Vel. Bil. Dt'rg. (2002).18,1-2: 63-67
AFYON
KO~ULLARINDA YETi~TiRiLEN
KOCLARDA TESTisLERiN
MORFOMETRiK OLCOMLERi VE SPERMATOLOJiK OZELLiKLERi OZERiNDE
ARA~TIRMALARMustafa GOndogan 1 Mehmet Uc;:arO 1 Mustafa Tekerlil
A Study on
Morphometric Measurements
of
Testes
a
nd Spcrmatologic Features of
Ram
s Kept under
Afyon
Co
nditions
Oze!: Bu 9all~mada Afyon ko~ullannda yel~lirilen Oagll9, Saklz, Akkamman ve ivesi Irklanndan toplam 12 ko<;:un tes-tislerinin morfometrik 619uleri ve spermatolojik Ozellikleri ar~tlrlldl. Butun koylann testislerinin morfometrik Ol9umleri yaplldl. Sperma sun'i vagen yontemiyle allnarak ko<;:larm reaksiyon sureleri ve her bir sperma Omeginde spermatolojik Ozel1iklerden miklar, viskozite, pH. kitle hareketi, motilite, yogunluk ve anormal spermatozoon oranlan belirlendi. Sonuy olarak, tUm ko<;:larda incelenen 6zelliklerin normal Slnlrtar ~erisinde oldugu ve koylar arasl farkllhklann bu-lundugu tespit edilmi~tir.
Anahlar Kelimeler : Testis 619uleri, Spermatolojik Ozellik. Koy
Summary: In the present study, testes size and spermalologicalleatures 01 Oa9'19. SaklZ, Akkaraman and Awassi rams, a total of 12 animals kept under Alyon conditions were determined. Morphometric size of testes 01 all the rams were measured. Semen samples 01 rams were collected by artificial vagina, the reaction time of rams were de-termined and examined lor the volume. viscosity. pH . mass activity. individual motility, concentration and abnormal rate 01 sperm. As a result, the morphometric measurements 01 testes and spermatologic leatures were in normal Ii· mits but there were some diflerences in characteristics between the rams.
Key Words : Testes Size, Spermatologic Features. Ram
Girif
SurU hayvam olan kO(fOk ruminantlarda bi· raysal sterilite olgulan di~ide fazla Onem la· ~Imazken erkek hayvanlarda sUrUnOn dOlvarimi ayl' Slndan buyOk 6nem ta~lmaktadlr. Damlzhk olarak s~ilecek erkek hayvanlann testislerinin mor· fometrik olyuleri ve spermatolojik Ozel1iklerinin bi· linmesinin yOksek verimli Irklann olu~turulmaslOda ve geli~tirilen genotipJerin devamhltQtntn saQ· lanmastnda onemli bir veri vardlr.
Yapllan yah~malarda (Aral ve Tekin, 1996: Ataman ve ark., 1996; Baphsta ve Masceranhas, 1987; Dufour ve ark., 1984; Kaya ve ark., 1999) tes-tis 6h;:ulerinin ve spermatolojik Ozelliklerin mev-simlere gore deQi~tiQi blldirilmektedir.
K~larda sperma hacmlnin ortalama 1 ml (0.7-2.0 ml), spermatozoid motilitesinin ortalama % 75
(% 60-80), spermatozoid yoQunluQunun ortalama 3.0xl09/ml (1.5·5.0 x 109/ ml), normal spermatozoid oramnln ortalama % 80 (% 60·95) ve sperma pH'slnln ortatama 6.9 (5.9-7.3) olduQu
bil-dirilmektedir (Daader ve ark., 1987; GOndo{jan va ark., 1997; Mathur ve ark., 1989; Nowakovski va Cwikla, 1994; Sinha ve Sahni, 1985; Taha ve ark., 2000).
Ozturk ve ark. (1995) Konya Merinosu kQ9Jarda testis yaPI, testis uzunJuQu, scrotum yevresi ve scrotum haemi deQerlerini slraslyJa ortalama olarak 4,85 em, 9.77 em, 32.15 cm ve 506.81 ml bul-mu~lar(hr. Odaba~to~lu ve ark. (1992) Morkaraman k~larda testis yaPI, uzunlu~u va scrotum y8vresinl ortalama olarak slraslyta 4.46 em. 8.92 em ve 25.12 em bulmu~tardlr. Yapllan bir ~1I~ma (Demirei, 1993)'da 3-4 ya~lanndaki 4 Ivesi k~unun scrotum yevresi, testis uzunluQu, testis yapi ve scrotum haemi slraslyla ortalama 30.75
±
2.17, 11.83±
0.63, 6.4±
0.44 em va 680±
89.54 ml olarak, sperma miktan, spermatozoid motilitesi, yoQunluQu ve anor-mal spermatozoid oranl slraslyla ortalama 0.93 ± 0.02 ml, % 72.5±
0.7,3937.875±
122.29 x lQ6/ml ve % 5.16 olarak bulunmu~ va diQer bir yah~ma (Aksoy va ark., 1994),da bu deQarterin MerinosIf-kIna ait kO(flann ejekOlatiannda waslyla ortalama Geli~ Tarihi: 28.01.2002 @:muC3r@aku.«iu.tr.
GONJ)()('jAN. U(:AR. TEKERU
1.4 ml, % 80.42, 3 x 109/ml ve % 3.88 olarak !espit edildigi bildirilmektedir. GOndogan (1999), Ak-karaman koc;:larda testis OI~Olerinden scrotum ~ev resi, testis uzunlugu, testis ~PI, ~ift lestis haemi
de-gerlerini slraslyla 30.83 em, 9.05 em, 4.55 em, 555 mt, spermatolojik Ozelliklerden sperma miktan, vis-kozilesi, pH'sl, spermatozoitlerin kitle harekeli, mo-lililesi, yogunlugu ve anormal spermalozoid oranl degerlerini ise slraslyla 0.87 ml, 4.25, 6.6, 4.6, %
83.75, 3.8 x109/ml ve % 3.48 olarak bulmu~tur.
Ba~plOar ve ark. (1998) spermalozoid molilitesi ve
yogunlugunu Akkaraman koc;:larda % 70.5 ve 3.16 x109/ml. ivesi koc;:larda % 73 ve 2.93 x109fml olarak
bulmu~lardlr. Soylu ve ark. (1991) farkll Irk ithal
koc;:-larm androlojik ozellikleri Ozerine yapllklan
e;:a-lI~mada lestis e;:evresinin 30.16 em ile 36.8 em, sag
testis uzunlugunun 16.5 em ite 19.75 em, solteslis uzunlugunun 17.16 em ile 20 em, sperma miktanmn 0.5 ml ile 0.97 ml, sperma pH'slmn 6.7 ite 7.2, sper-matozoid molilitesinin % 32.5 ite % 90, mass ak-tivilenin 2 ile 4, spermatozoid yogunlugunun 72.5
x1061ml ile 382 x106/ml ve anormal spermatozoid
orammn da % 3.9 lie % 34.84 araslOda tespit el-mi~lerdir.
9all~ma kapsammda bazl koc;:lara ait ara~
{Irmalar o~inal yeli~tirme alanlannda yapl[mt~ ve
so-nuc;:lar yaylOlanml~llr. Ancak bu koc;:lann reproduklif performansl Afyon ~artlannda ortaya konmaml~lIr.
Sunulan c;:all~mada, ka<;lann Afyon ko~ullarlOda ye-ti~lirilen koc;:larda, testislerin morfometrik ole;:Oleri ve
spermalolojik Ozelliklerinin ara~tlnlmasl ve koc;:Jar
araslOdaki farkllhklann ortaya konmasl amae;:-lanml~tlr.
Materyal ve Metot
Ara~tlrma, raklml 1021 m, 38° 45" Kuzey
En-lemi ve 30° 32" Do{ju Boylaml araslndaki Afyon
Ko-ealepe Oniversitesi Ara~tlrma ve Uygulama
Qift-ligi'nde bulunan ve Demirei (1994)'nin bildirdigi
y6ntemlene androlojik muayeneleri yapllan saghkll,
yakln vUeut aglnlklanna sahip, aym baklm ve
bes-leme ko~ullannda banndlnan Ivesi, SakIZ, Daglle;: ve Akkaraman IrI<lanna ait ve her bir Inctan Oe;:er tane
olmak Ozere toplam 12 koc;: Ozerinde yapllml~tlr. A~lm mevsimi ie;:erisindeki ara~llrma sOresinee
her-bir koc;:tan gOn a~ln olmak Ozere loplam 10 ejekulat
ahnarak tum ko~lann reaksiyon sOreler! ve sper-matolojik 6zelliklerinin belirlenmesinin yamslfa ~a lIima ba~1 ve sonunda da testlslerin morfometrik 6[-c;:Omleri ahnarak kaydeditdi.
Testis olc;:Olerinden scrotum e;:evresi blr mezro,
scrotum kalmllgl, testis uzunlugu ve c;:apl da dijilal kumpas yardlmlyla OIc;:Oldu. Testis uzunlugu
01-c;:Olerine caput ve eaudo epididimisler dahil edilmedL iki It'lik bir kap tamamen 37°C'deki su lie doldurulup scrotum bu kaptaki su ie;:erisine daldmkhglOda ta~n suyun haem! ~ift lestis haemi olarak belinendi.
Reaksiyon sOresi, koyunlardan ayn tutulan koc;:-lann, klzgm koyunlann perineal b61gelerini kok-lamalanndan atlamaya kadar gec;:en sOrenin kay-dedilmesi ile belinendi.
Sperma sun'i vagen yOntemiyle ahnarak mak-roskopik ve mikmak-roskopik muayenelerj yaplldl. Sper-ma miktan, sperSper-ma toplaSper-ma kadehinin Ozerindeki deger okunarak belinendl. Spermanln viskozitesi, C;:lplak gOzle baklhp 1-5 araslOda deger verilerek de-genendirildi.
Spermamn pH'sl 0.5 birim arallkll ve duyanlllgi 5.5-9.0 araslnda degi~en Merek'in Neutratit pH Test kagldl ile tayin edildi.
Mikroskopik muayenede lilk mikroskobu
kul-lanllarak spennatozoitlarin kitle harekeli (1-5) ve mo-tilitesi (%) belirlendi. Yogunluk layini Hamositometrik Metot ile yaplldl. Anormal spermatozoon oram .yini mOrekkebi ile Iroti yapllarak 400 spermatozoon sa-Ylldl ve normal form dl~lnda form g6slerenlerin oram
% olarak belirlendi (Tekin, 1994).
Erde editen veriler istatisliki y6nden Zar (1984)'ln bildirdigl metollardan Yfuar[anllarak I lesti jle de~erlendirildl.
Bulgular
Ara~tlrmada kul1anllan koc;:lann testislerinin mor-lometrik OI~Omlerine alt ortalama degerler Tablo
l'de, spermatolojik Ozelliklere ait ortalama de{Jener de Tablo 2'de sunulmu~tur.
Yapllan istalistiki analizler testis uzunlugu
yO-nunden Saklz koc;:lar ile di~er koc;:lar araslOda (pS:O.05), sa~ testis c;aPI a~lslndan Saktz koc;:lar ile
ivesi va Dagll~ koc;:lar araslnda (pS:O.Ol), scrotum ((8vreside DaOhe;: koc;:lar ile Ivesi koc;:lar araslOda (p<0.05) ve ~ift testis haemi y6nOnden de Saklz koc;:-lar ile Ivesi koc;:lar araSlndaki (p<0.01) farklO Onemli oldugu laspil edilmi~tir.
Koc;:lann reakslyon sureleri ite itgili olarak Saklz koc;:lar ite DaOh~ ka<;lar araslOda (p<0.05), spermatolojik Ozetliklere ait bulgulardan sper-matozoon motilitesi y6nOnden Daghc;: koc;:lar ile Saklz ko.ylar arastnda (pSO.Ol), spermatozoon
yo-gunlugu aC;:lsmdan Dagll~ ka<;lar He Akkaraman ko.y-lar arastnda (p<O.Ol) ve anorma[ spermatozoon
ora-nlnda da Akkaraman koc;:lar ile Saklz ka<;lar arasmdaki (pSO.05) lark Onemli bulunmuilur.
Afyon K~ullarmda Yet~tirilcn K~larda Testislerin •••
Tablo I. Ara~hrmada kullamlan k~larin testislerinin morfometrik Ol~mlerine ait ortalama degerler (i±SEM)
Testis uzunlugu (cm) Testis (fapl (cm) Scrotum Scrotal Scrotum
1<1< n Sag Sol Sag Sol (fevresi (cm) hacim (ml) kallnhgl (cm) [vesi 3 10.7tO.08 10.etO.10 6.7tO.06 7.ltO.06 3S.3tO.56 916.7±2.11 0.StO.03 Dagh(f 3 10.StO.12 10.5tO.16 6.7tO.09 6.9±O.10 32.2±Q.17 841.7±11.5S O.5iO.03
Saklz 3 9.7tO.06 9.7tO.03 7.2±Q.07 7.3iO.06 33.7tO.88 776.7±8.62 0.510.03 Akkaraman 3 10.8ta.06 IO.6tO.06 7.0tO.12 6.9±O.12 34.3iO.44 813.3±11.16 O.6iO.03
TablO 2. Ara~tlrmada kullamlan k09lann spermatolojik Ozelliklerine ail ortaJama degerler (xtSEM) Aeaksiyon Sperma Sperma
'"
n sOresi Miktan Viskozitesi(sn) (ml) (1-5)
Ivesi 3<l 8.5tO.t6 1.0t0.02 4.4±O.O9
Dagh(f 3<l 10.4tO.31 O.9±O.OI 4.S±O.09
Sakrz 30 8.StO.t8 1.0±0.O2 4.S±O.09
Akkaraman 3<l 9.3±O.22 l.ltO.02 4.StO.09
Tartlfma ve
Sonuc;Erkek hayvanlann d61verimlerinin tespitinde teslislerin morfometrik 61C;Uleri ve spermalolojik
ozelliklerinin bilinmesinin 6nemli bir yeri vardlr. Bu
call~mada materyal olarak kullanllan koc;lann les·
lislerinin morfomelrik 61C;umleriyle ilgili elde edilen deQerler Tablo l'de verilmi$tir.
Ara$llrmada en dU$uk testis uzunlu!}u 9.6 em
ile Saklz, en yuksek ise 10.9 em ile Ivesi ve Ak· karaman kOylardan elde edilmi$tir. Bulunan bu de· !}erler Alaman ve ark. (1996) ve Ozturk ve ark. (1995)'nln bildirdi!}i de!}erler ile paralellik ar· zederken Demirei (1993)'nin Ivesi koc;larda bil· dirdi!}i 11.83 em'den dU$uk, Gundo!}an (1999) ve Odaba$lo!}lu ve ark. (1992)'nln bildirdikleri de· !}erlerden yuksek olmu$tur.
Sa!) ve sol testis yaPI en dU$uk 6.6 em ile DagltQ, en yijksek 7.4 He Saklz koc;lardan elde edil· mi$lir. Testis yapl He ilgili olarak bulunan bu de· gerler Ataman ve ark. (1996)'nln 15 ayhk Merinos toklularda bHdirdigi de!}erlere yaklO, Soylu ve ark. (1991)'nln bildirdigi degerlerden dO$Ok ve Demirci (1993), GOodo~an (1999), Odaba~loglu ve ark.
(1992) ve OztOrk ve ar1c (1995)'nln bildirdi~i de· !}erlerden yuksek bulunmu$tur.
Bu ara$tlrmada bulunan scrotum ~evresi 32 em ile 37 em araSlnda k09lara gore de{li$mi$tir.
Sperma Kitle Molilile Yogunluk Anormal
pH'sl Harekeli spZl.oram
(5.5-9.0) (1-5) (%) (xiog/mil (%)
6.6tO.05 4.5tO,Q9 8O.7ta.9S 3.1tO,02 3,9±O.O2
6.7±O.OS 4.3±O.Q9 76.3±1.01 2,6±O.O3 3.9±O.O2
6.7iO.OS 4.6±Q,Q9 82.3±1.04 3,0t0.03 4.2±O.O3
6.6±O.OS 4.6±O,09 81.H1.06 3,2±Q,02 3.9±O.O2
Bulunan bu degerler Soylu ve ark. (1991)'010 bil· dirdikleri degerler ile paralellik arzederken Ataman ve ark. (1996), Demirei (1993), GundoQan (1999) ve Odaba~loglu ve ark. (1992)'nln bildirdigi de·
Qerlerden yuksek ve OztOrk ve ark. (1995)'OIn bil·
dirdiQi de!)erlerden dU$uk olmu$tur.
Bu yah$madan elde edilen ~ift testis haemi 760 ml ile 920 ml araslnda degi$mi$lir. Buldu~umuz bu de{lerler Ataman ve ark. (1996) ve Demirei (1993)'nin bulduklan de!)erlere yaklOltk arzederken Gundo!}an (1999) ve Ozturk ve ark. (1995)'nln bul· duklan degerlerden yOksek olmu~tur.
Scrotum kaltnllgl 0.4 em ile 0.6 em arastnda de· {li$mi$ olup incelenen kaynaklarda scrotum ka-Imlr{llnrn 61~umleriyle ilgm bilgilere rasllanmadlgl i/(in lartl$ma olana~1 bulunmadl.
Koc;lann testisterinin morfometrik olQumleriyle ilgili olarak bulunan bu degerlerin literalUr bul· gulanyla yakm olmalan, ~ah$malarda elde edilen sonu~lar araslnda bir uyum olduQunu gos·
termektedir. <;alt$ma sonucu bulunan de~erlerin Ii -leralUr de!}erlerinden yOksek veya dO~Ok olmaslOln nedenleri arasmda maleryal olarak kullanllan koc;-lann Irkl, ya~I, aglrll~l, baklm ve beslenmesi,
61-~Omlerin yaplldlgl d6nem, Ol/(umleri yapan ki$i ve 61c;Om tekni~i gibi faktOrler sayllabilir.
Bu c;ah$madan elde edHen k09tarm spero matolojik Ozelliklerine ait ortalama degerler Tablo
GONI)()(jAN. U<;AR, TEKERU 2'de verilml~tir,
Koclann reaksiyon sureleri lie ilgili bulunan de· {Jerler Taha ve ark. (2000)'nm Ivesi k~larda son-baharda ortalama 9.13 sn olarak bulduklan deger ile paralellik arzetmektedir.
Su cah§manm sonucu olarak spermatolojik 6zelliklerden herbir k~la sperma miktan Ue ilgili olarak buldugumuz deger Demirci (1993), Daader ve ark. (1987), Nowakowski ve Cwikla (1994) ve
Taha ve ark. (2000)'nm bulgulanyla yakln iken Aksoy ve ark. (1993), G6kcen ve ark. (1991), GOn· dogan (1999) ve Soylu ve ark. (1991 )'mn bul-gulanndan yLiksek olmu§lur.
Sperma miktartnln literalLir bilgilerinden yuk· sek olmasmln sebebi kocun Irktna, ya§lna bes-lenmesine, mevsime, ejekulasyon slkhgma, sun'j vagene ah~kanJI{Jma, klzglnhk gOsleren koyunun bulunup bulunmamasma ve seksOel presti-mLilasyona ba~1t olabilir.
SpermaOin viskozitesi ile ilgili olarak bul'
du~umuz ortalama 4.4, 4.5 ve 4.6 degerleri Gun·
do~an (1999)'10 bulgulanyla paraleldir.
Spermanln pH'sl koclara g6re ortalama 6.6 ve 6.7 olarak bulunmu~ olup bu de~er G6kcen ve ark. (1991), GOndo~an (1999) ve Soylu ve ark. (1991 )'nln bulgulan Ue yaktnhk icerisindedir.
Spermatozoitlerin kitle hareketi degeri k~ larda ortalama 4.3, 4.5 ve 4.6 olarak tespit edilmi~ ve bu de~er G6kcen ve ark. (1991) ve GOndogan (1999)'nln bulgulanyla paraleldir.
Spermatozoitlerin motililesi % 70 ile % 90 ara· smda degi~mi~ olup bulunan degerler Aksoy ve ark. (1994), Daader ve ark., (1987); GOndo{Jan (1999) ; Nowakovski ve Cwikla, (1994) ve Soylu ve ark. (1991)'OIn bulgulanna yakm, Demirci
(1993)'nin Ivesilerde % 72.5 ve Tekin ve ark. (1991),nln Daghclarda % 75.1 olarak bulduklan de·
gerlerden yOksek olmu§tur.
Spermatozoon yo~unJu~u Ue ilgili olarak bul· dugumuz degerler Aksoy va ark. (1994)'nm
Me-rinos koclarda ve Sa§pmar ve ark. (1998)'mn
Ak-karaman k~larda bildirdikleri degerler ile paralel iken, Sa§Plnar ve ark. (1998)'nm rvesi koc;:larda ve Saylu ve ark. (1991)'nln da Dorset Down, Hamp·
shire, Siyah Sa§ Alman ve Uncoln Irkl koc;:larda bil-dirdikleri degerlerden yOksek, GOndogan (1999)'ntn Akkaraman k~larda ve Demirci
(1993)'nin ivesi koclarda bildirdikleri degerlerden de dO§uk bulunmu§tur.
Su ealt~madan elde edilen anormal sper-matozoon aranl degerleri Aksoy ve ark. (1994);
Daader ve ark., (1987) ve Nowakovski ve Cwikla, (1994)'mn bulgulanna yakm, Demirci (1993) va Saylu ve ark. (1991)'mn bulgulanndan dO§Ok ve Aral ve Tekin (1996)'in slfat sezonu icerisinde ivesi ve Akkaraman koclardaki ve GOndo~an (1999)'OIn Akkaraman koclardaki bulgulanndan yOksek 01-mu§tur.
Spermatolojik Ozelliklerden matilite, yogunluk ve anormal spermatozoon oranl ile ilgili olarak elde edilen verilerin JiteralOrJerle farkllilk arzelmesinin
se-bepleri arastnda koclann Irkl, ya§l, cOssesi, baklm ve beslenmesi, mevsim, muayeneyi yapan ki~i, mu -ayene teknigi ve sperma suiandmcisl gibi !aklerler saYllabilir.
Sonuc olarak, ara~tlrmada kullaOilan koclara iIi§kin testis oleOleri ve spermatalojik degerler nor -mal smlrlar i.yerisinde bulunmull olup tabii ve sun'i lahumlamada kullanllabilecegi aneak koclar ara -smda bulunan farkhhklar nedeniyle spermantn doze edilmesi esnasillda bu farkhhklann dikkate alinmasl ve bu kanudaki bilgilerin saglamla§llnlabilmesi i.yin benzer .yahllmalann daha geni~ hayvan materyali kullanllarak tekrarlanmastnm faydah olacagt
ka-naatine varllml~lIr.
Kaynaklar
Aksoy, M., Ataman, M. B., Karaca, F. ve Kaya, A. (1994). Merinos K()(flarda Testisin Morfometrik OI9U1eri ve Sper -rna Kalilesi Arasmdaki II~kinin Ara~tlfllmasl. S. O. Vet. Bil. Oerg., 10, 1·2, 127-129.
Aksoy, M., Tekeli, T .. <;Oyan, K. ve Karaca, F. (1993). Konya Merinosu K~lartmn Spermatolojik Ozellikleri Oz e-rinde Ara~llrTnalar. Hay. Ara~. Oerg .. 3. 2.126.
Aral, F. ve Tekin, N. (1996). K~larda Sperma Kalitesi Ozerine Mevsimin Elkisi. Hay. Ara~. Oerg., 6, 1-2, 15-20. Alaman, M.B., Kaya, A., Karaca, F., YlldlZ, C., Coyan, K..
Ergin, A. ve Aksoy, M. (1996). Toklularda Testisin Sezon Iyi ve Sezon Ol~t Morfomelrik 6190mleriyle Spermalolojik OzeJlikler Araslndaki Ili~kinin Belirlenerek Oamlzllk Se -9iminde Kullamlabilirliginin Ara~llrtlmast. Hay. Ara~. Oerg., 6,1-2,1-7.
Baphsta, M. C. and Masceranhas, R. (1987). Seasonal Varialion 01 the Sexual Activity of Serra da Estrela Rams During Ihe Year. Eurp. Assoc. tor Anim. Prod., 2, 926-927.
Ba~plnar, N .. Kaya, A., Allunok, V., Guven. B., Kunoglu, F. ve Alaman, M. B. (1998). Koylarda Bazi Biyokimyasal Paramelreler ile Sperma Kalilesi AraSlndaki lIi~kiler. Vet. Bil. Oerg .. 14.2,91-100.
Oaader, A. H., EI-Keraby, F. and Marai, I. F. M. (1987). Ram Semen Characleristics as Affected by Some Cli·
malic Elemenls in Sub-tropical Conditions. Egyplian J. of Anim. Prod., 25, I, 105-116.
Afyon K~ullarmda Ycti~tirilcn K~larda Tes1isltrln ... Demirci, E. (1993). Ivesi Kcx;:lann Spermatolojik Ozel-likleri ve Sperma Miktannm Hayvamn Ya~1 ve Testis Hacmi ile Ili~kisi. U. O. Vet. Fak. Derg, 3, 12,98-106. Demirci, E. (1994). Erkek Oreme Organlannln Mu· ayenesi (Androlojik Muayene). In "Eveil Hayvanlarda Reproduksiyon Sun'i Tohumlama, Do{Jum ve Infertilite" Ed., E. Alatram, Dizgievi, Konya, 61-67.
Dulour, J. J., Fahmy, M. H. and Minvielle, F. (1984). Se· asonal Changes in Breeding Activity, Testicular Size,
Testesterone Concentration and Seminal Chao racteristics in Ram With Long or Short Breedig Season. J. 01 Anim. ScI., 58, 2, 416·422.
GOkgen, H., Soylu, M.K., TOmen, H. va Do{Jan,
1.
(1991). Koylarda Ejekulasyon Slkllglnm Kimi Sper-matolojik Ozelliklera Elkisi. Hay. Ara~. Oerg., 1,1,35-37. GOndogan, M. (1999) Koylann Testis OlyOlerinin Sper-matolojik Ozellikler ve Kan Serumu Testosteron Mik-tarlarl ile Iri~kisi. Hay. All. Oerg., 9,1·2,49·52.
GOndogan, M .. Oemirci, E., Bozkurt, T. ve SOnmez, M. (1997). ~Im Mevslmi Oncesi, Esnasl ve Sonraslnda Koylann Spermatolojik Ozelllklerindeki Oegi~imler.
Y.Y.O.Vet.Fak. Oerg., 8 (1·2), 40-42.
Kaya, A., YlldlZ, C., Lahlmcio{Jlu, N. C., Ergin, A. ve Aksoy, M. (1999). Konya Marinosu Kcx;:lannda Sperma Kalitesi, Testis OIyOleri ve Kan Testosteron OOzeylerine lij~kin Mevsimsel De{Ji~ikliklerin Ara~lIr1masl. Hay. Ara~. Der9., 9, 1-2, 1·5.
Mathur, A. K .. Srivastava, A. S. and Kalra, D. B. (1989).
A Comparison 01 Saman Quality Attributes in Exotic Rams During Summer and Autumn in Semi-Arid Tract of Rajasthan.lnt. J. 01 Anim. Sci .. 4, 2,178-182.
Nowakowski, P. and Cwikla, A. (1994). Seasonal Va· riation it Tastes Size in Polish Merino Rams and its Re· lationship to Reproductive Performance in Spring. The· riogenolgy, 42, 613·622.
Odabao?loQlu, F., Karaca, O. ve AIM, T. (1992). Mor· karaman Toklu va KQ9l8rlnm Bszl Testis OzellikJer. S.O.
Vet. Fak. Oerg., 8, 1,32·33.
Oztor1l., A., Oag, B., ZOlkadir, U. ve Aktao?, A. H. (1995).
Konya Merinosu Toklu ve Kcx;:lannm Bazi Testis Ozel. liklen. Hay. Arao? Derg., 5,1-2,15-17.
Sinha, N. K. and Sahni, K. L. (1985). ENact of Age and Season on Certain Characteristics 01 Muzalfamagri Rams. Ind. J. 01 Anim. Health .. 24, t, 45·48.
Soylu, M.K., Go~en, H., TOmen, H. ve Dogan,
1.
(1991).Degi~ik Ir1I. ithal K09lann Bazl Androlojik OzeJlikleri Oze· rinds Arao?tlrmaJar. Hay. Ara~. Oerg., 1, 1, 15-18.
Taha, T.A., Abdel-Gawad, E.I. and Ayoub. M.A. (2000). Monthly Variations in Some Reproductive Parameters 01 Barki and Awassi Rams Throughout 1 Year Under Subt· ropical Conditions. 1- Semen Characteristics and Hor-monal Levels. Anim. Sci., 71, 317·324.
Tekin, N. (1994). Spermanm Muayenesi ve De-{Jerlendirilmesi. In -Evcil Hayvanlarda ReprodOksiyon Sun'i Tohumlama, Dogum ve lnlartilits-, Ed., E. Alayam, Dizgievi, Konya. 69-79.
Tekin, N., YurdaydlO, N .. Da~kln. A., Apel, A.G .. Yava~, Y., Keskin, O. ve Elem, H. (1991). Ostruslan Sinkronize Edilen Koyunlarda Sun'i Tohumlama YOntemiyle Elde Edilen DOlvsrimL A.O. Vet. Fak. Dsrg., 38,1·2.60-73.
Zar, J.H. (1984). "Biostatistical Analysis" 2nd Ed. (In!. Ed.), Prentice-Hall. Inc .. Englewood Cliffs, New Jersey.
