Ergenlerde Öznel Ýyi Oluþu Artýrma
Stratejilerini Kullanma ile Akademik
Motivasyon Arasýndaki Ýliþki
The Relationship Between Using of Subjective Well Being Increasing
Strategies and Academic Motivation in Adolescence
Ali Eryýlmaz1
1Dr., Ankara Anadolu Lisesi Ankara
SUMMARY
Objective: Nowadays in psychology literature, researchers' stress on the importance of the advance-ment of positive advance-mental health and adjustadvance-ment in ado-lescents, in addition to traditional emphasis on the treat-ment of accomplished psychological disorders. Subjective well-being increasing strategies and academic motivation are the most important study areas of psyc-hology. This study examines the association between motivation and subjective well-being increasing strate-gies among Turkish adolescents. Method: This study is
carried out following the scanning model. The partici-pants of the study include a total of 236 adolescents (114 male and 122 female). The ages of them range between 14 and 16. The data of the study were obtained through the use of the following scales: Subjective Well-Being Increasing Strategies Scale for Adolescents and Academic Motivation Scale. The data were analyzed through the use of simple regression analysis method.
Results: The findings obtained indicate that subjective
well being increasing strategies, intrinsic and extrinsic motivations have moderate positive relationships. There is no relationship between using of subjective well being increasing strategies and amotivation. Discussion and
Conclusion: The findings of the study suggest that there
is a statistically significant relationship between using of subjective well-being increasing strategies and academic motivation of adolescents. Using the findings of this study may be functional in the professions of psychiatry, clinical psychology, psychological counseling and social services, which all help adolescents clinically. For instance, programs to boost the subjective well-being of adolescents may be designed.
Key Words: Subjective well-being, subjective well-being
increasing strategies, motivation.
ÖZET
Amaç: Günümüz psikoloji literatüründe, araþtýrmacýlar
pozitif psikolojinin verilerinden faydalanarak, çocuklarýn ve ergenlerin ruh saðlýklarýný artýrýcý çalýþmalar üzerine yoðunlaþmaktadýrlar. Öznel iyi oluþu artýrma stratejileri ve akademik motivasyon, psikolojide ele alýnan iki önem-li konu alanýdýr. Bu çalýþmanýn amacý, ergenlerin öznel iyi oluþu artýrma stratejilerini kullanmalarý ile akademik motivasyon arasýndaki iliþkilerin incelenmesidir.
Yöntem: Çalýþmaya Ankara Keçiören Ýlçesinde lise eðitimi
gören 14-16 yaþlarý arasýndaki 122 kýz (%51.7) ve 114 (%48.3) erkek olmak üzere toplam 236 ergen katýlmýþtýr. Çalýþmada Ergenler Ýçin Öznel Ýyi Oluþu Artýrma Stratejileri Ölçeði ve Akademik Motivasyon Ölçeði kul-lanýlmýþtýr. Verilerin analizinde basit doðrusal regresyon analizi yöntemi kullanýlmýþtýr. Bulgular: Analiz
sonuçlarý-na göre, içsel ve dýþsal motivasyonun, öznel iyi oluþu artýrma stratejilerini kullanma ile anlamlý düzeyde ve pozitif yönde iliþkili olduðu bulunmuþtur. Motivasyonsuzluk ile öznel iyi oluþu artýrma stratejilerini kullanma arasýnda anlamlý düzeyde bir iliþki bulun-mamýþtýr. Sonuç: Ergenlerin öznel iyi oluþu artýrma
stratejilerini kullanmalarýnda içsel ve dýþsal olarak motive olmalarý önemlidir.
Anahtar Sözcükler: Öznel iyi oluþ, öznel iyi oluþu artýrma
stratejileri, motivasyon.
GÝRÝÞ
Mutluluk, psikolojide öznel iyi oluþ kavramýyla ele alýnýr. Öznel iyi oluþ, bireyin yaþamýný deðer-lendirmesi ve yargý bildirmesi anlamýna gelmekte-dir. Öznel iyi oluþ, tek boyutlu bir yapý deðilgelmekte-dir. Öznel iyi oluþun, olumlu duygulaným, olumsuz duygulaným ve yaþam doyumu olmak üzere üç önemli göstergesi vardýr. Öznel iyi oluþun olumlu duygulaným boyutunda, neþe, heyecan, gurur, ümit, ilgi ve güven gibi duygular yer alýr. Olumsuz duygu-laným boyutunda ise, üzüntü, suçluluk, nefret ve öfke gibi duygular yer alýr. Yaþam doyumu boyu-tunda, bireyin çeþitli yaþam alanlarýndaki doyumu-na yönelik deðerlendirmeleri yer alýr (Myers ve Deiner 1995). Kiþi, yaþamýndan yüksek düzeyde doyum alýyorsa, olumlu duygularý sýklýkla yaþýyorsa ve olumsuz duygularý çok az yaþýyorsa bu durumda yüksek öznel iyi oluþa sahiptir.
Ergen ve çocuk öznel iyi oluþu ile ilgili yapýlan çalýþ-malarda, demografik faktörler ve kiþiye özgü özel-likler üzerinde durulmaktadýr. Örneðin; içsel dene-tim odaðýna ve öz saygýya yüksek düzeyde sahip ergenlerin öznel iyi oluþlarýnýn da daha yüksek olduðu sonucuna varýlmýþtýr (Huebner 1991). Demografik faktörlerin ergen öznel iyi oluþu üzerindeki etkisinin çok düþük düzeyde olduðu bulunmuþtur (McCullough ve ark. 2000).
Bireylerin öznel iyi oluþ düzeylerini sürekli yüksek düzeyde tutmak önemlidir. Literatürde, bireylerin öznel iyi oluþ düzeylerini artýrýcý faktörler, öznel iyi oluþu artýrma stratejileri olarak ele alýnmaktadýr. Psikolojide bireylerin öznel iyi oluþ düzeylerini artýrmaya yönelik stratejilere iliþkin ilk çalýþmalar, Fordyce (1977, 1983) tarafýndan yürütülmüþtür. Dýþa dönük bir birey olma özelliðini geliþtirmek, daha çok toplumsal faaliyetlerde bulunmak, yaþamý aktif bir þekilde geçirmek, olumsuz düþünceleri azaltarak iyimser düþünmek ve yeni aktivitelerle uðraþmak gibi stratejiler Fordyce (1977, 1983) tarafýndan ortaya konmuþtur.
Öznel iyi oluþu artýrma stratejileri konusunda evrim psikologlarý da çalýþmýþlardýr. Evrim psikologlarýndan olan Buss'a (2000) göre, altý önemli öznel iyi oluþu artýrma stratejisi bulunmak-tadýr. Bu stratejilerden ilki isteklerin doyumunu saðlanmaktýr. Ýkinci strateji, rekabetçi yapýlarý
iþbirliðine yönelterek yönetmektir. Üçüncü strate-ji, öznel stresi azaltmaktýr. Dördüncüsü, derin arkadaþlýklar geliþtirmektir. Beþincisi, akrabalarla, dostlarla yakýnlýðý geliþtirmektir. Altýncýsý ve en önemlisi modern ve ilkel çað arasýndaki yaþam koþullarý açýsýndan oluþan boþluðu kapatmaktýr. Tkach ve Lyubomirsky (2006) de, öznel iyi oluþu artýrmaya yönelik çalýþmalarda bulunmuþlardýr. Tkach ve Lyubomirsky'ye (2006) göre, toplumsal iliþkiler içerisinde olmak önemli bir öznel iyi oluþu artýrma stratejisidir. Ýkinci önemli strateji, öznel iyi olmaya iliþkin doðrudan davranýþlarda bulunmaktýr (fiziksel davranýþlarla öznel açýdan iyi olduðunu göstermek, örneðin gülme davranýþýný sergilemek). Üçüncü strateji, dini inancýn gereðini yerine getire-cek etkinliklerde bulunmaktýr. Dördüncü strateji, öznel iyi oluþu korumak ya da mental kontroldür. Beþinci strateji, aktif ve pasif olarak faaliyetlerde bulunmaktýr. Altýncý strateji, amaçlar belirleyip bu amaçlarý gerçekleþtirmektir.
Yukarýdaki bilgilere ve bulgulara bakýldýðýnda, öznel iyi oluþu artýrma stratejilerinin daha çok yetiþkinler üzerinde gerçekleþtirilen çalýþmalarla ele alýndýðý görülür. Ergenler için öznel iyi oluþ ve öznel iyi oluþu artýrma stratejileri konusundaki çalýþmalarýn tarihinin henüz yeni olduðu görülür. Bu baðlamda Türkiye'de anýlan konularda gerçek-leþtirilen çalýþmalar ele alýnabilir. Türkiye'de ergen öznel iyi oluþu; baþa çýkma ve kiþilik özellikleri ile iliþkisinin deðerlendirilmesi (Eryýlmaz 2009); iyim-serlik ve özsaygý ile iliþkisinin ele alýnmasý (Yorulmaz ve Eryýlmaz 2006); normal ve sorunlu ergenlerin karþýlaþtýrýlmasý (Köker 1991), suça yönelen ve yönelmeyen ergenlerin karþýlaþtýrýlmasý (Nalbant 1993) baðlamlarýnda ele alýnmýþtýr. Tüm bunlarýn yanýnda, ergenler için öznel iyi oluþu artýr-ma stratejileri konusunda da çalýþartýr-malarýn yürütüldüðü görülmektedir. Bu baðlamda, Eryýl-maz ve YorulEryýl-maz (2006), ergenlerin öznel iyi oluþ düzeylerini yükseltmek için çeþitli stratejiler kul-landýklarýný bulmuþlardýr. Yapýlan çalýþma sonu-cunda ergenlerin, insanlarla olumlu iliþkiler içinde olmayý, saygý ve sevgi göstermeyi, hazzý aramayý, olumlu akademik deneyime sahip olmayý, romantik yakýnlýk içinde olmayý, mutluluðu korumayý ve olumsuz duygularý kontrol etmeyi kullandýklarý sonucuna varýlmýþtýr. Ergenlerin öznel iyi oluþ
stratejilerini kullanma durumlarýný ölçen bir ölçme aracý da geliþtirilmiþtir (Eryýlmaz 2010). Geliþtirilen ölçme aracýna, "ergenler için öznel iyi oluþu artýrma stratejileri ölçeði" ismi verilmiþtir. Çevreden pozitif tepkiler almak, çevreye pozitif tepkiler vermek, istekleri doyurmak, dini inancýn gereðini yerine getirmek ve zihinsel denetim (mental kontrol) ergenler için öznel iyi oluþu artýrma stratejileri ölçeðinin alt boyutlarýný oluþturmuþtur.
Bireylerin öznel iyi oluþlarýný etkileyen pek çok fak-tör bulunmaktadýr. Bireylerin motivasyon durum-larý bu faktörlere örnek olarak verilebilir. Bu baðlamda organizmayý harekete geçiren, davranýþa yön ve süreklilik veren içsel ve dýþsal güçler moti-vasyonu oluþturmaktadýr. Motivasyonsuzluk (amo-tivasyon), bireyin kendi eylemleri ile eylemlerinin sonuçlarý arasýndaki baðlantýyý algýlayamadýðýnda gerçekleþir (Reeve 2004). Motivasyon, bireyi hare-kete geçiren gücün kaynaðý açýsýndan içsel ve dýþsal olmak üzere iki önemli boyutta ele alýnmaktadýr. Ýçsel motivasyonda bireyi, öðrenmeye duyulan merak, baþarmanýn verdiði haz gibi içsel faktörler yönlendirmektedir. Öte yandan dýþsal motivasyon-da ise, bireyin diðer bireylerden takdir almak, onlarýn eleþtirilerinden kaçýnmak, ödül kazanmak gibi dýþsal kaynaklý etmenlerden dolayý öðrenme çabasý içine girdiði belirtilmektedir (Deci ve Ryan 1985, Harter 1981, Lepper 1988). Literatüre bakýldýðýnda, dýþsal motivasyona ve amotivasyona yüksek düzeyde sahip olan bireylerin, sahip olmayanlara oranla öznel iyi oluþ düzeylerinin daha düþük olduðu sonucuna varýlmýþtýr. Öte yandan, içsel motivasyona sahip olma düzeyinin yükselme-sine baðlý olarak, bireylerin öznel iyi oluþ düzey-lerinin de yükseldiði sonucuna varýlmýþtýr (Deci ve Ryan 1991, 2000, Sheldon ve Bettencourt 2002). Tüm bu bilgilerin yanýnda ergenler için öznel iyi oluþu artýrma stratejilerini kullanma ile motivasyon durumlarý arasýndaki iliþkiler açýk deðildir. Yapýlan çalýþmalar göstermiþtir ki sadece kapitalist ülkelerde yaþayan bireyler deðil tüm dünyada yaþayan bireyler, öznel açýdan iyi olmanýn yollarýný aramaktadýrlar (Lyubomirsky ve ark. 2005). Ergenler için de öznel iyi oluþ açýsýndan daha iyi bir konuma gelmek oldukça önemlidir. Çünkü ergen-lik, pek çok alanda deðiþikliklerin yoðun olarak yaþandýðý bir dönemdir. Bu dönemde ergenler,
çevrelerine uyumlarýný zorlaþtýran olumlu ve olum-suz stres kaynaklarýyla karþý karþýyadýrlar. Yaþanan bu deðiþiklikler, ergenleri pek çok açýdan etkile-mektedir. Örneðin; ergenler, içinde bulunduklarý bu dönemde madde baðýmlýlýðý, okula uyumsuzluk ve davranýþ bozukluklarý gibi olumsuz davranýþlar sergileyebilmektedirler. Yaþanan bu olumsuzluklar, ergenlerin gelecekteki rollerini ve sorumluluklarýný yerine getirmelerinde önemli risk kaynaklarý olarak görülmektedir (Mcknight ve ark. 2002). Bu riskleri azaltmak ve ergenlerin yaþanan deðiþimlere saðlýk-lý bir þekilde uyumlarýný gerçekleþtirmek için uyum saðlayýcý ve öznel iyi oluþu artýrýcý faktörleri belirleyerek uygulamaya koymak önemlidir. Sonuç olarak, bazý ergenler öznel iyi oluþu artýrma stratejilerini kullanmaya daha çok istekli olurken bazýlarý ise daha az istekli olacaktýr. Ergenlerin öznel iyi oluþu artýrma stratejilerini kullanmalarý ile akademik motivasyonlarý arasýndaki iliþkilerin ince-lenmesi literatüre katký saðlayabilir.
GEREÇ VE YÖNTEM
Bu çalýþmanýn amacý, ergenler için öznel iyi oluþu artýrma stratejilerini kullanma ve akademik moti-vasyon arasýndaki iliþkilerin incelenmesidir. Bu çalýþma, betimsel tarama modelinde yürütül-müþtür. Çalýþmada, deðiþkenler arasýndaki iliþkiler, basit regresyon analizi yöntemiyle analiz edilmiþtir. Çalýþmada ayrýca betimsel istatistikler de kul-lanýlmýþtýr.
Katýlýmcýlar
Bu çalýþma, 2009-2010 eðitim-öðretim yýlýnda Ankara'nýn Keçiören bölgesinde genel lisede ve Anadolu lisesinde öðrenim gören 14-17 yaþlarý arasýndaki 122 kýz (%51.7) ve 114 erkek (%48.3) olmak üzere toplam 236 ergen lise öðrencisi üzerinde gerçekleþtirilmiþtir. Çalýþmaya katýlan ergenlerin 174'ünü (%73.7) dokuzuncu sýnýf, 60'ný (%25.4) onuncu sýnýf ve 2'si (%8) on birinci sýnýf öðrencisidir. Çalýþma grubunda yer alan ergenler-den 14'nün (%5.9) annesi ve babasý boþanmýþ, 217'sinin (% 91.9) annesi ve babasý evli ve 5'inin (%2.1) annesi ve babasý ölmüþtür.
Çalýþmada Kullanýlan Ölçme Araçlarý
Bu çalýþmada, Ergenler Ýçin Öznel Ýyi Oluþu Artýrma Stratejileri Ölçeði ile Akademik Motivasyon Ölçeði kullanýlmýþtýr. Aþaðýda, ölçek-lerin psikometrik özellikölçek-lerine deðinilmiþtir. Ergenler Ýçin Öznel Ýyi Oluþu Artýrma Stratejileri Ölçeði: Ergenler Ýçin Öznel Ýyi Oluþu Artýrma Stratejileri Ölçeði, Eryýlmaz (2010) tarafýndan geliþtirilmiþtir. Ölçeðin açýklanan varyansý %59'dur. Ölçek beþ boyutludur. Ölçeðin tamamýnýn ve alt boyutlarýnýn Cronbach Alfa güvenirlikleri; Çevre-den Olumlu Tepkiler Almak boyutu için .91, Dinî Ýnancýn Gereðini Yerine Getirmek boyutu için .92, Çevreye Olumlu Tepkiler Vermek boyutu için .90, Ýstekleri Doyurmak boyutu için .68, Öznel Ýyi Oluþu Korumak boyutu için .71 ve Ölçeðin tamamý için .89 olarak bulunmuþtur. Ölçeðin uyum geçer-liðini sýnamak için, Yaþam Doyumu Ölçeði kul-lanýlmýþtýr. Yapýlan analizler sonucunda, ölçeðin yeterli düzeyde geçerlik ve güvenirlik deðerlerine sahip olduðu sonucuna varýlmýþtýr. Ölçekten yüksek puan almak, stratejileri yüksek düzeyde kullanmak anlamýna gelmektedir.
Akademik Motivasyon Ölçeði: Akademik Motivas-yon Ölçeði (AMS), 'Echelle de Motivation en Education (EME)' diye adlandýrýlan Fransýzca bir ölçekten 1992 yýlýnda Vallerand ve ark. tarafýndan Ýngilizceye uyarlanmýþtýr. AMS öz belirleme kuramýnýn ilkelerine dayanmaktadýr. Akademik Motivasyon Ölçeði 28 maddeden oluþmaktadýr. Ölçeðin, içsel motivasyon, dýþsal motivasyon ve motivasyonsuzluk olmak üzere üç alt boyutu bulun-maktadýr. Vallerand ve ark.’nýn (1992) yaptýðý
güvenirlik ve geçerlik çalýþmasýnda Cronbach alfa içtutarlýlýk katsayýsý .81 ve bir ay ara ile yapýlan testin tekrarý yöntemiyle korelasyon katsayýsý .79 bulunmuþtur. Ayrýca doðrulayýcý faktör analizi sonuçlarý AMS'nin faktör yapýsýný doðrulamak-tadýr. Geçerlik ve güvenirlik çalýþmasýnda bulduðu deðerler ile ölçeðin orijinal versiyonundaki deðer-lerin yaklaþýk olarak ayný olduðu görülmüþtür (Vallerand ve ark. 1992). Ölçeðin Türkçeye uyarla-ma çalýþuyarla-masýný Çakýr (2006) gerçekleþtirmiþtir. Yapýlan açýmlayýcý faktör analizi çalýþmasýna göre, üç boyutlu orijinal yapýya ulaþýlmýþtýr. Ölçeðin açýk-lanan varyansýnýn %65.62'si olduðu sonucuna varýlmýþtýr. Ölçeðin test-tekrar test yöntemiyle elde edilen güvenirlik katsayýsý r=.89 olarak bulunmuþ-tur. Cronbach Alfa yöntemiyle elde edilen iç tutar-lýlýk katsayýsý da .83 olarak hesaplanmýþtýr.
BULGULAR
Bu çalýþmada, deðiþkenler arasýndaki iliþkiler, basit regresyon analizi yöntemiyle incelenmiþtir. Çalýþ-manýn bu bölümünde, öncelikle betimsel istatistik-lere sonra da basit regresyon analizi sonuçlarýna yer verilmiþtir.
Betimsel Ýstatistikler
Bu çalýþmanýn baðýmlý deðiþkeni, öznel iyi oluþu artýma stratejileridir. Ýçsel, dýþsal motivasyon ve motivasyonsuzluk ise çalýþmanýn baðýmsýz deðiþ-kenleridir. Deðiþkenlere iliþkin betimsel istatistik-ler Tablo 1'de yer almaktadýr.
Basit Regresyon Analizi Sonuçlarý
Ergenlerin öznel iyi oluþu artýrma stratejilerini kul-lanmalarý ile motivasyonel faktörler arasýndaki iliþkiler, basit regresyon analizi tekniði ile incelen-miþtir. Analiz sonuçlarý Tablo 2'de yer almaktadýr. Tablo 2'de, basit regresyon analizi sonuçlarý görülmektedir. Sonuçlar incelendiðinde, deðiþken-lerin öznel iyi oluþu artýrma stratejideðiþken-lerini anlamlý düzeyde açýkladýðý görülmektedir (R=.43, R2=.18, F=15.65, p<.00). Deðiþkenlerin öznel iyi oluþ ile iliþkileri tek tek ele alýndýðýnda, regresyon eþitliðinde en çok içsel motivasyonun (β= .31; p= ,00), ikinci olarak dýþsal motivasyonun (β= .20; p= ,00) ergenlerin öznel iyi oluþu artýrma stratejilerini kullanmalarý ile anlamlý düzeyde iliþkili olduðu
Tablo 1. Betimsel istatistikler
Ýstatistikî deðerler Ortalama Standart
Sapma Öznel iyi oluþu
artýrma stratejileri 44.81 6.38 Ýçsel motivasyon 55.33 10.92 Dýþsal motivasyon 39.82 6.85
sonucuna varýlmýþtýr. Bu sonuçlara göre ilgili deðiþkenler, öznel iyi oluþ stratejilerini kullan-madaki varyansýn %18'ini açýklamaktadýr.
TARTIÞMA
Bu çalýþmada, ergenlerin öznel iyi oluþu artýrma stratejilerini kullanmalarý ile akademik motivas-yonlarý arasýndaki iliþki incelenmiþtir. Analiz sonuçlarýna göre, ergenlerin öznel iyi oluþ strateji-lerini kullanmalarý ile içsel ve dýþsal motivasyonlarý arasýnda anlamlý ve pozitif yönde iliþki bulunmuþ-tur.
Doksanlý yýllarýn baþýndan itibaren eðitimciler ve psikologlar çalýþmalarýný okul ortamlarýnda patolo-ji aðýrlýklý çalýþmalar yerine pozitif yapýlarý inceleyen çalýþmalara yönlendirmiþlerdir (Suldo ve ark. 2006). Bu baðlamda, öðrencilerin öznel iyi oluþlarý ile akademik deðiþkenler arasýndaki iliþki-leri inceleyen pek çok çalýþma gerçekleþtirilmiþtir. Bu çalýþmalarda öznel iyi oluþ ile okul doyumu (Baker 1998), öðretmen desteði (Suldo ve Huebner 2006), zeka (Ash ve Huebner 1998), akademik baþarý (Cheng ve Furnham 2002) gibi deðiþkenler arasýndaki iliþkilere bakýlmýþtýr. Bu çalýþmalara bakýldýðýnda öðrencilerin okul ortamýnda akademik baðlam dýþýnda nasýl mutlu bir þekilde yaþamý sürdüreceklerine iliþkin çalýþmalarýn olmadýðý görülür. Bu çalýþma, ergenlerin öznel iyi oluþ stratejilerini kullanmalarý ve akademik moti-vasyonlarý arasýndaki iliþkileri incelediði için litera-türe katký saðlamýþtýr denilebilir.
Literatüre bakýldýðýnda, yetiþkinlerin öznel iyi oluþ düzeyleri ile motivasyon durumlarý arasýnda iliþki-leri inceleyen çalýþmalarýn bulunduðu görülmekte-dir (Deci ve Ryan 1991, 2000, Sheldon ve
Bettencourt 2002). Anýlan çalýþmalarda öznel iyi oluþla, dýþsal motivasyonun ve amotivasyonun olumsuz yönde; içsel motivasyonun ise, olumlu yönde iliþkili olduðu bulunmuþtur. Bu bilgilere ve bulgulara raðmen, öznel iyi oluþu artýrma strateji-leri ile motivasyon arasýndaki iliþkistrateji-leri inceleyen çalýþmalarýn literatürde bulunmadýðý görülür. Bu çalýþma, literatürde ele alýnmayan bir konuda bul-gular ortaya koyduðu için literatüre katkýda bulun-muþtur denilebilir.
Daha önce gerçekleþtirilen öznel iyi oluþ ile moti-vasyon arasýndaki iliþkileri inceleyen çalýþmalarýn bulgularýnýn aksine (Sheldon ve Bettencourt 2002); bu çalýþmada öznel iyi oluþu artýrma strateji-lerini kullanma ile dýþsal motivasyon arasýnda olumlu yönde ve anlamlý düzeyde iliþki bulunmuþ-tur. Bu sonucun nedeni, bireylerin dýþsal motivas-yon aracýlýðý ile de öznel iyi oluþu artýrma strateji-lerini kullanabilecek olmalarýdýr. Örneðin; ergen-lerin arkadaþlarý, ailesi ve öðretmenleri, ergenergen-lerin bu stratejileri kullanmalarýna dýþsal olarak aracý olabilirler.
Ergenlerin öznel iyi oluþu artýrma stratejilerini kul-lanmalarý ile motivasyon durumlarý arasýnda bir iliþkinin bulunmasý, öznel iyi oluþ kuramlarýndan olan sabit nokta kuramýyla açýklanabilir. Sabit nokta kuramýna göre, bireylerin öznel iyi oluþlarýnýn sabit bir düzeyi vardýr. Bireylerin öznel iyi oluþlarý uzun süreli olarak ele alýndýðýnda, bir kararlýlýk gösterdiði görülmektedir. Bu kararlýlýðýn en önemli belirleyicisi, genetik yatkýnlýktýr. Genetik olarak bireyin sahip olduðu öznel iyi oluþ düzeyinde çok az deðiþiklik olur. Bireylerin öznel iyi oluþ düzeyleri çeþitli yaþam olaylarýndan etkilenerek deðiþse de zamanla sabit noktalarýna tekrar dönecektir (Emmons ve McCullough 2003). Bu
Tablo 2. Öznel iyi oluþu artýrma stratejilerini kullanmayý yordayýcý faktörler açýsýndan basit regresyon analizi
sonuçlarý
Ýstatistikî deðerler
B SEB Beta t-deðeri
Ýçsel motivasyon .18 .04 .31 4.53**
Dýþsal motivasyon .18 .06 .20 2.84**
Amotivasyon -.01 .15 -.00 -.10
noktada ergenlerin öznel iyi oluþu artýrma strateji-lerini sürekli bir þekilde kullanmalarý için motive olmalarýna ihtiyaç vardýr. Onlarý bu konuda motive etmek sabit nokta düzeylerinden kýsa süreli bile olsa uzaklaþtýrabilir. Ýlerleyen çalýþmalarda, öznel iyi oluþu artýrma stratejilerini kullanma ile ergen-lerin öznel iyi oluþ düzeyergen-lerinin motivasyon faktörü ile birlikte kýsa, orta ve uzun dönemli olarak ince-lenmesi literatüre katký saðlayabilir.
Literatürde, bireylerin yaþamýþ olduklarý olumlu ve olumsuz duygularýn bireyler için istenen sonuçlara ulaþmada motivasyonel bir yönü olduðu üzerinde durulmaktadýr. Yapýlan çalýþmalara göre, bazý duygular bireyleri harekete geçirirken bazý duygu-lar ise bireylerin harekete geçmelerini engellemek-tedir (Arnold 1969, Miron ve ark. 2007). Sonuçta, bireylerin deneyimledikleri duygularý onlarýn tepki-lerini ve tepki sistemtepki-lerini etkilemektedir (Levenson 1999). Ergen öznel iyi oluþu ve onlarýn akademik motivasyonlarý arasýndaki iliþkiler, liter-atürdeki bu açýklamalar doðrultusunda ele alýn-abilir. Ýlerleyen çalýþmalarda yaþanan olumlu duygularýn ergenlerin farklý alanlardaki motivas-yonlarý üzerindeki etkileri incelenebilir. Tüm bun-larýn yanýnda ergenlerin öznel iyi oluþbun-larýný etki-leyen pek çok faktör bulunmaktadýr. Baþa çýkma ve kiþilik özellikleri (Eryýlmaz 2009); iyimserlik ve özsaygý (Yorulmaz ve Eryýlmaz 2006) bu faktörlere örnek olabilir. Ýlerleyen çalýþmalarda, ergenlerin öznel iyi oluþlarýný etkileyen deðiþkenlerle birlikte motivasyonun etkisine tekrar bakýlabilir.
Bu çalýþmanýn en önemli sýnýrlýlýðý, çalýþmanýn Ankara'nýn Keçiören Ýlçesinde lise öðrenimi gören ergenler üzerinde gerçekleþtirilmiþ olmasýdýr. Lise öðrenimi görmeyen ve farklý sosyo-ekonomik düzeylerde yer alan ergenler üzerinde de bu çalýþ-manýn yürütülmesi literatüre katký saðlayabilir. SONUÇ
Bu çalýþma, ergenlerin öznel iyi oluþ durumlarýnýn, belli bir düzeyde tutulmasý için ergenlerin aktif olarak çabalamalarý gerekmekte olduðunu göster-mektedir. Bu çalýþmada ele alýnan motivasyon fak-törü, öznel iyi oluþu yükseltmek için gerekli olan çabanýn miktarýna ve yönüne iþaret edebilir. Genel olarak literatür incelendiðinde, öznel iyi
oluþun insan yaþamýna olumlu katkýlarý olduðu görülür. Bireylerin öznel iyi oluþunun, bireylerin ruh saðlýklarýyla iliþkisi bulunmuþtur (Park 2004). Örneðin yüksek düzeyde öznel iyi oluþu sahip olan bireylerin, depresyon düzeylerinin daha düþük olduðu bulunmuþtur (Furr ve Funder 1998). Yüksek öznel iyi oluþa sahip olan bireylerin, etkili problem çözme becerilerine sahip olduklarý, özgeci davranýþlar sergiledikleri, stresli yaþam olaylarý karþýsýnda daha dirençli olduklarý da bulunmuþtur (Frisch 2000, Veenhoven 1989). Bu bulgular, öznel iyi oluþun hem bireyi patolojilerden uzaklaþtýrdýðýný hem de pozitif özellikler sergilemelerini saðladýðýný göstermektedir. Bu çalýþmadan elde edilen bulgu-lar, ergenlerin patolojilerden uzaklaþtýrýlýp öznel iyi oluþ düzeylerinin yükseltmesinde kullanýlabilir. Örneðin, ergenlerin daha fazla strateji kullanmalarý için içsel ve dýþsal açýdan motive edilmeleri saðla-nabilir.
Bu çalýþmanýn sonuçlarýna dayalý olarak, birkaç öneri geliþtirilebilir. Öncelikle bu çalýþma herhangi bir ruhsal bozukluðu olmayan ve klinik bir yardým almayan ergenler üzerinde gerçekleþtirilmiþtir. Benzer çalýþmanýn, ruhsal bozukluðu olan ve klinik bir yardým alan ergenler üzerinde de gerçekleþti-rilmesi faydalý olabilir. Böylece ruhsal sorunlarý olanlarla olmayanlar arasýndaki örüntüler ortaya konmuþ olur. Örneðin, psikopatolojisi olan bir ergenin öznel iyi oluþu artýrma stratejilerini kullan-mak için daha az mý yoksa çok mu motive edilmeye ihtiyacý olup olmadýðý bilinmemektedir.
Ýkinci olarak ergenlerin mutluluklarýný artýrmak adýna, öznel iyi oluþu artýrma stratejileri klinik birer araç olarak kullanýlabilir. Çünkü yapýlan çalýþ-malara göre, stratejileri kullanmak, bireylerin öznel iyi oluþlarýna katkýlar saðlamaktadýr ve bireyleri patolojilerden uzaklaþtýrmaktadýr (Tkach ve Lyubomirsky 2006). Bu noktada klinik yardým sunan psikiyatri, klinik psikoloji gibi meslek ele-manlarý, bu araþtýrmanýn sonuçlarýndan faydalan-abilirler. Örneðin; psikiyatrik bozukluðu olan ergenler için öznel iyi oluþu artýrma programlarý hazýrlanabilir. Bu programlarda motivasyon fak-törü de göz önünde bulundurulabilir. Ergenlerin hem stratejileri kullanmalarýna hem de gerek içsel gerekse dýþsal açýdan motivasyonlarýnýn yük-seltilmesine yardýmcý olunabilir.
Sonuç olarak bu çalýþmada, ergenlerin öznel iyi oluþu artýrma stratejilerini kullanmalarý ile moti-vasyon durumlarý arasýndaki iliþkiler incelenmiþtir. Ýlerleyen süreçte, farklý çalýþma gruplarýyla ve fark-lý deðiþkenlerle çafark-lýþmalar gerçekleþtirilebilir.
Yazýþma adresi: Psk.Ali Eryýlmaz, Ankara (Anadolu) Lisesi, Sýhhiye, Ankara, erali76@hotmail.com
KAYNAKLAR Andrews FM, Withey SB (1976). Social indicators of
well-being, New York, Plenum Press.
Arnold MB (1969) Human emotion and action. Human action, T. Mischel (Ed), New York, Academic Press, s.167-197. Ash C, Huebner ES (1998) 'Life satisfaction reports of gifted middle- school students'. Sch Psychol Q, 13:310-321.
Baker JA (1998) The social context of school satisfaction among urban, low-income, African-American students. Sch Psychol Q, 13:25-44.
Buss DM (2000) The evolution of happiness. Am Psychol, 55:15-23.
Cheng H, Furnham A (2002) Personality, peer relations, and selfconfidence as predictors of happiness and loneliness. J Adolesc, 25:327-339.
Çakýr E (2006) Anadolu öðretmen liselerinde okuyan öðrenci-lerin depresyon ve motivasyon düzeyleri. Yayýnlanmamýþ Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Deiner E (1984) Subjective well being. Psychol Bull, 95:542 -575. Deci EL, Ryan RM (1985) Intrinsic motivation and selfdetermi-nation theory in human behavior, New York, Plenum, s.122. Deci EL, Ryan RM (1991) A motivational approach to self: Integration in personality. Nebraska symposium on motivation:. Perspectives on motivation. R Dienstbier (Ed), Lincoln, University of Nebraska Press, Vol. 38:237-288.
Deci E, Ryan R (2002) Handbook of self-determination research, Rochester, New York, University of Rochester Press, s.156.
Emmons RA, McCullough ME (2003) Counting Blessings Versus Burdens: An Experimental Investigation of Gratitude and Subjective Well-Being in Daily Life. J Pers Soc Psychol, 84: 377-389.
Eryýlmaz A, Yorulmaz A (2006) The way of being happy for ado-lescents. Paper presented at the Xth Conference of European Association for Research on Adolescence, Antalya, Turkey, May 2-6.
Eryýlmaz A (2009) Baþa çýkma stratejilerinin kiþilik özellikleriyle ergen öznel iyi oluþu arasýndaki aracý rolü. A.Ü. Eðitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara, Yayýnlanmamýþ Doktora Tezi, Ankara. Eryýlmaz A (2010) Ergenler için öznel iyi oluþu artýrma strateji-leri ölçeðinin geliþtirilmesi. Türk Psikolojik Danýþma ve Rehberlik Dergisi, 33:81-88.
Fordyce MW (1977) Development of a program to increase happiness, J Couns Psychol, 24:511-521.
Fordyce MW (1983) A program to ýncrease happiness: Further studies. J Couns Psychol, 30:483-498.
Frisch MB (2000) Improving mental and physical health care through quality of life therapy and assessment. Advances in quality of life: Theory and research, E. Diener & D.R. Rahtz (Eds.), Dordrecht, Netherlands, Great Britain: Kluwer Academic Publishers, s.207-241.
Furr RM, Funder D C (1998) Amultimodal analysis of personal negativity. J Pers Soc Psychol, 74:1580-1591.
Harter S (1981). A new self-report scale of intrinsic versus extrinsic orientation in the classroom: motivational and infor-mational components. Dev Psychol, 17:300-312.
Heubner ES (1991) Correlates of life satisfaction ýn children. Sch Psychol Q, 6:103-111.
Koker S (1991) Normal ve sorunlu ergenlerde yaþam doyumu düzeyinin karþýlaþtýrýlmasý, Yayýnlanmamýþ Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Lepper MR (1988) Motivational considerations in the study of instruction. Cogn Instr, 5:289-309.
Levenson RW (1999) The intrapersonal functions of emotion. Cogn Emot, 13:481-504.
Lyubomirsky S, Sheldon KM, Schkade D (2005) Pursuing hap-piness: The architecture of sustainable change, Rev Gen Psychol, 9:111-131.
McCullough G, Huebner S, Laughlin JE (2002) Life events, self concept, and adolescent's positive subjective well-being. Psychol Sch, 3:281-290.
Mcknight CG, Huebner ES, Suldo S (2002) Relationships among stressful life events, temperament, problem behaviour, and global life satisfaction in adolescents, Psychol Sch, 39: 677-687.
Miron AM, Parkinson K, Brehm JW (2007) Does happiness function like a motivational state? Cogn Emot, 21:248-267. Myers D, Deiner E (1995) Who is happy. Am Psychol Soc, 6:1-19.
Nalbant A (1993) 15-22 yaþlarý arasýnda bulunan ilahevindeki, gözetim altýndaki ve suç iþlememiþ gençlerin benlik saygýsý ve yaþam doyumu düzeylerinin karþýlaþtýrýlmasý, Yayýnlanmamýþ Yüksek Lisans Tezi. A.Ü. Saðlýk Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Park N (2005) Life satisfaction among Korean children and youth: A developmental perspective. Sch Psychol Int, 26:209-223.
Reeve JM (2004) Understanding motivation and emotion, USA, Jhon Willey & Sons, s.232.
Sheldon KM, Bettencourt BA (2002) Psychological need-satis-faction and subjective well-being within social groups, Br J Soc Psychol, 41:25-38.
Suldo SM, Riley K, Shaffer ES (2006) Academic correlates of children and adolescents' life satisfaction. Sch Psychol Int, 27:567- 582.
Suldo SM, Huebner ES (2006) Is extremely high life satisfaction during adolescence advantageous?. Soc Indic Res, 78: 179-203. Tkach C, Lyubomirsky S (2006) How do people pursue happi-ness? Relating personality, happiness-ýncreasing srategies, and well-being. J Happiness Stud, 7:183-225.
Vallerand RJ, Pelletier LG, Blais MR ve ark. (1992) The acade-mic motivation scale: a measure of intrinsic, extrinsic, and amo-tivation in education. Educ Psychol Meas, 52:1003-1017. Veenhoven R (1989) Howharmful is happiness? Rotterdam: Universitaire Pers Rotterdam.
Yorulmaz A, Eryýlmaz A (2006) Ergen öznel iyi oluþunun özsaygý ve iyimserlik eðilimi ile iliþkisinin incelenmesi, Ulusal 14. Psikoloji Kongresi, Hacettepe Üniversitesi, 6-8 Eylül, Ankara.
