SEX DETERMINATION FROM THE MANDIBLE OF SKELETAL REMAINS

iskeletierde

Kemigi incelemeleri He Cinsiyet

Tayini

HlLMI KASAR a), A.SEDAT <;OLOGLU a.b.c) , OZDEMIR KOLUSA YIN a.c)

a) Adalet Bakanltgl, Adli TIp Kurumu, Istanbul, Tiirkiye

b) istanbul Univcrsitesi Adli TIp Enstitiisii, Cerrahpa~a. Istanbul, Tiirkiye 0) Istanbul Universilesi CerrahpaF TIp Fakiiltesi, Cerrahpa~a. Istanbul, Tiirkiye

SEX DETERMINATION FROM THE MANDIBLE OF SKELETAL REMAINS

Summary

The purpose of this study is to develop a discriminant function formula to assess the sex affinity of human mandibles in the Turkish population. The sample consisted of 100 specimens (73 males; 27 females) from the collection of the Council of Forensic Medicine of Turkey. Twelve osteometric dimensions were takcn from thc mandibles. Rc-application of the scores of male side indicates 83.1 % males were correctly

classified, while this figure was 76.47% for the females in the collection.

Key words: Sex determination -Mandible -Turkish population

()zct

YaplIglmlz literatiir incelemelerinde, Tiirk toplumunda iskelct yaplsma gore cinsiyet tesbiti yapmak iizere

kullantlabilecck hcrhangi bir forrniiliin bulunmadlglIll gordiik. Boyle bir forrniilli geli~tircbilmek i9in 83 erkek ve 17 kadm alt9cnesi iizerinde 9alt~Ildl, biyomatematikscl yontemlcrle diskriminant analizleri yapildl. Elde

edilen forrniiJ ile erkcklerde % 83.1, kadlIllarda % 76.47 oraIllnda dogru cinsiyet tesbiti yapilabilceegini saptadlk. Bu f0I111iiliin, insan iskeletleri iizcrinde yapilan kimlik tesbiti ara§lIrrnalanndaki faktorlerden biri olan cinsiyc[ [ayinilldc kullaIllJabileccgilli gosterdik.

GiRiS

Aclli antropolojik incelcmclerde, blUm Slfasmdaki ya§, boy, fizik, yapl, cinsiyeL, Irk, mesick alJ~kanhklan, blUm nedeni, blUm zamam, kemik travmalan, kemiklerin ka~ ki~iye ait olduklan, di~lerle ilgili veriler vb. ~ok saYlda sorunlann yamtlanabilmesi i~in

form Liller, skalalar, mikro ve makro morfolojik y()nLemler ile radyolojik kriterleri kapsar (1-4).

Ozelliklc A.B.D.'dc geli§tirikn bu Wr formLil vc skalalar, Amerikan toplumunun ()zelliklcrini yansltmaktadlL Bu [ormullerin, Turk toplumuna ait bireylerin iskeletleri Lizerinde kullamlmasl halinde elde edilccek sonu~la[Jn dogruluk oram dLi§uk olmaktadlf.

Adli TIp Derg .• 6,193 - 198 (1990)

İ TIP DERGİSİ

Journal of Forensic Medicine

194 H. KASAR, A.S.ÇÔLOGlJJ, Ô. KOLUSAYIN Araştu'01aınlı.ın amacı, hüviycti meçhul iskeletler veya iskclctıCşmekte olan cesetlcr üzerinde yapılacak adli antropo]oji çalışmaları sırasında gerekli faktörlerden biri olan "cinsiyet fakWrü"nün doğru olarak saptanmasında kullanılabilecek bir formüllin

geliştirilmesidir. Diskriminant fonksiyon analizleri yapılarak elde edilecek olan Türk toplumunil öz,gü bu formül ile ülkemizdeki adli anıropoloji çalışmalarında önemli kolay hklar sağlanacağı d üşiincesindeyiz.

M.\TERYAL ve METOD

8u araştmnaclaki matcıya!, kiml'ği hillnen ceseılenn gömülü olduk\an mezo.rtarclan, yörenın Cumhuriyet SavcJığı tarafından çeşitli incelemeler yapılmak üzere alınmış ve Adli Tıp Kurumu'na gönderitmiş ıskd"t bölümleri arasında hulunan altçene kemiklerinden oluşmaktadır. "raştınnamızda kuJlanılan altçene kemikl"rinin 2/'sl kadm, 73'0 erkek isleletleııııe aitliı; cin>iyd konusunda veıilen bilgiler ile araştınnamıZUl

sonucunda elde eııi~irniz veriJer karşılaştırılarak. öncrdiğinüz fürmillle yapılacak çalışmalarm doğruluk oranları da saptandı..

Alıçene kemiği üzerinde incelemeler yaparak, Türk toplumuna ait bireylerin iskelet kcmıklcrinden cinsiyet t~yilline. yararlı. olabilecek formüllerin elde edilebilmesi için biyomatematiksel yöntemlerden ya'arlaıııldı. Bu yöntemin uyı:ulanahilmesı ıçi.n, altçene kemıklermın ölçümlerinde haşhnf:ıç noktaları olarak kuIJanllan anat.omik noktalar ve ~ııatomık boyutlar apgıda verilmiştir (5):

flna/omik Noktalar:

Condylwn Mediale (Cm): Condylus rnLlndib,.lae'nin orta en wn noktasl. Condylian La.terale (CI): Con.dy!us I'n'uulihıdae'nin yan en 'on noktası.

Comn.ion (Ko): processus coronoidcus'un ~n U\;' (zirve) noktası.

Gcr:ion (Go): Angulus mandibu/ae'nin dıp doğnı en çıkınUh nokıasl.

Gnaıhi::>n (Gn): Altçene alt kenanlHn, orta hatta cn çok öne çıkınu yapan noktast.

Prominenıia Laleralis (P/). LineJ. oblique'nin bilim noktast ilo 2. molar dişİlı distal kcnarınm birleşme

noklasl.

Infrarleniale (Id): Ona incisiv arasından, processus alveolaris'in ön kenar ayrunult orta aLdııdan kesen nokta.

,ınlifomik BoyutllZr Xl -Grup A (erkekler) X2 -Gnıp B (kadınlar)

X3 - En biiyuk genış boğum (ramu.ı· mandibulae'nin en büyük geni~liği = ramus nuındibulae kolunun cn

genış yeri - kol yliksckliğine dikeyolarak)

X4 -En küçük geniş hoğum (amı~ rn.andıbuiae kolımtın en küçük genişliğı) .'ü -Çene yüksekligi (altçe.ne dişleri oklüzyon çizgisinin gnalhion'a olan ulAklığl)

X6 -Corpıu mandıbu!oe yüksekliği (alvml kenannm en alı nokıasının tabana dıkey ohrak 2. prcmolar seviyede ait çenenin alt kenanndan olan uzaklığı)

X7 -Atıçenenin bütün uzunluğu (çene çıkml!.sulIn ön kenu:mn kandillecin arka yiizcykrinden teğct geçen dü:!Jemdc.n l1i'J<'lk1ığ:)

X8 - Kcndil yüksekliği (capiiu!um marıdibulue'nin en yüksek noktasınelan alıçenenın taban kenntma bdar

üLırı u7fi'khgı)

X9 - Küronüid yüksekliği (processu.s coronoırleus'un en tepe noktasmın corpus mmıdibulae t"banı.na übn

hkeletlerde Altçene Kemiği Incelemeleri ile Cinsiyet Tayiıu 195 XIC Corpus mandibulae uzunluğu (çene çıkıntuının ön tarafından her iki gonioıı'un birleşme çizgisine çekilen doğru)

XlI -Kandilin maksİmum UZunlugıı (condylus laleralü'in en lateral noktası ile aynı kondilin en meclialindeki

noktası arasındaki mesafe)

X12 -fnciswa mandibulae'nin maksimum yüksekliği ( incisura mandib ulae 'nin en derin noktasuıın coronion ve capiıu1um man.dibu1ae'nin en yüksek noktasını birbirine bağiayan hatta olan dikey U7..aklığı)

XJ3 - fncisura rru:ındibulae'nin genişliği (coronoid h'z,1nm caput m-ı"ldibulae'nin en yüksek noktasına olan

uzaklığı)

X14 -1. premolar ve 2. molar arasının alveol uzuniugu Cl. premolann ortası ile yan taraftaki 2. molarm onası arasmdaki uzaklık)

X15· Bimeutal genişlik (her iki/oramerl (nemale iç kenarlannın birbirine olan uzaklı!!ı)

X16 -Altçene kalınlığı (prominenlia lalemlis bölgesinde altçene kemiginin kalınlığı = prominentia latemlis bölgesuıde lateral ve medla! kemik yüzeyleri arasındaki en uzun mesafe, alt çene kemiğinın yüksekliğine dik

oL.1.rak alman r.rı büyük uzaklık)

X17 - Açı genişliği (her iki gonion'un birbirine olan dikey uzaklıği)

X18 - Kondil genişliği (her iki lateral kondiJterin hirbirin" olan uzaklığı) X19 - Koronoid g"nişliği (her iki koronoid çıkıntınuı birbirine olan uzaklıg!)

BULGULAR

Çalışmalanmızm başlangıcında incelemekte oldıı~umuz altçene kemiklerinin ait

olduğu kişilerin yaş ve cinsiyetIeri bilinmektcydi. Buna göre, belirtilen yöntemlerle

yapılan ölçümlerden yaralanarak dişi ye erkek cinse göre formüller oluşturuldu (Tablo i

ve II)).

Tablo i. Erkeklere ait altçene kemiklerinde

yapılan ölçtimler (Grup A).

Ortalama Standard sapma

X7 95.77109 ± 5.653215 X8 71.48 ı 93 ± 61374 X14: 28.39759 ± 2.241175 Xi7: 98.89156 ± 6.62779 X19: 94.18072 ± 4.951288

Tablo :[ Kadınlara ait altçene kemiklerınde

yapılan ölçümler (Grup R).

Ortalama Standard sapma

X7 89.05882 :t 5.539278 X8 66.32353 :t 7.14348 X14: 28."1353 -'- _2.872919

X17: 91.82353

:::

196 H. KASAR, A.S.C;:OLOGLU, O. KOLUSA YIN

Oncelikle iki grubun degi§ken degcrIeri Student (-tcsti ile klyaslanabilir(Tablo III).

Tablo III. Grup A ve Grup B degi§kcn dcgerlcrinin t-testi ile kiyaslanmasl.

t-lesti Klyaslama t7 4.535766 ± P < 0.001 t8 2.774955 ± P < 0.001 t14: 4.570137 ± P < 0.05 t17: 4.91531 ± P < 0.001 t19: 4.417015 ± P < 0.001

Tablo IV. Diskriminant fonksiyonunda her degi§ken i\;in bulunan katsaytlar.

k7 -0.002350574

k8 -0.0009033256 k14 -0.002040149 k17 -0.00172503

k19 -0.0018013155

Diskriminant fonksiyonunda, her degi§ken i~in hesaplanan katsaYJlar Tablo IV'te sunulmu§Lur.

Sonuy olarak:

Smlf degeri (K) == -0.04976713 'Liir; buna gore, incelcncn alt~cnc1crjn dcgcrIeri Kadmlarda < -0.04976713

Erkeklerdc> -0.04976713 sonucunu vermektcdir.

!kinci a§amada aIt~ene kemiklerinin Ol~iimleri hi~bir on bilgiye dayanmadan yaplldJ ve formiillerdeki uygun ycrlerinc konulan sayllarm i§leme sokulmasmdan soma eldc edilen sonu~lar ile geli§tirikn formiillerin dogruluk dcreceleri kontrol cdildiginde;

olarak sapLandl.

Erkeklcrin uygunlugu: % 83.1 Kadmlarm uygunlugu: % 76.47 Ortalama uygunluk: % 82

BlI verilere gore, Tiirk Loplllmundaki cinsiyetc ait altc,:enc boyutlannm ozcllikkri:

Cinsiyet

=

lske1c:tlcrdc: Alt<;cnc Kemigi lncckmeleri ile Cinsiyet Tayini 197

TARTI1}MA

Son 15 yll ir,:erisinde onemli a§amalar gosteren Adli Antropoloji bilim dalmm

uygulanmasl ir,:in her i.ilke kendi toplumunu oIu§turan insanlar iizerinde ara§tIrmalanm

siirdiirmektedir. Bu ara§tlrmalar genellikle iskclet kolleksiyonlan (1-3) ya da yak10 gcr,:mi§teki sava§larda olen askerlerin iskelet kemikleri (2,3) iizerinde yapllmaktadlL Bu

yontemlerin ana ilkesi, ya§I, einsiyeti, boyu ve benzeri oteki buIgularl onceden bilincn

insanlarm iskclctleri iizerinde yapIlacak inceleme1erle baZl formiilleri geli§urmek ve daha soma bu formiilleri kimli15i biIinmcycn iskelctlcrin inee1enmcsinde kullanmakur(l-4).

Uyguladl15lmlz yontem bu ilkeye tiimiiyle bagh kaImaktadlr. Aneak, materyalimiz farkhdlf; bizim materyalimizi, AdaIet Bakanhgl Adli TIp Kurumu'na geneIlikle oliim

necleninin tesbili amaCly la gonderilmi§ olan ve ya§l, einsiyeti ve benzer ozeIlikleri

bilinen iskeletler olu§turmaktadlL

Elde edilen sonur,:lar, Almanya ile A.B.D.'nde yapllan dogruluk oranlan i1e kar§lla§tmldlgmda, Almanya'da ya§ayan toplum iizerinde geli§urilen formiillcrden elde

edilen sonur,:lann dogruluk oram erkeklerde % 82.6, kad10larda % 79.5 olarak

gosterilmi§tir (5). Bu oran, A.B.D. taplumu ilzerinde hazlrlanmI§ formiillere gore,

erkeklcrde ve kad10lada %85 olarak bildirilmi§tir (6). Piitsch-Schneider ve ark. (5), 109

crkck ve 88 kadm altr,:ene kemigi, Giles (6) ise, toplaml 61 alan erkek ve kadm altr,:enc kemigi iizerindc r,:ah§ml§lardIL Literatiirde, altr,:ene kemikieri iizerinde r,:ah§Iiml§ ba§ka

bir ara§tlrmaya rastlamadlk.

Ara§tlrmamlzda, 83 erkck ve 17 kadm altr,:enesi olmak iizere 100 altr,:ene kemigi

kullamldl. Olgu saYlmlZ Potsch-Schneider ve ark. (5)'dan daha az olmakla birlikte Giles (6)'a oranla daha fazladlf. Ote yandan, dogruluk oram tesbili yaparken kadm ve erkek einslere gore bu oranlann farkh bulunulmas10m kar,:lmlmaz oldugu gorii§ilne (5)

kaulmaktaylZ. Bu nedenle, r,:alJ§mamlzdan e1de etmi§ oldugumuz dogruluk oranlanm

kadlO ve crkeklerde ayn ayn vcrmeyi uygun bulduk.

<::ah§mamlzm sonueunda, i.ilkemizde yapllmakta olan Adli Antropoloji uygulama -lannda yararlanmak iizcre, altr,:ene kemiginden yararlanarak einsiyet tesbitinde

toplumu-muz birey1cri ir,:in kullanIlabilecek bir formiil geli§tirdik. Bu formiililn uygulanmaslyla,

kimli!1;i bilinmeyen bir iskeletin cinsiyetini saptamak miimkiin olabilceektir. Kimligi

bil inmeycn bir iskclet ilzerindc yapllan r,:ah~malarda yalmzca cinsiyetin tesbiti yetersiz -dir. Bu nedenlc, ya§, boy, Irk, olUm zamanI, beslcnme ozelliklcri ve benzeri faktbrlcrin

iilkcmiz toplumundaki ozelliklerini ara§tlrmak, bunlann ortaya r,:lkanlmasmda

kul-lanilabilecck formiilleri geli§tinnek gibi r,:abalarm, tiIkemizdeki Adli Antropoloji

198 II. KASAR, A.S.<;:OLO(;LU, O. KOLUSA YIN

KAYNAKLAR

Berg, S. (1984) in Methods for Forensic Sciences, Volwne 2 (F.Lundquist, ed), Wiley & Sons, New York.

2 Krogman, W.M., I~can, M.Y. (1986) in The lIuman Skeleton in Forensic Medicine, Charles C.

Thomas, Springfield.

3 I§can, M.Y., Miller-Shaivitz, P. (1986) in Forensic Osteology: Advances in the Identification of Human Remains (K. Reich, ed) Charles C. 'Thomas, Springfield.

4 <;:iilog1u, A.S. (1990) Adli Antropoloji Ders Not/an, Istanbul Dnivcrsitesi Adli TIp Enstitiisii,

IstanbuL

5 Piitsch-Schneider, L., Endris, R., Schmidt, H. (1985) Z. Rechtmed., 94, 21-30.

6 Giles, E. (1964) Am. 1. Phys. Anthropol., 22, 129-135.

Ayn bask. iI;in :

Prof-Dr. A.Sedat <;:iiloglu

Istanbul Dniversitesi Adli TIp Enstitiisii 342461stanbul, Tiirkiye