve Kapasite Kullanım Faktörünün Maliyetlere Etkisi: Sağlık Bakanlığı Zübeyde Hanım Doğum Evinde Bir Uygulama”(Yayınlanmamış Bilim Uzman- lığı Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara Şimşek İ.(2014): “Hastanelerde Birim Maliyet Analizi ve Yerköy Devlet Has-
tanesi’nde Bir Uygulama”, (Yayınlanmamış Bilim Uzmanlığı Dönem Projesi), Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Tatar ve Tatar(1998). “Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinde Maliyet Anali- zi”. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü, Anka- ra.
T. C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü ve Başkent Üniversitesi.(2004). “Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkililik Projesi, Maliyet Etkililik Final Rapor”
Ankara.
Yeğinboy, Y. (1996). “Bireye Yönelik Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinde Finansal Etkinliğin Arttırılmasında Toplam Kalite Yönetiminin Et- kileri”. 1. Basamak sağlık Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi, Haberal Eğitim Vakfı, 156 - 159.
