T.C.
DOKUZ EYLÜL ÜN VERS TES E T M B L MLER ENST TÜSÜ LKÖ RET M ANAB L M DALI
FEN B LG S Ö RETMENL PROGRAMI YÜKSEKL SANS TEZ
ÇEVRE E T M : LKÖ RET M DÜZEY NDE
B LG SAYAR DESTEKL Ö RET M MATERYAL
HAZIRLAMA
Demet EROL
zmir
2011
T.C.
DOKUZ EYLÜL ÜN VERS TES E T M B L MLER ENST TÜSÜ LKÖ RET M ANAB L M DALI
FEN B LG S Ö RETMENL PROGRAMI YÜKSEKL SANS TEZ
ÇEVRE E T M : LKÖ RET M DÜZEY NDE
B LG SAYAR DESTEKL Ö RET M MATERYAL
HAZIRLAMA
Demet EROL
Danı man
Prof. Dr. Ömer ERG N
zmir
2011
YEM N
Yüksek Lisans tezi olarak sundu um “Çevre E itimi: lkö retim Düzeyinde Bilgisayar Destekli Ö retim Materyali” adlı çalı mamım, tarafımdan bilimsel ahlak ilkelerine aykırı dü ecek hiçbir yardıma ba vurmaksızın yazıldı ını ve yararlandı ım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden olu tu unu, bunlara atıf yapılarak yararlanmı oldu umu belirtir ve bunu onurumla do rularım.
06/09/2011
YÜKSEKÖ RET M KURULU DÖKÜMANTASYON MERKEZ TEZ VER FORMU
Tez No : Konu Kodu : Üni.Kodu : * Not : Bu bölüm merkezimiz tarafından doldurulacaktır.
Tezin Yazarının
Soyadı : EROL Adı : Demet
Tezin Türkçe Adı : Çevre E itimi: lkö retim Düzeyinde Bilgisayar Destekli Ö retim Materyali Hazırlama
Tezin Yabancı Dildeki Adı : Environment Education: Preparing the Computer Assisted Instructional Material at Elementary Level
Tezin Yapıldı ı
Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi Enstitü : E itim Bilimleri Enstitüsü Yılı: 2011 Di er Kurulu lar :
Tezin Türü : (X) Yüksek Lisans Dili : Türkçe
( ) Doktora Sayfa Sayısı : 183
( ) Tıpta Uzm. Referans Sayısı : 74
( ) Sanatta Yeterlilik Tez Danı manının
Ünvanı : Prof. Dr. Adı : Ömer Soyadı : ERG N
Türkçe Anahtar Kelimeler : ngilizce Anahtar Kelimeler :
1- Çevre e itimi 1- Environmental education
2- Bilgisayar destekli ö retim materyali 2-Computer-assisted instructional material
3- Materyal geli tirme 3- Material development Tarih : 06.09.2011
mza :
TE EKKÜR
Tezimin ortaya çıkmasında, geli mesinde ve tamamlanmasında bana her zaman yol gösteren, beni her zaman anlayı la kar ılayan ve deste ini benden hiç esirgemeyen danı man hocam Sayın Prof. Dr. Ömer Ergin’e sonsuz te ekkürlerimi sunarım.
Tezimi hazırladı ım süre boyunca beni sabırla dinleyen, önerileri ve ele tirileri ile tezimin geli mesine büyük katkı sa layan a abeyim Doç. Dr. Ercan Akpınar’a çok te ekkür ederim. Ayrıca takıldı ım her noktada yardımlarını benden esirgemeyen, bana hep yol gösteren ve zaman ayıran hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Gül Ünal Çoban’a te ekkürlerimi bir borç bilirim.
Bilgisayar animasyonlarının ve CD paketinin hazırlanmasında deste ini benden hiç esirgemeyen Yasemin Kahyao lu’na te ekkür ederim.
En çok da benim bu günlere gelmemde büyük katkıları olan, yo un çalı malarım süresince bana hep anlayı gösteren ve sevgisini benden hiç esirgemeyen canım annem Gülay Erol’a, canım babam Necdet Erol’a ve beni en iyi anlayan ve sabırla dinleyen canım ablam Dilek Akpınar’a sonsuz te ekkür ederim.
Ç NDEK LER BÖLÜM I
1. G R ...1
1.1. Problem Durumu...1
1.1.1. Çevre bilincinin do u u...1
1.1.2. Çevre e itiminin tarihsel geli imi...2
1.1.3. Çevre e itiminin tanımı...6
1.1.4. Çevre e itiminin önemi...7
1.1.5. Çevre e itiminin özellikleri...7
1.1.6. Ülkemizde çevre e itiminin durumu...11
1.1.7. Ö retmenlerin çevre konusunda bilgi eksikli inin çevre e itimine etkisi...14
1.1.8. Bilgisayar destekli ö retim... 14
1.1.9. Çalı ma yaprakları...17 1.2. Amaç ve Önem...20 1.3. Problem Cümlesi...23 1.4. Alt Problemler...23 1.5. Sayıltılar...24 1.6. Sınırlılıklar...24 1.7. Tanımlar...25 1.8. Kısaltmalar...26 BÖLÜM II 2. LG L YAYIN VE ARA TIRMALAR...27
2.1. Yurt çinde Yapılan Çalı malar...27
2.2. Yurt Dı ında Yapılan Çalı malar...31
BÖLÜM III 3. YÖNTEM...35
3.1.1. Materyal geli tirme süreçleri...35
3.1.1.1.Taslak ö retim materyalinin hazırlanması...36
3.1.1.2. Çalı ma yapraklarının hazırlanması...37
3.1.1.3.Ö retim materyallerinin bilgisayarda kullanımı için e itim yazılımının hazırlanması ...42
3.1.1.4. Uzman görü ünün alınması...47
3.1.2.Pilot uygulama………...48
3.2. Evren ve Örneklem...48
3.3. Veri Toplama Araçları...49
3.3.1. Materyal de erlendirme formu...49
3.4. Veri Çözümleme Teknikleri...50
BÖLÜM IV 4. BULGULAR VE YORUMLAR ...51
4.1. Birinci Alt Problem………..…..…..51
4.2. kinci Alt Problem……….….…...70
4.3. Üçüncü Alt Problem……….….…..…96
BÖLÜM V 5. SONUÇ, TARTI MA VE ÖNER LER...100
5.1. Sonuç ve Tartı ma...100
5.2. Öneriler.……….………...…….…...103
KAYNAKÇA...104
EKLER EK-1: lkö retim 6, 7 ve 8. Sınıf Fen ve Teknoloji Ders Programında “Çevre Kirlili i” Konusu ile lgili Kazanımlar……….…110
EK-2 Geli tirilen Çevre E itim Materyalinin Kazanım Listesi...112
EK-3 Ö renci / Ö retmen Çalı ma Yapra ı De erlendirme Formu……….…...…114
EK-4 Uzmanlar çin Materyal De erlendirme Formu...115
TABLO L STES
Tablo 3.1. Çalı ma Yaprakları Konuları, Adları ve Sayıları……..………..36 Tablo 4.1. “Havamız Nasıl Kirleniyor?” Adlı Çalı ma Yapra ının
Ö renciler Tarafından De erlendirmesi………...…..52 Tablo 4.2. “Sera Etkisi” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö renciler Tarafından
De erlendirmesi……….….………54 Tablo 4.3. “Küresel Isınma” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö renciler
Tarafından De erlendirmesi………...………..56 Tablo 4.4. “Asit Ya murları” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö renciler
Tarafından De erlendirmesi……….…..58 Tablo 4.5. “Evsel Kirlenme” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö renciler
Tarafından De erlendirmesi……….………..60 Tablo 4.6. “Petrol Kirlili i” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö renciler
Tarafından De erlendirmesi………...62 Tablo 4.7. “Yer altı Sularının Kirlenmesi” Adlı Çalı ma Yapra ının
Ö renciler Tarafından De erlendirmesi……….64 Tablo 4.8. “Topra ın Temizlenmesinin Güçlü ü” Adlı Çalı ma Yapra ının
Ö renciler Tarafından De erlendirmesi……….…66 Tablo 4.9. “Kimyasal Gübreler” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö renciler
Tarafından De erlendirmesi………..…68 Tablo 4.10. “Havamız Nasıl Kirleniyor?” Adlı Çalı ma Yapra ının
Ö retmenler Tarafından De erlendirmesi……….…70 Tablo 4.11. “Sera Etkisi” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö retmenler
Tarafından De erlendirmesi………..72 Tablo 4.12. “Küresel Isınma” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö retmenler
Tarafından De erlendirmesi………..74 Tablo 4.13. “Asit Ya murları” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö retmenler
Tarafından De erlendirmesi……….……….76 Tablo 4.14. “Ozon Tabakasının ncelmesi” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö retmenler Tarafından De erlendirmesi……….….78
Tablo 4.15. “Evsel Kirlenme” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö retmenler
Tarafından De erlendirmesi………...…80 Tablo 4.16. “Petrol Kirlili i” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö retmenler
Tarafından De erlendirmesi………...82 Tablo 4.17. “Yer Altı Sularının Kirlenmesi” Adlı Çalı ma Yapra ının
Ö retmenler Tarafından De erlendirmesi………..84 Tablo 4.18. “Ötrofikasyon” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö retmenler
Tarafından De erlendirmesi……….….….86 Tablo 4.19. “Topra ın Temizlenmesinin Güçlü ü” Adlı Çalı ma Yapra ının
Ö retmenler Tarafından De erlendirmesi……….……….88 Tablo 4.20. “Kimyasal Gübreler” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö retmenler
Tarafından De erlendirmesi………..……….…90 Tablo 4.21. “Tarım laçları” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö retmenler
Tarafından De erlendirmesi………..…….92 Tablo 4.22. “Katı Atıklar” Adlı Çalı ma Yapra ının Ö retmenler
Tarafından De erlendirmesi………..……….94 Tablo 4.23. Ö renci ve Ö retmenlerin Her kisine Uygulanan
Çalı ma Yapraklarının De erlendirme Sonuçları...96 Tablo 4.24. Ö retmenlere Ek Olarak Uygulanan Çalı ma
EK L L STES
ekil 1.1. Çalı ma Yapra ı Geli tirme Modeli...19
ekil 3.1. Örnek Bir Çalı ma Yapra ı Künyesi………...38
ekil 3.2. Çalı ma Yapra ında Yer Alan Deney Örne i...…….39
ekil 3.3. “Havamız Nasıl Kirleniyor?” Adlı Animasyondan Kesitler………..40
ekil 3.4. Prof. Dr. Nilgün Mordo an ile Yapılan Görü me Videosu………...40
ekil 3.5. Yrd.Doç.Dr.Görkem Akıcı ile Yapılan Görü me Videosu………....41
ekil 3.6. Prof. Dr. Fikret Kargı ile Yapılan Görü me Videosu……….41
ekil 3.7. Örnek Bir De erlendirme Bölümü……….42
ekil 3.8. E itim Yazılımı Ana Ekran………....43
ekil 3.9. Hava Kirlili i Giri Ekranı……….…………44
ekil 3.10. “Havamız Nasıl Kirleniyor?” Adlı Çalı ma Yapra ının Giri Ekranı.…45 ekil 3.11. Ekran Üzerindeki Dü melerin levleri………45
ekil 3.12. Animasyon Seçim Ekranı………....….46
ekil 3.13. Animasyondan Bir Kesit………..46
ekil 3.14. Video Seçim Ekranı……….….47
ÖZET
Bu çalı manın amacı, ilkö retimde çevre e itimi için yapılandırmacı ö renme yakla ımına dayalı bilgisayar destekli ö retim materyali hazırlamaktır. Her biri birden fazla etkinlik içeren 13 çalı ma yapra ından olu an ö retim materyallerinde deney, sunum, etkile imli animasyon, video, tartı ma gibi etkinlikler yer almı tır. Bunların tamamı (deney, video vb.) ilkö retim ö rencilerinin çevre ile ilgili kavramları kolay ve aktif bir ekilde ö renmelerine ve yapılandırmalarına yardımcı olacak ekilde hazırlanmı tır. Hazırlanan materyallerin ilk halleri, iki ara tırmacı tarafından de erlendirilmi ve test edilmi tir. Materyaller bu uygulama sonuçlarına göre gözden geçilmi ve düzenlemeler yapılmı tır.
Daha sonra materyalleri de erlendirmek için 5 fen ve teknoloji ö retmeni ve 15 ö renci ile bir pilot uygulama yapılmı tır. Uygulama öncesinde ö retmen ve ö rencilere materyallerle ilgili bilgi verilmi tir. Yazılım ö retmen ve ö rencilere tanıtılmı , çalı ma mantı ı ve özellikleri anlatılmı tır. Uygulama sonrasında yapılan anket ile ö retmen ve ö rencilerin materyalin ö renci düzeyine uygunluk, uygulanabilirlik, anla ılabilirlik, kullanım kolaylı ı gibi özellikleri konusundaki dü ünceleri alınarak, materyal de erlendirilmi ve gerekli de i iklikler yapılarak e itim ö retime uygun hale getirilmi tir.
Anahtar kavramlar: Çevre e itimi, bilgisayar destekli ö retim materyali, materyal geli tirme.
ABSTRACT
The purpose of this study was to prepare the computer-assisted instructional materials based on constructivist learning approach for environmental education in primary education. The computer-assisted instructional materials composed of 13 worksheets, each having more than one activity, had several activities such as experiments, presentation, interactive animations, videos, discussion, texts. All computer-assisted instructional materials are intended to help primary school students learn and construct concepts related to environment actively and easily.
Draft version of the computer-assisted instructional materials were reviewed and tested by two researchers. The materials were revised and modified according to the results of these tests. And then a pilot study with 5 primary school science teachers and 15 primary school students was conducted to evaluate the materials. Before pilot study, the teachers and students were given some information about the computer-assisted instructional materials. In the end of this application, the views of the primary school science teachers and the primary school students in zmir were taken about the materials in terms of practicality, readability, comprehensibility, pacing and ease of use etc. by using a questionnaire. The material was revised again according to the results of this questionnaire and was made ready to use in environment education in the future.
Key words: Environmental education, computer-assisted instructional material, material development.
BÖLÜM I
1. G R
1.1. Problem Durumu
Çalı manın bu bölümünde çevre e itimi konusundaki problem durumu üzerinde durulmu , çevre bilincinin do u u, çevre e itiminin Türkiye ve dünyadaki durumu alt ba lıklar halinde verilmi tir. Bununla birlikte çalı manın temelinde yer alan yapılandırmacı ö retim yakla ımı ve bilgisayar destekli ö retim yöntemi ile ilgili bilgi verilmi ve çevre e itiminin bu yakla ım ve yöntemler e li inde verilmesi konusu tartı ılmı tır.
1.1.1. Çevre bilincinin do u u
Çevreden yararlanma ve onu kontrolü altına almak için do aya do al ve yapay müdahalelerde bulunan insan, özellikle son yüzyılda bilim ve teknolojideki hızlı ilerlemeler sayesinde bir yandan bu iste ini önemli ölçüde elde ederken di er yandan çevreye büyük zararlar vermi tir. Bu da canlılar ve ya adıkları çevre arasındaki hassas dengeyi bozmu tur. Dengenin bozulması ba ta hava, su ve toprak gibi temel madde kaynakları ile bitki ve hayvan gibi canlı varlıklara büyük zarar vermi tir. Bu durumdan zarar görenlerin ba ında ise insanın kendisi gelmektedir. Özellikle 20.yüzyılın ikinci yarısından sonra insanın, bir yandan barınıp beslendi i çevreyi yo un bir ekilde etkileyerek dengesini bozması, di er yandan bozulan dengenin etkisinde kalarak ya amının tehlikeye girdi ini fark etmesi çevre bilincinin ortaya çıkmasına sebep olmu tur.
Ancak çevre bilincinin toplumun tüm kesimlerinde hakim oldu u söylenemez. Günümüzde toplumun ço unlu u, bilim adamlarının çevrenin durumu hakkındaki uyarılarını duymazdan gelmekte ve çok daha rahat ya amak adına
çevreyi hızla kirletmektedir. Bunun sonucunda da a ırı kuraklık, öldürücü sıcaklar, sel baskınları ve iddetli rüzgarlar gibi can ve mal kaybına sebep olan pek çok çevre felaketi ile kar ı kar ıya kalmaktadır. Tüm bu çevre sorunları günümüz insanları yanında gelecek nesilleri ve di er tüm canlıların ya amını da tehlikeye sokmaktadır. Bu büyük felakete dur demenin yolu ise insanların çevreye kar ı var olan dü ünce ve davranı larını de i tirmesi olacaktır. Çevre e itimi, topluma gerekli bilgi, tutum ve de er yargılarını kazandırmada en etkin yoldur. Çünkü çevre sorunu sadece teknoloji veya yasalarla çözülebilecek bir problem de ildir (Erten, 2004).
1.1.2. Çevre e itiminin tarihsel geli imi
nsano lunun do a ile girdi i etkile im sonucu çevrede olu turdu u bozulmanın, yine insan tarafından giderilebilece i gerçe inin anla ılmasıyla; çevre e itimi, bu amaç do rultusunda insanda gerekli bili , duyu ve davranı de i ikli i yaratmanın ba lıca yolu olarak görülmü tür (Özdemir, 2007). Bununla birlikte çevre sorunlarının çok boyutlu olması, çok sayıdaki etken sonucunda ortaya çıkması ve tüm Dünya’yı etkilemesi, bu soruna evrensel boyutta uluslararası i birli i ile çözüm aranmasına neden olmu tur.
Çevre e itimi ilk kez 1970 yılında “Dünya Günü”nde planlanmaya ba lanmı tır (Do an, 1997). Uluslararası düzeyde çevrenin korunması konusunda, kapsamlı olarak hareket eden ilk kurulu ise Birle mi Milletler (BM)’dir. BM, 5-16 Haziran 1972 tarihleri arasında Stockholm’de “ nsanın Çevresi” adlı bir çevre konferansı düzenlemi tir. Konferans sonunda yayımlanan bildirgede " nsanlık, imdiki ve gelecek nesiller için çevreyi korumak ve iyile tirmek mecburiyetindedir." ifadesiyle, insanların çevrelerine dönük tutum ve davranı larına dikkat çekilmi tir (Ünal ve Dımı kı, 1999). Bununla birlikte uluslararası düzeyde tüm ülke ve kurulu ların ortak hareket etmesi ve i birli i yapması konusunda ça rıda bulunulmu tur (Güler, 2009). Böylece çevre sorunlarının evrenselli i kabul edilmi ve “tek bir dünyamız var” sloganı da belleklere yerle mi tir. BM’nin düzenledi i konferansın en önemli sonuçlarından biri de, Birle mi Milletlere ba lı bir uzmanlık birimi olarak Birle mi Milletler Çevre Programı’nın (UNUP-PNUE) kurulmu
olmasıdır. Konferans aynı zamanda birçok bölgesel ve uluslararası kurulu un da çevreyle ilgilenmeye ba lamasına neden olmu tur (Kele ve Hamamcı, 2002).
1975 yılında çevre e itimindeki eksiklikleri kapatmak amacıyla UNEP, UNESCO ile i birli i yaparak Uluslararası Çevre E itim Programı’nı (IEEP) hazırlamı tır. Bu program dahilinde pek çok bölgesel seminer ve konferans verilmi tir. 1977 yılında ise UNEP ve UNESCO i birli i ile ilk Hükümetler arası Çevre E itim Konferansı Tiflis'de düzenlenmi tir. Bu konferansta çevre sorunlarının önlenmesinde en etkili yol olan “çevre e itimi” konusunda stratejiler geli tirilmi tir, ulusal ve uluslararası düzeyde çevre e itiminin geni çerçevesiyle birlikte niteli i, amaçları ve pedagojik esasları belirtilmi tir (Ünal ve Dımı kı, 1999).
Intergovermenta1 Conference on Environmental Education, Tbilisi (1977)’den aktaran Ünal ve Dımı kı (1999), Tiflis Bildirgesi'ne Göre Çevre E itiminin Hedef, Amaç ve Esaslarını
u ekilde belirtmi tir:
Çevre e itiminin hedefleri
Kentsel ve kırsal kesimdeki ekonomik, sosyal, politik ve ekolojik olaylar arasındaki ba ını a manın bilincini ve duyarlılı ını geli tirmek;
Çevreyi korumak ve iyile tirmek için bireylerin gerekli bilgiyi, de er yargılarını, tutum, sorumluluk ve becerileri kazanmaları yolunda imkan sa lamak;
Bireylerde ve bütün olarak toplumda, çevreye dönük yeni davranı biçimi yaratmak.
Çevre e itiminin amaçları
B L NÇ: Bireylerin ve toplumların, tüm çevre ve sorunları hakkında bilinç ve duyarlılık kazanmasını sa lamak;
B LG : Bireylerin ve toplumların çevre ve sorunları hakkında temel bilgi ve deneyim sahibi olmalarını sa lamak;
TUTUM: Bireylerin ve toplumların çevre için belli de er yargılarını ve duyarlılı ını, çevreyi koruma ve iyile tirme yönünde etkin katılım iste ini kazanmalarını sa lamak;
BECER : Bireylerin ve toplumların çevresel sorunları tanımlamaları ve çözümlemeleri için beceri kazanmalarını sa lamak;
KATILIM: Bireylere ve toplumlara, çevre sorunlarına çözüm getirme çalı malarına her seviyeden aktif olarak katılma imkanı sa lamak.
Çevre e itiminin esasları Çevre E itimi,
Çevreyi do al ve yapay; teknolojik ve sosyal (ekonomik, politik, kültürel, tarihi, ahlaki ve estetik) ö elerden olu mu bir bütün olarak ele almalıdır;
Okulöncesi e itimden ba layıp tüm örgün ve yaygın e itim a amalarında, ömür boyu süren bir e itim olmalıdır;
Her disiplinden ilgili kısımları, dengeli ve bütünle tirici bir ekilde bir araya getiren disiplinler arası bir yakla ımla yürütmelidir;
Ö renicilerin de i ik co rafi bölgelerdeki çevre artlan hakkında öngörü sahibi olmaları için temel çevre sorunlarını yerel, ulusal, bölgesel ve uluslararası açılardan ele almalıdır; Mevcut ve potansiyel çevre artlarının üzerinde dururken tarihsel ve kültürel boyutu da göz önünde tutmalıdır;çevre sorunlarına kar ı önlem almak ve çözüm getirmek için yerel, ulusal ve uluslar arası i birli inin de erini ve gereklili ini öne çıkarmalıdır;
Kalkınma ve büyüme için yapılan planlarda çevre boyutunu göz önünde tutmalıdır;
Ö renicilerin, ö renme ya antılarının planlanmasında rol sahibi olmalarını sa lamalı; karar almaları ve aldıkları kararın sonuçlarını kabul etmeleri için fırsat tanımalıdır;
Çevre duyarlılı ı, bilgisi, problem çözme becerisi ve de er yargılarının biçimlendirilmesi her ya grubuna hitap edecek ekilde verilmeli; erken ya larda ö renicilerin kendi toplumlarına yönelik çevre duyarlılı ı üzerinde özellikle durmalıdır;
Ö renicilerin, çevre sorunlarının gerçek nedenlerini kendilerinin bulmasına yardımcı olmalıdır;
Çevre sorunlarının karma ıklı ını ve bu yüzden de ele tirel dü üncenin ve problem çözme becerisinin gere ini vurgulamalıdır;
Uygulamalı etkinlik ve ilk elden deneyimlerin üzerinde özellikle durarak, çevre hakkında çevreden ö renmek/ö retmek için de i ik ö renme ortamlarından ve e itim yakla ımlarından faydalanmalıdır.
Tiflis'de düzenlenen Hükümetler arası Çevre E itim Konferansı’ndan sonra uluslararası düzeyde yapılan bir ba ka zirve de 3-14 Haziran 1992 tarihinde Rio de Janeiro’da yapılan Birle mi Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı’dır. Bu konferansta Birle mi Milletler, hükümetlerin kalkınma konusunda yeniden dü ünmesini, do al kaynakların tüketilmesi ve çevre kirlili inin önlenmesi için çözümler üretilmesini amaçlamı tır. Konferans sonunda ortaya be temel ba lıkta metin çıkmı tır. Bunlar, Çevre ve Kalkınma Üzerine Rio Deklarasyonu, Gündem 21, Ormanların Yönetimine, Korunmasına ve Sürdürülebilirli ine Yönelik Bildiri, klim De i ikli i Anla ması ve Biyolojik Çe itlilik Anla ması’dır (Gökmen, 2008). Ayrıca bu zirvede çevre e itimine yönelik etkin giri im ve somut kararlar da alınmı tır.
Rio zirvesinden sonra da çevre e itimi konusunda yapılan çalı malar gerek dünyada gerekse ülkemizde ivme kazanmı ve bu konuya verilen önem giderek artmı tır.
1.1.3. Çevre e itiminin tanımı
Çevre e itimi; bilgilendirme, bilinçlendirme, uyarma, dengeleme, geli tirme, koruma vb. süreçleri içermekte ve insanlarda bu yönde davranı lar olu turmayı amaçlamaktadır. Ayrıca, insanın biyofiziksel ve sosyal çevresiyle ilgili de erlerin, tutumların ve kavramların tanınması ve ayırt edilmesini de hedeflemektedir. 1977 yılında Tiflis’te yapılan Çevre E itimi Konferansı’nda ise, ba arılı bir çevre e itiminin, “insanı, ya adı ı ortamın farkında olan, daha çok sorumluluk duyan, daha bilgili, daha deneyimli, daha becerikli ve daha katılımcı bir duruma ta ıması gerekti i” vurgulanmı tır (Güler, 2009z; Ozaner, 2004).
Çevre e itimi; toplumun tüm kesimlerinde çevre bilincinin geli tirilmesi, çevreye duyarlı, kalıcı ve olumlu davranı de i ikliklerinin kazandırılması ve do al, tarihi, kültürel, sosyo-estetik de erlerin korunması, aktif olarak katılımın sa lanması ve sorunların çözümünde görev almak olarak tanımlanmaktadır (ÇB, 1997).
Çevre e itimi, bireylerin ve toplulu un sürdürülebilir kalkınma hakkında bilinç kazandıkları, bilgi, de er, beceri ve deneyimlerle, bireysel olarak mevcut ve gelecekteki çevre sorunlarını çözüme kavu turmak amacıyla harekete geçme kararlılı ını kazandıkları daimi bir süreç olarak de erlendirilir (Do an, 1997).
Çevre e itimi çevrenin korunması için tutumların, de er yargılarının, bilgi ve becerilerin geli tirilmesi, çevre dostu davranı ların gösterilmesi ve bunların sonuçlarının görülmesi sürecidir (Erten, 2004).
Tanımlar genel olarak de erlendirildi inde, çevre e itimi ile bir yandan çevreye kar ı gerekli bili , duyu ve davranı ekillerinin kazandırılması amaçlandı ı, di er yandan ise buna ek olarak sorunların çözümünde bireylerde aktif
katılım, sorumluluk ve görev alma gibi süreçlerin önemsendi i görülmektedir. Bu bakımdan, çevre e itimi, genel e itim dizgelerinin belirli bir bölümü ve konusu olmaktan öte, çevre ile uyumlu bir ekilde ya ama iradesi ve becerisinin kazandırıldı ı bir uygulama alanı niteli i ta ımaktadır (Özdemir, 2007).
1.1.4. Çevre e itiminin önemi
Günümüz dünyasında insanlar artan gereksinimlerini kar ılamak için çevreyi olumsuz yönde etkilemekte ve do al kaynakları hızla ve bilinçsizce tüketmektedir. Çevreye verilen zararın neden ve sonuçlarının anla ılması açısından çevre e itimi büyük önem ta ımaktadır. Bu ekilde çevre farkındalı ı olu turularak, çevre problemlerinin çözümüne yönelik yeni stratejilerin geli tirilmesi ve ki isel ve toplumsal önlemlerin alınması sa lanabilir (Erantay ve Erdo an, 2009).
Çevre e itimine olan gereksinim, insanların ya amı için gerekli olan ko ulların iyi seviyelerde tutulması ve korunması açısından önemlidir. Çevrenin iyi ya da kötü olması, insanlı ın do al hakkı olan ya am sa lı ını do rudan etkiler. Bu sebeple çevre e itimi, e itim sisteminin yapısına dahil olmakla kalmayıp, e itimin esaslarından birini olu turmalıdır (Ilgar, 2007).
Çevre konusunda bilinçlenmemi bir toplum do al kaynakları hızla kirletir ve tüketir, en önemlisi de dünyada kendisinden sonra ba kalarının da ya ayaca ını bilmez. Sürekli bozulmakta olan çevrenin korunması ve gelecek ku aklara ya anabilir bir çevrenin aktarılması herkesin sorumlulu undadır. Bu bakımdan çevre e itimi, toplumun tüm bireylerinin bilinçlenmesinde ve farkındalı ının artmasında etkili bir rol üstlenir.
1.1.5. Çevre e itiminin özellikleri Amaçları:
Çevre e itimi dünyanın kar ı kar ıya bulundu u sorunlardan haberdar olan, bu sorunların nasıl çözülebilece ini bilen ve buna gönüllü olan vatanda yeti tirmeyi amaçlamaktadır.
Do an (1997), çevre e itiminin temel amacını "E itim ve ö retim sürecinden geçen ki ilerin çevre konularında sorumlu davranı ları sergileyebilmelerine olanak sa layıcı ve te vik edici bilgi, beceri ve de er yargıları ile donanmı vatanda lar olarak yeti ebilmelerine yardımcı olmak" eklinde belirtmi tir.
Çevre e itiminin bütün yönleriyle kapsamlı ekilde ilk kez ele alındı ı Tiflis Konferansı’nda ise çevre e itimiyle unlar amaçlanmaktadır: “Çevrenin ve çevre sorunlarının farkına varma ve duyarlılık geli tirme, çevre ve çevre sorunları hakkında bilgi sa lama, çevre ile ilgili olumlu ve gerçekçi tutumlar geli tirilmesini sa lama, çevrenin geli tirilmesi, korunması için gerekli güdülemeyi geli tirme ve besleme, çevreyi ve çevre sorunlarını belirleme, anlama ve çözme i lem ve yakla ımlarında becerilerin, yakla ımların geli tirilmesi, çevrenin olu umuna, korunmasına ve sorunlarının çözümüne katılımın sa lanması” (Özo lu,1993’ten akt. Özdemir, 2007).
Çevre e itiminde amaç sadece çevre içerikli bilgileri aktarmak de il aynı zamanda bu bilgilerin tutuma ve davranı a dönü türülmesini sa layacak ya antılar sunmaktır. Bu bakımdan çevre e itimi, di er çevre bilimi ve ekoloji içerikli e itimlerden farklılık gösterir.
Yukarıda dile getirilen amaçlar genel olarak ele alındı ında, bütüncül bir bakı açısıyla çevre e itimiyle istenilen yönde kavrayı , duyu ve davranı de i ikli inin yerine getirilmesinin amaçlandı ı görülecektir (Özdemir, 2007).
Hedefi:
Toplumu çevre konusunda bilgilendirmek, bilinçlendirmek, olumlu ve kalıcı davranı de i iklikleri kazandırmak ve çevre sorunlarının çözümünde bireylerin aktif katılımını sa lamak çevre e itiminin hedefleridir (Bokurt, 2006).
Çevre e itiminin önemli hedeflerinden birisi ise, yeni bir insan tipini, ahlak anlayı ını ve tüketim bilincini topluma kazandırmak, ihtiyacı kadar tüketen, gelecek nesillere kar ı sorumluluk hisseden, çevre sorunlarına kar ı duyarlı ve bilinçli bir insan modeli yeti tirmektir (Kaya ve Kazancı, 2009).
Çevre e itimi, sadece sorumluluk hissi olu turmak ve bilgi vermekle kalmayıp, insan davranı larını da etkiler nitelikte olmalıdır (Ilgar, 2007). Olu turulacak e itim anlayı ı, ça da insanın çevresel ve ya amsal tutum ve davranı larını olumlu yönde de i tirmelidir. Daha da önemlisi bu e itim modeli, çevre sorunlarına kar ı tepki gösteren, bu sorunların çözümü için öneri getiren ve aktif katılım sa layan, dü ünen, tartı an, sorgulayan, sürdürülebilir ya am ve sürdürülebilir kalkınmayı kavramı ve benimsemi , dünya ile uyumlu bir birey yaratmalıdır (Atasoy ve Ertürk, 2008).
Çevre e itimi ailede ba layan okulda sürdürülen ve ömür boyu devam eden bir süreçtir (Meydan ve Do u, 2008).
Çevre e itiminden beklenen amaçların ve i levlerin yerine getirilebilmesi, ku kusuz ö rencilerin buna uygun yetenek, beceri ve niteliklerle donatılmasına ba lıdır. Bunların ba ında, geni açılı, disiplinler arası, sistemik, kompleks, ba lamsal ve sezgisel dü ünme; mesafeli ve ba ımsız ekilde tepki geli tirebilme; çatı mayı çözebilme, takım halinde çalı abilme, ba ımsız karar verebilme, davranı ve eylemleri planlayarak uygulayabilme, çok yönlü algılama ve deneyimleme, bütünle tirme ve yapılandırma, empati kurabilme, dayanı ma ve anla ma eklinde sıralanan yetenekler gelmektedir. Çevre e itimi süreçleri sonucunda ö rencilerin kazanması beklenen becerileri ise, de i me ve yenilenme, kültürler arasında diyalog kurabilme, küresel toplumsal geli me için ortak sorumluluk alabilme, alternatif çözüm yollarını bulabilme eklinde dile getirilebilir. Ö rencilerde olu ması beklenen nitelikler ise, yaratıcılık, ara tırmacı ve metodik anlayı a sahip olma, temkinlilik ve
üphecilik eklinde özetlenebilir (Özdemir, 2007).
Çevreye ili kin her türlü bilgi, bireylerin mevcut zihinsel yapılarıyla uyum içinde olacak ekilde gerçek ya amla ili ki kurularak, uygun ö retim yöntemleri ve teknolojilerinin kullanımıyla verilmelidir (Do an, 1997). Bunun için de e itimde i itsel ve görsel materyallere, gözlem, inceleme ve uygulamaya yönelik deneylere yer verilmelidir.
Çevre e itimi, ö rencilerin bili sel, duyu sal ve psikomotor ö renme alanlarının tümüne hitap eder (Erten, 2004). Bili sel alandaki amaçları ki ileri çevre
okur-yazarı yapmayı hedeflerken, duyu sal alandaki amaçları çevre ve çevre sorunlarına kar ı de er ve tutum olu turmaktır (Do an, 1997). Psikomotor alandaki amaçları ise, çevresel sorunların çözümünde aktif olarak sorumluluk ve görev alan ve bu görevlerin yerine getirilmesi için çaba gösteren bireyler yeti tirmektir (Atasoy ve Ertürk, 2008).
Günümüzde çevre e itimi ile çevre bilincinin sa lanması önce milli sonra evrensel bir sorumluluktur. Bu nedenle çevre e itimi programları, e itimin tüm kademeleri için olu turulmalı ve planlı bir ekilde ö rencilere kazandırılmalıdır (Yücel ve Morgil, 1999).
Çevre e itiminin en kısa tarifi “do anın dilinin ö renilmesi” dir. Bu e itim kısa süreli bile olsa sonucunda katılanların dünya görü lerinde köklü de i iklikler meydana gelir, do aya olan yatkınlıkları, duyarlılıkları ve bu konuda ba ımsız dü ünebilme becerileri artar. Aynı süreli hiçbir e itim ki inin ya ama ve olaylara bakı açısında ekoloji temelli bir çevre e itiminde oldu u kadar köklü de i iklikler yapamaz.
Çevre e itimi bir bütündür ve sosyoloji, hukuk, ekonomi, edebiyat, tarih, fen bilimleri ve arkeoloji gibi farklı disiplinlerde ve her düzeyde ele alınması gerekmektedir. Çünkü ancak o zaman belirledi i hedeflerine ula mı olur. Bu sebeple okul öncesi e itimden ba layarak, ilkö retim, ortaö retim ve yüksek ö retim olarak sıralanan örgün e itimde çevre e itimine yönelik çe itli programlar bütünle mi bir anlayı la hazırlanmalıdır. Çevre e itimi konularının her sınıf ve her dersin programında a amalı ve ö rencilerin geli imine paralel olacak biçimde yer alması sa lanmalıdır (Meydan ve Do u, 2008). Ayrıca çevre e itimi, ancak vatanda lık, insan hakları, ekoloji, estetik, ahlâk ve demokrasi e itimi ile bütünle ti i zaman anlam ve önem kazanır.
Do ada farklı disiplinlere ait pek çok süreç birbiriyle etkile im içerisine girmi ve sonuçta farklı ekosistemler olu mu tur. Bu nedenle çevre e itimi içeri i itibariyle çok disiplinli bir özellik ta ır. Bu durum çevre e itiminin, “okul içi” ve
“okul dı ı” programlarının bir arada uygulanmasını gerekli kılmaktadır (Ozaner, 2004).
Kuzey Amerika çevre e itim birli i, çevre e itiminin kademelerini u ekilde sıralamaktadır (Ayvaz, 1998’den akt. Ba al, H.A. 2005) :
1. Çevreye kar ı duyarlılık ve ilgi
2. Do al sistemin i leyi i hakkında bilgilenme 3. Çevreye olumlu bakı ı sa layan de er yargısı
4. Çevreye aktif katılım ile katkıda bulunabilme becerisinin kazandırılması Çevre e itimine yönelik üç farklı yakla ımdan söz edilmektedir (Huckle, 1993’den akt. Demirkaya, 2006).
1- Çevre e itimi; fiziksel ve be eri sistemler ile bu sistemlerin kar ılıklı etkile imlerinin algılanmasını ve ö renilmesini te vik eder. Bu yakla ım “Çevre yönetimi ve kontrolü için e itim” olarak tanımlanmaktadır.
2- Çevre yoluyla e itim ö rencilerin çe itli bilgi ve beceri kazanmalarını sa lar. Ö renci merkezli arazi gezileri vasıtasıyla ö renmeye yönelik ilgi ve u ra ları te vik eder. Bu yakla ım “çevre bilinç ve yorumu için e itim” olarak tanımlanır.
3- Çevre e itimi; ö rencileri kendi davranı larından sorumlu olmaya te vik eden bir çevre eti i ve cesareti kazandıran, bilgiye dayalı konuların yer aldı ı önceki iki yakla ım üzerine in a edilmi tir. Bu yakla ım “sürdürülebilirlik için e itim” olarak tanımlanmaktadır.
1.1.6. Ülkemizde çevre e itiminin durumu
Dünyada çevre olgusu 1970’li yıllarda ele alınmasına ra men, ülkemizde 1994 yılında T.C. Ba bakanlık Devlet Planlama Te kilatı (DTP) Müste arlı ı’nca
yayımlanan, Yedinci Be Yıllık Kalkınma Planı Çevre Özel htisas Komisyonu Raporu’nda çevre e itimi ana hatlarıyla ele alınmı tır (Akçay, 2006). 1982 yılı anayasasında çevre hakkının kabulü ve çevre konusundaki anla malarla, ancak 1980’li yılların sonlarına do ru ülkemizde çevre e itimi gündeme gelmi tir. Buna ra men, 1991 yılına kadar okul öncesi, ilk ve orta ö retimde çevre e itiminden bahsedilmemi tir (Meydan ve di er., 2009).
Geli mi ülkelerde çevre e itimi daha çok ilk ve orta okullardaki co rafya ve biyoloji a ırlıklı fen bilimleri derslerinde i lenmektedir. Bununla birlikte son yıllarda çevre e itiminin informal e itim kapsamında sürdürülmesi konusunda da çalı malar yapılmaktadır. Bu hedefe ula ılabilmesi için çevre e itiminde katılımcılık, bütünsellik ve sorgulayıcılık gibi ilkelerin bulunması gerekir (Ozaner, 2004).
Ülkemizde çevre sorunlarının çoklu una ra men, bu konuda yapılan çalı malar oldukça sınırlıdır (Özmen ve di er., 2005).
2005 lkö retim (6, 7 ve 8. sınıf) Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Programı incelendi inde çevre ile ilgili konuların 7.sınıfta nsan ve Çevre adlı ünitede toplandı ı, di er ünitelerde ise çevre konusundan ya hiç bahsedilmemekte ya da ünite içinde birkaç kazanımın yer aldı ı görülmektedir. Bu kazanımlar Ek-1’de verilmi tir.
Ülkemizde çevre e itiminin durumuna genel olarak bakıldı ında u
saptamalar yapılabilir:
1. lkö retimde çevre e itimine yönelik ayrı bir ders bulunmamaktadır. Çevre ile ilgili konular, Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji derslerinde da ınık olarak verilmektedir.
2. Ortaö retimde daha önce, 9. sınıfta “Çevre ve nsan” adı altında ayrı bir ders varken, bu ders kaldırılarak çevre ile ilgili konular Biyoloji dersinde okutulmaya ba lanmı tır.
3. Di er derslerde ise çevre konularına oldukça kısıtlı ve da ınık ekilde yer verilmektedir.
Yukarıdaki saptamalar do rultusunda, ülkemizde uygulanmakta olan çevre e itiminin nicelik ve nitelik açısından oldukça yetersiz ve da ınık yapıda oldu u söylenebilir. Di er yandan, çe itli derslerde okutulan çevre konularının içeri inde ve ö retiminde, sürdürülebilir geli me amaçlı e itime odaklı çevre e itimi yakla ımının neredeyse hiç gözetilmedi i görülmektedir (Özdemir, 2007; Tanrıverdi, 2009). Bunlara ek olarak ilkö retimden liseye geçi te ilkö retim ö rencilerinin girdi i SBS (Seviye Belirleme Sınavı) sınavında da çevre ile ilgili sorulara müfredat kapsamında ve sayıca az yer verilmekte, bu durum da ö rencilerin çevre ile ilgili konuları daha az önemsemelerine neden olmaktadır.
Buradan hareketle Özdemir (2007) örgün e itime yönelik u
önerilerde bulunmaktadır:
1. Çevre e itimi, okul öncesi a amasından orta ö retimin sonuna kadar süren, sarmallık ve bütünlük gösteren bir programa dayalı olarak verilmelidir.
2. Bu ba lamda, “disiplinlerarası” ve “bütüncül” ö renme ilkesi uyarınca, çevre konuları ve sorunlarına, ö rencilerin kavrama düzeylerine uygun olarak ilgili di er derslerde ba lantı içinde elverdi ince yer verilmeli, bununla beraber e güdüm içerisinde ayrı bir ders halinde ilkö retimin ilk kademesinden orta ö retimin sonuna kadar “zorunlu” ders eklinde okutulmalıdır. 3. Zorunlu ders olarak okutulacak çevre derslerinin müfredatı, sürdürülebilir bakı açısına dayalı olarak, ça ın gereklerine uygun ekilde yeni ba tan düzenlenmelidir.
4. Son olarak, çevre e itiminin daha etkili hale getirilebilmesi için, e itim ortamları, “katılımcılık”, “esneklik”, “yerellik-küresellik” ve “yenilikçilik” ilkelerine uygun ekilde düzenlenmelidir.
Çevre konusunda gerek dünyada gerekse ülkemizde insanları bilinçlendirmek ve çevreye kar ı daha sorumlu hale getirmek için pek çok çalı ma yapılmaktadır.
1.1.7. Ö retmenlerin çevre konusunda bilgi eksikli inin çevre e itimine etkisi
Çevre bilinci ve duyarlılı ı yüksek, ekolojik bilgisi yeterli, teorik ve uygulamalı çevresel uygulamaları ba arıyla yürütebilecek bilgi ve deneyime sahip ö retmenlerin yeti tirilmesi, çevre e itiminin geli mesi ve amaçladı ı hedeflere ula ması açısından büyük önem ta ımaktadır (Kahyao lu ve di er., 2008).
1.1.8. Bilgisayar destekli ö retim
Bilgisayar destekli ö retim, ö retme sürecinde uygun ö renme durumları ile beraber bilgisayarın kullanılmasıdır (Aydo du ve Kesercio lu, 2005). Çepni ve di er. (2006)’ya göre ise bilgisayar destekli ö retim bir ders, konu veya kavramla ilgili davranı de i ikli i sürecinde ö retmene do rudan kullanılması yakla ımıdır.
Bu ö retim yönteminde, konu ile ilgili belirlenen hedef ve davranı ların ö rencilere kazandırılmasında ö retmen temel rolü üstlenmektedir ( man, 2008). Bu ö retim yakla ımı ö rencinin bilgisini olu turmasına katkı sa lamaktan çok ona hazır bilgileri farklı formlarda, ilgi çekici elektronik sayfalarda ve renkli grafiklerle sunar. Aynı zamanda pahalı laboratuar araç gereçleri içeren veya ö renci için gerçekle tirilmesi tehlikeli olan deneylerin bilgisayar ortamında gerçekle tirilmesine olanak sa lar (Aydo du ve Kesercio lu, 2005).
Bilgisayar destekli ö retim yönteminde farklı uygulamalar yapılabilir. Bu uygulamalar pratik yapma, yol gösterme, oyun yöntemi, benze im (simülasyon), bulu yoluyla ö renme, problem çözme yöntemi, yazı yazma, grafik çizimi, hesaplama i lemleri, sunu hazırlama ve multimedya uygulamalarıdır. Örne in oyun yönteminde, ö renciler bilgisayar ile e itsel oyunları kullanarak konuları e lenceli bir ortamda ö renebilir. Benze im uygulamasında ise ö renciler günlük ya amda kazanamayacakları deneyimler kazanır ( man, 2008). Bu çalı mada, yukarıdaki uygulamaların birkaçından yararlanılmı tır. Hazırlanan yazılımın bazı yerlerinde oyun yöntemi, bazı yerlerinde animasyon ve di er programlar kullanılmı tır.
Çepni ve di er. (2006)’ya göre bilgisayar destekli ö retimde genellikle iki yazılım türü kullanılmaktadır. Bu yazılım türleri a a ıdaki gibi belirtilmi tir:
I. Özel ders yazılımları:
Belirli bir konudaki bilimsel bilgilerin ö retiminde kullanılan yazılımlardır. Bu yazılım türünde a ırlıklı olarak benze im (simülasyon) ve canlandırma (animasyon) programları kullanılmaktadır.
a. Benze im (simülasyon) programları: Benze imler, hayatta kar ıla ılabilecek pek çok durumun ço u kez tehlikeli olabilecek sonuçlarını gözlemlemede ve bu durumlar arasındaki ili kileri bilimsel olarak ortaya koymada etkili programlardır.
b. Canlandırma (animasyon) programları: Canlandırmalar, do ada do rudan gözlemlenmesinde sorunların ya andı ı bazı olay ve olguların bilgisayar ortamında resim veya çizimlerle gerçe e yakın hale getirildi i programlardır. Konuların bir model kapsamında canlandırılmasıyla, bu olguların içerdi i ili kiler bütünü daha belirgin hale gelmektedir. Bu programlarda ya anan olaylar sıralı bir düzende gerçekle ir. Bu tür uygulamalar istenildi i kadar tekrar ettirilebildi inden dolayı, ö rencilerin bireysel ö renme hızlarına yönelik önemli fırsatlar sunar.
II. Alı tırma yazılımları:
Bu yazılımlar ö renilen davranı ların peki tirilmesine yönelik programlardır. Problem çözme yakla ımına dayalı ‘e itsel oyun’ programları bu yazılım kapsamında dü ünülebilir.
Yukarıda belirtilen her iki yazılım türü de temelde birbirine benzer. Her iki yazılım türünde de ça da ö renme kuramları üzerine kurulu ö renme ihtiyacını vurgulayan ‘dikkat çekme ve güdüleme’, ‘yeni-eski konu ili kisini kurma’ ve ‘yeni konunun yapısal düzenini fark etme’ etkinlikleri ile ba lamaktadır. Yeni ö renilecek veya peki tirilecek davranı için sunulacak ö renme etkinliklerinden sonra ö rencilerin gösterdi i tepkilere ba lı olarak yapılan de erlendirmelerde alınan geribildirim ö renilenlerin farklı bir tekrarı veya kısa bir özeti ile bitirilir (Çepni ve di er., 2006).
Bilgisayar destekli ö retim yöntemi, ö renme-ö retme faaliyetlerini destekledi i ve kalıcı ö renmeler sa ladı ı için günümüz e itim sisteminde yaygın olarak kullanılması gerekmektedir ( man, 2008). Bu konuda özellikle fen bilimleri derslerinde ö rencilerin ö renmede zorluk çektikleri soyut kavramların ö retiminde bilgisayar destekli ö retim yönteminden sıkça yararlanılmaktadır. Günümüz dünyasında çevrenin hızla tahrip edildi i ve bu konuda verilen çevre e itiminin yetersiz oldu u dü ünüldü ünde, bilgisayar destekli çevre e itiminin çevre ile ilgili bilgilerin kavratılmasında ve ö rencilerin ö renme veriminin artırılmasında etkili olaca ı açıktır. Bilgisayarda olu turulacak çoklu ortam, ö rencilerin çevre sorunlarını kavrama düzeylerini artırarak; herhangi bir a amadaki problemin ileriye nasıl yansıyaca ını rahatlıkla görmelerini sa layacaktır. Aynı zamanda ö renmeyi zevkli hale getirerek, ö rencilerin ekolojik ili kileri daha iyi anlamalarını ve insan müdahaleleri sonucunda do anın bundan nasıl etkilenece ini gözleme imkanı sa lanacaktır. Çevre e itiminde ö rencilerin dikkatlerini canlı tutacak animasyonlar, kısa videolar, renkli resimler ve dikkat çekici ö eler barındıran, ilgi çekici farklı ö retim metotları denenmelidir. Bilgisayar destekli ö retim bütün bunlara imkan veren çok yönlü bir ö retim yöntemidir (Gökmen, 2008).
man (2008), bilgisayar destekli ö retim materyallerinin katkı ve sınırlılıklarından bazılarını a a ıdaki gibi belirtmi tir:
Ö retimde Bilgisayar Destekli Materyal Kullanmanın Katkıları: • Ö renmeyi canlı tutar.
• Kalıcı ö renmeler olu abilir. • Ya anamayacak deneyimler sa lar. • Güdülenmeyi sa lar.
• Bireysel ö renmeyi sa lar.
• Her konuda ve düzeyde hazırlanabilir.
Ö retimde Bilgisayar Destekli Materyal Kullanmanın Sınırlılıkları: • Kaliteli yazılım olu turmak zaman alır.
• Teknik sorunlar ortaya çıkabilir.
• Sosyalle meyi ve yaratıcılı ı engelleyebilir.
• Okullarda yeterli sayıda bilgisayar bulunmayabilir. • Sa lı ı olumsuz etkileyebilir.
1.1.9. Çalı ma yaprakları
Çalı ma yaprakları herhangi bir konunun ö retiminde, ö rencilerin yapaca ı etkinliklerle ilgili yol gösterici açıklamalar içeren dokümanlardır ( ahin ve Yıldırım, 1999). Ö retilecek konu ve kavramların hangi ö retim yöntemi ile sunulaca ını, ne çe it etkinliklerin hangi yollarla uygulanaca ını, ö renci de erlendirmesinin nasıl yapılaca ını belirtir. Çalı ma yaprakları ö rencinin bilgilerini kendi zihinlerinde kendilerinin yapılandırmalarına yardım eder ve aynı anda bütün sınıfın uygulanan etkinli e katılımını sa lar (Aydo du ve Kesercio lu, 2005).
Yapılan ara tırmalar, çalı ma yapraklarının ö rencilerin derse kar ı ilgi ve tutumlarını artırmada, ö rencilerin kendi ö renmelerinde sorumlu olmalarını sa lamada, kavram yanılgılarını gidermede ve ba arıyı artırmada etkili oldu unu göstermi tir (Bozdo an, 2007; Kurt, 2002; Bayrak, 2008; Saka ve Yılmaz, 2005;
i man, 2007).
Fen ö retiminde ö retmenin ö renme ortamındaki rolünü en aza indirmek ve ö rencilerin bireysel olarak bilgiye ula malarını sa lamak için hazırlanan çalı ma yaprakları yeni bir davranı ın kazanılması ile kazanılan davranı ın peki tirilmesi olmak üzere iki amaca yönelik geli tirilebilir. Geli tirilme amacı ne olursa olsun çalı ma yaprakları genelde,
• Dikkat çekme • Etkinlik
• De erlendirme
olmak üzere üç kısımdan olu ur. lk kısımda, ilgili kavram ile ilgili resim, açık uçlu soru, karikatür gibi çe itli uyarıcılar kullanılarak ö rencinin dikkati çekilir. kinci kısımda, ö renciden kendisine sunulan etkinli i hem zihinsel hem de fiziksel olarak
çalı arak elde edece i gözlem ve deney bulgularını düzenlemesi istenir. Son kısımda ise ö rencinin ilgili kavram hakkında ö rendiklerini çe itli sorular yardımıyla de erlendirmesi istenir. Bu de erlendirme soruları ikinci kısımda elde edilen bulguları yoklama niteli inde olabilece i gibi, ö renilen bilgileri ba ka durumlara uyarlama eklinde de olabilir. Bu üç kısım çe itli yönergeler ile birle tirilerek çalı ma yapra ına bütünlük kazandırılır (Aydo du ve Kesercio lu, 2005).
Çalı ma yapraklarında kavram ö retiminde ve bazı kavram yanılgılarını gidermede etkili olan kavram karikatürleri kullanılmalıdır (Kete ve di er., 2009). Karikatür destekli çalı ma yapraklarının, dersi sevmeyen ve anlamakta güçlük çeken ilkö retim ö rencilerinin derse kar ı ilgi ve tutumlarını artırmada etkili olaca ı belirtilmektedir (Burhan, 2008).
Demircio lu ve Atasoy (2006), yapılandırmacı ö renme kuramına uygun çalı ma yaprakları geli tirilmesine ve uygulanmasına yönelik ö retmen ve ara tırmacılara bir model önermi tir. Önerilen modelin ematik gösterimi a a ıdaki gibidir:
ekil 1.1. Çalı ma Yapra ı Geli tirme Modeli (Demircio lu ve Atasoy, 2006:76) Önerilen bu modele göre çalı ma yapra ının geli tirilmesi altı a amadan olu maktadır. Bu a amalar a a ıdaki gibidir:
1. Konunun belirlenmesi 2. Amacın belirlenmesi
3. Çalı ma yapra ının düzenlenmesi 3.1. Konuya ilginin çekilmesi
3.2. Konuya yönelik etkinliklerin yapılması
3.3. Ö rencilerin dü üncelerini sorgulaması ve de i tirmesi 3.4. Yeni ö renilenlerin ba ka durumlara uygulanması 4. Ö renme ortamının düzenlenmesi
5. Çalı ma yapra ının uygulanması 6. De erlendirme
Çalı ma yaprakları, sınıfta uygulanmadan önce içeri indeki etkinlikler ö retmen tarafından önceden denenmeli ve daha sonra ortaya çıkabilecek eksikliklere kar ı önlem alınmalıdır. Bu do rultuda gerekirse çalı ma yapra ındaki yönergeler tekrar gözden geçirilmelidir. Ayrıca çalı ma yapra ının süresi de içindeki etkinliklere göre ayarlanmalıdır. Çalı ma yaprakları bireysel ya da grup çalı malarında her ö renciye birer tane dü ecek ekilde da ıtılmalıdır. Ayrıca çalı ma yapra ı hazırlanırken, ö rencinin kendi ba ına sorumluluk alması, kendi ö renmesini de erlendirmesi ve gösterilen yolun farkında olması sa lanmalıdır. Bu süreçte, sınıftaki tüm ö rencilerden aynı ö renme sonuçlarının elde edilemeyece i göz önünde bulundurularak farklı alternatiflerin de dü ünülmesi gerekmektedir (Demircio lu ve Atasoy, 2006).
Çalı ma yaprakları ile ö rencilerin derse katılımlarının ve bilimsel dü ünce becerilerini kazanmalarının sa lanaca ı beklendi inden, ö retmenlerin ve di er e itimcilerin bu materyalleri hazırlamaları konusunda yeterli kazanıma sahip olması önemli görülmektedir (Kete ve di er., 2009; Saka ve Akdeniz, 2001). Bu sebeple çalı ma yaprakları ö retmenlere hizmet içi e itim kursları ile tanıtılmalı; ö retmen adaylarına ise lisans düzeyinde çalı ma yapra ı hazırlama ve uygulama becerisi kazandırılmalıdır (Burhan, 2008; Saka ve Akdeniz, 2001).
1.2. Amaç ve Önem
21. yüzyıla girerken, Dünya kamuoyunun en büyük sorunlarından biri de hiç ku kusuz ki, çevre ve çevre kirlili i sorunudur. Bu sorun ülkemizde de gün geçtikçe istenmedik boyutlara ula maktadır. Do al denge gün geçtikçe bozulmaktadır. nsano lu, refah seviyesini yükseltmek için, geli en teknolojiyi de kullanarak ya adı ı çevre ile sürekli mücadele etmekte ve çevreyi de i tirmektedir. nsanlı ın gelece ini her geçen saniye daha güçlü tehdit eden çevre sorunları da, bu mücadelenin ve de i ikliklerin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır (Morgil ve di er., 2002). Günümüzün ve gelece in ku akları adına çevrenin korunup geli tirilmesi, insanlı ın önünde duran ertelenmez bir görev haline gelmi tir.
Dünya nüfusunun son yüzyıl içinde hızla artması, buna paralel olarak insanların artan temel gereksinimleri ve kaynakların bilinçsizce tüketimi, kirlilikleri temizleme yönünden kapasitesini a maya yüz tutmu do anın, kendi dengesini sa lamada zorluklara ve önemli çevre sorunlarına sebep olmaktadır. u halde, insanlar ekolojik de i menin ba lıca nedenidir. O halde insanlı a bu dengeyi korumak için çok önemli sorumluluklar kazandırılması hayati bir önem ta ımaktadır (Arslan, 1997). Do anın dengesini koruması ve süreklili ini sa laması için çevre alanında çe itli ve oldukça yo un çalı malar yapılmaktadır. Ancak, çevre alanındaki sorunların anla ılması ve çözümünde yarar sa layacak katkıların etkinli i bu alanın e itiminden geçmektedir (Aldrich ve Benjamin, 1997; Brisk, 2000’den akt. Uzun ve Sa lam, 2005). Ba ka bir deyi le, toplumun çevre konusunda yeterince bilgi ve bilince sahip olması, duyarlı ve olumlu davranı de i ikliklerinin yaratılması, do al çevrenin korunması ve zarar görmü çevrenin yeniden kazanılmasının temelinde e itim yatmaktadır. Böylece, çevre için duyarlı bir toplum olu turulması çevre sorunlarının çözümünde ekonomi ve zaman açısından önemli kazanımlar sa layacaktır (Uzun ve Sa lam, 2005).
Ülkemizde çevre politikalarında çevre e itimine ili kin düzenlemeler yeterli düzeyde de ildir ( engül, 2001). Ancak, geli mi ülkelerin çevre e itimine giderek artan bir ekilde önem verdikleri bir dönemde, çevre e itimi, uluslararası düzeyde kabul görmü geli meler do rultusunda yeni düzenlemelere de ihtiyaç duymaktadır.
2005 yılında yürürlü e giren lkö retim Programı’nda çevre konularının daha fazla yer tuttu u, niteliklerinin artırıldı ı ve bu konuların ulusal ve uluslararası çevre politikaları ile paralellik gösterdi i söylenebilir. Ayrıca, bu konularla ö rencilere çok önemli kazanımlar sa lanaca ı açıktır. Ancak bu kazanımların kazandırılması için çevre e itiminde, Yücel ve Morgil (1998), ö rencilerde davranı de i ikli ine yol açabilecek somut örneklere ba vurulmasının ve buna yönelik olarak, sınırsız bir laboratuar olan çevrede uygulamalar yapılmasının ve etkinlikler sergilenmesinin önemini dile getirmi lerdir. Ancak bu ekilde gerçek anlamda çevre bilinci kazandırılabilece ini vurgulamı lardır.
Arslan (1997)’ye göre, çevre e itimi dersi disiplinler üstü bir anlayı la ele alınmalıdır. Çünkü çevre konusu tüm disiplinleri yakından ilgilendiren ve etkileyen bir konudur. Çevre dersinin disiplinlerarası i birli ini zorunlu kılması nedeniyle de çe itli disiplinleri okutan ö retmenler arasında i birli i sa lanmalı ve ortak çalı ma programları olu turulmalıdır. Ba ta temel e itim ö retmenleri olmak üzere her kademede görev yapan ö retmenlerin çevre e itimi konusunda sürekli bir danı manlı a, çevre e itimi ile ilgili kaynak, araç-gereç ve materyale ihtiyaçları bulunmaktadır. Ancak çevre e itimine yönelik kazanımların sa lanabilmesi için derslerde ö retmenlerin kullanabilece i yeterli ve gerekli materyaller bulunmamaktadır.
Bu çalı manın amacı, ilkö retimde çevre e itimi için bilgisayar destekli görsel ve i itsel materyaller hazırlamaktır. Bu sayede ö renciler ö rendikleri bilgileri içselle tirebilecek ve bu bilgileri tutuma dönü türebileceklerdir. Bu da çevre konusunda daha bilinçli bireylerin yeti mesi açısından önemlidir. Bilgisayar ortamında hazırlanacak olan materyallerin, çevre e itiminde ö rencilere sa ladı ı yararlar yanında, ö retmenlere de daha iyi bir çevre e itimi vermeleri açısından faydalı olaca ı dü ünülmektedir. Ö renciler çevre ile ilgili kavram ve olguları, hazırlanacak olan bilgisayar animasyonları, çe itli video, foto raf gibi görsel ve i itsel materyaller ile daha rahat ö renebileceklerdir. Bunlar dı ında sanal ortamda birden fazla etkinlik içeren çalı ma yaprakları hazırlanacak ve bunların tamamı deney, oyun, tartı ma gibi ö rencileri dü ündürücü ve onların derse aktif katılımını sa layacak ö retim yöntem ve tekniklerini içerecektir.
Çevreye kar ı duyarlılı ın artırılmasının en etkili yolu çevre e itimidir. Özellikle çocukların çevreye kar ı duyarlı olmaları ve kalıcı davranı lar kazanmalarını sa lamak için temel çevre e itimi almaları gerekir. Çünkü günümüzde giderek artan çevre problemlerinden en çok etkilenecek olan çocuklardır ve bu problemlerin çözümünde de onlara ihtiyaç vardır (Campell, Waliczek ve Zajicek, 1999’dan akt. Darçın ve di er., 2006).
Bugün çevreyi korumak için endüstriyel faaliyetlerden vazgeçmek ne kadar yanlı ise, endüstrile mek için de çevreyi ya anılmaz bir hale getirmek o kadar yanlı tır. kisi arasında bir denge kurulmalıdır. Ku kusuz her alanda oldu u gibi çevre bilincinin kazandırılmasında ve çevre konusunda kalıcı çözüm sa lanmasında en büyük görev e itimcilere dü mektedir. lkö retim kademesindeki ö retmenlerin çe itli kaynaklara, yardımcı ders araç-gereçlerine ve hepsinden önemlisi danı manlı a ihtiyaçları vardır. Bu ihtiyacı kar ılamak için de, bilgisayar ortamında materyaller geli tirilmesi, gerek ö retmenlere gerekse ö rencilere çevre ö retiminde faydalı olacaktır.
Bu çalı mada yapılandırmacı ö renme anlayı ına uygun olarak hazırlanmı , lkö retim Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Programı’nda (2005) ihtiyaç duyulan çevre ö retimi için materyaller hazırlanmı tır. Çevre konuları disiplinlerarası bir niteli e sahip oldu undan materyal hazırlı ında bütünle ik (integrated) ö renmeye dikkat edilmi tir. Ö retim materyalleri lkö retim 6., 7. ve 8. sınıfların Fen ve Teknoloji derslerinde kullanılabilir niteliktedir.
Ülkemizde lkö retim okullarında sınıf dı ı ö renme etkinlikleri çe itli nedenlerle yeterince yapılamamaktadır (Ozaner, 2004). Bu çalı mada, sanal ortamda hazırlanan materyallerin sınıf dı ı ö renme alanlarının eksikli ini giderece i dü ünülmektedir.
1.3. Problem Cümlesi
Yapılandırmacı ö renme yakla ımına dayalı ilkö retim düzeyinde bilgisayar destekli çevre e itim materyali nasıl hazırlanabilir?
1.4. Alt Problemler
1. lkö retim ö rencilerinin çevre e itim materyallerine ili kin de erlendirmeleri nedir?
2. Fen ve Teknoloji ö retmenlerinin çevre e itim materyallerine ili kin de erlendirmeleri nedir?
3. Geli tirilen çevre e itim materyallerinden hangileri daha çok be enilmi tir? 1.5. Sayıltılar
1. Ö rencilerin ve ö retmenlerin veri toplama araçlarına verdikleri yanıtlarda kendi dü ünceleri do rultusunda davrandıkları varsayılmı tır.
2. Veri toplama aracı olarak kullanılan “Materyal De erlendirme Formu”nun ö rencilerin düzeyine uygun oldu u varsayılmı tır.
3. Ö rencilere pilot uygulama süresi boyunca uygulamadan ba ka bir etmenin etki etmedi i varsayılmı tır.
4. Veri toplama araçlarının ö rencilere ve ö retmenlere aynı ko ullarda uygulandı ı varsayılmı tır.
5. Kontrol altına alınamayan de i kenler (sa lık durumu, zeka, sosyo-ekonomik durum, isteksiz ve yorgun olma gibi), tüm ö rencileri kendi içinde aynı derecede etkilemi tir.
1.6. Sınırlılıklar
Ara tırma sonuçlarının genellenebilirli i a a ıdaki ko ullarla sınırlıdır;
1. Çalı manın örneklem grubu, 15 ilkö retim ö rencisi ve 5 Fen ve Teknoloji ö retmeni ile sınırlıdır.
2. Çalı manın üçüncü alt probleminde belirtilen çalı ma yapraklarının be enilme düzeylerini belirlemede ö renci ve ö retmen de erlendirme sonuçları arasında yapılan kar ıla tırma, dokuz çalı ma yapra ı ile sınırlıdır. 3. Çalı ma, “Hava Kirlili i ”, “Su Kirlili i” ve “Toprak Kirlili i” konuları ile
sınırlıdır.
4. Ö rencilerin yaptıkları de erlendirme 9, ö retmenlerin yaptıkları de erlendirme ise 13 çalı ma yapra ı ile sınırlıdır.
6. Çalı ma, 5 gün (toplam 10 saat) ile sınırlıdır.
7. Çalı ma, bilgisayar okur yazarı ö renci ve ö retmenlerle sınırlıdır. 1.7. Tanımlar
Bilgisayar Destekli Ö retim: E itim-ö retim sürecinde bilgisayarların bir seçenek de il, sistemi tamamlayıcı, e itim ve ö retimi kuvvetlendirecek bir unsur olarak kullanılmasıdır.
Bilgisayar Okuryazarı: Temel bilgisayar bilgilerini ö renme; bilgisayarı günlük ya amında ya am kalitesini artırabilmek, bilgiye ula mak veya e lence amacı ile kullanabilme; bilgisayarlarla ilgili yenilikleri izleyip tartı abilme ve üzerinde yorum yapabilme; bili im teknolojilerini belli bir düzeyde kar ıla tırabilme ve takdir edebilme gibi yeteneklere eri ebilen ki i (Yazıcı, 2006).
Çevre: nsan faaliyetleri ve canlı varlıklar üzerinde hemen ya da süre içinde dolaylı ya da dolaysız bir etkide bulunabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsal etkinliklerin belirlenebilir zamandaki toplamıdır (Kele ve Harmancı, 2002).
Çevre Bilinci: Bireyin kendi bakı açısından çevreyi anlamlandırması ve onun farkına varmasıdır.
Çevre E itimi: Çevrenin korunması için tutumların, de er yargılarının, bilgi ve becerilerin geli tirilmesi ve çevre dostu davranı ların gösterilmesi ve bunların sonuçlarının görülmesi sürecidir (Erten, 2004).
Çevreye Kar ı Tutum: Ö rencilerin çevre ile ilgili dü ünce, duygu ve davranı larını olu turan tepki ve e ilimleri.
Çevre Kirlili i: Do al kaynakların a ırı ve yanlı kullanılması, tahrip edilmesi sonucunda çevrede dengenin olumsuz yönde bozulması ve birtakım sorunların ortaya çıkması (TDK sözlü ü, 2011).
Materyal: Yazılı, sözlü, görüntülü, kaydedilmi her türlü belge, gereç (TDK sözlü ü, 2011).
Yapılandırmacı Yakla ım: Bilginin insan zihnine aynen ta ınamayaca ını ve bireyin ö renme sürecinde aktif bir rol oynayarak bilgiyi kendinin olu turdu unu savunan ö renme kuramı (Akpınar, 2006).
1.8. Kısaltmalar
B.D.Ö. : Bilgisayar Destekli Ö retim M.E. B. : Milli E itim Bakanlı ı
BÖLÜM II
2. LG L YAYIN VE ARA TIRMALAR
2.1. Yurt çinde Yapılan Çalı malar
ema (2003), yaptı ı çalı mada ö retmen adaylarının çevresel tutumlarını belirlemeyi amaçlamı tır. Ö rencilerin tutumları ile onların cinsiyetleri, ö renim gördükleri sınıf düzeyi, bölümleri, en uzun süre ya adıkları yerle im birimi, babalarının e itim düzeyi – mesle i ile ailelerinin gelir düzeyi arasındaki ili kiyi ortaya koymak için bir ölçek geli tirmi tir. Bu ölçe i Gazi E itim Fakültesinin birinci ve son sınıf ö rencilerinden tesadüfi olarak seçilen 442 ki ilik örneklem grubuna uygulamı tır. Bu çalı ma sonucunda, kız ö rencilerin çevresel tutumlarının erkek ö rencilerden daha olumlu oldu u, ö rencilerin birinci ve son sınıfta olmalarının çevresel tutumları üzerinde bir etkisinin olmadı ı, ö rencilerin ö renim gördükleri bölümlere göre tutumlarının farklıla tı ı ve bunun yabancı diller bölümü lehine oldu u, ö rencilerden büyük yerle im birimlerinde ya ayanların, küçük yerle im birimlerinde ya ayanlara göre daha olumlu tutuma sahip oldu u, fakat ya adıkları co rafi bölgeye göre bir farklılı ın bulunamadı ı, baba e itim düzeyi ve meslek grubu yükseldikçe ö rencilerin çevre ve çevre sorunlarına kar ı daha olumlu tutum geli tirdikleri görülmü tür.
Erten (2003), 5. sınıf ö rencilerinde "çöplerin azaltılması" bilincinin kazandırılması konusunda bir çalı ma yapmı tır. Bu çalı ma, Ankara ilinde biri çevre bilincini geli tirme programına dahil (Eco-school) olan iki okuldaki 5. sınıflarda 7 ayrı ubedeki 230 ö renci ile gerçekle tirilmi tir. Çalı manın ilk bölümünde "çöp konusunda" teorik bilgiler yanında davranı kazandırıcı uygulamaları da kapsayan bir haftalık bir ders planı hazırlanmı tır. Çalı manın ikinci bölümünde ise ö rencilerin çöplerin azaltılması konusundaki bilgilerinin, tutumlarının ve çevreyi
korumaya yönelik davranı larının belirlenmesi ve bunlar arasında tutarlı bir ili kinin olup olmadı ını belirlemek amacıyla bir anket geli tirilmi tir. Bu anket ders planı uygulamasından önce ve iki ay sonra ö rencilere uygulanmı tır. Ara tırma sonunda, geli tirilmi olan ders planı ile ö rencilerin çevreye kar ı olan olumsuz tutumları olumlu tutumlar haline dönü mü tür. Ayrıca ö rencilerin kalıcı olarak çevre bilinçleri artırılmı , çevre bilgileri, çevreye yönelik tutumları ve çevreye kar ı olan davranı ları arasında tutarsızlıklar tespit edilmi tir.
Güler (2009), yaptı ı çalı mada ekoloji temelli bir çevre e itiminin ö retmenlerin çevre e itimine kar ı görü lerine etkilerini ara tırmı tır. Ara tırmada örneklem grubunu Edirne/ neada’da gerçekle tirilen TÜB TAK “Ekoloji Temelli Do a E itimi IV”e katılan 24 ö retmen olu turmu tur. Ö retmenlere 12 günlük ekoloji temelli çevre e itimi verilmi tir. Bu e itimin ilk ve son gününde ö retmenlerin çevre e itimi ve do a ile ilgili görü lerini belirlemek amacıyla yarı yapılandırılmı görü me tekni i ile veriler toplanmı tır. Ara tırma örneklemindeki ö retmenler bu e itime katılma nedenlerini do a ve çevre konularında bilgi edinmek, kendilerini bu alanda geli tirmek gibi ifadelerle açıklamı lardır. Katılımcıların büyük bir kısmı, çevre ve do a e itimi için gerekli bilgi ve becerilere sahip olma düzeylerinin yeterli olmadı ını belirtmi lerdir. Kendilerini kısmen yeterli bulanlar ise çevre e itimi için bilgi ve becerilere sahip olduklarını, ancak bunun e itim vermek için gereken düzeyde olmadı ını dü ündüklerini belirtmi lerdir. Ö retmenlerin, do a e itimi sonucunda çevre e itimine yönelik çok yönlü bilgiler edindikleri, bunun yanı sıra gerek kendi yeterlilik düzeylerinin arttı ı, gerekse çevrenin korunması ile ilgili görü lerinin olumlu yönde de i ti i belirlenmi tir. Tüm katılımcılar, teorik derslerin arazide gerçekle tirilen uygulamalarından memnun kalmı lar ve bu yöntemin etkilili ine inanmı lardır.
Altuno lu ve Atav (2009), ortaö retim ö rencilerinin çevre risk algısını ara tırmı tır. Ara tırma Ankara’da 2007-2008 e itim ö retim döneminde 9. ve 10. sınıfta ö renim gören toplam 320 ortaö retim ö rencisi ile yürütülmü tür. Çalı mada Slimak ve Dietz (2006) tarafından geli tirilen 24 maddelik “Risk Ölçe i” geçerlik ve güvenirlik analizleri yapılarak “Çevre Risk Algısı Ölçe i”ne çevrilmi ve veri
toplamada kullanılmı tır. Ara tırmada elde edilen bulgular de erlendirildi inde, ö rencilerin çevre risk algı düzeylerinin orta de er olan dördün üzerinde oldu u tespit edilmi tir. Bu düzey, ö rencilerin çevre riskleri konusundaki farkındalıklarının yüksek oldu unu göstermektedir. Ö renciler tarafından en riskli görülen ve ilk üç sırada yer alan çevre sorunlarının sırasıyla sera etkisi, radyasyon ve ozon tabakasının incelmesi oldu u tespit edilmi tir. Bu sıralama ile ö renciler, uzmanlardan farklı bir çevre risk algısına sahiptir.
im ekli (2004), çevre bilincinin geli tirilmesine yönelik çevre e itimi etkinliklerine ilkö retim okullarının duyarlılı ını ara tırmı tır. Ara tırma 2002-2003 e itim ö retim yılında Bursa il merkezindeki 25 ilkö retim okulunda gerçekle tirilmi tir. Çalı manın ba langıcında ö retmenlere çevre, çevre kirlili i, çevre e itimi konularında seminerler verilmi ve çevre bilincinin geli tirilmesine yönelik etkinlik örnekleri gösterilmi tir. Aynı ö retim yılında, çevre e itimi seminerlerine katılan ö retmenlerin de görü leri alınarak belirlenen Do
a-Hava-klim, Enerji, Su, Toprak, Atık- Tüketim olmak üzere 5 tema ile i lenmi tir. Her ay farklı bir tema ile ilgili önceden hazırlanmı olan ön bilgi ve etkinlikler okullara gönderilmi ve sınıf ö retmenleri aracılı ıyla uygulatılmı tır. Okullardan gelen etkinliklerle ilgili dokümanlar incelendi inde 25 ilkö retim okulundan, 21 ilkö retim okulunun 8789 ö renci ile etkinliklere katıldı ı belirlenmi tir. Okul sayısı yönünden etkinliklere en çok katılımın oldu u tema Enerji (14 ilkö retim okulu) olmu , bunu Do a-Hava- klim (11 ilkö retim okulu), Su (11 ilkö retim okulu) ve Toprak (4 ilkö retim okulu) izlemi tir. Atık-Tüketim adlı tema ile ilgili etkinliklerin hiçbir okulda yapılmadı ı görülmü tür. Bununla birlikte bir ilkö retim okulunun en fazla 3 etkinli e katıldı ı ve bu etkinliklerin de boyama, bulmaca, resim etkinlikleri a ırlıklı oldu u, ara tırma, inceleme, deney ve anlatım türü etkinliklerin ise daha az sayıda oldu u belirlenmi tir. Bu ara tırma sonucunda, okulların çevre e itimi duyarlılı ının istenilen düzeyde olmadı ı saptanmı tır.
Gökmen (2008), yaptı ı çalı mada bilgisayar destekli çevre e itiminin ö retmen adaylarının madde döngüleri konusundaki akademik ba arılarına ve çevreye olan tutumlarına etkisini ara tırmı tır. Ara tırma Gazi Üniversitesi Fen
