1.1. Problem Durumu
1.1.9. Çalı ma yaprakları
Çalı ma yaprakları herhangi bir konunun ö retiminde, ö rencilerin yapaca ı etkinliklerle ilgili yol gösterici açıklamalar içeren dokümanlardır ( ahin ve Yıldırım, 1999). Ö retilecek konu ve kavramların hangi ö retim yöntemi ile sunulaca ını, ne çe it etkinliklerin hangi yollarla uygulanaca ını, ö renci de erlendirmesinin nasıl yapılaca ını belirtir. Çalı ma yaprakları ö rencinin bilgilerini kendi zihinlerinde kendilerinin yapılandırmalarına yardım eder ve aynı anda bütün sınıfın uygulanan etkinli e katılımını sa lar (Aydo du ve Kesercio lu, 2005).
Yapılan ara tırmalar, çalı ma yapraklarının ö rencilerin derse kar ı ilgi ve tutumlarını artırmada, ö rencilerin kendi ö renmelerinde sorumlu olmalarını sa lamada, kavram yanılgılarını gidermede ve ba arıyı artırmada etkili oldu unu göstermi tir (Bozdo an, 2007; Kurt, 2002; Bayrak, 2008; Saka ve Yılmaz, 2005;
i man, 2007).
Fen ö retiminde ö retmenin ö renme ortamındaki rolünü en aza indirmek ve ö rencilerin bireysel olarak bilgiye ula malarını sa lamak için hazırlanan çalı ma yaprakları yeni bir davranı ın kazanılması ile kazanılan davranı ın peki tirilmesi olmak üzere iki amaca yönelik geli tirilebilir. Geli tirilme amacı ne olursa olsun çalı ma yaprakları genelde,
• Dikkat çekme • Etkinlik
• De erlendirme
olmak üzere üç kısımdan olu ur. lk kısımda, ilgili kavram ile ilgili resim, açık uçlu soru, karikatür gibi çe itli uyarıcılar kullanılarak ö rencinin dikkati çekilir. kinci kısımda, ö renciden kendisine sunulan etkinli i hem zihinsel hem de fiziksel olarak
çalı arak elde edece i gözlem ve deney bulgularını düzenlemesi istenir. Son kısımda ise ö rencinin ilgili kavram hakkında ö rendiklerini çe itli sorular yardımıyla de erlendirmesi istenir. Bu de erlendirme soruları ikinci kısımda elde edilen bulguları yoklama niteli inde olabilece i gibi, ö renilen bilgileri ba ka durumlara uyarlama eklinde de olabilir. Bu üç kısım çe itli yönergeler ile birle tirilerek çalı ma yapra ına bütünlük kazandırılır (Aydo du ve Kesercio lu, 2005).
Çalı ma yapraklarında kavram ö retiminde ve bazı kavram yanılgılarını gidermede etkili olan kavram karikatürleri kullanılmalıdır (Kete ve di er., 2009). Karikatür destekli çalı ma yapraklarının, dersi sevmeyen ve anlamakta güçlük çeken ilkö retim ö rencilerinin derse kar ı ilgi ve tutumlarını artırmada etkili olaca ı belirtilmektedir (Burhan, 2008).
Demircio lu ve Atasoy (2006), yapılandırmacı ö renme kuramına uygun çalı ma yaprakları geli tirilmesine ve uygulanmasına yönelik ö retmen ve ara tırmacılara bir model önermi tir. Önerilen modelin ematik gösterimi a a ıdaki gibidir:
ekil 1.1. Çalı ma Yapra ı Geli tirme Modeli (Demircio lu ve Atasoy, 2006:76) Önerilen bu modele göre çalı ma yapra ının geli tirilmesi altı a amadan olu maktadır. Bu a amalar a a ıdaki gibidir:
1. Konunun belirlenmesi 2. Amacın belirlenmesi
3. Çalı ma yapra ının düzenlenmesi 3.1. Konuya ilginin çekilmesi
3.2. Konuya yönelik etkinliklerin yapılması
3.3. Ö rencilerin dü üncelerini sorgulaması ve de i tirmesi 3.4. Yeni ö renilenlerin ba ka durumlara uygulanması 4. Ö renme ortamının düzenlenmesi
5. Çalı ma yapra ının uygulanması 6. De erlendirme
Çalı ma yaprakları, sınıfta uygulanmadan önce içeri indeki etkinlikler ö retmen tarafından önceden denenmeli ve daha sonra ortaya çıkabilecek eksikliklere kar ı önlem alınmalıdır. Bu do rultuda gerekirse çalı ma yapra ındaki yönergeler tekrar gözden geçirilmelidir. Ayrıca çalı ma yapra ının süresi de içindeki etkinliklere göre ayarlanmalıdır. Çalı ma yaprakları bireysel ya da grup çalı malarında her ö renciye birer tane dü ecek ekilde da ıtılmalıdır. Ayrıca çalı ma yapra ı hazırlanırken, ö rencinin kendi ba ına sorumluluk alması, kendi ö renmesini de erlendirmesi ve gösterilen yolun farkında olması sa lanmalıdır. Bu süreçte, sınıftaki tüm ö rencilerden aynı ö renme sonuçlarının elde edilemeyece i göz önünde bulundurularak farklı alternatiflerin de dü ünülmesi gerekmektedir (Demircio lu ve Atasoy, 2006).
Çalı ma yaprakları ile ö rencilerin derse katılımlarının ve bilimsel dü ünce becerilerini kazanmalarının sa lanaca ı beklendi inden, ö retmenlerin ve di er e itimcilerin bu materyalleri hazırlamaları konusunda yeterli kazanıma sahip olması önemli görülmektedir (Kete ve di er., 2009; Saka ve Akdeniz, 2001). Bu sebeple çalı ma yaprakları ö retmenlere hizmet içi e itim kursları ile tanıtılmalı; ö retmen adaylarına ise lisans düzeyinde çalı ma yapra ı hazırlama ve uygulama becerisi kazandırılmalıdır (Burhan, 2008; Saka ve Akdeniz, 2001).
1.2. Amaç ve Önem
21. yüzyıla girerken, Dünya kamuoyunun en büyük sorunlarından biri de hiç ku kusuz ki, çevre ve çevre kirlili i sorunudur. Bu sorun ülkemizde de gün geçtikçe istenmedik boyutlara ula maktadır. Do al denge gün geçtikçe bozulmaktadır. nsano lu, refah seviyesini yükseltmek için, geli en teknolojiyi de kullanarak ya adı ı çevre ile sürekli mücadele etmekte ve çevreyi de i tirmektedir. nsanlı ın gelece ini her geçen saniye daha güçlü tehdit eden çevre sorunları da, bu mücadelenin ve de i ikliklerin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır (Morgil ve di er., 2002). Günümüzün ve gelece in ku akları adına çevrenin korunup geli tirilmesi, insanlı ın önünde duran ertelenmez bir görev haline gelmi tir.
Dünya nüfusunun son yüzyıl içinde hızla artması, buna paralel olarak insanların artan temel gereksinimleri ve kaynakların bilinçsizce tüketimi, kirlilikleri temizleme yönünden kapasitesini a maya yüz tutmu do anın, kendi dengesini sa lamada zorluklara ve önemli çevre sorunlarına sebep olmaktadır. u halde, insanlar ekolojik de i menin ba lıca nedenidir. O halde insanlı a bu dengeyi korumak için çok önemli sorumluluklar kazandırılması hayati bir önem ta ımaktadır (Arslan, 1997). Do anın dengesini koruması ve süreklili ini sa laması için çevre alanında çe itli ve oldukça yo un çalı malar yapılmaktadır. Ancak, çevre alanındaki sorunların anla ılması ve çözümünde yarar sa layacak katkıların etkinli i bu alanın e itiminden geçmektedir (Aldrich ve Benjamin, 1997; Brisk, 2000’den akt. Uzun ve Sa lam, 2005). Ba ka bir deyi le, toplumun çevre konusunda yeterince bilgi ve bilince sahip olması, duyarlı ve olumlu davranı de i ikliklerinin yaratılması, do al çevrenin korunması ve zarar görmü çevrenin yeniden kazanılmasının temelinde e itim yatmaktadır. Böylece, çevre için duyarlı bir toplum olu turulması çevre sorunlarının çözümünde ekonomi ve zaman açısından önemli kazanımlar sa layacaktır (Uzun ve Sa lam, 2005).
Ülkemizde çevre politikalarında çevre e itimine ili kin düzenlemeler yeterli düzeyde de ildir ( engül, 2001). Ancak, geli mi ülkelerin çevre e itimine giderek artan bir ekilde önem verdikleri bir dönemde, çevre e itimi, uluslararası düzeyde kabul görmü geli meler do rultusunda yeni düzenlemelere de ihtiyaç duymaktadır.
2005 yılında yürürlü e giren lkö retim Programı’nda çevre konularının daha fazla yer tuttu u, niteliklerinin artırıldı ı ve bu konuların ulusal ve uluslararası çevre politikaları ile paralellik gösterdi i söylenebilir. Ayrıca, bu konularla ö rencilere çok önemli kazanımlar sa lanaca ı açıktır. Ancak bu kazanımların kazandırılması için çevre e itiminde, Yücel ve Morgil (1998), ö rencilerde davranı de i ikli ine yol açabilecek somut örneklere ba vurulmasının ve buna yönelik olarak, sınırsız bir laboratuar olan çevrede uygulamalar yapılmasının ve etkinlikler sergilenmesinin önemini dile getirmi lerdir. Ancak bu ekilde gerçek anlamda çevre bilinci kazandırılabilece ini vurgulamı lardır.
Arslan (1997)’ye göre, çevre e itimi dersi disiplinler üstü bir anlayı la ele alınmalıdır. Çünkü çevre konusu tüm disiplinleri yakından ilgilendiren ve etkileyen bir konudur. Çevre dersinin disiplinlerarası i birli ini zorunlu kılması nedeniyle de çe itli disiplinleri okutan ö retmenler arasında i birli i sa lanmalı ve ortak çalı ma programları olu turulmalıdır. Ba ta temel e itim ö retmenleri olmak üzere her kademede görev yapan ö retmenlerin çevre e itimi konusunda sürekli bir danı manlı a, çevre e itimi ile ilgili kaynak, araç-gereç ve materyale ihtiyaçları bulunmaktadır. Ancak çevre e itimine yönelik kazanımların sa lanabilmesi için derslerde ö retmenlerin kullanabilece i yeterli ve gerekli materyaller bulunmamaktadır.
Bu çalı manın amacı, ilkö retimde çevre e itimi için bilgisayar destekli görsel ve i itsel materyaller hazırlamaktır. Bu sayede ö renciler ö rendikleri bilgileri içselle tirebilecek ve bu bilgileri tutuma dönü türebileceklerdir. Bu da çevre konusunda daha bilinçli bireylerin yeti mesi açısından önemlidir. Bilgisayar ortamında hazırlanacak olan materyallerin, çevre e itiminde ö rencilere sa ladı ı yararlar yanında, ö retmenlere de daha iyi bir çevre e itimi vermeleri açısından faydalı olaca ı dü ünülmektedir. Ö renciler çevre ile ilgili kavram ve olguları, hazırlanacak olan bilgisayar animasyonları, çe itli video, foto raf gibi görsel ve i itsel materyaller ile daha rahat ö renebileceklerdir. Bunlar dı ında sanal ortamda birden fazla etkinlik içeren çalı ma yaprakları hazırlanacak ve bunların tamamı deney, oyun, tartı ma gibi ö rencileri dü ündürücü ve onların derse aktif katılımını sa layacak ö retim yöntem ve tekniklerini içerecektir.
Çevreye kar ı duyarlılı ın artırılmasının en etkili yolu çevre e itimidir. Özellikle çocukların çevreye kar ı duyarlı olmaları ve kalıcı davranı lar kazanmalarını sa lamak için temel çevre e itimi almaları gerekir. Çünkü günümüzde giderek artan çevre problemlerinden en çok etkilenecek olan çocuklardır ve bu problemlerin çözümünde de onlara ihtiyaç vardır (Campell, Waliczek ve Zajicek, 1999’dan akt. Darçın ve di er., 2006).
Bugün çevreyi korumak için endüstriyel faaliyetlerden vazgeçmek ne kadar yanlı ise, endüstrile mek için de çevreyi ya anılmaz bir hale getirmek o kadar yanlı tır. kisi arasında bir denge kurulmalıdır. Ku kusuz her alanda oldu u gibi çevre bilincinin kazandırılmasında ve çevre konusunda kalıcı çözüm sa lanmasında en büyük görev e itimcilere dü mektedir. lkö retim kademesindeki ö retmenlerin çe itli kaynaklara, yardımcı ders araç-gereçlerine ve hepsinden önemlisi danı manlı a ihtiyaçları vardır. Bu ihtiyacı kar ılamak için de, bilgisayar ortamında materyaller geli tirilmesi, gerek ö retmenlere gerekse ö rencilere çevre ö retiminde faydalı olacaktır.
Bu çalı mada yapılandırmacı ö renme anlayı ına uygun olarak hazırlanmı , lkö retim Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Programı’nda (2005) ihtiyaç duyulan çevre ö retimi için materyaller hazırlanmı tır. Çevre konuları disiplinlerarası bir niteli e sahip oldu undan materyal hazırlı ında bütünle ik (integrated) ö renmeye dikkat edilmi tir. Ö retim materyalleri lkö retim 6., 7. ve 8. sınıfların Fen ve Teknoloji derslerinde kullanılabilir niteliktedir.
Ülkemizde lkö retim okullarında sınıf dı ı ö renme etkinlikleri çe itli nedenlerle yeterince yapılamamaktadır (Ozaner, 2004). Bu çalı mada, sanal ortamda hazırlanan materyallerin sınıf dı ı ö renme alanlarının eksikli ini giderece i dü ünülmektedir.
1.3. Problem Cümlesi
Yapılandırmacı ö renme yakla ımına dayalı ilkö retim düzeyinde bilgisayar destekli çevre e itim materyali nasıl hazırlanabilir?
1.4. Alt Problemler
1. lkö retim ö rencilerinin çevre e itim materyallerine ili kin de erlendirmeleri nedir?
2. Fen ve Teknoloji ö retmenlerinin çevre e itim materyallerine ili kin de erlendirmeleri nedir?
3. Geli tirilen çevre e itim materyallerinden hangileri daha çok be enilmi tir? 1.5. Sayıltılar
1. Ö rencilerin ve ö retmenlerin veri toplama araçlarına verdikleri yanıtlarda kendi dü ünceleri do rultusunda davrandıkları varsayılmı tır.
2. Veri toplama aracı olarak kullanılan “Materyal De erlendirme Formu”nun ö rencilerin düzeyine uygun oldu u varsayılmı tır.
3. Ö rencilere pilot uygulama süresi boyunca uygulamadan ba ka bir etmenin etki etmedi i varsayılmı tır.
4. Veri toplama araçlarının ö rencilere ve ö retmenlere aynı ko ullarda uygulandı ı varsayılmı tır.
5. Kontrol altına alınamayan de i kenler (sa lık durumu, zeka, sosyo-ekonomik durum, isteksiz ve yorgun olma gibi), tüm ö rencileri kendi içinde aynı derecede etkilemi tir.
1.6. Sınırlılıklar
Ara tırma sonuçlarının genellenebilirli i a a ıdaki ko ullarla sınırlıdır;
1. Çalı manın örneklem grubu, 15 ilkö retim ö rencisi ve 5 Fen ve Teknoloji ö retmeni ile sınırlıdır.
2. Çalı manın üçüncü alt probleminde belirtilen çalı ma yapraklarının be enilme düzeylerini belirlemede ö renci ve ö retmen de erlendirme sonuçları arasında yapılan kar ıla tırma, dokuz çalı ma yapra ı ile sınırlıdır. 3. Çalı ma, “Hava Kirlili i ”, “Su Kirlili i” ve “Toprak Kirlili i” konuları ile
sınırlıdır.
4. Ö rencilerin yaptıkları de erlendirme 9, ö retmenlerin yaptıkları de erlendirme ise 13 çalı ma yapra ı ile sınırlıdır.
6. Çalı ma, 5 gün (toplam 10 saat) ile sınırlıdır.
7. Çalı ma, bilgisayar okur yazarı ö renci ve ö retmenlerle sınırlıdır. 1.7. Tanımlar
Bilgisayar Destekli Ö retim: E itim-ö retim sürecinde bilgisayarların bir seçenek de il, sistemi tamamlayıcı, e itim ve ö retimi kuvvetlendirecek bir unsur olarak kullanılmasıdır.
Bilgisayar Okuryazarı: Temel bilgisayar bilgilerini ö renme; bilgisayarı günlük ya amında ya am kalitesini artırabilmek, bilgiye ula mak veya e lence amacı ile kullanabilme; bilgisayarlarla ilgili yenilikleri izleyip tartı abilme ve üzerinde yorum yapabilme; bili im teknolojilerini belli bir düzeyde kar ıla tırabilme ve takdir edebilme gibi yeteneklere eri ebilen ki i (Yazıcı, 2006).
Çevre: nsan faaliyetleri ve canlı varlıklar üzerinde hemen ya da süre içinde dolaylı ya da dolaysız bir etkide bulunabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsal etkinliklerin belirlenebilir zamandaki toplamıdır (Kele ve Harmancı, 2002).
Çevre Bilinci: Bireyin kendi bakı açısından çevreyi anlamlandırması ve onun farkına varmasıdır.
Çevre E itimi: Çevrenin korunması için tutumların, de er yargılarının, bilgi ve becerilerin geli tirilmesi ve çevre dostu davranı ların gösterilmesi ve bunların sonuçlarının görülmesi sürecidir (Erten, 2004).
Çevreye Kar ı Tutum: Ö rencilerin çevre ile ilgili dü ünce, duygu ve davranı larını olu turan tepki ve e ilimleri.
Çevre Kirlili i: Do al kaynakların a ırı ve yanlı kullanılması, tahrip edilmesi sonucunda çevrede dengenin olumsuz yönde bozulması ve birtakım sorunların ortaya çıkması (TDK sözlü ü, 2011).
Materyal: Yazılı, sözlü, görüntülü, kaydedilmi her türlü belge, gereç (TDK sözlü ü, 2011).
Yapılandırmacı Yakla ım: Bilginin insan zihnine aynen ta ınamayaca ını ve bireyin ö renme sürecinde aktif bir rol oynayarak bilgiyi kendinin olu turdu unu savunan ö renme kuramı (Akpınar, 2006).
1.8. Kısaltmalar
B.D.Ö. : Bilgisayar Destekli Ö retim M.E. B. : Milli E itim Bakanlı ı