GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
BÜRO YÖNETĠMĠ EĞĠTĠMĠ ANABĠLĠM DALI
TĠCARET MESLEK LĠSELERĠ ÖĞRENCĠ PROFĠLĠ: ANKARA ĠLĠ ÖRNEĞĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Filiz Özlem ÇETĠNKAYA
DanıĢman: Yrd. Doç. Dr. Eriman TOPBAġ
ANKARA Mayıs, 2010
ii
Filiz Özlem ÇETĠNKAYA’nın “Ticaret Meslek Liseleri Öğrenci Profili: Ankara Ġli Örneği” baĢlıklı tezi 05.05.2010 tarihinde, jürimiz tarafından Büro Yönetimi Eğitimi Ana Bilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiĢtir.
Adı Soyadı Ġmza
BaĢkan : Prof. Dr. Burhan ÇĠL ...
Üye (Tez DanıĢmanı) : Yrd. Doç. Dr. Eriman TOPBAġ ...
iii ÖN SÖZ
Filiz Özlem ÇETĠNKAYA
Bu çalıĢmada Ankara ili Ticaret Meslek Liseleri’nin 9. sınıf öğrencilerinin demografik, sosyal ve ekonomik profilleri incelenmiĢtir.
Tezimi hazırlamamda desteklerini ve emeğini esirgemeyen ve her konuda yardımcı olan değerli öğretmenim ve tez danıĢmanım Yrd. Doç. Dr. Eriman TOPBAġ’a teĢekkürlerimi sunarım.
Ayrıca Ticaret Meslek Liseleri ile aramda köprü vazifesi yapan ve ihtiyacım olan bilgileri bana sunan Ticaret Turizm Öğretimi Genel Müdür Yardımcısı Hasan ATABAġ’a, istatistik analizleri konusunda çok yardımı olan subay öğretmen Faik DĠRĠ’ye, Ankara’daki tüm Ticaret Meslek Lisesi müdürleri ve öğretmenlerine teĢekkür ederim.
iv
TĠCARET MESLEK LĠSELERĠ ÖĞRENCĠ PROFĠLĠ: ANKARA ĠLĠ ÖRNEĞĠ
ÇETĠNKAYA, Filiz Özlem
Yüksek Lisans, Büro Yönetimi Eğitimi Anabilim Dalı Tez DanıĢmanı: Yrd. Doç. Dr. Eriman TOPBAġ
Mayıs-2010, 97 sayfa
Bu araĢtırmanın amacı, Ticaret Meslek Liselerinde okuyan öğrencilerin profillerini ortaya koymaktır. Betimsel araĢtırma modeli çerçevesinde gerçekleĢtirilen bu araĢtırmanın evrenini Ankara’daki Ticaret Meslek Liselerinde okuyan (2008-2009 öğretim yılı) 9. sınıf öğrencileri (n=1000) oluĢturmaktadır.
AraĢtırma verileri Ticaret Meslek Lisesi Öğrencileri Profil Anketi (α=0,688) ile toplanmıĢ ve verilerin analizinde frekans tablolarından ve ki-kare testinden yararlanılmıĢtır.
Ticaret Meslek Liselerini seçen öğrencilerin; %46,4’ünün kız, %53,6’sının erkek olduğu, çoğunlukla 15-16 yaĢlarında oldukları, çoğunlukla Ankara doğumlu, genel olarak da Ankara’ya yakın illerde doğdukları, çoğunlukla kardeĢ sayılarının 2 olduğu, ailelerinin gelirinin en çok 501-1000 TL arasında olduğu, ilköğretim mezuniyet derecelerinin en çok iyi olduğu, en çok seyrettikleri TV programının dizi olduğu, en çok dinledikleri müzik türünün arabesk-fantezi olduğu, en çok izledikleri kültür/sanat etkinliğinin sinema olduğu, aylık en çok 1-2 kitap okudukları ve bunların da çoğunlukla roman olduğu gözlenmiĢtir.
Ankete katılan öğrencilerin çoğunlukla Muhasebe ve Finansman, BiliĢim Teknolojileri ve Büro Yönetimi Sekreterlik alanlarını seçtikleri; Ticaret Meslek Liselerini seçmelerinde; bir an önce iĢ hayatına atılıp, para kazanmak, yaĢam standardını yükseltmek, ileride iyi bir kariyer yapmak, ailelerinin isteği, gelecekte geniĢ iĢ yelpazesine sahip olacakları düĢüncelerinin etkili olduğu anlaĢılmıĢtır.
v
THE PROFILE OF VOCATIONAL TRADE HIGH SCHOOLS: ANKARA SAMPLE
ÇETĠNKAYA, Filiz Özlem
Master, Education of Office Management Science Advisor: Yrd. Doç. Dr. Eriman TOPBAġ
May-2010, 97 sheet
The purpose of this research is to propound the profiles of the students who go to the Vocational Trade High Schools. The research is based on the students of Ankara Vocational Trade High Schools who are currently on 9th class students of the term between 2008-2009 (n=1000).
The data of the research is summed up by Vocational Trade High School Students Profile Survey (α=0,688) and it is benefited from frequency table and chi-square testing in the data analysis.
It has been observed that 46,4% of students who had chosen Vocational Trade High Schools are “girl” and 53,6% are “boy”; mostly their ages are between 15-16; mostly they hailed from Ankara, generally they hailed from cities near Ankara; mostly they have 2 sisters/brothers; their parent’s income are mostly between 501-1000 TL; their primary school grades are mostly “good”; the TV programme they watch is mostly “series”; kind of music they listen is mostly “arabesque-fantasy”; their activity in culture/art is mostly “cinema”; they read maximum 1-2 book in a month and these books are mostly “novel”.
It is understood that students who have participated in the survey have mostly chosen the fields of Accounting and Finance, Information Technology and Office Management and Secretarial; the thoughts of getting a job immediately, earning money, increasing standard of life, making a career in the future, their parent’s wish, having a wide selection of business were effective for them to choose Vocational Trade High Schools.
vi
JÜRĠ ÜYELERĠNĠN ĠMZA SAYFASI ... ii
ÖN SÖZ ... iii ÖZET ... iv ABSTRACT ... v ĠÇĠNDEKĠLER ... vi TABLOLAR LĠSTESĠ ... xi KISALTMALAR LĠSTESĠ ... xv I. BÖLÜM ... 1 GĠRĠġ ... 1 1.1. Problem Durumu ... 1 1.1.1. Mesleki Eğitim ... 1
1.1.1.1. Mesleki ve Teknik Eğitimin Önemi ... 3
1.1.1.2. Mesleki ve Teknik Eğitimin Tarihi GeliĢimi ... 4
1.1.2. ÇeĢitli Ülkelerde Mesleki Eğitim ... 6
1.1.2.1. Amerika BirleĢik Devletleri (ABD)’nde Mesleki Eğitim ... 6
1.1.2.2. Almanya’da Mesleki Eğitim ... 6
1.1.2.3. Fransa’da Mesleki Eğitim ... 7
1.1.2.4. Ġngiltere’de Mesleki Eğitim ... 8
vii
1.1.3. Ticaret Meslek Lisesi ... 9
1.1.3.1. Ticaret Eğitiminin Tarihçesi ... 10
1.1.3.2. Ticaret Meslek Liselerinde Uygulanan Alan ve Dal Programları ... 12
1.1.3.3. Ticaret Meslek Lisesi Öğrencilerinin ĠĢletmelerde Beceri Eğitimi Uygulaması ... 14
1.1.4. Ticaret Meslek Liseleri Öğrenci Profili ... 15
1.2. AraĢtırmanın Amacı ... 19
1.3. AraĢtırmanın Önemi ... 21
1.4. AraĢtırmanın Sınırlılıkları ... 22
1.5. Varsayımlar ... 22
1.6. Terimlerin ve Kısaltmaların Tanımlanması ... 22
II. BÖLÜM ... 24
YÖNTEM ... 24
2.1. AraĢtırma Modeli ... 24
2.2. Evren ve Örneklem ... 24
2.3. Veri Toplama Teknikleri ... 27
2.4. Verilerin Analizi ... 29
III. BÖLÜM ... 30
viii
3.1.1. Cinsiyete ĠliĢkin Bulgular ... 30
3.1.2. YaĢa ĠliĢkin Bulgular ... 31
3.1.3. Doğum Yerlerine ĠliĢkin Bulgular ... 31
3.1.4. KardeĢ Sayılarına ĠliĢkin Bulgular ... 33
3.1.5. Ġlköğretim Mezuniyet Derecelerine ĠliĢkin Bulgular ... 33
3.1.6. Kendilerine Ait Odanın Olup Olmamasına ĠliĢkin Bulgular ... 34
3.1.7. En Çok Seyrettikleri TV Programına ĠliĢkin Bulgular ... 35
3.1.8. En Çok Dinledikleri Müzik Türüne ĠliĢkin Bulgular ... 36
3.1.9. En Çok Ġzledikleri Kültür/Sanat Etkinliklerine ĠliĢkin Bulgular ... 36
3.1.10. Aylık Okudukları Kitap Sayısına ĠliĢkin Bulgular ... 37
3.1.11. En Çok Okudukları Kitap Türüne ĠliĢkin Bulgular ... 38
3.1.12. Ticaret Meslek Liselerini Tercih Sıralarına ĠliĢkin Bulgular ... 39
3.1.13. Mezun Olduktan Sonra Ne Yapmak Ġstediklerine ĠliĢkin Bulgular ... 40
3.1.14. Ticaret Meslek Lisesinde Öğrenimlerine Devam Etmek Ġsteme Durumlarına ĠliĢkin Bulgular ... 41
3.1.15. 9. Sınıf Sonunda Seçmek Ġstedikleri Alanlara ĠliĢkin Bulgular ... 42
3.1.16. Ticaret Meslek Lisesini Tercih Etmelerinden Dolayı Memnuniyet Durumlarına ĠliĢkin Bulgular ... 43
3.1.17. Öğrencilerin Ticaret Meslek Liselerini Seçme Nedenlerine ĠliĢkin Bulgular 44 3.2. Öğrencilerin Ailelerinin Sosyo-Kültürel Özellikleri Ġle Ġlgili Bulgular ... 46
3.2.1. Annelerinin Öğrenim Durumuna ĠliĢkin Bulgular ... 46
3.2.2. Babalarının Öğrenim Durumuna ĠliĢkin Bulgular ... 47
ix
3.2.5. Ġkamet Ettikleri Evin Türüne ĠliĢkin Bulgular ... 49
3.2.6. Ġkamet Ettikleri Konutun Türüne ĠliĢkin Bulgular ... 50
3.2.7. Anne ve Babalarının Tutumlarına ĠliĢkin Bulgular ... 51
3.2.8. Ailelerinde Ticaret Meslek Lisesinde Okuyan/OkumuĢ Olanlara ĠliĢkin Bulgular ... 52
3.3. Öğrencilerin Ailelerinin Sosyo-Ekonomik Özellikleri Ġle Ġlgili Bulgular ... 52
3.3.1. Ailelerinin Aylık Gelirine ĠliĢkin Bulgular ... 52
3.3.2. Eğitim Giderlerinin Nasıl KarĢılandığına ĠliĢkin Bulgular ... 53
3.3.3. Tatillerini Geçirdikleri Yere ĠliĢkin Bulgular ... 54
3.3.4. Okula Gelirken Tercih Ettikleri UlaĢım Türüne ĠliĢkin Bulgular ... 55
3.3.5. Aylık Harcama Miktarlarına ĠliĢkin Bulgular ... 56
3.3.6. Aylık Para Harcama Alanlarına ĠliĢkin Bulgular ... 56
3.4. H1 Ġle Ġlgili Bulgular (Öğrencilerin Bireysel Özellikleri ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme Nedenleri Arasında Anlamlı ĠliĢki Vardır) ... 57
3.4.1. Öğrencilerin Cinsiyetleri ile 9. Sınıf Sonunda Seçmeyi DüĢündükleri Alan Arasındaki ĠliĢki (H1-1) ... 57
3.4.2. Öğrencilerin Cinsiyetleri ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme Nedenlerinden “Bir An Önce ĠĢ Hayatına Atılıp, Para Kazanmak” Nedeni Arasındaki ĠliĢki (H1-2) ... 59
3.4.3. Öğrencilerin Cinsiyetleri ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme Nedenlerinden “YaĢam Standardımı Yükseltmek” Nedeni Arasındaki ĠliĢki (H1-3) ... 60
3.4.4. Öğrencilerin Cinsiyetleri ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme Nedenlerinden “Ġleride Ġyi Bir Kariyer Yapmak” Nedeni Arasındaki ĠliĢki (H1-4) ... 61
x
Arasındaki ĠliĢki (H1-5) ... 63
3.4.6. Öğrencilerin Ġlköğretim Mezuniyet Dereceleri Ġle Ticaret Meslek Lisesini Tercih Etme Sırası Arasındaki ĠliĢki (H1-6) ... 64
3.5. H2 Ġle Ġlgili Bulgular (Öğrencilerin Ailelerinin Sosyo-Kültürel Durumları ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme Nedenleri Arasında Anlamlı ĠliĢki Vardır) ... 65
3.5.1. Öğrencilerin Anne ve Babalarının Tutumu Ġle Ticaret Meslek Lisesini Seçme Nedenlerinden “Ailemin Ġsteği” Nedeni Arasındaki ĠliĢki (H2-1) ... 65
3.6. H3 Ġle Ġlgili Bulgular (Öğrencilerin Ailelerinin Sosyo-Ekonomik Durumları ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme Nedenleri Arasında Anlamlı ĠliĢki Vardır) ... 67
3.6.1. Öğrencilerin Ailelerinin Aylık Geliri ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme Nedenlerinden “Bir An Önce ĠĢ Hayatına Atılıp, Para Kazanmak” Nedeni Arasındaki ĠliĢki (H3-1) ... 67
IV. BÖLÜM ... 70
SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 70
KAYNAKÇA ... 75
xi
Tablo 1. Ankara'daki Ticaret Meslek Liseleri ... 25
Tablo 2. 2008-2009 Öğretim Yılı Ankara Ġlindeki Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğüne Bağlı Okulların 9. Sınıf Öğrenci Sayıları ... 26
Tablo 3. Ölçeğe ĠliĢkin Güvenirlik Analizi ... 28
Tablo 4. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Cinsiyete Göre Dağılımları ... 30
Tablo 5. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin YaĢa Göre Dağılımları ... 31
Tablo 6. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Doğum Yerlerine Göre Dağılımları ... 32
Tablo 7. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin KardeĢ Sayılarına Göre Dağılımları ... 33
Tablo 8. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Ġlköğretim Mezuniyet Derecelerine Göre Dağılımları ... 34
Tablo 9. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Kendilerine Ait Odalarının Olması Durumuna Göre Dağılımları ... 34
Tablo 10. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin En Çok Seyrettikleri TV Programına Göre Dağılımları ... 35
Tablo 11. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin En Çok Dinledikleri Müzik Türüne Göre Dağılımları ... 36
Tablo 12. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin En Çok Ġzledikleri Kültür/Sanat Etkinliğine Göre Dağılımları ... 37
Tablo 13. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Aylık Okudukları Kitap Sayısına Göre Dağılımları ... 38
Tablo 14. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin En Çok Okudukları Kitap Türüne Göre Dağılımları ... 39
Tablo 15. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Ticaret Meslek Liselerini Tercih Sıralarına Göre Dağılımları ... 40
xii
Ġstediklerine Göre Dağılımları ... 40 Tablo 17. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Ticaret Meslek Lisesinde Öğrenimlerine
Devam Etmeyi Ġsteme Durumuna Göre Dağılımları ... 41 Tablo 18. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin 9. Sınıf Sonunda Seçmek Ġstedikleri Alanlara
Göre Dağılımları ... 42 Tablo 19. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Ticaret Meslek Lisesini Tercih Etmelerinden
Dolayı Memnuniyet Durumlarına Göre Dağılımları ... 43 Tablo 20. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Ticaret Meslek Liselerini Seçme Nedenlerine
Göre Dağılımları ... 44 Tablo 21. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Annelerinin Öğrenim Durumuna Göre
Dağılımları ... 46 Tablo 22. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Babalarının Öğrenim Durumuna Göre
Dağılımları ... 47 Tablo 23. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Annelerinin Mesleğine Göre Dağılımları ... 48 Tablo 24. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Babalarının Mesleğine Göre Dağılımları ... 49 Tablo 25. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Ġkamet Ettikleri Evin Türüne Göre Dağılımları
... 50 Tablo 26. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Ġkamet Ettikleri Konut Türüne Göre
Dağılımları ... 50 Tablo 27. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Anne ve Babalarının Tutumlarına Göre
Dağılımları ... 51 Tablo 28. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Ailelerinde Ticaret Meslek Lisesinde
Okuyan/OkumuĢ Olanlara Göre Dağılımları ... 52 Tablo 29. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Ailelerinin Aylık Gelir Durumuna Göre
xiii
Göre Dağılımları ... 54 Tablo 31. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Tatillerini Geçirdikleri Yere Göre Dağılımları
... 54 Tablo 32. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Okula Gelirken Tercih Ettikleri UlaĢım Türüne Göre Dağılımları ... 55 Tablo 33. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Aylık Harcama Miktarlarına Göre Dağılımları
... 56 Tablo 34. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Aylık Para Harcama Alanlarına Göre
Dağılımları ... 57 Tablo 35. Öğrencilerin Cinsiyetleri ile 9. Sınıf Sonunda Seçmeyi DüĢündükleri Alan ile
Ġlgili Ġstatistik Dağılımları ... 58 Tablo 36. Öğrencilerin Cinsiyetleri ile 9. Sınıf Sonunda Seçmeyi DüĢündükleri Alan
Arasındaki ĠliĢki ... 58 Tablo 37. Öğrencilerin Cinsiyetleri ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme Nedenlerinden “Bir
An Önce ĠĢ Hayatına Atılıp, Para Kazanmak” Nedeni ile Ġlgili Ġstatistik Dağılımları 59 Tablo 38. Öğrencilerin Cinsiyetleri ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme Nedenlerinden “Bir
An Önce ĠĢ Hayatına Atılıp, Para Kazanmak” Nedeni Arasındaki ĠliĢki ... 60 Tablo 39. Öğrencilerin Cinsiyetleri ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme Nedenlerinden
“YaĢam Standardımı Yükselmek” Nedeni ile Ġlgili Ġstatistik Dağılımları ... 60 Tablo 40. Öğrencilerin Cinsiyetleri ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme Nedenlerinden
“YaĢam Standardımı Yükseltmek” Nedeni Arasındaki ĠliĢki ... 61 Tablo 41. Öğrencilerin Cinsiyetleri ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme Nedenlerinden
“Ġleride Ġyi Bir Kariyer Yapmak” Nedeni Ġle Ġlgili Ġstatistik Dağılımları ... 62 Tablo 42. Öğrencilerin Cinsiyetleri ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme Nedenlerinden
xiv
“Gelecekte GeniĢ ĠĢ Yelpazesine Sahip Olacağım DüĢüncesi” Nedeni Ġle Ġlgili
Ġstatistik Dağılımları ... 63 Tablo 44. Öğrencilerin Cinsiyetleri ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme Nedenlerinden
“Gelecekte GeniĢ ĠĢ Yelpazesine Sahip Olacağım DüĢüncesi” Nedeni Arasındaki ĠliĢki ... 63 Tablo 45. Öğrencilerin Ġlköğretim Mezuniyet Dereceleriyle Ticaret Meslek Lisesini Tercih
Etme Sırası Ġle Ġlgili Ġstatistik Dağılımları ... 64 Tablo 46. Öğrencilerin Ġlköğretim Mezuniyet Dereceleriyle Ticaret Meslek Lisesini Tercih
Etme Sırası Arasındaki ĠliĢki ... 65 Tablo 47. Öğrencilerin Anne ve Babalarının Tutumu ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme
Nedenlerinden “Ailemin Ġsteği” Nedeni Ġle Ġlgili Ġstatistik Dağılımları ... 66 Tablo 48. Öğrencilerin Anne ve Babalarının Tutumu ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme
Nedenlerinden “Ailemin Ġsteği” Nedeni Arasındaki ĠliĢki ... 66 Tablo 49. Öğrencilerin Ailelerinin Aylık Geliri ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme
Nedenlerinden “Bir An Önce ĠĢ Hayatına Atılıp, Para Kazanmak” Nedeni Ġle Ġlgili Ġstatistik Dağılımları ... 67 Tablo 50. Öğrencilerin Ailelerinin Aylık Geliri ile Ticaret Meslek Lisesini Seçme
Nedenlerinden “Bir An Önce ĠĢ Hayatına Atılıp, Para Kazanmak” Nedeni Arasındaki ĠliĢki ... 68 Tablo 51. AraĢtırmanın Hipotez Test Sonuçları ... 69
xv AB : Avrupa Birliği
ABD : Amerika BirleĢik Devletleri DPT : Devlet Planlama TeĢkilatı EÜ : Erciyes Üniversitesi GÜ : Gazi Üniversitesi
ĠĠBF : Ġktisadi Ġdari Bilimler Fakültesi
Md. : Madde
MEB : Milli Eğitim Bakanlığı NÜ : Niğde Üniversitesi
ODTÜ : Ortadoğu Teknik Üniversitesi
TĠSK : Türkiye ĠĢveren Sendikaları Konfederasyonu TTOGM : Ticaret Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğü TÜSĠAD : Türk Sanayicileri ve ĠĢadamları Derneği Ünv. : Üniversite
I. BÖLÜM
GĠRĠġ
Bu çalıĢmada ticaret meslek liseleri öğrencilerinin demografik ve sosyo-kültürel özellikleri incelenmiĢtir.
Bu doğrultuda çalıĢmanın birinci bölümünde; araĢtırmanın problem durumu, amacı, önemi, sınırlılıkları, varsayımlar, terimlerin ve kısaltmaların tanımlanması belirtilerek çalıĢmaya giriĢ yapılmıĢtır.
ÇalıĢmanın ikinci bölümünde; çalıĢmanın yöntemi, üçüncü bölümünde bulgular ve yorum ve dördüncü bölümünde de sonuç ve öneriler yer almıĢtır.
1.1. Problem Durumu
Eğitim, genel anlamda bireyde davranıĢ değiĢtirme sürecidir. Eğitim sürecinde kiĢilerin davranıĢlarında meydana gelebilecek değiĢmelerin istendik yönde olması beklenir. Bu anlamda eğitim, bireyin davranıĢında kendi yaĢantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değiĢme meydana getirme süreci olarak ifade edilir (Demirel ve diğ., 2001:1).
Bu çalıĢmayla ilgili olarak mesleki eğitim konusuna aĢağıda değinilmiĢtir.
1.1.1. Mesleki Eğitim
Genel anlamda sanayinin ve iĢ alanlarının ara eleman ihtiyacını karĢılama amacına yönelen mesleki ve teknik eğitim, hızla değiĢen teknolojik bilgi, üretim yöntemleri ve iĢ hayatındaki geliĢmelerle dinamik bir yapı sergilemektedir. Mesleki ve teknik eğitim, ilköğretimi tamamlamıĢ olan gençlerin belli bir meslek alanında
yetiĢmelerini sağlamak amacıyla düzenlenmiĢ örgün ve yaygın mesleki eğitim ile çıraklık eğitimi faaliyetlerini içerir (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2005:11). Mesleki eğitim, bireye iĢ hayatında belirli bir meslekle ilgili bilgi, beceri ve iĢ alıĢkanlıkları kazandıran ve bireyin yeteneklerini çeĢitli yönleriyle geliĢtiren eğitimdir (Alkan ve diğ., 2001:4)
Mesleki ve teknik eğitim, ekonomik geliĢmenin hızlandırılması açısından önemlidir. Çünkü ekonomik geliĢme; daha çok iĢletme, daha çok iĢ ve daha çok meslek demektir. Bu yüzden geliĢmiĢ ülkelerde ortaöğretimdeki öğrencilerin %65’inin mesleki ve teknik, %35’inin ise genel lise türü eğitimde bulunması ilkesi kabul edilmiĢtir. Ayrıca mesleki ve teknik eğitim; iĢ hayatına ilk defa katılacakları kapsayan bir sistem olmakla birlikte, çeĢitli nedenlerle istihdam edilebilme özelliğini kaybedenlerin de yararlanarak iĢ bulma olanaklarını artırdıkları bir sistem olarak düĢünülebilir (Koçel, 2004:101).
Mesleki ve teknik eğitim; toplum ve bireylerin gerekli ihtiyaçlarını karĢılamak üzere belirli bir meslek alanına iliĢkin bilgi, beceri ve davranıĢ kazandıran, bireyin yeteneklerini geliĢtirerek toplumda sosyal ve ekonomik yönden güçlü olmasını sağlayan bir süreçtir. Bireyin endüstri, tarım, ticaret ve diğer hizmet alanlarına bir meslek sahibi olarak hazırlanmasını, meslek içinde geliĢtirilmesini, meslek değiĢtirmeleri için örgün, yaygın ve çıraklık eğitiminde uygulanacak ilkelerin bir sistem bütünlüğü içinde belirlenmesini hedefler (MEB, 2005:11).
Ayrıca; mesleki ve teknik eğitim (MEB, 2005:14);
Bireyi bütünüyle yetiĢtirir ve onun topluma uyumunu sağlar.
Bireyi belli bir mesleğe, mesleğin çeĢitli kademelerine hazırlar ve meslek içinde geliĢtirir.
Bireyi, toplumun amaçları ve ekonomik ihtiyaçlar için yetiĢtirir. Toplumun geliĢmesini ve bütünleĢmesini sağlar.
Ġleri sanayi toplumunun ve uygarlığın gerektirdiği yeter sayıda bilgi, beceri ve davranıĢlara sahip insan gücünü yetiĢtirir.
1.1.1.1. Mesleki ve Teknik Eğitimin Önemi
Genel olarak mesleki eğitim sisteminin önemini ortaya koyan nedenler Ģunlardır (Karaağaçlı, 2002:114);
- GeliĢen bilimsel ve teknolojik süreç dahilinde sürekli yükselen kalite ve standartlara uyum sağlayabilecek iĢgücünün yetiĢtirilmesi,
- Toplumun yaĢam standartlarının ve kalite düzeyinin yükseltilmesi,
- Uluslararası pazarların öngördüğü kalite ve standartlarda ürün ve hizmet üretilerek bu pazarlara girilmesidir.
Bilim ve teknolojideki değiĢme ve geliĢmeler, nitelikli insan gücüne olan gereksinimi de artıran oranda beraberinde getirmektedir. Ekonomik ve teknolojik geliĢmenin temel araçlarından biri olan nitelikli insan gücünün yetiĢtirilmesi, mesleki ve teknik eğitim sistemine büyük görev ve sorumluluklar yüklemektedir (Yörük ve diğ., 2002:303).
Mesleki ve teknik öğretim; kalkınmanın hızlandırılması, istihdamın artırılması ve ülkenin rekabet gücünün yükseltilmesi yönünden kritik öneme sahiptir. Bu önemin, toplumun her kesimine kavratılması gerekmektedir. Teknolojik çağa uyum sağlayabilmek için, ülkemizde de mesleki ve teknik eğitime gereken özenin gösterilmesine ihtiyaç vardır (Sezgin, 1999:195-196).
GeliĢen ve sürekli değiĢen ekonomik, teknolojik çağa ayak uydurabilmek için, nitelikli insan gücüne ihtiyaç duyulmaktadır. Bu da ancak sistemin kendini sürekli
yenilemesi yani dinamik olmasıyla mümkündür. Bunun için de piyasada bu teknolojik geliĢmeleri takip edebilecek mesleki ve teknik bilgiye sahip elemanlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu da mesleki ve teknik eğitime verilmesi gereken önemi vurgulamaktadır.
1.1.1.2. Mesleki ve Teknik Eğitimin Tarihi GeliĢimi
Osmanlı Ġmparatorluğu Döneminde meslek öğretimi, önceleri yaygın eğitim kurumlarıyla sağlanırken 1860’lı yıllardan sonra örgün eğitim kurumları niteliğini taĢıyan meslek ve sanat okullarında uygulanan değiĢik yöntemlerle gerçekleĢtirilmeye çalıĢılmıĢtır (MEB, 2005:14).
XVIII. yüzyıla kadar Türkiye’de sanat ve meslek öğretimi veren okullar mevcut değildi. Bu zamana kadar çeĢitli sanatlar ustaların dükkânlarında öğretilirdi. O devirde sanatın öğrenildiği bu dükkanlara gelip çırak olarak iĢe baĢlayan çocuklar, birkaç yıl içinde kalfalığa ulaĢırlar ve daha sonra da usta olurlardı (MEB, 2005:15).
Esnaf ve sanatkârlar, sanat öğreniminin esaslarının belirlenmesi, üyeler arasında disiplinin sağlanması, karĢılıklı yardımlaĢma ve özlük haklarının korunması bakımından XIII. yüzyılda ahilik teĢkilatı çevresinde toplandılar (MEB, 2005:15). Ahilik 1230’lu yıllarda Anadolu’da baĢlamıĢ ve geliĢmiĢ bir Türk kurumudur. Çıraklık sisteminin, imparatorluğun zayıflaması ve çöküĢüyle etkinliğini yitirmeye baĢlaması ile çeĢitli çıraklık okulları ve merkezler açılmıĢtır. Daha sonra değiĢik isimlerle varlıklarını sürdüren çıraklık okulları Cumhuriyet döneminde 1935 yılından itibaren bütünüyle Milli Eğitim Bakanlığı’na devredilmiĢtir (Yazman, 1994:14)
Ahilikten loncalara geçilmesinin en önemli sebepleri; merasimlerin zor ve geniĢ bir kültüre bağlı oluĢu ile esnafın içinde Müslümanlar kadar gayri Müslimlerin de bulunuĢu olmuĢtur. Ülkemizde meslek eğitimi, XIX. yüzyıla kadar loncaların
sorumluluğunda çıraklık sistemiyle yürütülmüĢtü. Çıraklar, loncalara alınırken, ahilikte olduğu gibi kendilerinden bir yol atası ile iki de yol kardeĢi bulması istenirdi (MEB, 2005:21).
Ġmparatorluk Dönemindeki mesleki ve teknik eğitimin geliĢtirilmesi ve endüstrinin ıslahı çalıĢmalarına Cumhuriyet Döneminde de devam edilmiĢtir. Atatürk Cumhuriyeti ilan ettikten sonra kurtuluĢun ve gerçek kalkınmanın mesleki ve teknik eğitimle sağlanabileceğini ortaya koymuĢ ve bunu “Eğitim ve öğretimde uygulanacak yöntem, bilgiyi; insan için süs, bir zorbalık aracı, bir uygarlık zevkinden çok, maddi hayatta baĢarılı olmayı sağlayan pratik ve kullanılabilir bir araç haline getirmenin Ģart olduğu” sözleriyle doğrulamıĢtır. Atatürk mesleki ve teknik öğretimin önemine inandığı için Cumhuriyetin ilanından hemen bir yıl sonra dünyanın en yetkili mesleki ve teknik eğitim uzmanlarını yurda getirtmiĢtir. Bunlar arasında; 1924’te John Dewey, 1925’te Köhne, 1926’da Ömer Buyse, 1930’da ise Jung ve bir Amerikan heyeti bulunmaktadır (MEB, 2005:31-34).
1926 yılında John Dewey’in tavsiyelerine uyarak ilk defa mesleki-teknik öğretim iĢleri ile ilgilenmek üzere Milli Eğitim Bakanlığı ilköğretim dairesi görevlendirilmiĢtir. Daha sonra bu görev 1927 yılında yüksek öğretim dairesine verilmiĢtir. 1927 yılına kadar iller ve belediyeler meslek okulu açabilmekte, okulların yönetim ve öğretim iĢlerini doğrudan yürütmekteydiler. Sonra bu okulların her ilin olanaklarına uygun iĢletilmesi, tesislerin, programların alet ve avadanlıkların usta, memur ve öğretmen eksiklerinin giderilmesi amacı ile 1052 sayılı Kanun çıkarılmıĢtır. Bu kanunla mesleki eğitim kurumları belirli esaslara bağlanmıĢ, program, öğretim, süre ve sınıf yapısı bakımından beraberlik sağlanmıĢtır. Bu okulların Milli Eğitim Bakanlığının izni olmadıkça hiçbir suretle açılamayacağı bütün ihtiyaçlarının Bakanlıkça karĢılanacağı hükme bağlanmıĢtır. Ayrıca bu kanunla Avrupa’ya öğrenci gönderilmesi ve Türkiye’de bir meslek öğretmen okulunun açılması, illerin bu öğretmen okulunun giderlerinin 1/3’ünü karĢılamaları da öngörülmüĢtür (MEB, 2005:35).
1.1.2. ÇeĢitli Ülkelerde Mesleki Eğitim
Mesleki eğitim uygulamaları, ülkelere göre farklılıklar göstermektedir. Bu ülkelerden bazıları aĢağıda verilmiĢtir.
1.1.2.1. Amerika BirleĢik Devletleri (ABD)’nde Mesleki Eğitim
ABD’de mesleki eğitim, ağırlıklı olarak ortaöğretim sonrasında verilmektedir. Ortaöğretim düzeyindeki genel eğitim, ortaöğretim sonrası çalıĢmalar için gerekli temel becerileri ve akademik hazırlıkları kapsar. Mesleki eğitim ortaöğretim düzeyinde baĢlar ve ortaöğretim sonrası düzeyin ikinci yılı sonuna kadar devam eder. ABD’de değiĢik düzeylerde 400’den fazla program uygulanmaktadır. Bu programlar genel olarak; endüstri, ticaret, iĢ ve büro meslekleri, pazarlama ve dağıtım, ev ekonomisi, sağlık ve tarım alanlarındadır (Devlet Planlama TeĢkilatı [DPT], 2001:14).
1.1.2.2. Almanya’da Mesleki Eğitim
Almanya’da meslek eğitimi genellikle çıraklığa dayalıdır. 10. yıldan, bazı eyaletlerde ise 11. yıldan sonra ortaöğretime devam etmeyen gençler için en azından yarım gün (en az üç yıl süreyle) olarak bir meslek okuluna kayıt olma zorunluluğu vardır. Almanya’daki mesleki eğitim sistemine bakıldığında iĢletmeler ile meslek okulları arasındaki iĢbirliğinin yasal olarak kurumsallaĢtığı ve mesleki eğitimin tek sorumlusunun eyaletler olduğu görülmektedir (Türkiye ĠĢveren Sendikaları Konfederasyonu [TĠSK], 1997:72).
Almanya’da meslek eğitimi pek çok farklı eğitim kurumu tarafından sürdürülmektedir. Ortaöğretimin ikinci aĢamasında mesleki eğitim seçeneklerinden bazıları aĢağıda özetlenmiĢtir (DPT, 2001:12):
- Ġkili sistem (Çıraklık eğitimi): Ġkili sistem Almanya’daki meslek eğitiminin temelini oluĢturmaktadır. Ortaöğretim çağındaki öğrencilerin %70’i bu sistemle meslek eğitimi almaktadır. Liseyi bitirenler arasından bu eğitimi seçenlerin oranı yüksektir.
- Tam zamanlı meslek okulu: Bu okullara en az bir yıl devam etmek gerekmektedir. Ġki yıllık eğitimden sonra alınan belgeyle (bu belge aynı zamanda orta düzeyde ortaöğretim okulu belgesiyle denktir) mesleki teknik okullara giriĢ hakkı kazanılır.
- Meslek geliĢtirme okulu: Bu okullarda tam zamanlı ya da yarı zamanlı eğitim verilmektedir. Buradan verilen belge meslek yüksek okuluna giriĢ hakkı kazandırmaktadır.
- Özel uzmanlık eğitimine yönelik okullar: Özel uzmanlık alanlarına yönelik bu okullarda genel yükseköğretime yönelik eğitim verilmektedir.
1.1.2.3. Fransa’da Mesleki Eğitim
Meslek okulları iki yıllık olup, Mesleki Eğitim Diploması veya Mesleki Yeterlilik Diploması diye adlandırılan, meslek eğitiminin birinci aĢamasını oluĢturan diplomalar verilmektedir. Ġki yıl daha devam edildiğinde teknik lise diploması için sınavlara girilebilir (TopbaĢ, 2005:222).
Genel eğitimi tamamladıktan sonra mesleki eğitime katılmak isteyen öğrencilerin karĢısında üç seçenek yer almaktadır. Bunlar; mesleki yetiĢme, teknik eğitim ve endüstriyel çıraklıktır. Mesleki yetiĢme, çoğunlukla teknik kolejlerde verilmektedir. Teknik kolejlerdeki eğitim, çoğunlukla iĢ üzerinde ve üretim koĢullarında yapılmaktadır. Çağ nüfusunun yaklaĢık yüzde yirmisi bu okullarda öğrenim görmektedir (Türk Sanayicileri ve ĠĢadamları Derneği [TÜSĠAD], 1999:48).
1.1.2.4. Ġngiltere’de Mesleki Eğitim
Ortaöğretim kurumlarının dörtte üçünü çok amaçlı okulların oluĢturduğu Ġngiltere’de mesleki ve teknik eğitim, büyük ölçüde iĢ yaĢamı içinde yürütülmektedir. Tam zamanlı meslek okulları vardır ama pek yaygın değildir. Teknik eğitim, genelde yarı zamanlı programlarla gerçekleĢtirilmektedir. Teknisyen adayları, bir yandan iĢ yaĢamında çalıĢırken bir yandan da akĢam okullarına giderek eğitimlerini tamamlamaya çalıĢmaktadırlar. Teknisyenlik belgesini alanlar, kendi alanlarında ek eğitime katılarak mühendis olma hakkını da elde etmektedirler (TÜSĠAD, 1999:48-49).
1.1.2.5. Ġtalya’da Mesleki Eğitim
Okul türlerini mesleki yeterlik düzeylerine göre çeĢitlendiren Ġtalya’da sekiz yıllık zorunlu eğitimi tamamladıktan sonra meslek öğrenmek isteyen öğrenciler teknik, mesleki ya da çıraklık eğitimi programlarına katılmaktadırlar. Meslek eğitimine dönük programlar 3 yıl sürelidir ve genelde meslek enstitüleri aracılığıyla yürütülmektedir. Kuramsal ve uygulamalı olarak gerçekleĢtirilen bu programların amacı, alt düzeydeki nitelikli meslek elemanlarını yetiĢtirmektir. Becerili iĢçiler, sanayideki çıraklık uygulaması sistemiyle yetiĢtirilmektedir. Çıraklık süresi ortalama 3 yıldır ve tüm adaylar eğitim merkezlerindeki yarı zamanlı kurslara katılmak zorundadırlar (TÜSĠAD, 1999:50-51).
Mesleki ve teknik ortaöğretimdeki öğrencilerin oranı, 14-19 yaĢları arasındaki öğrencilerin üçte ikisine yakındır. Bu okullarda uygulanan öğretim programlarının %60’ı genel kültür ve %40’ı meslek derslerinden oluĢmaktadır (TÜSĠAD, 1999:51).
1.1.2.6. Japonya’da Mesleki Eğitim
Lise düzeyindeki öğretim, genel ve meslek eğitimi olarak ikiye ayrılır. Liselerde tam gün süren eğitimin yanı sıra gündüz/gece ve eĢleĢtirme (correspondence) eğitimi
verilir. Tam güne dayalı eğitim 3 sene sürerken, gündüz/gece ve eĢleĢtirme yoluyla yapılan eğitim üç seneden fazladır. Gündüz/gece ve eĢleĢtirme eğitim yaklaĢımları özellikle esnek bir Ģekilde lise öğretimini sürdürmek isteyen öğrencilere yöneliktir. Bunun yanı sıra, özel eğitim kurumlarınca nüfusun hızla değiĢen gereksinimlerini sağlamaya yönelik olarak uygulamaya dönük lise, lise sonrası düzeylerinde ve genel kurslar yoluyla farklı meslek ve teknik eğitim programları açılmıĢtır. Bu tip özel eğitim kurumlarında yetiĢenler için üniversiteye baĢvurma hakkı sağlanmıĢtır. Ayrıca yukarıda anlatılan okulların dıĢında, dikiĢ, aĢçılık, muhasebe, sürücülük, bilgisayar teknikleri ve benzeri üzerine meslek eğitimi veren okullar da bulunmaktadır. Bu okullara kabul edilebilmek için en az ortaokul mezunu olmak gerekir (DPT, 2001:9).
Ülkede mesleki ve teknik eğitim öğrencilerinin sınavsız olarak üniversitelere geçiĢini sağlayan sistem mevcuttur. Politeknik Kolejlerden meslek yüksek okullarına oradan da üniversitelere geçiĢler mümkündür (DPT, 2001:10).
Genel bir değerlendirme yapıldığında, mesleki ve teknik eğitim, tüm ülkelerde zorunlu eğitimden sonra baĢlamaktadır. Zorunlu eğitimi tamamlayan öğrenciler ya meslek liselerine ya okul ve sanayinin ortaklaĢa yürüttüğü programlara ya da çıraklık sistemine yönelmektedir. Bazı ülkelerde ise, genel ve mesleki eğitim bir bütün olarak görülmekte ve eğitim aynı okulda verilmektedir (TÜSĠAD, 1999:53).
1.1.3. Ticaret Meslek Lisesi
Türkiye’de mesleki ve teknik eğitim ilköğretimden sonra baĢlamaktadır. Türkiye’deki mesleki ve teknik öğretim kurumları Ģunlardır: Erkek Teknik Öğretim, Kız Teknik Öğretim, Mesleki ve Teknik Açıköğretim ve ticaret meslek liselerini de kapsayan Ticaret ve Turizm Öğretimidir.
Ticaret Meslek Liseleri; Muhasebe ve Finansman, Pazarlama ve Perakende, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, BiliĢim Teknolojileri, Elektrik-Elektronik Teknolojileri
ve UlaĢtırma Alanlarında kamu ve özel sektörde görev alacak veya kendi baĢına iĢ yapabilecek nitelikli insan gücünün yetiĢtirildiği ilköğretim üzerine dört yıl eğitim-öğretim veren okullardır (http://ttogm.meb.gov.tr/haber.php?go=tamhaber&haberid=44).
Ticaret Meslek Liselerinde, Türk Millî Eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak; öğrencilere ortaöğretim seviyesinde asgari ortak bir genel kültür vermek suretiyle onlara kiĢi ve toplumun sorunlarını tanıtmak, çözüm yolları aramak ve yurdun ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmasına katkıda bulunmak bilincini ve gücünü kazandırma amacına yönelik, meslekî ve teknik alanlarda mesleki formasyon kazandıran, öğrencileri ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde ve doğrultusunda hayata, iĢ alanlarına ve yükseköğretime hazırlayan programlar uygulanmaktadır (http://ttogm.meb.gov.tr/haber.php?go=tamhaber&haberid=44).
1.1.3.1. Ticaret Eğitiminin Tarihçesi
Türkiye’de ilk ticaret okulu, tüccar yetiĢtirmek ve ticaret alanında eğitim vermek amacıyla zamanın Ticaret Bakanı Suphi PaĢa tarafından, “Hamidiye Ticaret Mektebi Alisi” adı ile 16 Ocak 1883 tarihinde açılmıĢtır (MEB, 1995:11).
Hamidiye Ticaret Mektebi Alisi 1887 yılında ilk mezunlarını vermiĢtir. Okul, 21 Aralık 1889 tarihinde Maarif Nezaretine bağlanmıĢ ve ileride düzeltilmek ve tekrar açılmak kaydıyla 1893 yılında kapatılmıĢtır. Hamidiye Ticaret Mektebi Alisi 15 Kasım 1897 tarihinde Maarif Nezareti’ne bağlı olarak tekrar açılmıĢtır. Öğretim süresi 3 yıl olan bu okulun öğretim programlarında Fransızca önemli yer almıĢ ve öğrencilerin Fransızca bilgilerini geliĢtirmek üzere 01.09.1902’de bir yıl süreli hazırlık sınıfı açılmıĢtır. Okulun öğretim programlarında, 1908 yılından itibaren bazı değiĢiklikler yapılmıĢtır. 1910 yılında Mali Cebir, Daktilografi ve Stenografi dersleri programa alınmıĢtır (MEB, 1995:11).
Hamidiye Ticaret Mektebi Alisi’nde 1914 yılında, ticaretle meĢgul olanlar için, sabahları Ticaret Hukuku, Ticari Hesap ve Defter Tutmanın öğretildiği kurslar
düzenlenmiĢtir. Daha sonra 1915 yılında adı “Ġstanbul Ticaret Mektebi Alisi”ne çevrilen okulda bazı değiĢiklikler yapılarak “Kısmı Evvel” ve “Kısmı Sani” adı ile iki bölüm açılmıĢtır. Kısmı Evvel adlı bölüm üç yıl öğretim sürelidir. Okulun orta dereceli bölümü olup, yaĢlılar ve ticarethane memurları için bir yıllık bölümü mevcuttur. Kısmı Sani ise okulun yüksek bölümüdür. Bu bölümde Ticaret-Banka, Ticaret-Konsolosluk ihtisas Ģubeleri açılmıĢtır (MEB, 1995:11-12).
Ġmparatorluk döneminden Cumhuriyet dönemine geçiĢte Ġstanbul Ticaret Mektebi Alisi, 1924 yılında Ġktisat Vekaletine bağlanarak öğretim programlarında değiĢiklikler yapılmıĢtır. Bütün masrafları vilayetlerin Özel Ġdare bütçelerinden sağlanmak üzere 1924 yılında Ġzmir’de Ġdadi derecesinde üç sınıflı “Lisan ve Ticaret Okulu” Samsun’da “Ġstiklal Ġlk Ticaret Okulu” faaliyete geçmiĢtir. Ġktisat Vekaleti tarafından da 1924-1925 yılında Ankara ve Adana’da “Ameli Ġlk Ticaret Okulu”, Trabzon’da “Yüksek Ticaret Okulu” adı altında ameli ve birinci kısmı bulunan birer okul açılmıĢtır. Ġstanbul Yüksek Ġktisat ve Ticaret Okulu içinde faaliyet gösteren üç sınıflı ameli kısım da Orta Ticaret Okulu haline getirilmiĢtir. Bunlardan baĢka; Kayseri, Konya ve Mersin’de birer Ticaret okulu bulunmaktaydı (MEB, 1995:12).
Cumhuriyetin ilk yıllarında faaliyet göstermiĢ bulunan bu okullarda, sabahları teorik ders yapılır, öğleden sonraları öğrenciler ticarethane, banka ve diğer ticari iĢletmelerde pratik çalıĢmalar yaparlardı. Öğretim programlarında genel bilgi derslerine hiç yer verilmemiĢ olan bu kurumların üç yıllık öğretim süresi içinde istenilen elemanların yetiĢtirilmesinde yeterli olamayacağı anlaĢıldığından, öğretim programlarına genel bilgi dersleri de eklenmiĢtir (MEB, 1995:12).
Ankara, Adana, Trabzon ve Ġzmir’deki Ameli Ticaret Okulları Ġktisat Vekaleti’nden, Samsun’daki okul da Vilayet Ġdaresi’nden 1927 yılında Milli Eğitim Bakanlığı’na devredilmiĢtir. Bu okulların yönetimi Milli Eğitim Bakanlığı’na geçtikten sonra öğretim süreleri dört yıla çıkarılmıĢ, öğretim programları değiĢtirilmiĢ ve “Orta Ticaret Okulu” adı verilmiĢtir. 1933 yılında Ankara, 1935 yılında da Ġzmir Orta Ticaret Okullarına Lise Sınıfları eklenmiĢtir (MEB, 1995:12).
Ġktisat Vekaleti’ne bağlı bulunan Ġstanbul Yüksek Ġktisat ve Ticaret Okulu’nun ders programlarında 1924 yılında değiĢiklik yapılarak 5. ve 6. sömestrlerde Ġktisat ve Muhasebe adlarıyla iki ihtisas Ģubesine yer verilmiĢtir. 1925 yılında Sigortacılık ihtisas Ģubesi kurulmuĢ ve 1932-1933 öğretim yılında kurumun Ulus-u Aliye Ticaret Bölümü, Ticaret Lisesi adını almıĢtır. Ġstanbul Yüksek Ġktisat ve Ticaret Mektebi, Orta ve Lise kısımları 3507 sayılı Kanunla 1 Ağustos 1938 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı’na devredilmiĢtir (MEB, 1995:12).
1.1.3.2. Ticaret Meslek Liselerinde Uygulanan Alan ve Dal Programları Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı tüm meslekî ve teknik ortaöğretim okul ve kurumlarında uygulamaya konulan Yeterliliğe Dayalı Modüler Çerçeve Öğretim Programlarından 42 Alan ve 192 Dal programından ağırlıklı olarak aĢağıdaki tabloda gösterilen Alan ve Dal programları uygulanmaktadır (http://ttogm.meb.gov.tr/ haber.php?go=tamhaber&haberid=44).
Muhasebe ve Finansman
- Bilgisayarlı Muhasebe Elemanlığı - DıĢ Ticaret Ofis Elemanlığı
- Finans ve Borsa Hizmetleri Elemanlığı
Pazarlama ve Perakende - SatıĢ Elemanlığı - Sigortacılık - Emlak Komisyonculuğu BiliĢim Teknolojileri - Ağ ĠĢletmenliği - Web Programcılığı
- Veri Tabanı Programcılığı - Bilgisayar Teknik Servis
Büro Yönetimi ve Sekreterlik - Yönetici Sekreterliği - Ticaret Sekreterliği - Hukuk Sekreterliği - Tıp Sekreterliği UlaĢtırma Hizmetleri - Lojistik Elektrik-Elektronik Teknolojisi - Büro Makineleri Teknik Servisi - Elektrikli Ev Aletleri Teknik Servisi - Elektromekanik TaĢıyıcılar Bakım Onarım - Görüntü ve Ses Sistemleri
Bu okullarda 9. sınıf tüm genel, meslekî ve teknik ortaöğretim kurumlarında olduğu gibi ortaktır. 9. sınıfın sonunda öğrenci ilgi duyduğu alanı belirler ve 10. sınıfta bu alanda eğitim-öğretime baĢlar (http://ttogm.meb.gov.tr/haber.php?go= tamhaber&haberid=44).
Alanda yer alan tüm dallara yönelik ortak yeterlikleri kazandıran dersler ağırlıklı olarak 10. ve 11. sınıfta verilmektedir. 12. sınıfta diplomaya götüren meslekî yeterlikleri içeren dersler yer almaktadır (http://ttogm.meb.gov.tr/haber.php?go= tamhaber&haberid=44).
Öğrenciler; 10’uncu sınıfın sonunda sektörel ihtiyaçlar, okulun donanımı, öğretmen durumu ve fizikî kapasitesi ile sahip oldukları yeterlikleri de dikkate alarak meslek/dal seçimi yaparlar. Öğrencilerin alan ve dal seçimlerinde mesleklerin bölgesel istihdam imkânları da dikkate alınır (http://ttogm.meb.gov.tr/haber.php?go= tamhaber&haberid=44).
Programı tamamlayarak mezun olan öğrenci, alan diploması alarak yüksek öğrenime de devam edebilir. Mezun olan öğrenci öğrenimi sırasında seçtiği dalda/meslekte kazandığı yeterliklerin karĢılığında sertifika da almaya hak kazanır. Öğretim programının herhangi bir yılından ayrılan öğrencinin kazandığı yeterlikler sertifika programlarında değerlendirilir (http://ttogm.meb.gov.tr/haber.php?go= tamhaber&haberid=44).
Öğrencilere programın sonunda seçtiği dala/mesleğe yönelik olarak (http://ttogm.meb.gov.tr/haber.php?go=tamhaber&haberid=44);
1. Tüm alanlardaki ortak temel, bilgi ve becerileri kazanabilecek, 2. Seçtiği alanın temel yeterliklerine sahip olabilecek,
3. Yöneldiği dalın/mesleğin gerektirdiği görev ve iĢleri yapabilecek,
4. Dalın/mesleğin gerektirdiği özel meslekî yeterlikleri kazanabilecek Ģekilde alanın ve mesleklerin yeterlikleri dikkate alınarak eğitim ve öğretim faaliyetleri uygulanır.
1.1.3.3. Ticaret Meslek Lisesi Öğrencilerinin ĠĢletmelerde Beceri Eğitimi Uygulaması
Ticaret Meslek Liselerinde öğrenciler, 3308 Sayılı Meslekî Eğitim Kanunu ile Meslekî ve Teknik Eğitim Yönetmeliği hükümlerine göre uygulamalı eğitimlerini gerçek iĢ ve hizmet ortamlarında yapmaktadırlar. Bu eğitim; haftada iki gün okulda teorik eğitim, üç gün iĢletmelerde uygulamalı eğitim olarak gerçekleĢtirilmektedir (http://ttogm.meb.gov.tr/haber.php?go=tamhaber&haberid=44).
Programın özelliğine göre genellikle son sınıfta iĢletmelerde uygulamaya giden öğrenciler, öğrenim görürlerken iĢ hayatı ile de tanıĢmaktadırlar (http://ttogm.meb.gov.tr/haber.php?go=tamhaber&haberid=44).
Takip ettikleri programlarına göre iĢletmelerde Beceri Eğitimi için iĢ yerlerine gönderilen öğrencilere, ilgili iĢ yerlerince yaĢlarına uygun olarak asgari ücretin en
az % 30’u oranında ücret ödenmekte ve Milli Eğitim Bakanlığı’nın imkânlarıyla sigortaları yapılmaktadır (http://ttogm.meb.gov.tr/haber.php?go=tamhaber&haberid=44).
Mezun olanlar, yükseköğretim kurumlarına girebilmek için üniversite sınavlarına katılma hakkına sahiptirler.
Ticaret meslek liseleri, iĢgücü piyasasında görev yapacak nitelikli insan gücünün yetiĢtirildiği ilköğretimden sonra dört yıl eğitim-öğretim veren okullardır. Bu çalıĢmada bu okulların birinci basamağındaki öğrencilerin niteliklerinin belirlenebilmesi için ne tür özelliklere bakılması gerektiği konusu ticaret meslek liseleri öğrenci profili konusu içinde yer almaktadır.
1.1.4. Ticaret Meslek Liseleri Öğrenci Profili
Profil, bir bireyi veya öğeyi içsel ve dıĢsal etkenlerin tümünü göz önüne alarak irdelemedir. BaĢka bir deyiĢle bir kiĢi ya da eĢya için ayırt edici özelliklerin tümüdür. (AkbaĢ ve AkbaĢ, 2008:89).
Profil araĢtırmaları, araĢtırmanın evrenini oluĢturan hedef kitlenin mevcut durumunun çeĢitli değiĢkenler açısından betimlenmesini sağlar. Eğitimin her alanında yer alan bireylerle ilgili yapılan profil araĢtırmalarında, bu bireylerin içinde yer aldığı kültürel bağlam, sosyo-demografik faktörler, bireysel özellikler,… vb. hakkında önemli veriler elde edilmektedir (Erkan, Tuğrul ve diğ., 2002:109).
Sosyo-ekonomik düzeylerin belirlenmesinde anne ve babanın mesleği, eğitim düzeyi, geliri, ailenin evinin büyüklüğü, mülkiyeti, ailenin büyüklüğü, evdeki eĢya ve aletler ve toplumsal yaĢama katılım gibi boyutlar dikkate alınmaktadır. Bu boyutlar toplumsal açıdan geliĢme, kalkınma, rekabet etme, baĢarı ve yönetim süreçlerini etkilerken, bireysel açıdan kiĢisel geliĢim, akademik baĢarı, tutum ve değerler gibi süreçleri de etkilemektedir (AkbaĢ ve AkbaĢ, 2008:89).
Sosyo-ekonomik düzey ile akademik baĢarı arasındaki iliĢkiyi araĢtıran birçok çalıĢma vardır. Arı (2007), ilköğretim dördüncü sınıf öğrencilerinin sosyo-ekonomik düzeyleri yükseldikçe Türkçe ve Matematik dersindeki baĢarı düzeylerinin arttığını, Uzun ve Sağlam (2005), ortaöğretim kurumlarında öğrenim gören üst sosyo-ekonomik düzeyde bulunan öğrencilerin çevre konusundaki akademik baĢarı puanlarının orta sosyo-ekonomik düzeyden üst sosyo-ekonomik düzeye çıkıldıkça öğrencilerin elde ettikleri toplam puanlarda artıĢ olduğunu bulmuĢlardır. Bir diğer araĢtırmada ise alt sosyo-ekonomik düzeyde bulunan annelerin daha koruyucu ve çocuklarına daha sıkı disiplin uygulama gibi özellikler bulunmuĢtur. Bu araĢtırmalar öğrencilerin sosyo-ekonomik düzeylerinin öğrenci baĢarısını açıklamada önemli bir değiĢken olduğunu göstermektedir (AkbaĢ ve AkbaĢ, 2008:89-90).
Öğrencinin akademik baĢarısını açıklamada kullanılabilecek bir diğer değiĢken öğrencilerin okullarına iliĢkin tutumlarıdır. Öğrencilerin okullarında isteyerek bulunup bulunmamaları, okulun donatımına iliĢkin görüĢleri ve okuldan sonra iĢ bulma ümitleri gibi birçok faktör öğrencilerin baĢarısına etki eder. Ayrıca öğrencilerin boĢ zamanlarını değerlendirme Ģekilleri de öğrencilerin kiĢisel ve akademik geliĢimlerinde etki edebilir. Öğrencinin yaĢadığı yere iliĢkin tutumları, yaĢanılan Ģehrin öğrenciye sunduğu imkanlar, geliĢim fırsatları, sanat faaliyetleri diğer bir etkendir. Sonuç olarak öğrencinin akademik, mesleki ve kültürel geliĢimi sadece sınıfın dört duvarı arasında gerçekleĢmez. Bu nedenle öğrencinin aile, eğitim kurumu ve yaĢanılan yere ait görüĢlerinin belirlenmesi amacıyla yapılan profil araĢtırmaları ile hedef kitlenin daha iyi tanınması sağlanabilir (AkbaĢ ve AkbaĢ, 2008:90).
Bu kısımda, üzerinde çalıĢtığımız konuyla ilgili fikir verebilecek, geçmiĢ yıllarda yapılmıĢ araĢtırmaların bir kısmına değinilmiĢtir. Böylece bu problem alanında bugüne kadar nelerin yapıldığı ortaya konmuĢ olacaktır. En az ilgili olan çalıĢmalar önce, en çok ilgili olan çalıĢmalar da sonda verilmiĢtir.
Hacettepe Üniversitesi, Nüfus Etütleri Enstitüsü’nün (1993) gerçekleĢtirdiği profil çalıĢmasında gerek değiĢken sayısı, gerekse birim sayısı açısından çok geniĢ kapsamlı olmasına rağmen, veriler üzerinde herhangi bir istatistik analizi uygulanmamıĢ,
sadece frekans dağılımları ile yetinilmiĢtir. Bu çalıĢmada Hacettepe Üniversitesi’nin Merkez ve Beytepe yurtlarında kalan öğrencilerin sosyal ve demografik özelliklerine göre dağılımları elde edilmiĢtir.
Ayvacı (1996), öğrenci profilinin fizik öğretmen adaylarının baĢarılarını etkileyip etkilemediği veya hangi faktörlerin öğrenci baĢarısını ne derece etkilediğini ortaya koymak amacıyla yapmıĢ olduğu çalıĢmada, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi Fizik bölümü 1. sınıfında okuyan 64 öğrenci ve Fen-Edebiyat Fakültesi Fizik bölümü birinci sınıfta okuyan öğrenciler içinden öğretmen olmak isteyen 32 öğrenciyi alarak bir yüksek lisans tez çalıĢması yapmıĢtır. Bu çalıĢmada öğrencilerin tercih sıraları ve ailelerinin öğrenim durumları arasındaki iliĢkiye bakılmıĢtır. Öğrencilerin temel fizik ve matematik derslerindeki baĢarıları ile öğrencilerin lise bitirme dereceleri, fizik öğretmenliğine ve fizik dersine karĢı tutumları, tercih sıraları, ailelerinin öğrenim durumları ve ders çalıĢma ortamları arasında istatistiksel olarak yüksek derecede bir iliĢki bulunmuĢtur.
Tekdal (2005)’ın “Çukurova Üniversitesi Bilgisayar Bilimleri Uygulama ve AraĢtırma Merkezi’ndeki Ġnternet Laboratuarlarını Kullanan Öğrencilerin Profili ve Bazı DeğiĢkenler Açısından Ġncelenmesi” adlı çalıĢmasının amacı; üniversitedeki laboratuarları kullanarak internete bağlanan öğrencilerin demografik özelliklerini çıkarmak, bilgisayar yazılım ve donanımı hakkında bilgi düzeylerini tespit etmek, internet servislerini kullanma sıklıklarını ve internet hakkındaki görüĢlerini belirlemektir. Bu amaçla, 2004 yılı Kasım-Aralık aylarında Çukurova Üniversitesi’nin çeĢitli fakültelerinde öğrenim gören ve Bilgisayar Bilimleri, Uygulama ve AraĢtırma Merkezi’ndeki laboratuarları kullanan 964 öğrenci üzerinde anket uygulanmıĢtır. Bu çalıĢmada öğrencilerin cinsiyet ve yaĢ dağılımları ve aile geliri ile ilgili özellikleri incelenmiĢtir.
Yazıcı’nın (2001) proje yürütücülüğünü yaptığı “Üniversite Gençliğinin Sosyo-Kültürel Profili Üzerine Bir Alan AraĢtırması” adlı çalıĢmanın amacı; Gazi Üniversitesi örneğinde, üniversite gençliğine çeĢitli açılardan bakabilmek, durumunu tespit etmek, bir nevi fotoğrafını çekebilmektir. Bu çalıĢmada üniversite gençliğinin, demografik,
sosyo-kültürel, ekonomik özellikleri incelenmiĢ ve okudukları bölümü bilinçli olarak seçip seçmedikleri sorusuna yanıt aranmıĢtır. Gazi Üniversitesi’nde okuyan gençlerin sosyo-kültürel özelliklerini ortaya çıkaran veriler dikkate alındığında, köken olarak kentli ve orta sınıf ailelerin çocukları oldukları görülmektedir. Sosyo-ekonomik bakımdan, genel anlamda orta sınıf ailelerden geldikleri görülmektedir. Gelinen ailelerde anne-babalarının mesleki formasyonları dikkate alındığında, düĢük ve orta gelir gruplarında memur anne-babalar, yüksek gelir grubunda serbest meslek sahibi anne-babalar öne çıkmaktadır.
Atasever’in (2007), “Gazi Üniversitesi Öğrenci Profili” adlı çalıĢmasında, Gazi Üniversitesi öğrencilerine iliĢkin profili ortaya çıkarmak amacıyla; öğrencilerin demografik özellikleri incelenmiĢtir. AraĢtırmada elde edilen bulgulara göre, öğrencilerin cinsiyetleri ile akademik birim tercihleri arasında anlamlı bir iliĢki vardır.
Ġssi (2008)’nin “Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Öğretmenliği Ana Bilim Dalı Öğrenci Profili” adlı çalıĢmasında, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Öğretmenliği Ana Bilim Dalında okumakta olan öğrencilerin profilini belirlemek amacıyla öğrencilerin sosyal, kültürel ve ekonomik özellikleri incelenmiĢtir. AraĢtırmanın sonucunda öğrencilerin profili sosyal, kültürel ve ekonomik yönlerini kapsamak suretiyle elde edilmiĢtir.
Yaylalı, Oktay ve diğerlerinin (2006) yaptığı çalıĢma Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü’nün desteğinde Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi öğretim üyelerinden oluĢan bir çalıĢma grubu tarafından yürütülmüĢtür. Bu çalıĢmada öğrencilerin demografik, sosyal ve ekonomik profili ortaya konmaya çalıĢılmıĢtır. Bu amaçlar doğrultusunda hazırlanan bu araĢtırma, Türkiye genelinde devlet ve vakıf üniversitelerinin fakülte ve dört yıllık yüksekokullarındaki öğrencileri kapsamaktadır. ÇalıĢma sonucunda; üniversite gençliğinin öğrenim gördükleri üniversite ve bölümü tercih etme nedenleri ile memnuniyet dereceleri, mezuniyet sonrası beklentileri belirlenmiĢtir.
Alim’in (2007) “Anadolu Güzel Sanatlar Liselerini Tercih Eden Öğrenci Profili” adlı çalıĢmasında Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki, Anadolu Güzel Sanatlar Liselerini tercih eden öğrenci profili, araĢtırmanın genel amacını oluĢturmaktadır. Bu çerçevede öğrencilerin sosyo-ekonomik durumları, ailelerin eğitim durumları, mezuniyet sonrası ne yapmak istedikleri ve memnuniyet durumları incelenmiĢtir. AraĢtırma sonuçlarına göre öğrenci ailelerinin gelir düzeyleri, Türk-ĠĢ’in 4 kiĢilik ailenin açlık (777,53 TL) ve yoksulluk (2.532,68 TL) sınırı hesaplamasına göre; belirlenen seviyenin altında olduğu tespit edilmiĢtir. Buna bağlı olarak öğrencilerin sosyo-ekonomik durumlarının da orta düzeyde olduğu tespit edilmiĢtir.
Bu çalıĢmada da, ticaret meslek lisesi öğrencilerinin daha iyi tanınması ve sorunlarına çözüm önerileri getirilebilmesi ve daha sonra bu konuda araĢtırma yapacak olanlara bir kaynak teĢkil etmesi amacıyla; “Ticaret Meslek Lisesi 9. sınıf öğrencilerinin sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik durumları nedir?” sorularına cevaplar aranmıĢtır. Bu sorular geliĢtirilirken daha önce yapılmıĢ profil çalıĢmaları incelenmiĢ ve öğrencilerin hangi özelliklerine bakıldığı konusu incelenerek çalıĢmanın alt problemleri oluĢturulmuĢtur.
1.2. AraĢtırmanın Amacı
Bu araĢtırmanın amacı “Ankara’daki Ticaret Meslek Liselerinde öğrenim gören 9. sınıf öğrencilerinin demografik özellikleri nelerdir?” sorusuna cevap aramaktır. AraĢtırma amacına uygun olarak aĢağıdaki alt problemler geliĢtirilmiĢtir:
1. Ankete katılan öğrencilerin bireysel özellikleri nelerdir? a. YaĢ ve cinsiyet özellikleri
b. Doğum yerleri c. KardeĢ sayıları
d. Ġlköğretim mezuniyet dereceleri e. Kendine ait odanın olup olmaması
f. Ġlgi alanları (izlediği TV programları, dinlediği müzik türleri, izlediği kültür/sanat etkinlikleri, okuduğu kitap türleri)
g. Tercih edilen ulaĢım türü h. Mezuniyet sonrası hedefleri
2. Ankete katılan öğrencilerin ailelerinin sosyo-kültürel durumları nasıldır? a. Anne ve babanın öğrenim durumları
b. Anne ve babanın meslekleri
c. Ġkamet edilen evin ve konutun türü d. Anne ve babanın çocuğa karĢı tutumları
3. Ankete katılan öğrencilerin ailelerinin sosyo-ekonomik düzeyi nedir? a. Ailenin aylık geliri
b. Eğitim giderlerinin karĢılanma durumu c. Tatile gitme durumları
Bu alt problemler doğrultusunda aĢağıdaki hipotezler test edilmiĢtir:
H1: Öğrencilerin bireysel özellikleri ile Ticaret Meslek Lisesini seçme nedenleri
arasında anlamlı iliĢki vardır.
H1-1 : Öğrencilerin cinsiyetleri ile 9. sınıf sonunda seçmeyi düĢündükleri alan
arasında anlamlı iliĢki vardır.
H1-2 : Öğrencilerin cinsiyetleri ile ticaret meslek lisesini seçme nedenlerinden
“Bir an önce iĢ hayatına atılıp, para kazanmak” nedeni arasında anlamlı iliĢki vardır.
H1-3 : Öğrencilerin cinsiyetleri ile ticaret meslek lisesini seçme nedenlerinden
“YaĢam standardımı yükseltmek” nedeni arasında anlamlı iliĢki vardır.
H1-4 : Öğrencilerin cinsiyetleri ile ticaret meslek lisesini seçme nedenlerinden
H1-5 : Öğrencilerin cinsiyetleri ile ticaret meslek lisesini seçme nedenlerinden
“Gelecekte geniĢ iĢ yelpazesine sahip olacağım düĢüncesi” nedeni arasında anlamlı iliĢki vardır.
H1-6 : Öğrencilerin ilköğretim mezuniyet dereceleri ile ticaret meslek lisesini
tercih etme sırası arasında anlamlı iliĢki vardır.
H2: Öğrencilerin ailelerinin sosyo-kültürel durumları ile Ticaret Meslek Lisesini
seçme nedenleri arasında anlamlı iliĢki vardır.
H2-1 : Öğrencilerin anne ve babalarının tutumu ile ticaret meslek lisesini
seçme nedenlerinden “Ailemin isteği” nedeni arasında anlamlı iliĢki vardır.
H3: Öğrencilerin ailelerinin sosyo-ekonomik durumları ile Ticaret Meslek
Lisesini seçme nedenleri arasında anlamlı iliĢki vardır.
H3-1: Öğrencilerin ailelerinin aylık geliri ile ticaret meslek lisesini seçme
nedenlerinden “Bir an önce iĢ hayatına atılıp, para kazanmak” nedeni arasında anlamlı iliĢki vardır.
1.3. AraĢtırmanın Önemi
Ticaret Meslek Liseleri piyasanın ara insan gücü ihtiyacını karĢılamada ilk basamaktır. Bu amaçla çalıĢmamızda Ticaret Meslek Liselerini tercih eden öğrencilerin nitelikleri araĢtırılmıĢtır.
Bu araĢtırma Ankara ilindeki tüm Ticaret Meslek Lisesi 9. sınıf öğrencilerinin sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik niteliklerinin ortaya konması ve bu konuda istatistikî bilgiler vermesi bakımından önem taĢımaktadır.
Daha önce bu konu üzerinde bire-bir bir araĢtırmaya rastlanılmamakla birlikte bu konuya yakın araĢtırmalar yapılmıĢtır. Ayrıca bu araĢtırma, bu konu hakkında veya bu konuya yakın konularda araĢtırma yapacaklara gerekli veriler sağlaması bakımından önemlidir.
Bu araĢtırma ile ticaret meslek liselerinde okuyan öğrencilerin demografik özelliklerinin ne olduğu, istek ve ihtiyaçlarının ne yönde olduğunun belirlenebileceği düĢünülmektedir.
1.4. AraĢtırmanın Sınırlılıkları
AraĢtırma, 2008-2009 eğitim-öğretim yılında Ankara ili ve ilçelerindeki Ticaret Meslek Lisesi 9. sınıf öğrencilerinden rastgele seçilenlerin görüĢleriyle sınırlıdır. Ankara dıĢındaki iller araĢtırma kapsamı dıĢında tutulmuĢtur.
1.5. Varsayımlar
Anket formlarının öğrenciler tarafından doğru ve samimi olarak cevaplandırıldığı varsayılmaktadır.
1.6. Terimlerin ve Kısaltmaların Tanımlanması
Bu araĢtırmada geçen bazı kavramlar aĢağıda tanımlanan anlamlarıyla kullanılmıĢtır.
Mesleki Eğitim: Bireye iĢ hayatında belirli bir meslekle ilgili bilgi, beceri ve iĢ alıĢkanlıkları kazandıran ve bireyin yeteneklerini çeĢitli yönleriyle geliĢtiren eğitimdir.
Ticaret Meslek Liseleri: Muhasebe ve Finansman, Pazarlama ve Perakende, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, BiliĢim Teknolojileri, Elektrik-Elektronik Teknolojileri
ve UlaĢtırma Alanlarında kamu ve özel sektörde görev alacak veya kendi baĢına iĢ yapabilecek nitelikli insan gücünün yetiĢtirildiği ilköğretim üzerine dört yıl eğitim-öğretim veren okullardır.
Profil: Bir bireyi veya öğeyi içsel ve dıĢsal etkenlerin tümünü göz önüne alarak irdelemedir. BaĢka bir deyiĢle bir kiĢi ya da eĢya için ayırt edici özelliklerin tümüdür.
Profil AraĢtırmaları: AraĢtırmanın evrenini oluĢturan hedef kitlenin mevcut durumunu çeĢitli değiĢkenler açısından betimleme olarak tanımlanmaktadır.
II. BÖLÜM
YÖNTEM
2.1. AraĢtırma Modeli
Ankara’daki Ticaret Meslek Liselerinin 9. sınıf öğrencilerinin sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik niteliklerini ortaya koymayı amaçlayan bu araĢtırma betimsel niteliktedir. Bu yönüyle araĢtırmada tarama modeli kullanılmıĢtır.
“Tarama modelleri, geçmiĢte ya da halen var olan bir durumu var olduğu Ģekliyle betimlemeyi amaçlayan araĢtırma yaklaĢımlarıdır. AraĢtırmaya konu olan olay, birey ya da nesne, kendi koĢulları içinde ve olduğu gibi tanımlanmaya çalıĢılır.” (Karasar, 2004:77)
2.2. Evren ve Örneklem
Bu araĢtırmanın evrenini; Ankara’daki Ticaret Meslek Liselerinin 2008-2009 öğretim yılındaki 9. sınıf öğrencileri oluĢturmaktadır. Ancak bu öğrencilerin hepsine ulaĢmak çok zaman alacağı ve maliyetli olacağı için evrenin tamamına ulaĢmak yerine örnekleme ulaĢılmaya çalıĢılmıĢtır.
AraĢtırma evrenini oluĢturan Ankara’daki Ticaret Meslek Liseleri Ģunlardır:
Tablo 1. Ankara'daki Ticaret Meslek Liseleri
Okul Adı UlaĢılan Öğrenci
Sayısı Ankara Altındağ Anafartalar Ticaret Meslek Lisesi 62
Ankara Altındağ Ankara Ticaret Meslek Lisesi 32
Ankara Altındağ ĠMKB Ticaret Meslek Lisesi 22
Ankara Batıkent ġevket Evliyagil Ticaret Meslek Lisesi 65
Ankara Beypazarı Ticaret Meslek Lisesi 60
Ankara Çankaya Akdere Ticaret Meslek Lisesi 54
Ankara Çankaya Ayrancı Ticaret Meslek Lisesi 55
Ankara Çankaya Cumhuriyet Ticaret Meslek Lisesi 50
Ankara Çubuk Ticaret Meslek Lisesi 72
Ankara Etimesgut Ticaret Meslek Lisesi 64
Ankara Keçiören Aydınlıkevler Ticaret Meslek Lisesi 71 Ankara Keçiören Yamantürk Ticaret Meslek Lisesi 70 Ankara Mamak Yunus Emre Ticaret Meslek Lisesi 60
Ankara Polatlı Ticaret Meslek Lisesi 67
Ankara Sincan Ahmet Andiçen Ticaret Meslek Lisesi 71
Ankara Sincan ĠMKB Ticaret Meslek Lisesi 60
Ankara ġereflikoçhisar Ticaret Meslek Lisesi 30
Ankara’da bulunan Ticaret Meslek Liselerinin sayısı 18’dir. Ġsimleri Tablo 1’de belirtilen okullarda 2008-2009 öğretim yılında eğitim gören 9. sınıf öğrencilerinden “basit tesadüfi örnekleme yöntemi” ile seçilen 1000 öğrenci araĢtırmanın örneklemini oluĢturmaktadır.
Basit tesadüfi örnekleme yönteminde, evreni oluĢturan her birimin örneklem içerisinde yer alma olasılığı aynıdır. Diğer bir anlatımla, birimler birbirinden bağımsız olarak eĢit seçilme Ģansına sahip olmaktadır (Ural ve Kılıç, 2006:38).
2008-2009 öğretim yılına ait Ankara’daki Ticaret Meslek Liseleri 9. sınıf öğrencileri ile ilgili istatistikî bilgiler Tablo 2’de görüldüğü gibidir.
Tablo 2. 2008-2009 Öğretim Yılı Ankara Ġlindeki Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğüne Bağlı Okulların 9. Sınıf Öğrenci Sayıları
Okul Adı Öğrenci Erkek Öğrenci Kız Toplam Ankara Altındağ Anafartalar Ticaret Meslek Lisesi 126 72 198 Ankara Altındağ Ankara Ticaret Meslek Lisesi 276 160 436 Ankara Altındağ ĠMKB Ticaret Meslek Lisesi 122 108 230 Ankara Batıkent ġ.Evliyagil Ticaret Meslek Lisesi 224 92 316
Ankara Beypazarı Ticaret Meslek Lisesi 63 25 88
Ankara Çankaya Akdere Ticaret Meslek Lisesi 138 121 259 Ankara Çankaya Ayrancı Ticaret Meslek Lisesi 229 83 312 Ankara Çankaya Cumhuriyet Ticaret Meslek Lisesi 133 30 163
Ankara Çubuk Ticaret Meslek Lisesi 129 30 159
Ankara Etimesgut Ticaret Meslek Lisesi 304 181 485
Ankara Keçiören Aydınlıkevler Ticaret Meslek Lisesi 444 359 803 Ankara Keçiören Yamantürk Ticaret Meslek Lisesi 112 122 234 Ankara Mamak Yunus Emre Ticaret Meslek Lisesi 284 114 398
Ankara Polatlı Ticaret Meslek Lisesi 199 101 300
Ankara Sincan Ahmet Andiçen Ticaret Meslek Lisesi 273 157 430
Ankara Sincan ĠMKB Ticaret Meslek Lisesi 315 244 559
Ankara ġereflikoçhisar Ticaret Meslek Lisesi 30 9 39
Ankara Yenimahalle Ticaret Meslek Lisesi 285 118 403
Toplam 3686 2126 5812 Kaynak: Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğü
Ryan’ın formülü ile katılımcılar için örneklem alanı belirlenmiĢtir (Arıkan, 1995:142). q p t e N q p N n * * 1 * * 2 2
n: örneklemdeki birey sayısı (örneklem çapı) p: incelenen birimin evrendeki oranı
p=q=0,5
e: katlanılabilir hata oranı
t: t tablosundaki istenen güven aralığı sayısı
N: araĢtırmaya konu olan evrenin çapı (birey sayısı)
Buna göre formülün uygulanmasıyla Ģu örneklem çapı ortaya çıkmıĢtır: p=q=0,5
N=5812
e=0,05 (hata payı) t=1,65 (%90 güvenle) n=? 260 5 , 0 * 5 , 0 ) 65 , 1 ( ) 05 , 0 ( * ) 1 5812 ( 5 , 0 * 5 , 0 * 5812 2 2 n
Formüle göre örnekleme girecek olan öğrenci sayısı 260 olarak çıkmıĢtır. Ancak anket uygulanan okullarda okuyan 9. sınıf öğrencilerine ulaĢmakta ve uygulanan anketlerin geri dönüĢünde sorun yaĢanmadığından bu örneklem sayısının üzerine çıkılmıĢ, örneklem olarak 1000 öğrenci alınmıĢtır.
2.3. Veri Toplama Teknikleri
Bu araĢtırmada veriler anket tekniği ile toplanmıĢtır. “Anket tekniği, araĢtırma evrenini/örneklemini oluĢturan kiĢi, grup veya örgütlerden elde edilecek verilere tek tipleĢtirilmiĢ ifadelerle ulaĢabilme amacıyla oluĢturulan veri toplama aracıdır. Bu aracı kullanan araĢtırmacı, anket kağıtlarının hazırlanması, ilgililere ulaĢtırılması,
cevaplandırılması ve dönüĢünün sağlanması gibi araĢtırmanın bütününü etkileyeceği düĢünülen etkenleri kontrol edebilmelidir (Ural ve Kılıç, 2006:55).”
AraĢtırma verilerinin toplanması için Tablo 1’deki okulların çoğuna bizzat gidilerek, uzak ilçelerdeki okullara da posta yoluyla ulaĢılarak 9. sınıf öğrencilerinden toplam 1046 öğrenciye ulaĢılmıĢtır. Ancak bu anketlerin bir kısmının eksik doldurulması nedeniyle 1000 öğrenci üzerinden değerlendirme yapılmıĢtır.
Anketlerin değerlendirilmesinde boĢ/geçersiz cevaplar değerlendirilmeye alınmamıĢtır.
Anket sorularının hazırlanma aĢamasında 51 gözlem ile bir pilot çalıĢma yapılmıĢtır. Buna göre ölçeğe iliĢkin güvenirlik analizi Tablo 3’te görüldüğü gibidir.
Tablo 3. Ölçeğe ĠliĢkin Güvenirlik Analizi Soru Silinirse Ortalama Soru Silinirse Varyans DüzeltilmiĢ Soru ĠliĢkisi Soru Silinirse Alfa Soru 31-1 24,6000 31,429 ,273 ,683 Soru 31-2 23,8800 31,781 ,402 ,656 Soru 31-3 23,5000 34,418 ,239 ,683 Soru 31-4 24,7800 30,257 ,319 ,674 Soru 31-5 26,2400 31,370 ,509 ,641 Soru 31-6 25,1800 31,416 ,351 ,664 Soru 31-7 25,6200 31,383 ,253 ,689 Soru 31-8 25,7600 28,635 ,519 ,627 Soru 31-9 24,1200 30,067 ,492 ,636 Alfa (α)=0,688
Tablo 3’te Ticaret Meslek Liselerini seçme nedenine iliĢkin öğrencilerin belirttikleri görüĢlerin güvenirlik analizi görülmektedir. “Güvenirlik katsayısı, 0 ile 1 arasında değerler alır ve bu değer 1’e yaklaĢtıkça güvenirlik artar (Ural ve Kılıç, 2006:286).” Güvenirlik katsayısı cronbach alpha değeri 0,688 olarak bulunmuĢtur. Yapılan güvenirlik analizi sonucunda, oluĢturulan ölçeğin güvenilir olduğu ortaya çıkmıĢtır. AraĢtırmanın güvenirlik ve tutarlılığını bozan bir soruya rastlanmamıĢtır.
2.4. Verilerin Analizi
Uygulama alanındaki gözlemlerin ölçme aracına verdikleri cevapların geri dönüĢünden sonra bilgisayarda bir veritabanı oluĢturulmuĢtur. Verilerin çözümlenmesinde ise çağdaĢ istatistik paket programından yararlanılmıĢtır.
Anket formlarından elde edilen veriler bilgisayar ortamında çağdaĢ istatistik paket programına girilmiĢ, her bir soruya ait frekans tabloları oluĢturulmuĢtur. AraĢtırma kapsamında derlenen veriler, belirlenen amaçlar doğrultusunda Ki-Kare Bağımsızlık Testi kullanılarak yorumlanmıĢtır.
III. BÖLÜM
BULGULAR VE YORUM
Bu bölümde Ticaret Meslek Lisesi öğrencilerinin profillerine ait bulguları gösteren tablolara ve bu tabloların yorumlarına yer verilmiĢtir.
Yapılan ki-kare bağımsızlık testlerinde anlamlılık seviyesi (alfa) 0,05 olarak alınmıĢtır.
3.1. Öğrencilerin Bireysel Özellikleri Ġle Ġlgili Bulgular
3.1.1. Cinsiyete ĠliĢkin Bulgular
AraĢtırmaya katılan öğrencilerin cinsiyete göre dağılımları Tablo 4’te görüldüğü gibidir.
Tablo 4. AraĢtırmaya Katılan Öğrencilerin Cinsiyete Göre Dağılımları
CĠNSĠYET f %
Kız 464 46,4
Erkek 536 53,6
Toplam 1000 100,0
Tablo 4’te görüldüğü gibi, araĢtırmaya katılan öğrencilerin %46,4’ünün kız, %53,6’sının erkek olduğu gözlenmektedir.
Bu verilerden hareketle Ticaret Meslek Liselerini erkek öğrencilerin daha fazla tercih ettikleri ve bununla birlikte kız öğrenci oranın da yüksek olduğu söylenebilir.
