FIRAT ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
TARĠH ANA BĠLĠM DALI
9 NO‟LU KÜTAHYA ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠ (1812-1813m/1227-1229h.)
TRANSKRĠP ve DEĞERLENDĠRME
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
DANIġMAN HAZIRLAYAN Yrd. Doç. Dr. Rifat ÖZDEMĠR Seda KAHVECĠ (YÜNGÜL)
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TARĠH ANA BĠLĠM DALI
9 NO‟LU KÜTAHYA ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠ
(1812–1813 m. / 1227–1229 h.)
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
DANIġMAN HAZIRLAYAN Yrd. Doç. Dr. Rifat ÖZDEMĠR Seda KAHVECĠ (YÜNGÜL)
Jürimiz, 20.06.2014 tarihinde yapılan tez savunma sınavı sonunda bu yüksek lisans/doktora tezini oy birliği/oy çokluğu ile baĢarılı saymıĢtır.
Jüri Üyeleri:
1. Prof Dr. Mustafa ÖZTÜRK (Bölüm BaĢkanı) 2. Prof Dr. Yusuf Cemalettin ÇOPUROĞLU (Üye) 3.Yrd. Doç. Dr. Rıfat ÖZDEMĠR (DanıĢman) 4.
5.
F.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim Kurulunun ……..……….. tarih ve ………….. sayılı kararıyla bu tezin kabulu onaylanmıĢtır.
ÖZET Yüksek Lisans Tezi 9 no‟lu Kütahya ġer‟iyye Sicili
(1812–1813 m. / 1227–1229 h.) Seda KAHVECĠ (YÜNGÜL)
Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Tarih Ana Bilim Dalı Yakın Çağ Bilim Dalı ELAZIĞ-2014;s.302+VII
ÇalıĢma konusu olarak seçtiğimiz 9 No‟lu Kütahya ġer‟iyye Sicili, hicri 1227-1229/miladi 1812- 1813 yıllarına ait Kütahya ve çevresinde hukuka intikal etmiĢ mahkeme kayıtlarını ihtiva eder. ÇalıĢmamızda miras-tereke, resmi yazıĢmalar, vakıflar, naiblik müessesesi, vekil tayini gibi mahkeme kayıtlarının transkripsiyonu, değerlendirilmesi ve tasnif edilmesi yer almaktadır.
Bilindiği gibi Ģer‟iyye sicilleri mahkeme kararı demektir. Osmanlı döneminden günümüze kadar intikal eden bu kararlar, toplumun sosyal, siyasi ve ekonomik yapısı hakkında bize bilgi verir. Örneğin; sicillere kaydedilmiĢ bilgilere bakarak halkın yapısını ve ikili iliĢkilerini, miras ve tereke kayıtlarına bakarak ekonomik yapıyı, merkezden gönderilen kararnamelere bakarak merkezi idare ile taĢra arasındaki iliĢkilerin muhtevasını öğrenebiliriz. Bu belgeler üzerinde daha fazla çalıĢılması ve bu çalıĢmaların kamuoyuna sunulması, Osmanlı toplumundaki bilinmeyen ya da eksik kalan konulara açıklık getirecektir.
Defterde, Kütahya ve çevresinden mahkemeye intikal eden olayların her biri müsbet ya da menfi bir karar halinde sonuçlanmıĢtır. Sonuçlanan bu kararların bir kısmının altında “ġuhudu‟l-hal” denilen ve o bölgenin ileri gelenleri arasından seçilen, aralarında önemli hukukçuların da yer aldığı Ģahitlerin olması bahsedilmesi gereken önemli bir konudur.
Ayrıca cinayet ve hırsızlıkla ilgili kayıtların olmaması ya da çok az olması, halkın o dönemde bu konulardaki titizliğini göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Kütahya, ġer‟iyye Sicili, Kütahya‟nın Mahalleri, Kütahya‟nın Köyleri, 1812,1813.
ABSTRACT Master Thesis
Kütahya Sharia Records No:9 (1812-1813)
Seda KAHVECĠ (YÜNGÜL) The University Of Fırat The Institute Of Social Science
The Department Of History Early Modern History ELAZIĞ-2014;p.302+VII
The (ser‟i) register of Kütahya in number 9, which we have choasen a subject of study, consist of registration of lawcourt which occured in Kütahya and in its sumoundings in 1812-1813 in our study, transcriptions of registration of lawcourt like official sertificate, warrant, heritage, formal correspondences and their opperccuation and classification exist.
As it is known recistiration of (Seriye) means judgements of lawcards. This judgements, which continue from the term of Ottoman Empire to nowadays ocquaint us about social, political and financial life of the society. For example, we can learn the social structure of the society and their mutual relationship by looking the knowledges which have been entered in register, and can learn the financial structure by looking at registrations of heribage and we can learn the content of the relationship between centre and country by looking at central Decree studying on these documents longer and making known to the public the studies will make what is unkmown and deficient about Ottoman society clean.
Ġn the register, each of the ovents, wich has transfered to the lawcount from Kütahya and its surroundings, has conclued in positive or negative judgement under several of these concluded judgements, the fact that there are witnesses some of whom are important jurists choosen from important people of that region is on important subject which should be mentioned.
Besides, the fact that there is no or less registration about theft shows how people are sensitive on these issuas in that age.
Key Words: Kütahya, Sharia Records, Districts of Kütahya, Villages of Kütahya, 1812, 1813.
ĠÇĠNDEKĠLER SAYFA ÖZET ... I ABSTRACT ... II ĠÇĠNDEKĠLER ...III ÖNSÖZ ... V KISALTMALAR ... VII GĠRĠġ ...1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM 1. OSMANLI DEVLETĠ‟NDE KADILIK ve ġER‟ĠYYE SĠCĠLLERĠ 1.1. KADILIK ...5
1.2. ġER‟ĠYYE SĠCĠLLERĠ ...6
2.1. ġer‟iyye Sicillerinin Tanımı ve Muhtevası ...6
2.2. ġer‟iyye Sicillerinin Ġhtiva Ettiği Belgeler ...7
1.3. KÜTAHYA ġER‟ĠYYE SĠCĠLLERĠ ...8
1.4. 9 NO‟LU KÜTAHYA ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠNĠN GENEL DURUMU ...8
ĠKĠNCĠ BÖLÜM 2. 9 NO‟LU KÜTAHYA ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠNĠN TASNĠFĠ ve BELGE ÖZETLERĠ 2.1. 9 NO‟LU KÜTAHYA ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠNĠN KONU VE BELGE TÜRLERĠNE GÖRE TASNĠFĠ ...11
2.2. 9 NO‟LU KÜTAHYA ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠNĠN BELGE ÖZETLERĠ ...20
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. 9 NO‟LU KÜTAHYA ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠNDEKĠ BELGELERĠN TRANSKRĠBE METNĠ……….38
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. 9 NO‟LU KÜTAHYA ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠNĠN DEĞERLENDĠRMESĠ 4.1. KÜTAHYA‟NIN ĠDARĠ YAPISI ...280
4.1.a. Kütahya Kazasının Nahiye ve Köyleri ... 281
4.1.b. Kütahya Kazasının Mahalleleri ...289
4.2. KÜTAHYA‟NIN SOSYAL YAPISI ...289
4.3. KÜTAHYA‟NIN ĠKTĠSADĠ YAPISI ...291
SONUÇ ...294
BĠBLĠYOGRAFYA ...296
EKLER ...298
ÖNSÖZ
Tarih, gerçeği öğrenmektir. Ġnsanın gerçeği öğrenip geçmiĢi hakkında bilgi sahibi olup gelecekte de bundan ders çıkarmasını sağlayan önemli bir faktördür. Dolayısıyla insanın geçmiĢini sağlam ve tutarlı bilgiler doğrultusunda öğrenebilmesi için çok yönlü vesikalardan faydalanması gerekmektedir. Milletlerin tarihleri yazılırken en doğru ve isabetli bilgiler ancak o zamana ait resmi kayıtlarda bulunabilecektir.
ġer‟iyye sicilleri ise; Osmanlı tarihine her yönden ıĢık tutabilecek birinci elden kaynaklar niteliğini taĢımaktadır. Devletin hukuki, iktisadi, sosyal, askeri ve idari müesseseleri hakkında önemli tarihi bilgiler bulunmaktadır. Ancak söz konusu bilgileri tam olarak ortaya çıkarabilmek için Ģer‟iyye sicil defterlerinin tek tek elden geçirilerek okunup değerlendirilmesi lazımdır. Bunun için yapılması gereken en önemli iĢ ise Ģer‟iyye sicilleri toplu kataloğunun hazırlanması ve yayınlanmıĢ toplu katalog çalıĢmalarından faydalanılmasıdır.
AraĢtırma konusu olarak seçtiğimiz hicri 1227-1229/miladi 1812-1813 tarihlerini kapsayan ve 56 varaktan oluĢan 9 numaralı Kütahya Ģer‟iyye sicili; giriĢ kısmı hariç 4 bölümden oluĢmaktadır. Birinci bölüm genel itibariyle Ģer‟iyye sicilleri ve kadılık müessesesi, Kütahya Ģer‟iyye sicilleri ve 9 numaralı Kütahya Ģer‟iyye sicili hakkında bilgiler ihtiva etmektedir. Ġkinci bölümde ise sicildeki belgeler konularına ve türlerine göre tasnif edilerek belgelerin özetleri yapılmıĢtır. Üçüncü bölümde ise 9 numaralı Kütahya Ģer‟iyye sicilinin tam metin transkripsiyonuna yer verilmiĢtir. Dördüncü bölümde ise sicil, ihtiva ettiği belgeler bakımından ele alınarak belgelerin değerlendirilmesi yapılmıĢ ve tespit edilen durumlar ortaya konulmaya çalıĢılmıĢtır. Transkripsiyon yapılırken de kaidelere uyularak Ayın harfi ( ﻉ ) ( ) Ģeklinde, hemze ( ﺀ ) iĢareti („) Ģeklinde gösterilmiĢtir. Harfi tarifler ( l-) Ģeklinde, Elif ( ﺍ ) , Vav ( ﻭ ) ve Ye ( ﻱ ) harfleri ile yapılan uzatmalar ( ^ ) iĢaretiyle gösterilmiĢtir. Sicilde yazılıp üzeri çizilen ifadeler (“üzeri çizili kısım” battal yazı) Ģeklinde gösterilmiĢtir. Hemen her belgenin sonunda bulunan hicri tarihler, TTK internet sitesinde yer alan Tarih Çevirme Klavuzu kullanılarak miladi tarihe çevrilmiĢ ve parantez içerisinde gösterilmiĢtir.
9numaralı Kütahya Ģer‟iyye sicili defterinin bazı kısımları yıpranmıĢ, silinmiĢ tahrip olmuĢ bazı kısımları ise fotokopi nüshalarında karanlık çıktığı için okunmada sıkıntıya sebep olduysa da okunmayan kısımlar metnin bütünlüğünü bozmayıp içeriğin anlaĢılmasına engel teĢkil etmemektedir. Ancak özellikle kiĢi ve yer adlarından okunamayanların olması çalıĢmamızın sağlıklı olmasını gölgelemiĢtir.
Defter 56 varaktır. Sayfa olarak 112 sayfadır. Sayfa numarası sağdan baĢlayıp sola devam etmiĢtir. Defterin belge numaraları ise; sağdan sicili mahfuz kısmı 1 rakamından 81‟e kadar gelmiĢtir. Daha sonra sicili mahfuz tarafından baĢ tarafa dönülerek belgelere numara verilmiĢtir. Sicili mahfuz defterlü kısmından 82 no‟lu belge baĢlamıĢtır. Orta da 153 belge numarası ile bitmiĢtir. Biz arĢivin numaralarına sadık kalarak belge numarasını takip ettik. 80. sayfadan sonra belge numarası 81‟den 153‟e atlamıĢ gibi olmaktadır. Biz arĢivin verdiği numaraya uyduğumuz için bu karıĢıklık görülmektedir. Vesikalar okunurken sayfa numarasını isteyen sayfa numarasından belge numarasını isteyen de belge numarasından takip edebilir. Belge numarası takip edilirken sicili mahfuz kısmının 81. belgesine kadar belge takip edilir. Daha sonra sicili mahfuz defterlü kısmından 82 no‟lu belgeye geçmek mümkündür.
Bu çalıĢmamın baĢlangıcından sonuna kadar her aĢamasında karĢılaĢılan zorlukların üstesinden gelinmesinde destek ve teĢviğini gördüğüm değerli bilgi ve birikiminden yararlanma Ģansına ulaĢtığım kıymetli hocam Yrd. Doç. Dr. Rifat ÖZDEMĠR‟e, değerli annem Semava ve babam Sabahattin KAHVECĠ‟ ye ve benden hiçbir zaman yardım ve desteklerini esirgemeyen değerli eĢim Resul YÜNGÜL‟e teĢekkürlerimi bir borç bilirim.
KISALTMALAR
a.g.e. : Adı geçen eser a.g.m. : Adı geçen makale a.g.mad. : Adı geçen madde B. : Belge
BOA. : BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi Bkz. : Bakınız
C. : Cilt Çev. : Çeviren
KġS. : Kütahya ġer‟iyye Sicili H. : Hicri
HAT. : Hatt-ı Hümayun HAZ. : Hazırlayan
ĠSAM. : Ġslam AraĢtırmaları Merkezi M. : Miladi M.Ö. : Milattan Önce M.S. : Milattan Sonra S. : Sayı s. : Sayfa ġS. : ġer‟iyye Sicili TTK. : Türk Tarih Kurumu vb. : Ve benzeri yy. : Yüzyıl
Bu çalıĢma 9 numaralı Kütahya Ģer‟iyye sicilinin hicri 1227-1229/miladi 1812-1813 yılları arasını ihtiva eden belgelerine dayanarak, Kütahya Ģehrinin durumunu ortaya koymayı amaçlayan ve bu dönem üzerinde çalıĢma yapan araĢtırmacıların dönemin Kütahya‟sı hakkında iktisadi, dini, hukuki, siyasi ve ictimai alanda doğru bilgiye ulaĢılmasını sağlayan çalıĢmalardan biridir.
56 varaktan oluĢan defterin transkripsiyonu, belge özetleri ve tasnifi yapılarak, belgeler değerlendirilmiĢtir. Değerlendirmeler bu defter üzerinden yapılmıĢ gerektiğinde diğer kaynaklara da baĢvurulmuĢtur. Sicile ait detaylara geçmeden Kütahya Ģehir tarihini genel hatlarıyla özetlemekte yarar vardır.
Ġç Ege bölgesinde yer alan Kütahya ve çevresi Ġç Anadolu‟ya geçiĢte bir eĢik görevi görür. Ortalama yüksekliği 1200 m. civarındaki bölge yaylalardan oluĢmaktadır1
. Antik kaynaklarda Kütahya‟dan Esop‟un doğduğu ülke olarak bahsedilir ki, buda Ģehrin M.Ö. VI. YY. da var olmasını gerektirir. Bu kaynaklar da Ģehrin ismi Kotiaeion, Kotiaion, Cutyaeium, Cotyaeum, Cotyaium seklinde ifade edilmektedir. Strabon Ģehirden Frigya Epiktetos‟un ülkesi olarak bahsederek Katys‟in Ģehri anlamına gelen Kotiation olduğunu belirtir 2
.
Anadolu‟nun eski Ģehirlerinden birisi olan Kütahya Frigler, Romalılar, Bizanslılar devrinin önemli bir merkezi olduğu gibi Selçuklu, Germiyan oğulları ve Osmanlı devletinin de mühim bir merkezi olmuĢtur 3
.
Perslerden önce Kütahya‟da ilk siyasi hâkimiyeti Frigler kurmuĢtur. Bu durum M.Ö. 546 yılında Pers Kralı Kyros‟un Kütahya‟yı almasına kadar devam etmiĢtir. Kütahya uzun süre Perslerin elinde kalmıĢsa da, M.Ö. 333 yılında Makedonya Kralı Büyük Ġskender‟in eline geçmiĢ daha sonra ise Antigonos‟un idaresine geçmiĢtir. M.Ö. 278 tarihinde Bitinya Krallığı daha sonra Bergama Krallığının hâkimiyetine geçen Kütahya, III. Attalos‟un M.Ö. 133 yılında ölümüyle Roma Ġmparatorluğu‟na bağlanmıĢ
1 Yusuf DÖNMEZ, “Kütahya ve Çevresinin Fiziki coğrafyası”, Kütahya Atatürk‟ün Doğumunun 100. Yılına Armağanı, Ġstanbul, 1981-1982, s.1
2
H. Dursun YILDIZ, “Kütahya‟nın Tarihçesi”, Kütahya Atatürk‟ün Doğumunun100. Yılına Armağanı, Ġstanbul, 1981-1982, s.35
ve Hıristiyanlığın önemli merkezlerinden biri haline gelmiĢtir. Kütahya, Roma Ġmparatorluğu‟nun ikiye ayrılmasından sonra Bizans‟a bağlanmıĢtır. Bu dönemde stratejik konumumdan dolayı burası önemli hale geldiği için Bizanslılar Ģehre hâkim tepelere Germiyanoğulları ve Osmanlılar döneminde yapılan kale ve surların temelini teĢkil eden kale ve surlar inĢa etmiĢlerdir4
.
Kütahya‟nın Türklerin eline geçtiği kesin tarih kesin olarak belli değildir. KutalmıĢoğlu Süleyman ġah zamanından oğlu I. Kılıç Arslan‟ın Dorile mağlubiyetine kadar uzunca bir süre Türklerin elinde bulunan Kütahya, daha sonra tekrar Bizans‟ın eline geçmiĢ fakat Kütahya‟nın kesin bir surette Türk hâkimiyetine geçmesi Anadolu Selçukluları döneminde Alâeddin Keykubat zamanında olmuĢ ve bu dönemde Kütahya‟da Türkmenlerin planlı yerleĢmeleri baĢlamıĢtır 5
.
Moğol istilasından sonra Kütahya ve havalisine yerleĢen Germiyanoğullarının Baba Ġshak isyanı sırasında ( 1239-1240) önce Malatya yöresinden oldukları daha sonra da Kütahya‟ya gelip yerleĢtikleri hakkında Ġbn-i Bibi‟de kayıt vardır6
. Cimri hadisesinde aktif rol oynayan Germiyan‟lıların batı Anadolu‟da kuvvetli oldukları görülür. Daha sonra 1300 yılında Yakub Bey tarafından Anadolu Selçuklu Sultanlığından ayrılarak bağımsızlığını ilan eder ve böylece Kütahya merkezli Germiyanoğulları beyliği ortaya çıkmıĢtır ve Ģehir tarihinin en parlak dönemlerinden birini yaĢamıĢ ve önemli mimari eserler ortaya konmuĢtur 7. Yakup Bey bağımsızlığını ilan ettikten sonra Bizans ile mücadeleye giriĢir. Anadolu beylikleri Moğol istilasında Ġlhanlılara bağlılıklarını bildirirken Yakup Bey bu bağlılığa katılmamıĢtır. Ayrıca Osmanlı‟ların güçlenmesini istemeyen Yakub Bey yapılan savaĢta Osmanlılara yenilmiĢtir8. Yakub Beyin ölümünden sonra pek varlık göstermeyen Germiyanogulları, Devlet Hatununun, Yıldırım Beyazıt ile evlenmesinden sonra çeyiz olarak Kütahya, Simav, Egrigöz ( Emet) ve TavĢanlı Osmanlılara verilir 9
. II. Yakub Beyin 1429 da ölümüyle onun vasiyeti üzerine bütün Germiyanoğlu beyliği toprakları Osmanlı hâkimiyetine girer.
4Kütahya Tanıtım Kitabı, Kütahya Belediyesi Yayınları, Kütahya, 1995, s.6-7 5Ġsmail Hakkı UzunçarĢılı, “Kütahya ġehri”, Ġstanbul, 1932, s.9
6
Hayrullah Efendi, “Devlet-i Aliyye-i Osmaniye Tarihi”, (sadeleĢtiren: Zuhuri DaniĢmen), 1971, c.I, s.96,
7Ġsmail Hakkı UzunçarĢılı , “Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri”, TTK Yayınları, Ankara, 1991, s.41
8 Ġsmail Hakkı UzunçarĢılı , “a.g.e.”, s.229 9
Osmanlı hâkimiyetine giren Kütahya sonra sancak merkezi olmuĢ. Daha sonra da ġehzade sancak merkezi olan Ģehir II. Mehmed zamanında Anadolu beylerbeyliğinin merkezi haline gelmiĢtir 10. Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman Hanın Anadolu tarafından yaptıkları seferlerde merkez olarak kullanıp stratejik bir öneme sahip olan ve uzun süre “PaĢa sancağı” olarak bilinen Kütahya, Anadolu Beylerbeyliğinin merkezi olduğundan dolayı kendisine 30 dan fazla kaza bağlanmıĢtır 11
. XVI. Asrın baslarından itibaren Avrupa‟da ortaya çıkan yenilikler ve yeni dünyanın keĢfi ile birlikte ekonomik sıkıntıya giren Osmanlı devletinin vergileri arttırması, ehl-i örf ile reayayı karsı karsıya getirdi. Celal-i isyanları olarak bilinen Osmanlı tarihinde önemli yeri olan ülkede önemli olumsuz etkileri olan bu süreçten Kütahya‟da etkilendi.
Deli Hasan isyanı sırasında çok tehlike yasayan Kütahya‟da Karayazıcı‟nın yerine geçen kardeĢi Deli Hasan biraderinin maiyetinde ki eĢkıya Anadolu‟yu yağmalayıp talan eder. Deli Hasan Ankara‟yı kuĢatıp yağmaladıktan sonra Kütahya‟ya gelip Ģehri yağma eder 12. Celali isyanından baĢka Kütahya‟da ortaya çıkan bir baĢka hadise ise Can Mirza Pasa olayıdır. 1657 yılında Osmanlı Devletine baĢ kaldıran Abaza Hasan PaĢaya katılan Kütahya halkı Can Mirzanın 300 kadar itaatsiz askerini katletmiĢtir. Merkezden Anadolu eyaletine tayin edilen Konakçı Ali PaĢaya yardım etmiĢlerdir. Can Mirza ise Kütahya halkından intikam almak için Ģehri muhasara etmiĢse de halkın gayretleri sonucu baĢarısız olmuĢtur 13. Türk hâkimiyetine geçtikten sonra zaman zaman sıkıntılı dönemler yaĢayan Kütahya Ģehri bu isyanlardan dolayı büyük tahribatlar yaĢamıĢtır.
Kütahya ve çevresi Milli Mücadelenin en yaygın yaĢandığı, çarpıĢmaların ve iĢgalin en çetin geçtiği bölgelerimizin basında gelir. Önce Ġngilizlerin iĢgali altına giren Ģehir daha sonra Yunanlılar tarafından iĢgal edilmiĢtir. Milli Mücadele döneminde Yunan iĢgali ve Çerkez Ethem olaylarında Kütahya büyük zarar görmüĢtür. Rum ve Ermeni çetelerin zararlı faaliyetleri de bölgeye zarar vermiĢtir. Halk açlık sefalet ve
10
M. Çetin VARLIK , “XVI. Yüzyıl Osmanlı Ġdari TeĢkilatında Kütahya”, Marmara Üniversitesi,
Türklük AraĢtırmaları Dergisi, S. 2, Yıl 1986, Ġstanbul 1987, s.203
11 Oktay ASLANAPA , “Kütahya Atatürk‟ün Doğumunun 100. Yılına Armağan”, Ġstanbul, 1981-1982, s. XIV
12 William J. Griswold, “Anadolu‟da Büyük Ġsyan”, Ġstanbul 2000, s.32 13
yokluk içinde Milli Mücadeleye tam destek vermiĢtir. Yunanlıların Anadolu‟dan atılmasında özellikle Dumlupınar meydan muharebesi Kütahya sınırları içerisinde cereyan etmiĢtir. Kütahya Marmara, Ege ve Anadolu bölgelerini birbirine bağlayan merkez konumundadır14
. Cumhuriyet dönemi ile birlikte özellikle çok partili hayata geçiĢle Kütahya‟da birçok sanayi kurulmuĢ, son dönemde ise Üniversitenin de kurulması ile endüstri, eğitim ve ticaret canlanmıĢ, bu durum da Ģehri canlandırmıĢtır. ġehir böylece kırsaldan kentleĢmeye dönüĢmeye baĢlamıĢtır.
Görüleceği üzere Kütahya pek çok özelliği bünyesinde barındıran en eski Osmanlı kentlerinden biridir. Ancak Ģehirle ilgili daha fazla arĢiv belgeleri üzerinde yapılacak çalıĢmalarla ve bu çalıĢmaların değerlendirilmesiyle Ģehir tarihi daha fazla netliğe kavuĢacaktır.
14 Oktay ASLANAPA , “Kütahya”, Atatürk‟ün Doğumunun 100. Yılına Armağan, Ġstanbul 1981-1982, s. XIV
1. OSMANLI DEVLETĠ‟NDE KADILIK ve ġER‟ĠYYE SĠCĠLLERĠ 1.1. Kadılık
Osmanlı Devleti'nin baĢından itibaren yargı yetkisi ümeranın en baĢındaki yöneticilerin yetkileri dâhilinde olmasına rağmen bu yetkilerini bağımsız kadılara devretmiĢlerdir. Bu kural ġer'iyye Mahkemeleri'nin kaldırılıĢına kadar devam etmiĢtir. Ülke yönetiminin temel birimi olarak kabul edilen kazaların en büyük amiri sayılan kadılar, görevleri geregi sosyal, siyasal ve ekonomik hayatın tümüyle içerisindeydiler. Devletin halkla, halkın devletle muhatap olmasında kadılar aracı kurum görevi yapmaktadırlar. Ayrıca kadılar halkı devlete karĢı temsil ederlerdi1
. Bir yandan en yüksek adli makam, diger taraftan da halkın Ģikâyetlerini Divan-ı Hümayuna ileten, tımar sahipleri veya adamlarının halka yaptıkları zulümlerin önce cerre çıkan suhtelere sonra da kendilerine iletilen kimselerdir2. Bu görevi halka iliĢkiyi yaparken kadıların “sicil” adı verilen defteri tutmaları zorunlu idi. Bundan dolayı kadıların merkeze, merkezin kadılara yazdıkları yazıĢmalar neticesinde çok geniĢ coğrafyaya sahip Osmanlı Devleti'nde on binlerce ġeriyye Sicil defteri ortaya çıkmıĢtır3. ġeriyye Sicilleri dil, din, ırk ve renk farkı gözetilmeden bütün insanlarla ilgili olayları ve bu olayları ilgilendiren mahkeme kararlarını ve idari düzenlemeleri kapsamaktadır. Bir diger ifadeyle ġer'iyye Sicilleri, merkezden gelen, tezkereleri, tahrirleri, fermanları, paĢaların, vezir-i azamların, beylerbeyinin gönderdikleri buyrulduları, kadıların verdikleri i‟lamları, hüccetleri, kaza, kasaba ve köylerde önemli gördükleri olayları verilen cezaları, miras paylaĢımlarını boĢanma ve evlenme kararlarını, tayin ve atamaları, noter tasdik belgelerini, ıtıknameleri ihtiva eden kadının mahkeme zabıt defterleridir4.
1Ali BARDAKOĞLU, “Osmanlı Hukukunun ġer‟îliği Üzerine”, Osmanlı, C.6, Ankara 1999, s.412 2Nejat GÖYÜNÇ, “Osmanlı Devleti‟nde TaĢra TeĢkilatı (Tanzimat‟a Kadar)”, Osmanlı, C.6, Ankara
1999, s.86
3UZUNÇARġILI, “Osmanlı Devleti‟nde Ġlmiye TeĢkilatı”, Ankara, 1988, s.109
4Abdülaziz BAYINDIR, “Ġslam Mahkeme Hukuku(Osmanlı Dönemi Uygulaması)”, Ġstanbul 1986,
Kadılar bayram ve cuma günleri dıĢında evlerinde ya da cami ve mescit ve medreselerin belirli odalarında kurulan mahkemelerde, askeri meseleler dıĢında bütün devlet iĢlerini ve mahalli davaları çözüme kavuĢtururlardı5. Böylece devlet ve halk iliĢkilerini, kanunların Ģer‟i ve örfî uygulanıĢlarını, miras, intikal ve borç davalarını, gayr-i müslimlerin hukukî durumlarını da ġer'iyye Sicillerinde bulmaktayız. Ayrıca mahalli yer adları, bölgesel örf ve adetler hakkında bilgiler de ġer'iyye Sicil Defterleri'nde yer almaktadır. Vakıfların yaptırdıkları imaretler, hanlar, hamamlar, camiler, türbeler, medreseler, zaviyeler, vakıfların gelirleri, bedestenler gibi kaybolmuĢ abideler ve sanat eserleri ile ilgili bilgileri de kayıtlardan çıkarmak mümkündür6. Kadılıkta aranan Ģartlar Ģunlardır:
Osmanlı Devletinde Ģeriyye mahkemelerinde hâkimlik yapacak kiĢinin kesinlikle Müslüman olması ve 25 yasından büyük olması bir yıl veya bir yıldan fazla hapis cezasına veya daha ağır bir cezaya çarptırılmamıĢ olmaması gerekir. Ayrıca bunamıĢ olanlar, körler, dilsizler ve tarafların yüksek sesle konuĢmalarını duyamayacak kadar sağır olanlar da kadı olamazlar. Ferasetli, doğru, güvenilir ve iradesi sağlam olmayanlar kadılık görevine atanamazlar. Medresede ilim tahsilini bitirenler kadı olabilirler7
.
1.2.ġer‟iyye Sicilleri
1.2.1. ġer‟iyye Sicillerinin Tanım ve Muhtevası
Mahkemenin bilgisi dâhilinde tutulan, resmi statü taĢıyan her türlü kayıtların toplanmıĢ olduğu defterlere yaygın adıyla “Ģer„iyye sicilleri”8
denildiği gibi “kadı defterleri”, “kadı sicilleri”, “mahkeme defterleri”, “sicil-i mahfuz”9
da denilmektedir. Mahkemelerde mahkeme sonuçlarını sicillere yazma görevi “Mukayyid” denilen görevlilere verilmiĢti. Mahkemeye intikal eden her türlü yazı belirli belirli bir disiplin içerisinde bu defterlere kaydedilirdi. Mahalli konulara iliĢkin olarak merkezden gelen
5 Halil CĠN-Ahmet AKGÜNDÜZ, “Türk Hukuk Tarihi”, C.I, Konya 1989, s.201. 6ÜNLÜYOL, “ġeriyye Sicillerine Göre XVIII. Asrın Ġlk Yarısında Balıkesir” , s.2. 7
Ġsmail Yakıt, “Osmanlı Ġlmiye TeĢkilatı ve ġeyhülislamlar”, Türk Yurdu Dergisi, C. 19-20, S.148-149, Aralık 1999- Ocak 2000, s.175
8 Ahmet AKGÜNDÜZ, “ġer„iyye Sicilleri”, Türk Dünyası AraĢtırma Vakfı Yayınları, c.I, Ġstanbul 1988, s.12.
9Abdülaziz BAYINDIR, “Ġslam Muhakeme Hukuku(Osmanlı Devri Uygulaması)”, Ġslami Ġlimler
her türlü resmi yazılar ise kadılar tarafından sicilin diğer tarafına yazılırdı. Mahalli konuların yazıldığı bölüme “Sicil-i Mahfuz”, merkezden gelen emirlerin yazıldığı bölüme ise “Sicil-i Mahfuz Defterlü” denilirdi.10
ġer„iyye sicilleri ait oldukları mahallin o dönemdeki siyasi, idari, sosyal, kültürel, iktisadi durumunu ortaya koymaktadır. Mahkeme kararlarını ihtiva eden bu siciller her konuda Ģehir tarihçiliği açısından birinci derece kaynaktır11. 15. yüzyılın sonlarından baĢlayarak 20. yüzyılın ilk 20 yılına kadar devam eden sicillerin, hemen hemen Osmanlı Devleti beldelerinin tamamında, takriben 16×42 ebatında eni dar, boyu uzunca defterlere, Ģer„i mahkemelere mahsus usül dâhilinde yazıldığı görülmektedir12
.
1.2.2. ġer‟iyye Sicillerinin Ġhtiva Ettiği Belgeler
ġer„iyye sicillerinde kayda geçen belgeleri; merkezden hükümet ve devlet adamları tarafından gönderilen (hüküm, ferman, berat, buyruldu vs.) belgeler ve kadı tarafından düzenlenip kaydolunan, halkın meseleleri ve ihtiyaçları ile ilgili olan (ilam, hüccet, vakfiye, ahitname vs.)belgeler olmak üzere iki kısımda toplamak mümkündür.
ġer„iyye sicilleri merkezden gelen tezkereler, tahrirler, fermanlar, paĢaların, vezir-i azamların, beylerbeyvezir-invezir-in gönderdvezir-iğvezir-i buyruldular, kadıların verdvezir-iklervezir-i vezir-i„lâmlar, hüccetler, kaza, kasaba ve köylerde önemli gördükleri olaylar, verilen cezalar, miras paylaĢımları, boĢanma, evlenme kararları, tayin ve atamalar ve noter kararları, tayin ve atamalar ve noter tasdik belgeleri gibi çok çeĢitli konular içermektedir13. Bu bakımdan Osmanlı tarih araĢtırmacılarının mutlaka sicilleri incelemeleri gerekmektedir. Defterler görülüp incelenmediği takdirde verilen hükümlerin eksik kalacağı muhtemeldir.
10 Rifat ÖZDEMĠR, “ġer‟iyye Sicillerinin Toplu Kataloğuna Doğru”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi, C.1 Elazığ, 1987, s.192
11 AKGÜNDÜZ, “a.g.e.”, s.12.
12 Ġsmail Hakkı UZUNÇARġILI, “a.g.e.”, T.T.K. Yayınları, Ankara, 1984, s.109. 13 Rifat ÖZDEMĠR, “XIX. Yüzyılın Ġlk Yarısında Ankara”, Ankara, 1998, s. 17-18
1.3. Kütahya ġer‟iyye Sicilleri
Adalet temeli üzerinde kurulmuĢ olan Osmanlı Devleti‟nde Osman Gazi zamanında ilk atanan iki memurdan birisi kadıdır. Osmanlı Devleti‟nin yargıya ve adalet teĢkilatına verdiği önemi ortaya koyan Ģer‟iyye sicil defterleri yirmi bin civarında bulunup bunlardan doksanı Kütahya‟ya aittir.
1991 yılında bütün Ģer‟iyye sicillerinin Ankara‟da toplanması uygulaması çerçevesinde Ankara Milli Kütüphane‟ye alınmıĢ olup, halen söz konusu kütüphanenin Ġbn-i Sina salonunda kayıtlı bulunmaktadır.
Osmanlı Devleti‟ne paĢa sancaklığı yapmıĢ bir Ģehir olan Kütahya‟nın Ģer‟iyye sicillerinin bazılarından ya da birkaç tanesinden birlikte istifade ederek hazırlanmıĢ eserler olmakla birlikte sadece Ģer‟iyye sicillerini konu alan çok sayıda yüksek lisans çalıĢması da mevcuttur.
1.4. 9 No‟lu Kütahya ġer‟iyye Sicilinin Genel Durumu
9 No‟lu Kütahya ġer‟iyye Sicilinin temini için Ġstanbul‟da bulunan Ġslam AraĢtırmaları Merkezi (ĠSAM)‟ nden sicile ait fotokopileri ve dijital görüntüleri talep ettik.
ĠSAM‟ dan edindiğimiz A3 boyutundaki mikrofilmlerden alınan fotokopilerin %70‟ini belirttiğimiz adrese kargoyla gönderilebilmesi araĢtırmacılara yönelik önemli bir hizmettir.
Sicil 56 varaktan oluĢur. Her varakta iki sayfa vardır ve sicil 112 sayfadan oluĢmasına rağmen bazı sayfalar boĢ bırakılmıĢtır. Bir belge bazen iki sayfa sürerken çoğu sayfalarda da birden fazla belge vardır. Sayfa numaraları belgenin sağ alt kısmında bulunur ve her belgeye bir numara verilmiĢ olmasına rağmen numaralandırmada hata vardır.
9 No‟lu Kütahya ġer‟iyye Sicilinin tarih aralığı hicri 1227-1229 (miladi 1812-1813) olarak gözükmektedir. Sicil 12 rebi‟ül-evvel 1229 (4 Mart 1814) tarihli hüccet kaydı örneğiyle baĢlar ve 14 zi‟l-kade 1228 (8 Kasım 1813) tarihli hüccet kaydı
örneğiyle son bulur. Fakat defterdeki sicillerin kaydına baktığımızda bazı belgelerin tarih sırasının tam olmadığı görülmektedir. Yani önceki bir kaydın tarihi kendisinden sonra gelen bir sicilin tarihinden sonra olabilmektedir. Bu da kayıtların önce baĢka bir yere kaydedildiği daha sonra sicil defterine kaydedildiği izlenimini uyandırmaktadır.
Sicil boyunca yazılarda pek fazla fark olmamakla birlikte az da olsa farklı yazılıĢ Ģekillerinin olması bu sicilin birden fazla kâtip tarafından tutulduğunu göstermektedir. Defterdeki yazılar genellikle okunaklı ve düzgündür. Satırlar genellikle düz yazılmasına rağmen, çok az da olsa yan yazıldığı da görülmüĢtür. Bazen sayfa sonlarına sığmayacak olan hükümlerin bir sonraki sayfaya yazıldığı görülmüĢtür.
Defterde yer alan hükümlerin tamamı genelde Türkçedir. Fakat özellikle vakfiyeler Arapça bir dua ile baĢlamıĢ ve sonra Türkçe olarak devam etmiĢtir. Yine vakfiyelerin “vakıf Ģartı” arasında Arapça dua ve ayetlere rastlamak mümkündür.
Defterin aslını inceleyemesek de edinilen nüshalardan anlaĢıldığı kadarıyla defterde genel bir yıpranma ve yırtılma söz konusu değildir. Fakat fotokopiden dolayı karanlık çıkan kısımlar olduğu için bu kısımlar okunmada sıkıntıya sebep olduysa da okunmayan kısımlar metnin bütünlüğünü bozmayıp içeriğin anlaĢılmasına engel teĢkil etmemektedir. Ancak özellikle kiĢi ve yer adlarından okunamayanların olması çalıĢmamızın sağlıklı olmasını gölgelemiĢtir.
Sicilde bulunan 162 belge çeĢidine göre tasnif edildiğinde, belge adetleri türlerine göre aĢağıdaki gibidir:
21 Hüccet 1 Tezkere 18 Mürasele Kaydı 3 Narh Kaydı 10 Vakıf Hücceti 9 Atama Belgesi 29 Tereke Kaydı 5 SatıĢ Hücceti 4 Vakfiye 7 Berat-ı ġerif
36 Ferman 1 mehir Hücceti 4 Ġlam-ı ġer‟iyye 1 Adaletname 1 NiĢan-ı ġerif
3 Tevzi ve Taksim Defteri 9 Buyuruldu 2 Mektup 2 Pusula 1 Salyane Defteri 1 Zahire Listesi 1 Borç Senedi 1 Muhasebe Kaydı
Sicildeki en eski belge, 17 Nisan 1811 tarihlidir. Sicildeki en yeni belge, 1 Ocak 1815 tarihlidir.
2. 9 NO‟LU KÜTAHYA ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠNĠN TASNĠFĠ VE BELGE ÖZETLERĠ 2.1. 9 No‟lu Kütahya ġer‟iyye Sicilinin Konu Ve Belge Türlerine Göre Tasnifi
Belge Konusu Belge Türü Sayfa No Belge No
Ġhtida Kayıt 1 1 Ġktisadi Tezkere 1 2 Mürasele-i ġer'iyye 1 3 Narh Kaydı 2 4 Narh Kaydı 2 5 Narh Kaydı 2 6 Mürasele-i ġer'iyye 2 7 Hüccet 2 8 SatıĢ Hücceti 5 16 Vakıf 6 18/c SatıĢ Hücceti 11 33
Vakıf Hücceti 12 34/a
SatıĢ Hücceti 14 41
SatıĢ Hücceti 16 48/b
Mürasele-i ġer'iyye 23 67
Ġlam 24 70
SatıĢ Ve Vakıf Hücceti 25 78
Ferman 29 148
Defter 29 147
Ferman 29 146
Buyuruldu 30 142 Ferman 31 141 Buyuruldu 32 136 Ferman 33 133 Pusula 34 132 Defter 35 131 Zahire Listesi 36 130 Ferman 36 129 Ferman 36 128 Borç Senedi 36 127 Ferman 38 119 Ferman 39 117
Belge Konusu Belge Türü Sayfa No Belge No
Ġktisadi Defter 39 115/6 Mektup 40 113 Ferman 41 112 Berat-ı ġerif 41 111 Ferman 43 106 Ferman 43 105 Muhasebe Kaydı 47 103 Hüccet 48 100 Ferman 49 99 Pusula 49 98 Ferman 49 97 Ferman 50 94 Ferman 51 93 Ferman 52 92 Buyuruldu 52 91 Buyuruldu 52 90 Hüccet 53 89 Ġlam-ı ġer'iyye 53 88 Ferman 53 87 Hüccet 54 85/6 Vakıf Hücceti 3 9 Vakıf Hücceti 4 14 Vakıf Hücceti 5 15 Vakıf Hücceti 8 25
Sosyal Vakıf Hücceti 10 31 Hüccet 11 32 Hüccet 13 38 Hüccet 14 42 Mürasele-i ġer'iyye 14 43 Kayıt 16 49 Vakıf Hücceti 18 51 Vakıf Hücceti 22 66 Ġlam-ı ġer'iyye 23 69 Vakıf Hücceti 25 77 Vakıf Hücceti 26 81 Ferman 28 151 Hüccet 54 86 Hüccet 54 85/4 Hüccet 54 84/a Vakıf 55 154
Belge Konusu Belge Türü Sayfa No Belge No
Zimmete Geçirme Hüccet 3 10 Hüccet 9 29 Mehir Hücceti 20 57 Hüccet 21 63 Görevlendirme Mürasele-i ġer'iyye 4 11 Mürasele-i ġer'iyye 4 12 Hüccet 6 18/6 Berat-ı ġerif 6 19 Mürasele-i ġer'iyye 7 20 Mürasele-i ġer'iyye 7 22 Berat-ı ġerif 9 27 Mürasele-i ġer'iyye 9 28 Mürasele-i ġer'iyye 12 35 Mürasele-i ġer'iyye 17 50 Mürasele-i ġer'iyye 20 55 Mürasele-i ġer'iyye 20 59 Mürasele-i ġer'iyye 22 65 NiĢan-ı ġerif 29 150 Mektup 31 140 Berat-ı ġerif 31 138 Mürasele-i ġer'iyye 32 137 Buyuruldu 32 135 Ferman 32 134 Buyuruldu 37 124
Ferman 37 123 Ferman 37 122 Berat-ı ġerif 39 116 Mürasele-i ġer'iyye 40 114 Ferman 42 108 Ferman 47 102 Buyuruldu 49 96 Ferman 49 95 Hüccet 54 84/b Hüccet 54 82 Miras Tereke 4 13 Mürasele-i ġer'iyye 5 17
Mürasele-i ġer'iyye 6 18/a
Tereke 6 18/d
Belge Konusu Belge Türü Sayfa No Belge No
Miras Tereke 7 23 Tereke 8 24 Tereke 10 30 Tereke 12 34/b Tereke 12 36 Tereke 13 37 Tereke 13 39 Tereke 13 40 Tereke 14 44 Tereke 15 45 Tereke 15 46
SatıĢ Hücceti 16 48/a
Tereke 18 52 Tereke 19 53 Tereke 19 54 Tereke 20 56 Tereke 20 58 Tereke 21 60 Tereke 21 61 Tereke 21 62 Tereke 21 64 Tereke 23 68 Tereke 24 71 Tereke 24 72
Hücceti ġer'iyye 24 73 Tereke 24 74 Hücceti ġer'iyye 24 75 Tereke 24 76 Tereke 26 79 Tereke 26 80 Ferman 36 126 Berat-ı ġerif 37 125 Dini Ferman 9 26 Askeri Mürasele-i ġer'iyye 16 47 Ferman 29 149 Ferman 31 139 Ferman 39 118 Sürgün Ferman 27 153 Buyuruldu 30 143 Ġdari Adaletname 28 152 Buyuruldu 37 121
Belge Konusu Belge Türü Sayfa No Belge No
Ġdari
Ferman 38 120
Ferman 44 104
Ferman 48 101
Ġlam 54 83
Cezalandırma Ferman 40 115/a
Harem Ferman 42 110
Ferman 43 107
2.2. 9 No‟lu Kütahya ġer‟iyye Sicilinin Belge Özetleri
Belge 1: Kütahya‟da ikamet eden ermeni bir ailenin Ġslamiyet kabulü ve bunun ardından isimlerini Ġslamiyet isimleriyle değiĢtirdiklerini ifade eden kayıttır. 4 Mart 1814
Belge 2: Kütahya‟da GümüĢ karyesinde bulunan ekmekçi esnafına verilen mahsulden 28 kile buğdayın Ġnegöl‟de bulunan Ali Ağaya teslim olunmak istenmesini belirten tezkere kaydıdır.15 Mart 1814
Belge 3: Kütahya‟dan Antalya‟ya tertip olunan askerlerin kazalara emanet eylediği hisse miktarları hakkında bilgi veren mürasele kaydıdır.
Belge 4: Kütahya‟da hicri 1228 tarihinde yiyecek maddelerine verilen narh kaydıdır. 1 Ekim 1813
Belge 5: Kütahya‟da hicri 1228 tarihinde yiyecek maddelerine verilen narh kaydıdır.11 Ekim 1813
Belge 6: Kütahya‟da hicri 1229 tarihinde yiyecek maddelerine verilen narh kaydıdır. 27 Mayıs 1814
Belge 7: Kütahya‟da hicri 1229 tarihinde bulunan kasap esnaflarının isimlerinin geçtiği müraseledir. 27 Nisan 1814
Belge 8: 1229 tarihinde kiĢilerin birbirlerine nakit teslim ettiklerine dair bilgi veren hüccettir. 9 Mayıs 1814
Belge 9: Yakaknık karyesinde Abdi paĢazade Ġbrahim Efendinin dini ve ilmi kitaplarını medreseye vakıf ettiğini belirten vakıf hüccetidir. 9 Mayıs 1814
Belge 10: 1229 tarihinde GümüĢ karyesinde Numan paĢazade Ömer Beyin ambar mahsulünü ekmekçi esnafından Mehmet Bey ve Kovancı oğluna teslim ettiğine dair bilgi veren hüccettir. 4 Ocak 1814
Belge 11: Seyyid Abdullah Efendi tarafından Hafız Hayrullah Efendinin mutasarrıf olarak atandığını bildiren atama belgesidir. 29 Nisan 1814
Belge 12: Seyyid Mehmet Reis El-Abidin Hüseyni tarafından Kütahya kaymakamı olan Seyyid Mehmet Sait Efendinin görevini layıkıyla yerine getirmesi üzerine görev süresinin uzatıldığını belirten atama belgesidir. 11 Mayıs 1813
Belge 13: Çerçi Müslüman mahallesinde vefat eden Ali Begin verasetinin eĢine, kızlarına ve kardeĢlerine kaldığını belirten tereke kaydıdır. 12 Mayıs 1813
Belge 14: Kütahya‟da GümüĢ mahallesinde oturan ġerife Hayriye ve eĢi Selman Ağa bir adet bakkal dükkânlarını kendi mahallelerindeki çeĢme ve saka hanelerin tamiri için vakıf edip bu isteklerini de mahkemede tescil ettirdiklerini belirten vakıf hüccet senedidir. 20 Haziran 1813
Belge 15: Giregi nahiyesine bağlı KarıĢlar karyesinde oturan Hasan bin Mehmet bin ġaban adlı kiĢi 40 dönüm tarlasını vakıf edip vakıf mütevellisine yevmiye 2 akçe verilip geri kalanı yine KarıĢlar karyesindeki mescitte imamlık yapanlara dağıtılıp Bayram oğlu Mehmet Habib‟in vefatı üzerine evlatlarının mütevelli olmalarını ve bu isteğini mahkemede ettirdiğini belirten vakıf hüccet senedidir. 20 Mayıs 1813
Belge 16: Kütahya‟da Kadı ġeyh mahallesinde oturan Salkari oğlu adlı kiĢinin vefatı üzerine eĢi ve kızları merhum kiĢiden kalan evi Molla Ġbrahim‟e 105 kuruĢa satıp bunu da mahkemede tescil ettirdiklerine dair ev satıĢ hüccetidir. 22 Mayıs 1813
Belge 17: Kütahya‟da Etrafı Ģehr nahiyesine bağlı Bölücek karyesinde oturan Ali bin Ömer ve Osman‟a babalarından üç dönüm tarla miras kalır. Tarlanın yarısını büyük ağabey tarlanın yarısını küçük kardeĢinden habersiz baĢkasına 70 kuruĢa satar. Akıl ve baliğ olan küçük kardeĢ vekil tutarak yarı hisseyi mahkeme kararıyla geri alır. Bunun için mahkemenin yazdığı mürasele-i Ģeriyyedir. 17 Nisan 1811
Belge 18/a: Giregi nahiyesine bağlı Dürzîler karyesinde yirmi beĢ sene önce oturan Hüseyin bin Osman‟ın vefatı üzerine kalan mallarının Molla Mehmet‟in idaresinde olması üzerine kızının ilerleyen dönemlerde mahkemeye baĢvurup babasından kalan malların Molla Mehmet‟ten alınmasını belirten mürasele kaydıdır. 25 Haziran 1813 Belge 18/b: Kütahya‟da Bala kalesindeki vakıf camisinin mütevellilerinin Molla Musa bin Mehmet ve Mehmet bin Mehmet olduğu ve bu görevlerini de sürdürmeye devam edeceklerini belirten hüccet kaydıdır. 1813
Belge 18/c: Bala kalesi sakinlerinden Seyyid Ġsmail Ağa, merkum Ġsmail Tayyip‟in malından nakden beĢ yüz kuruĢu mütevelli Mehmet‟e vakıf ettiğine dair vakıf kaydıdır. 25 Haziran 1813
Belge 18/d: Kütahya‟da Lala Hüseyin PaĢa mahallesi sakinlerinden Kasım oğlu Ahmet bin Ahmet‟in vefatı üzerine verasetinin eĢine ve amcası oğluna kaldığını gösteren tereke kaydıdır. 13 Mayıs 1813
Belge 19: PadiĢahın Kütahya‟da Çukur mahallede bulunan Hafız Mehmet‟in vakıf ettiği dershane ve iki adet dükkânın müderris ve mütevelliliğine Hasan bin Mehmet‟i görevlendirdiğini belirten berat-ı Ģerifdir. 16 Mayıs 1813
Belge 20: Seyyid Mehmet Said Efendi Kütahya‟da bulunan Seyyid ve Ģeriflerin Ģeceresini tutmak haklarını korumak için nakibül eĢraf Seyyid Mehmet Emin Efendi tarafından bir mektupla nakibül eĢraf kaymakamı olarak atandığını belirten atama belgesidir. 5 Temmuz 1813
Belge 21: Kütahya‟da Gönan mahallesinde oturan Süleyman Efendinin vefatı üzerine eĢine, oğullarına ve kızlarına kalan mirasın taksimi hususunda yazılmıĢ hüccet-i Ģeriyyedir.
Belge 22: Seyyid Abdurrahman Efendi Kütahya, Bozüyük ve Ġnönü kazalarında bulunan Seyyid ve Ģeriflerin Ģeceresini tutmak ve haklarını korumak için nakibül eĢraf Seyyid Mehmet Hüseyni tarafından bir mektupla nakibül eĢraf kaymakamı olarak atanmasını belirten atama belgesidir. 13 Ağustos 1813
Belge 23: Aslen Kayserili olup Kütahya‟da Çukur handa misafir iken vefat eden Ovanes veledi Hacatur‟un tereke belgesidir fakat ölen kiĢinin varisi olmadığı için terekesinin beytül mala kaldığını belirten tereke kaydıdır. 1 Ağustos 1813
Belge 24: Kütahya‟da PaĢam mahallesi sakinlerinden Seyyid Numan bin Feyzullah Efendinin vefatından sonra verasetinin eĢine ve çocuklarına kaldığını belirten tereke kaydıdır. 20 Ağustos 1813
Belge 25: Kütahya‟da Bezirciler mahallesinde oturan Ümmühan Hanım eskiciler sokağında Hacı Ahmet‟in görev yaptığı medresede iki müderris için bir adet dükkânını vakfedip bunu da mahkemede tescil ettirdiğini belirten vakıf hüccet senedidir. 18 Ağustos 1813
Belge 26: Timur viran köyünde bulunan vakıf mescidinin cemaati çok olduğu için cami statüsüne getirilip minber konması ve Cuma kılınması için padiĢaha ilam yazılır. Uygun görülerek fermanla köydeki mescide minber yaptırılıp hatip tayin edilip mescidin camiye dönüĢtürülmesine izin verildiğine dair fermandır. 17 Nisan 1813
Belge 27: Timur viran köyünde mescitten camiye çevrilen köyün camisi hatipliğine berat-ı Ģerifle Mehmet Emin Halife bin el-hac Süleyman‟ın imtihanla hatip seçilip atamasının yapıldığını belirten berat-ı Ģerifdir. 12 Eylül 1813
Belge 28: Kütahya naibliği bir seneliğine es-seyyid kadı Abdullah tarafından naib el-hac Hayrullah Efendiye verildiğine dair atama mektubudur. 7 ġubat 1813
Belge 29: Kütahya kalesi muhafızlarından Seyyid Mustafa ve Mehmet Emin mahkemeye müracaat ederek kendilerine ait olan üç yaylağın zeametleri olduğunu iĢgal eden baĢka kiĢilerin men edilmesini istediklerine dair hüccet-i Ģeriyyedir. 7 Ekim 1813 Belge 30: Kütahya‟da Lala Hüseyin PaĢa mahallesinde oturan Seyyid Osman‟ın vefatı üzerine verasetinin eĢine, çocuklarına ve ailesine kaldığını belirten tereke kaydıdır. 24 Ekim 1813
Belge 31: SilahĢoru Hacı Salih Ağa 17 dükkânını medreseye, mescide, imama ve müezzine vakfedip bunu da mahkemede tescil ettirdiğini belirten hüccet türünde yazılmıĢ vakfiyedir. 1 Kasım 1813
Belge 32: Rum ilinde Silistre‟de ikamet eden ama Kütahya‟da mübaderet üzere bulunan Hasan bin Abdullah adlı kiĢi Virancık nahiyesine tabi Yunuslar karyesi halkından olan Hüseyin bin Ġsmail, Recep bin Mehmet, Ġbrahim bin Mehmet, Seyyid Hüseyin bin Kara Ali ve Halil bin Abdulcelil üzerine dava açar sebep ise; Hasan bin Abdullah‟ın UĢak tarafından gelirken bir miktar ekmek almak için Yunuslar karyesine uğrayan Hasan bin Abdullah ve on yaĢındaki kardeĢi bir köpeğin saldırısına uğrarlar ve köpek on yaĢındaki kardeĢinin bacağını koparıp çocuğun ölümüne neden olur ve belgede adı geçen kiĢilerinse kendilerine hiçbir Ģekilde yardım etmedikleri için belgede adı geçen kiĢilere açtığı anlaĢmazlık davasından bahseden hüccettir. 17 Kasım 1813
Belge 33: DerviĢ Ahmet kızı Ümmühan‟a ait su kuyusunun Ģahitler huzurunda el-hac Eyüp Ağaya satıĢına dair bilgi veren satıĢ hüccetidir. 9 Kasım 1813
Belge 34/a: Bala kalesi sakinlerinden Seyyid Ġsmail Ağa Ab-ı KeĢ vakfı mütevellisine beĢ yüz kuruĢ vakıf edip ve her yıl beĢ yüz kuruĢu görevli olan vakıf mütevellisine teslim edeceğini belirten vakfiye hüccetidir. 11 Kasım 1813
Belge 34/b: Kütahya‟da ġehre Küsti mahallesi sakinlerinden ġerife Hatunun vefatı üzerine mallarının verasetinin eĢine, annesine ve kız kardeĢine kaldığını belirten tereke kaydıdır. 11 Kasım 1813
Belge 35: Seyyid Abdurrahman Efendi Kütahya, Bozüyük ve Ġnönü kazalarında bulunan seyyid ve Ģeriflerin haklarını koruyup, Ģecerelerini tutma görevini layıkıyla yerine getirdiği için görev süresinin Seyyid Mehmet Emin Efendi tarafından uzatıldığını belirten belgedir. 12 Kasım 1813
Belge 36: Çerçi kefere mahallesinde vefat eden Marta binti AnaĢdas‟ın mallarının eĢine ve ailesine kaldığını belirten tereke kaydıdır.
Belge 37: Kütahya‟da Ahi Evran mahallesinde Seyyid Ömer‟in vefatı üzerine mallarının eĢine, erkek ve kız çocuklarına kaldığını belirten tereke kaydıdır. 17 Kasım 1813
Belge 38: MübaĢir göreviyle Mevlana Hasan Efendi, sarayda iç çukadarı olmasında sakınca görülen Sındırgı kazasına tabi Gülçek karyesinde oturan Seyyid Ġbrahim ve Seyyid Süleyman adlı kiĢilerin yaralarına baktığında ikisinde de büyük bıçak yarası olduğunu fark edince altı günlüğüne Virancık nahiyesine tabi Cibril adlı karye sakinlerinden Zeybek adlı kiĢinin çobanına buyrulduyla tayin olunur ve belgede adı geçen mevkide kardeĢi ve on kiĢinin saldırısına uğrar ve Soma kazasından Tireli karyesinden Osman bu saldırı sonucu vefat eder. Bundan dolayı dava açtıklarını belirten hüccet kaydıdır. 22 Kasım 1813
Belge 39: Kütahya‟da Bolad Beg mahallesinde oturan el-hac Mehmet Efendinin vefatı üzerine mallarının eĢine, kızlarına ve erkek kardeĢi ile kız kardeĢine kaldığını belirten tereke kaydıdır. 22 Kasım 1813
Belge 40: Kütahya‟da Lala Hüseyin PaĢa mahallesinde oturan Emir Ahmet‟in vefatı üzerine mallarının eĢine, oğullarına ve kızına kaldığını belirten tereke kaydıdır. 21 Kasım 1813
Belge 41: Kütahya‟da Harici Müslüman mahallesi sakinlerinden Yuvan veledi ĠĢbir ve Zutirus veledi Dimteri adlı zımmiler sahip oldukları su kuyusunu Heci Bersi adlı
zımmiye iki yüz altmıĢ kuruĢa sattıklarını beyan eden satıĢ hücceti kaydıdır. 30 Kasım 1813
Belge 42: Kütahya‟da AltuntaĢlar nahiyesine tabi Akçe karyesi sakinlerden Molla Mehmet bin Abdulbaki babasından kalan hayrat çeĢmesini Halil bin Süleyman ve yegeninin iki senedir kendi çıkarları için kullandıklarından dolayı Molla Mehmet bin Abdulbaki‟nin bu kiĢilere karĢı açtığı davadan bahseden hüccet-i Ģeriyye belgesidir. 17 Aralık 1813
Belge 43: Çerahacı Ali paĢa Kütahya‟daki kazaların ayanlar ve iĢ erlerinin tekkeye gelen misafirlerin rahatı için titizlikle çalıĢmalarını istediğini emreden resmi kayıttır. 17 Aralık 1813
Belge 44: Kütahya‟da Pirler mahallesinde oturan ġerife Hatun vefat edince mallarının eĢi, annesi ve oğullarına kaldığını belirten tereke kaydıdır. 28 Aralık1813
Belge 45: Kütahya‟da Saray mahallesinde oturan Aliye Hatun vefat eder. Malı Mısır‟daki oğlu Ahmet‟e kalır. Fakat oğlunun hayatta olduğuna dair hiçbir malumat olmadığı için malının, oğlu ortaya çıkıncaya kadar beytül mala teslim edildiğini bildiren belge kaydıdır. 30 Aralık 1813
Belge 46: Kütahya‟da GümüĢ nahiyesine tabi Seydi Ömer karyesinde oturan Fatma Hatunun vefatı üzerine mallarının annesi ve erkek kardeĢinin çocuklarına kaldığını belirten tereke kaydıdır. 10 Ocak 1814
Belge 47: Nakibül eĢraf Seyyid Abdurrahman Efendi Kütahya‟da ve Turgudlar ve Eymür karyesinde belgede adı geçen kiĢilerin seferi hümayuna tımar ve bazı mahsulât hisselerini bağıĢladıklarını belirten mürasele belgesidir. 15 Ocak 1814
Belge 48/a: Kütahya‟da Efendi Yolu mahallesinde ikamet eden Fatma binti Ali adlı hanımın vefatı üzerine ailesine kalan verasetinin bir kısmı borçlulara dağıtılır. Ayrıca Fatma Hanımdan kalan mülk hissesi ise iki yüz kuruĢ karĢılığında Ümmügülsüm Hanıma satıldığını bildiren satıĢ hüccetidir. 15 Ocak 1814
Belge 48/b: Kütahya‟da Bolad Beg mahallesinde ikamet eden Ömer Efendi bin Hasan adlı kiĢinin evini bin yirmi beĢ kuruĢ karĢılığında yine aynı mahallede ikamet eden Fettahzade Halil ibni Osman Ağaya sattığını belirten satıĢ hüccetidir. 27 Ocak 1814
Belge 49: Divan-ı hümayunda tersane emini olan Mehmet Vahit Efendi‟nin Kütahya‟da yaptırdığı kütüphanenin Akçe karyeli Mehmet Efendi ve GümüĢlü Ahmet Efendiye kiraya verilip yine buranın iĢlevinin yürütülmesi ve Ġstanbul‟dan gönderilerek buraya bağıĢlanmıĢ kitapların listesi hususunda bilgi veren mahkeme kaydıdır. 2 ġubat 1814 Belge 50: Seyyid el-hac Mehmed Said Efendi Kütahya, Bozüyük ve Ġnönü kazalarında kaymakamlık yapan seyyid Abdurrahman Efendinin görevini tamamladığını ve yerine aynı kazalarda görev yapmak üzere bir baĢka kaymakamın atanacağını belirten atama mektubudur. 6 ġubat 1814
Belge 51: Kütahya‟da Meydan mahallesinde oturan Ali yüzbaĢızade kethüdayeri el-hac Hüseyin Ağa kendisine ait olan bahçesini Meydan mahallesinde bulunan çeĢmelerin tamirine vakfettiğini belirten vakfiye hüccetidir. 6 ġubat 1814
Belge 52: Kütahya‟da Pirler mahallesinde ikamet eden Hafız hac Halil Efendi ibni el-hac Ali‟nin vefatı üzerine mallarının eĢine ve çocuklarına kaldığını belirten tereke kaydıdır. 16 ġubat 1814
Belge 53: Kütahya‟da Lala Hüseyin PaĢa mahallesinde oturan Arslanlızade Emin Ağa ibni Ahmed Ağanın vefatı üzerine mallarının ailesine kaldığını belirten tereke kaydıdır. 6 ġubat 1814
Belge 54: Kütahya‟da Etrafı Ģehr nahiyesine tabi Karaöz karyesinde oturan Süleyman bin Halil Mehmed adlı kiĢinin vefatı üzerine verasetinin vefat eden kiĢinin teyzelerine kaldığını belirten tereke kaydıdır. 20 Mart 1814
Belge 55: Dürrizade Seyyid Abdullah tarafından Kütahya‟ya naib olarak ġuaranizade Abdullah Efendinin atandığını belirten atama mektubudur. 25 Mart 1814
Belge 56: Kütahya‟da Meydan mahallesinde ikamet etmekte olan Bozkeman Mustafa adlı kiĢinin vefatı üzerine veraseti eĢine ve oğluna kalır fakat onlarda hayatta olmadıkları için verasetinin Ġbrahim Ağaya kaldığını belirten tereke kaydıdır. 4 Mart 1814
Belge 57: Kütahya‟da Meydan mahallesi sakinlerinden Eminullah Hanım aynı mahallede oturan Seyyid Ahmed Ağaya dava açar, sebepse Eminullah Hanıma babasından kalan ve mihrine isabet eden bir çift altın küpe ve bir sim kuĢak ve seksen yedi kuruĢun Seyyid Ahmed‟de olduğunu ve bunların ondan alınıp kendi zimmetine geçmesi için açtığı davadan bahseden mehir hüccetidir. 1 Mart 1814
Belge 58: Kütahya‟da Giregi nahiyesine tabi Evlağı karyesinde oturan Seyyid Ariz‟in vefatı üzerine verasetinin eĢine ve çocuklarına kaldığını belirten tereke kaydıdır. 20 Nisan 1814
Belge 59: Kütahya kalesi dizdarı Mehmet Ağa tarafından AltuntaĢ nahiyesinde Kabaağaç adlı karyede tımar kale muhafızlığında görev yapan Mehmed bin Ahmed‟in yerine diğer Mehmed bin Ahmed‟in atandığını belirten mürasele kaydıdır. 2 Nisan 1814 Belge 60: Kütahya‟da Börekçiler mahallesinde oturan ġerife Hatunun vefatı üzerine verasetinin ailesine kaldığını belirten tereke kaydıdır. 16 Nisan 1814
Belge 61: Kütahya‟da Bölücek mahallesinde oturan Fatma Hanımın vefatı üzerine verasetinin ailesine kaldığını belirten tereke kaydıdır. 11 Nisan 1814
Belge 62: Kütahya‟da Bala kalesi sakinlerinden Mustafa Çelebi‟nin vefatı üzerine verasetinin ailesine kaldığını belirten tereke kaydıdır. 25 Nisan 1814
Belge 63: Kütahya‟da Meydan mahallesi sakinlerinden el-hac Hüseyin Ağanın tarla, bina, çiftlik, hayvan ve hububatını yine aynı mahallede oturan büyük oğlu Seyyid Ali Beye hibe ettiğini belirten hüccet-i Ģeriyyedir. 27 Nisan 1814
Belge 64: Kütahya‟da Bolad Beg mahallesinde oturan Hacı Mustafa‟nın vefatı üzerine verasetinin ailesine kaldığını belirten tereke kaydıdır. 28 Nisan 1814
Belge 65: Abdullah Efendizade Seyyid Mehmet Emin tarafından Kütahya, Bozüyük ve Ġnönü kazalarında kaymakamlık görevini yapmakta olan Seyyid el-hac Mehmed Said Efendiden duyulan hoĢnutluktan dolayı görev süresinin uzatıldığını belirten atama mektubudur. 6 Mayıs 1814
Belge 66: Kütahya‟da Bezirciler mahallesi sakinlerinden el-hac Seyyid bin Halil Etraf Ģehr nahiyesinde bulunan beĢ dönüm bahçeyle Söğüdi kazasına tabi Burçak karyesinde bulunan çiftlik, bağ ve bağ kürümünü vakfettiğini belirtir. Bu vakfın geliri ise Kütahya‟da bulunan camilerin ihtiyaçları, çeĢme, köprü ve kaldırımların tamirine geri kalanının ise mütevellilere verilmesini ister. Kendinin vefatından sonra büyük oğlunun mütevelli olmasını ister fakat o da ölürse yerine baĢka bir mütevellinin atanmasını istediğini belirten vakfiye hüccetidir. Mayıs ayının ilk haftası 1814
Belge 67: Kütahya‟dan Ġzmir, Mudanya ve karyelerine nakledilen buğdayın resmi tertibini belirten mürasele kaydıdır. 23 Mayıs 1814
Belge 68: Kütahya‟da Ömer PaĢa hanında tüccar taifesinden ismi han malum ermeni adlı kiĢinin vefatı üzerine mallarını bırakacak varis ve varisleri olmadığı için malının beytü‟l-mala kalmasına karar verilir ve fakat sonradan ölen kiĢinin eĢinin ve çocuklarının ortaya çıkması üzerine 146,5 kuruĢunun geri alındığını belirten tereke kaydıdır. 9 Haziran 1814
Belge 69: Kütahya‟da Ahi Mustafa mahallesinde oturan Ġsmihan binti Mehmet, oğulları ve kızlarıyla birlikte Balıklı mahallesinde oturan Hacı Mehmed Ağaya dava açarlar. Sebepse; Hacı Mehmet Ağanın MemiĢ bin Abdullah adlı kiĢi darp edip daha sonra kurĢunla öldürmekle suçlanır. Fakat Hacı Mehmet Ağa, MemiĢ bin Abdullah‟ın kendisine saldırdığını Hacı Mehmet Ağanın ise nefsini müdafaa etmek için karĢılık verdiğini ve öldürmek niyetinde olmadığını ve bu cezasını da maddi ceza olarak ödemek istediğini belirtir. Kadının ise bunu padiĢaha ilam olarak yollayıp ne yapması gerektiğini sorar ve kan parası olarak 400 kuruĢun varislere ödendiğini belirten ilamdır. 3 Haziran 1814
Belge 70: Soma voyvodasının halktan aldığı paraları kendi malından ödemesi için Anadolu valisine verdiği söz ve bu konudaki ilamdır. 4 Haziran 1814
Belge 71: Kütahya‟da Bolad Beg mahallesinde oturan tüccar Seyyid Ali bin Hasan‟ın vefatı üzerine verasetinin ailesine kaldığını belirten tereke kaydıdır. 7 Haziran 1814 Belge 72: Kütahya‟da Bala Kalesinde ikamet eden SatılmıĢ bin Ahmet‟in vefatı üzerine verasetinin ailesine kaldığını belirten tereke kaydıdır. 8 Haziran 1814
Belge 73: Kütahya‟da PaĢam mahallesinde oturan Küçük Mesut olarak bilinen Mustafa Efendinin vefatı üzerine veraseti eĢine ve çocuklarına kalır. Mevtanın borçları dağıldıktan sonra rahmetliye ait olan bir adet dükkânda hissesi olduğunu iddia eden büyük abi küçüğün hissesini satar. Küçük kardeĢte bu durumu mahkemeye bildirir. Gönan Mahallesi sakinlerinden Kundakcı el-hac Halil bin Süleyman‟a hissesinin Ģahitler huzurunda verildiğini belirten hüccet-i Ģeriyye kaydıdır. 8 Haziran 1814
Belge 74: Kütahya‟da ġehre Küsti mahallesi sakinlerinden iken vefat eden Mahmud bin Osman adlı kiĢinin verasetinin ailesine kaldığını belirten tereke kaydıdır. 8 Haziran 1814
Belge 75: Kütahya‟da Dükkâncık mahallesinde oturan Servi binti Ġsmail adlı hanımın vekil tayin ettiği Ġbrahim bin Mustafa GümüĢ nahiyesine tabi Karaağaç karyesinde oturan Ġbrahim bin Halil ve Emine Hatuna dava açar. Sebepse; eĢi Servi Hanıma erkek kardeĢinin vefatından kalan mal varlığı hissesini talep ettiğini belirten hüccet-i Ģeriyyedir. 12 Haziran 1814
Belge 76: Mora kazasının Malğun karyesinde oturan ve Kütahya‟da Ömer PaĢa Hanında ahalik olan Yati veledi Ġhteman adlı kiĢinin vefatı üzerine verasetini bırakacak varisleri olmadığı için Anadolu valisi Ahmed ġakir PaĢanın beytü‟l-mala tayin ettiği Mehmet Salim Efendi tarafından mallarının beytü‟l-mala aktarıldığını belirten tereke kaydıdır. 13 Haziran 1814
Belge 77: Kütahya‟da Meydan mahallesinde oturan el-hac Hüseyin Ağa kendine ait olan bahçesini Meydan mahallesindeki çeĢmelerin tamirine vakfettiğini ve büyük oğlu Ali Beyinde görevini layıkıyla yerine getirmek Ģartıyla mütevelli olmasını istediğini belirten hüccet tarzında yazılmıĢ vakfiyedir. 4 ġubat 1814
Belge 78: Kütahya‟da Meydan mahallesi sakinlerinden Abdulkadir Bey adlı kiĢi yine aynı mahallede oturan el-hac Hüseyin Ağaya bahçesini 1200 kuruĢ karĢılığında satar. Bahçeyi satın alan el-hac Hüseyin Ağanında bu bahçenin vakıf malı olmasını istediğini belirten satıĢ ve vakıf hücceti kaydıdır. 4 Haziran 1814
Belge 79: Kütahya‟da Sultan Bağı mahallesinde oturan ġerife binti Hüseyin‟in vefatı üzerine verasetinin ailesine kaldığını belirten tereke kaydıdır.
Belge 80: ġerife Ümmetullah adlı kiĢinin vefatı üzerine verasetinin ailesine kaldığını belirten tereke kaydıdır. 31 Mayıs 1814
Belge 81: Kütahya‟da ġehre Küsti mahallesi sakinlerinden ġerife Hayriye ve eĢi Selman Ağa bir adet bakkal dükkânlarını aynı mahalledeki çeĢme ve su kuyularının tamiri için vakfettiklerini ve ayrıca karı-koca hayatta oldukça kendilerinin mütevelli olmalarını kendilerinin vefatından sonra ise çocuklarının mütevellilik görevini yerine getirmelerini istediklerini belirten vakfiye hüccetidir. 10 Haziran 1814
Belge 153: Reis‟ül-küttab ve mühürdarının yanlıĢ hareketlerinden dolayı Kütahya‟ya sürgün edildiğine dair fermandır. 13 Haziran 1814
Belge 152: Devlete hizmet eden devlet görevlilerinin menzilcilerle anlaĢıp uygun yerlerde ikamet etmeleri için kaza ve sancaklardan alınan akçeye zam edip, menzillerde bulunan atları kullanan ulaklardan kira ve yem paralarının alınması ayrıca menzillerde düzen ve idareye önem verilmesi ve devlet görevlilerinin kahvehaneler yerine menzilhanelerde kalmalarına özen gösterilmesi hususunda yazılmıĢ adaletnamedir. 31 Mayıs 1814
Belge 151: MübaĢir tayin olunan Karahisar mütesellimi el-hac Ahmed‟in vefatından sonra oğulları devlete müracaat edip babalarının yaptığı görev karĢılığının fazlasını verese olarak kendilerine verilmesini talep ederler. PadiĢahta bu konuyla ilgilenmesi için Anadolu valisi vezir Ahmet ġakir PaĢaya bu ferman belgesini gönderir ve konuyla ilgilenmesini istediğini belirten fermandır. 31 Mayıs 1814
Belge 150: PadiĢahın ġam, Halep, Diyarbakır, Mardin, Ezine, Antep, Malatya ve Tokat bölgelerinin mukataa iĢleriyle gerektiği gibi ilgilenmesi için el-hac Halil Efendiyi görevlendirdiğini belirten niĢan-ı Ģerifdir. 29 Mayıs 1814
Belge 149: Antalya kalesindeki Tekeli oğlu Ġbrahim‟in isyanı üzerine cezalandırılıp Hüsrev Mehmet PaĢa ve askerlerinin Teke‟ye geçmesi hususunda sultanın vezirini görevlendirdiğini belirten fermandır. 25 Mayıs 1814
Belge 148: Musa ve Osman PaĢaların Kütahya ve kazalarından baki kalan alacaklarının tahsil edilmesi hususunda yazılmıĢ fermandır. 19 Nisan 1814
Belge 147: Kütahya‟da kalyoncu bedeliyesi toplanması hususunda tanzim edilen tevzi defteridir. 15 Mayıs 1814
Belge 146: Sultanın naib, ayan, zabıtan gibi devlet görevlerini senede on beĢ bin ğuruĢu tersane-i amire hazinesine teslim etmeleri hususunda verilmiĢ fermandır. 19 Nisan 1814 Belge 144: Kütahya ve kazalarına ait kalyoncu için tevzi ve taksim defteridir. 23 Nisan 1814
Belge 143: Kütahya‟da halkı tahrik eden kör vaizin yargılanıp Kula kazasına sürgün edilmesi hususunda yazılmıĢ buyuruldudur. 13 Mart 1814
Belge 142: Gelibolu‟dan Kütahya‟ya giden beylerbeyi tayin edilir. Gelibolu‟da olan kapu halkıyla beraber geçtikleri kazalardan yem ve yiyecek tedarik edilmesi için kaza kadı ve naiblerine hitaben yazılmıĢ buyuruldudur. 10 Mayıs 1814
Belge 141: Kütahya sancağı mübayaacısı Halil Ağa‟nın Kütahya sancağı ve kazalarındaki buğday mübayaasının belirlenen miktar ve Ģartlara uygun bir Ģekilde toplanıp hazineye aktarılması hususunda yazılmıĢ fermandır. 20 Mart 1814
Belge 140: Kethüdayeri atamasına dair mektuptur.
Belge 139: Abdi oğlu Osman‟a tımar tevcih edilmesine dair Kütahya alay beyine yazılan fermandır. 20 ġubat 1814
Belge 138: Kütahya‟da Börekçiler mahallesinde bulunan Efendizade Abdi Beg adlı kiĢinin yaptığı mescitte mutasarrıflık ve imamlık görevini el-hac Halil Efendi yapar. Fakat Kütahya naibinin arziyle ecanibden baĢka bir kiĢiye berat verilir. Buna itiraz eden ilk imamın isteği kabul edilerek ecanibden gelen imam ref edilir. Önceki imam ölünce de yerine O‟nun oğlu Osman halife bin el-hac Halil‟in geçmesine dair berat-ı Ģerifdir. 10 Mart 1814
Belge 137: Kütahya‟da Ġbrahim Beyin alaybeylik görevinden alınıp yerine Ömer oğlu Ġbrahim Beyin alaybeyi olmasına dair müraseledir. 5 Mart 1814
Belge 136: Hicri 1229 senesinde muharrem ayının yirmi sekizinci gününde Gelibolu‟dan Kütahya‟ya giden mehterbaĢı Mustafa ve beraberindeki ekibi tarafından Kütahya‟da karargâh olan sarayın tamir ve ihtiyaçlarının karĢılanmasına dair buyuruldudur. 5 Mart 1814
Belge 135: Hicri 1229 senesinde muharrem ayının yirmi sekizinci gününde Osman Ağa‟nın mütesellimlik görevine tayin edilmesine dair buyuruldudur. 27 Ocak 1814 Belge 134: Gelibolu‟da ikamet eden Isık Ahmet ġakir PaĢanın hicri 1229 senesinde muharrem ayının yirmi sekizinci gününde Anadolu eyaletine yeniden vezir olarak atandığına dair fermandır. 4 Mart 1814
Belge 133: Kütahya‟dan alınacak deve bedelleri için toplanan resimlere dair fermandır. 26 Aralık 1813
Belge 132: Kütahya‟da hanelerden tahsil edilen avarız miktarları hakkında bilgi veren pusuladır.
Belge 131: Kütahya‟da belgede geçen tarihe ait masraflara dair bilgi veren salyane defteridir. 5 Ocak 1814
Belge 130: Anadolu valisi Mehmet ġakir PaĢanın Kütahya‟ya geldiğinde hicri 1230 senesinde kendisine verilen zahire listesidir. 1 Ocak 1815
Belge 129: Turğudlar ve Eymür karyeleri önce mülk olarak tevcih edilir daha sonra sefer zamanı bir cebelü eĢmesi emredilir. Sonra bu köyler vakf edilir bu vakfın hukukunu çıkartan fermandır. 7 Ocak 1814
Belge 128: Ankara eyaletinin kazalarından hicri 1228 senesi imdadı hazeriyesi olan 57757 ğuruĢun iki taksitte toplanmasına dair fermandır. 23 Ocak 1813
Belge 127: Hacı Osman PaĢanın hicri 1224 senesinde Kütahya‟da oturan çavuĢlar kethüdası Hacı Mustafa Ağaya 3332,5 kuruĢu borç olarak verdiğini belirten borç senedidir.
Belge 126: Kütahya‟da ölen Mehmet Ali Ağanın varisi olmadığı için tüm malları devlete kalır bu malların hazineye aktarılması için Kütahya mütesellimine ve Kütahya naibine gönderilen fermandır. 10 Nisan 1813
Belge 125: Kütahya mütesellimi Mir Mustafa‟yı ve Kütahya naibini Kütahya bölgesinde vefat eden Mehmet Ali Ağa‟nın mal ve mülkünün tahrir ve gereği gibi zabt edilmesi için sultanın gönderdiği berat-ı Ģerifdir. 15 Ekim 1813
Belge 124: Müslihiddin zade Osman Ağanın Kütahya mütesellimliğinden ibka edilmesi için yazılmıĢ beylerbeyi kaymakamı buyuruldusudur. 30 Kasım 1813
Belge 123: Kütahya‟ya nef edilen Abdullah Efendizadenin affedilerek ıtlak edilmesine dair fermandır. 14 Kasım 1813
Belge 122: Kütahya‟da altı bölük halkının zabiti ihtiyarlığından dolayı takavvüd edilir. Yerine altı ağanın imzasıyla Patikzade Seyyid Ġbrahim Ağanın kethüdayeri olarak tayin edildiğine dair fermandır. ġubatın sonu 1813
Belge 121: KiĢilerin muhtarlık seçimi için yaptıkları kavga sonucunda gönderilen buyuruldudur. 23 Kasım 1813
