Türkiye ve Dünyada Kitap Okuma Değerlerinin Karşılaştırması ve Sosyal Yaşamımıza Etkileri

(1)

Türk Kütüphaneciliği 28, 3 (2014), 323-337

Konuk Yazar /Guest

Author

Türkiye ve

Dünyada

Kitap

Okuma

Değerlerinin

Karşılaştırması

ve Sosyal

Yaşamımıza

Etkileri

*

*Türk Kütüphaneciliği dergisinin 12 Ekim 2012 tarihinde MilliKütüphane’deMesleki ve Bilimselİletişimde 60Yıl temasıyla kutlanan 60. Yayın Yılıetkinliklerindeyapılansunumungözden geçirilmiş metnidir.

** Prof.Dr. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi. e-posta: iortas@cu.edu.tr

Comparison of Turkey and the World of Reading Book Value and Their Impact on Our Social Life

İbrahim Ortaş** Öz

Bir ülkenin gelişmişliği o ülkenin kültür temelli okuma düzeyi ile doğrudan ilgilidir. Türkiye >nin eğitim düzeyi ortalama 6 yıldır. Kadınların ve kırsalda yaşayan nüfusun okuma yazma oranı düşüktür. Türkiye>de kitap ve gazete okuma oranı aynı gelişmişlik düzeyine sahip ülkelere göre oldukça düşüktür. Okul çağındaki çocukve gençlerin çoğunun ders dışında okur-yazar olmadıkları görülüyor. Bu bağlamda toplumun kültür karnesi ile ders dışı okur- yazarlık düzeyi arasında bir ilişki görülmektedir. Türkiye ’de kültüre verilen önem bütçe ile doğru orantılıda: Türkiye’de kitap ve gazete okuma oranı oldukça düşüktitr. Bu durum ülkemizin kültürel gelişimi için önemli bir tehdittir. Birçok toplumsal sorunun temelinde işte bu kültür temelli okuma, yazma ve sanatsal etkinliklere katılımda yaşanan sorunların olduğunu inancındayız. Bu nedenle ülkemiz için güncel gereksinimler doğrultusunda kültür politikası oluşturarak aydınlık bir geleceğe taşımak, demokratik ve bilinçli bireyler yaratmak adına büyük önem taşımaktadır.

Anahtar Sözcükler: Kitap okuma; okuma kültürü; kültür karnesi; kütüphane kullanma bilinci; Türkiye..

Abstract

The development level of the country is directly related to cultural-based reading of that country. Turkey’s level of education an average of about six years. Still there is an illiterate population of women and men which are located in country side has significant influence on cultural level of''society. Turkey’s level of reading books and newspapers is far behind the countries with the same level of sophistication and development. In generally educated propel in school-age, college and university have a serious problem in book reading. Literate level seems to be very low. In this context, curricular culture of the society directly related to the level of' literacy. Turkey’s proportionally culture budget is directly related the given importance. In Turkey, reading books and newspapers ratio seriously is problematic. Turkey’s bright f future is depend on society’s educate and a serious cultural policy. For a certain democratic maturity and active citizens cultural policy is important and without this Turkey cannot built a safety and democratic society.. On the basis of the fact that many problems we live in today depend on lag of culture-based reading, writing, participate in artistic activities.

Keywords: Reading books; reading culture; the culture level of society; consciousness of library using; Turkey.

(2)

324 Konuk Yazar /GuestAuthor İbrahim Ortaş

İnsanlığınve Uygarlığın Yaratıcısı Kitaptır

Kitaplar; bilgiyi gelecek kuşaklara aktarmanın en önemli araçlarıdır. Kitap her hangi bir kişinin ürettiği veya derlediği bilgi ve birikimi kısa sürede başkalarının öğrenmesine olanak sağlamaktadır.Kitabındeğeriancak bilgiye gereksinim duyan ve ondan yararlananlar tarafından bilinmektedir.

2000 yıl öncesinden Ovidius’da (İ. Ö. 43 - İ. S. 17) «Gençlerini kitapla beslemeyen toplumların sonu acıdır'” uyarısını yapmıştır Benzer şekilde Benjamin Franklin’e atfen “Bir ülkede okumaya karşı istek artmadıkça, gaflet ve gafletten doğacak felâket azalmaz””

denilmektedir Japon felsefesi “sadece vücudumuzdaki değil, zihnimizdeki ve ruhumuzdaki kirlenmeyi deakan suya bırakmamız gerekiyor. O zaman banyoya mini bir kitaplık yaptırarak dünyadan uzaklaşmak şart” görüşüne sahiptir BirFinlandiya atasözü: “Kitaplıklar demokrasinin

kaleleridir”” demektedir

Bu bağlamda okumayan, kitapla beslenmeyen toplumların geleceği sorunlu olacaktır Kitap okumak beynin beslenmesinin önemli kavnaklarındandır Hatta kitap okuma günlük stresten kurtulmak ve deşarj olmak için önerilmektedir Kitap okumanın, gazete okumaktan farklı bir olgu olduğu belirlenmiş ve bu fark uzmanlar tarafından da dile getirilmiştir. Kitap okumakgazeteokumaktan pek çok yönüyle ayrılanbir olgudur vebu uzmanlar tarafından da vurgulanmıştır. Bülent Ecevit Üniversitesi öğretimüyesi Dr. ŞahruPiltenülkemizde gençlerin yüzde 61’ini hiç kitap okumadığını belirtiyor.1 Kitap üretiminden çok okunmasında düşüş gözlenirken, BakırköyPsikiyatri Tedavi ve Araştırma Merkezi’nin (BAPAM) yaptığı bireysel silahlanma araştırmasında son beş yılda bireysel silahlanmanın yüzde 50 oranında arttığı belirtilmektedir.2

1 Püten (2012).Okuma ahşkanhğmda ürküten ^tatistikter. 10 Hdm 2012tarihle http:/'/www.pusulagazetesi.com.tr,/haber.php?havns=2&va zilim=haberler&osmanli=hdetav&aid=11857&titlem=11857&arsiv=1 adresinden erişildi.

2 Az kitapçok silah. 15 Ocak 2013 tarihinde http://www.birgunabone.net/actuels_index.php?news_code=1358243623&year=2013&month=0 1&day=15 adresinden erişildi.

Bireylerin ve toplumların gelişmişlik düzeyi, kendilerini geliştirmelerine bağlıdır Kişininkendisini geliştirmesi uzun soluklu eğitim ve öğrenim sürecini gerektirir, aynı zamanda bir bilinç ve aydınlanmayı zorunlu kılar. Her şeyden önce kişinin ne aradığını bilmesi, kendine değer vermesini gerektirir. İnsanın kendisinedeğer vermesi iki temel öğeye dayanır:

• Vücuduna değer vermek; sağlıklı beslenmek, temizolmak,güzel ve yakışanı giymektir. • Beynine değer vermek; okumak ve kültürel alt yapınızıgüçlendirmektir

Beyin bilimcileri beyninkapasitesini postaneye bağlantı yapan birer telefon abonesinin

çokluğuna benzetirler. Beyin ne kadar girdialıyorsa kapasitesi de okadar artmaktadırYapılan birçok araştırma duymave görmenin doğrudan okumak kadar etkili olmadığını göstermektedir. İnsanının düşünce zenginliği ve gelişimi kitap okuma ile zenginleşmektedir Bilgi ve kelime

daracığımızıgeliştirmek ve zihnimizikuvvetlendirmekkitap okumakla gelişmektedir. Okumak ve yazmaktan haz duymaya zihnimizi canlı tutmayıve kararverme yeteneğimizi geliştirmeyi

ve insanı olgunlaşması ve erdemli kılınmasını sağlar

Yeterince sanayileşmemiş,adaletsistemini yeterince oturtamamış, toplumsal sorunlarını

çözememiş bir ülkeyiz. Aşağıdaki göstergelerden de izleneceği gibi bunun maddi temelinde eğitimin yetersizliği ilk sırada gedmektedir. Bu durum yetersiz eğitimin yanı sıra, kültürel göstergelere göre de yetersiz görülmektedir. Ülkemizde günlük okunan kitap, gazete ve diğer kültürelyayın göstergeleri bunun en ciddi kanıtıdır. Aşağıda görülebileceği gibiülkemiz insani

gelişmişlik endeksi sıralamasında ciddi anlamda geride ve sorunlu görülmektedir. Türkiye bazı alanlarda şekilsel olarak önde görülebilmekte ancak öz ve içerik yönünden gerilerde

görülmektedir. Örneğin bilimsel makaleüretme konusunda 17. sırada olmamıza rağmen kalite olarak 43. sırada yer alabilmekteyiz (Ortaş, 2013 a).

(3)

Türkiye ve Dünyada KitapOkuma Değerlerinin Karşılaştırmasıve Sosyal YaşamımızaEtkileri

Comparison ofTurkey and, the World oReading B—Qk VC-Pe and ThİL Impact Q2 Or SocialLife 325

Türkiye demokrasi, basın özgürlüğü ve diğer özgürlükler yönünde de dünyada

büyüklüğüne yakışmayan ölçüde gerilerde bulunmaktadır. Ülkemiz bilim ve teknolojide emekleme aşamasında bilgili, deneyimli, kendi konusunda yetkin insanları konuşturmak veya varsa onların birikimlerini diğer insanlara ulaştırmayı önemsemelidir. Bu bağlamda kişinin demokrasi bilincine ulaşmasında kitabın önemli rolü bulunmaktadır. “Bir kitap okudum

dünyam değişti”anlayışı bu şekilde sağlanmış olmalı ki, kişinin bütünzihinsel yapısını yeniden

sorgulatır hale getirmiştir. Gelişmiş toplumlar nitelikli insanyetiştirmeyianalitik düşünme yolu

ilefarklılıklara kapıyı açarak sağlamaktadırlar.Bütün bu sorunluendeksler doğrudan eğitim ve

kültürelalt yapısının gelişmişliği ile ilgiliolup, bunun enolumsuzyansımalarından biri giderek

artan kadın cinayetleridir

Türkiye’nin Okur-Yazar DüzeyiÇok Düşük

Ülkemiz halen kitap okuma konusunda kendi büyüklüğündeki ülkeler ile kıyaslandığında arzulanandüzeydedeğildir;Bunun nedeni, doğal olarak Osmanlı’da ve Cumhuriyetile başlayan güçlü okullaşma ve eğitim öğretim seferberliğine rağmen istenilen düzeye getirilememiş

olmasındandır Bunda halen ülkemizde okullaşma oranının 5.5-6.5 yıl olmasınınyadsınamaz

bir payı bulunmaktadır Bu oran OECD ve Avrupa ülkelerinde 11.6 yıl iken Ortadoğu ülkelerinde 5.7 yıl düzeyindedir Entelektüel okuryazarlığı ve sonuçta zihinsel becerileri yüksekkişi aydın olarak tanımlanıyor. Özdemir (2006) tarafından akademik dünyada yapılan

çalışmada araştırmacıların yüzde 16’sının hiç kitap okumadığı yüzde 72’sinin de ayda bir

kitap okuduğu anlaşılmıştır Araştırmanın diğer sonuçları arasında akademisyenlerin aynı zamanda yazmadıkları da anlaşılmıştır Akademisyenlerin yüzde 78’inin günlük gazete veya halka yönelik dergilere yazı yazmadıkları, düzenli yazanların ise sadece yüzde 2,7 oranında kaldığı ortaya çıkmıştır İnsana, topluma, doğaya duyarlılık gösteren kişiler olarak tanımlanan üniversitelilerin bu duyarlılıkların en somut göstergesi de “yazma” olarak kabul edilirse, hem entelektüel hem de aydın sayısının üniversitelerimizdeyetersiz olduğu görülmektedir.

TÜİK (2013) eğitim verilerine göre Türk halkının ortalama yüzde 10’u halen okuma yazma bilmemektedir Oranlar açılırsa okuma yazma bilmeyen vatandaş sayısının 2 milyon 784 bin 257 (yüzde 5), okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen vatandaş sayısının ise

3 milyon 784 bin 667 (yüzde 7) olduğu görülme'ktedir. Kadınların okuma yazma bilmeme oranı daha yüksek olup, söz konusu oran Doğu bölgelerimizde yüzde 30’ların üzerindedir Aynı istatistiklere göreTürk halkınınyüzde 28’i ilkokul mezunu, yüzde 22’si lise, yüzde 21’i

ortaokul,yüzde 11’si ise üniversitemezunudur(TÜİK 2013).

151- YAŞ EĞİTİM DURUMUNA GÖRE NÜFUSUN DAĞILIMI, 2012

İlkokul mezunu; 15,220,028; 28% Yüksekokul veya fakülte mezunu; 5.913,187; 11% Doktora mezunu; 122,619; 0% Ortaokul veya dengi

okul mezunu; 2.849,999; 5%

Yüksek lisans mezunu; 416,741;

1%

Tl”lDI/İVC

Lise veya dengi okul

I

UKMlt

mezunu;

12.096.830; 22%

-I Okuma yazma bilmeyen; \ 2,784,257; 5%

Okuma yazma bilen fakat bir okU

bitirmeyen; 3,784,667; 7%

(4)

Kaynak: 17 Aralık 2013 tarihinde http://www.aktifaaber.com/turkiyede-okur-yazar-sayisi- artiyor-772963h.htmadresinden erişildi (Gazete okuma istatistiği, 2013).

Türkiye’nin Kültür Karnesi

Bu sorularıncevabı kolayolmamakla birlikte yeni sorulacak sorular ilekonu daha iyi anlaşılabilir: • Türkiye’nindünyadaki genel göstergeleri nelerdir?

• Toplumunsosyal gelişmişliği ileekonomik gelişmişliği arasında bir ilişki varmıdır?

• Türkiye’nineğitim düzeyi ilekitap okuma düzeyi arasında bir ilişki varmıdır?

• Türkiye’nin kültüre verdiği önemnedir?

• Türkiye’de değişiksosyal gelişmişlikdüzeyindeki topluluklarının okuma alışkanlıkları nedir?

• Siyasi dünyagörüşleri ile kitap okuma alışkanlığıarasındaki bir ilişki varmıdır?

Bütün bu sorular her birimizin sık sık kendimize ve çevremize sorduğu sorulardır.

Ayrıca bu soruların muhatabı olan eğitim düzeyimiz ve onun nesnesinin iyi tanınması ile

anlaşılabilir. Eğitimin öznesi insandır. Nitelikli insan kendini eğitmiş, kültürel alt yapısı

gelişmiş insandır. Eğitim bu anlamda insanı, doğayı değiştirecek ve üretimi sağlayacak bir araç olarak görmektedir. İnsanındoğayı elde ettiği eğitim iledeğiştirmesi, üretmesi ve dönüştürmesi sürecindekendisi de değişmekte ve böylece diyalektik sürecin bir parçasıolmaktadır. Yalnızca eğitim insanı ileriye doğru evirirveyaşama kültürel birikimi ile anlam katar. Eğitim kültürel

zenginlik katarak bireyin ve toplumun aydınlanmasını sağlar.

Bağımsız Eğitimciler Sendikası ARGE Kurulu’nun araştırmasına göre Türkiye’de halkkütüphanesi sayısı 14123, ancak kütüphane başına düşen kahvehane sayısı ise 430 kadar. Bursa İl Halk Kütüphanesi MüdürüİsaBekleviç, Türkiye’de 600 bin kahvehane bulunduğunu ve Türkiye’de kitap okuma ihtiyacının 235. sırada yer aldığını belirtiyor (Bekleviç, 2014). Yapılan küçük bir hesaba göre ülkemizde 53 bin 116 kişiye 1 kütüphane düşerken 125 kişiye

1 kahvehane düşmektedir. Türkiye’de mevcut 1412 tane halk kütüphanesine Kültür ve

Turizm Bakanlığı’nın 2011 yılı itibarıyla ayırdığı bütçe ise 5 milyon TL civarındadır (Kültür istatistikleri, 2010). Türkiye’nin kitap ve kültüreverdiği önemle gelişmişlik endeksi değerleri arasında doğrudan bir ilişki bulunmaktadır. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafındanyayımlanan İnsaniGelişme Endeksi (İGE) insani gelişmeyi, gelirin yanı sıra eğitim ve sağlığa ilişkingöstergeleri dedikkate alarak ölçmeyi hedefleyen bir endekstir. Genel ifade ile

bir ülkede milli gelirartışınınyüksek oluşu o ülkenin gelişmiş bir ülke olarak adlandırılabilmesi

arasında doğrudan bir ilişkibulunmamaktadır. Çoğu petrol üreticisi zengin ülkede İGE’ninçok düşük olduğu gerçeği bu olguyu oluşturmaktadır. Ekonomik açıdan kalkınmış birçok ülkede sosyal sorunların çözülemediğinin görülmesi; ekonomik büyüme veinsani gelişme arasındaki ilişkinin daha iyi kurulması gereğini ortaya çıkarmıştır (İnsani Gelişme Endeksi, 2011).

Türkiye’nin İGE değeri 2010 yılında 0,679 olup, bu değer ile Türkiye 169ülkearasında 83. sırada yer almaktadır. Nitekim yalnız gelirin esas alındığı sıralamada Türkiye’nin 59.

sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye, ekonomik anlamda son yıllarda gösterdiği önemli

ilerlemelere rağmen İGE sıralamasında (İnsani Gelişme Endeksi, 2011) istenilen düzeyde

gelişmediği verileriletespitlidir:

• Türkiyeyolsuzlukta ilk 22 ülke arasındayeralmaktadır(Aktan ve Vural, 2013),

• Uluslararası Saydamlık Örgütü (Transparency International) nün 2008 yılında

yayımladığı Yolsuzluk Algılama Endeksi’nde Türkiye, 180ülke içinde 58. 2009 yılında

3

Bağımsız Eğitimciler Sendikası AR-GE Kurulu Türkiye’nin kitap okumaalışkanlığı üzerine bir araştırma yaptı. 10 Ekim 2012tarihinde http://www.maddevemana.com/?Syf=18&Hbr=351023&/Ba%C4%9F%C4%B1ms%C4%B1z-E%C4%9Firimciler-Sendikas%C4%B1- AR-GE-Kurulu-T%C3%BCrkiyenin-kitap-okuma-al%C4%B1%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%Bl--^C3%BCzerine-bir-ara%C5%9Ft%C4%B1rma-yapt%C4%B1 .-Haz%C4%B1rlanan-AR-G adresinden erişildi.

(5)

Com2artŞ—n ofTurkeyand, the World. —fReadtngB^PkVU-Pe and ThİL Impact on Or Social Life 327 61. sıradayeralmıştır. Dünya Yolsuzluk Endeksi’ne göre 177 ülke arasında Türkiye 50

puanla53. sıradayeralmaktadır(Transparency International 2013).

• Birleşmiş Milletler 2012 İnsani Gelişmişlik Endeksi’ndeTürkiye 187ülkearasında 90.

Sıradadır (İnsani GelişmeEndeksi, 2013).

• Milliyet Gazetesi (2012b)’nin The Economist dergisine dayandırarak verdiği bilgide

“2011 Dünya Demokrasi Endeksi” nde Türkiye 167 ülke arasında 88. sıradadır. Bu

göstergelerle Türkiye “Melez Rejimler” kategorisinde yer almıştır.

• Cinsiyete Dayalı Gelişmişlik Endeksi’nde Türkiye, Pakistan ve Birleşik Arap

Emirliklerinin arkasında olup, 109 ülke arasında 101. sıradadır (Anonumus, 2013).

Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği 2010 raporunda, 134 ülke arasında Türkiye’ye 128.

Sıradır(Anonumus, 2013).

• Freedom House 2012 Dünyada Özgürlükler Raporu’na göre, Türkiye kısmen özgür

bir ülkedir (Hasol, 2013). Ayrıca aynı kaynaktaki Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü

2012/2013 Basın Özgürlüğü Endeksi’ne göre 179ülke arasındaTürkiye 154. sıradadır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)’ne göre, üye 47 devlet içinde Türkiye

en fazla dosyası olan ve en fazla hak ihlali yapan devlet olarak anılmaktadır. Dünya

EkonomikForumuKadın-Erkek Eşitliği Raporuna göre Türkiye 135 ülke içinde 122.

Sıradadır (Cerrahoğlu,2010).Ulengin (2012) raporundaLegatum Institute Uluslararası

RefahEndeksi’ndeTürkiye 110 ülke içinde 75. sıradadırveAvrupa’nın toplumsal refah bakımından en geri ülkesidir. Refah düzeyi, kişi başına ortalama gelir yönünden 35

OECDülkeiçinde 31.sıra ile sondan gelmektedir. Türkiye küresel rekabet gücü yönünden

2012-2013yılı içinDünyada 43. sıradadır.Fikri Mülkiyet Haklarıbakımından 144 ülke

arasında 86’nci sırada bulunuyor (Hasol, 2012).

• Serim (2012)’inTÜİK 2010 verilerine dayandırarak rapor ettiğinegöre Türkiye’de “15

+” yaş eğitim durumu şöyledir: İlkokul ve altı yüzde 42, ilköğretim ya da ortaokul

bitirenler yüzde 23, lise ve dengi okul mezunları yüzde 21, fakülte ve yüksekokul

mezunu yüzde 8,yükseklisans ve doktorayapanlaryüzde 1, bilinmeyenler ise yüzde 5.

• Uras (2012)’m TÜİK 2011 verilerine dayandırarak belirttiğine göre Türkiye’deher 100

kişiden 16.1 kişi toplamda yaklaşık 12 milyon insan yoksul. Dünya Bankası’na göre

ise Türkiye nüfusunun yüzde 18.1’i ve kırsal kesimin yüzde 34’ü yoksulluk sınırının

altında yaşamaktadır (Saltık, 2012).

• The Global Competitiveness Report(2012)’a göre Türkiye 778 milyar ABD doları ile

toplam milli gelirde dünyanın 18. büyük ekonomisidir. Ancak kişi başı milli gelire göre

sıralamada Türkiye 14.000 ABD Doları ile dünyada 64. sıradaolup, ortadabir çarpıklık

bulunmaktadır.

• BirleşmişMilletler (BM) “İnsani Gelişmişlik Endeksi’nde (IGE,2011) Türkiye’ye 187 ülke arasında 92. sırada yer verilmiştir. Bu sonuçla Türkiye, “yüksek insani gelişme”

sınıfındaki ülkeler ortalaması ile Avrupa ve Orta Asya ülkeleri ortalamasının altında kalmıştır.

• Avrupa ülkelerinde kitap okuma ortalaması ihtiyaç sıralamasının 18. sırasında yer alırkenTürkiye’de ise 222. sıradayer almaktadır (Anonumus, 2013).

• Dünyadaçocuklaraözel günlerde kitap hediye edilmesi sıralamasında Türkiye 180 ülke içinde 140’ıncı sıradayeralmaktadır (Anonumus, 2013).

• Birleşmiş Milletler araştırmasına göre kitap için Norveçli yılda 137, Alman 122,

Belçikalı ve Avustralyalı 100, Güney Koreli 39 Dolar ayırmaktadır. Bu rakamlar Dünya ortalamasında 1,3 Dolar’dır. Ülkemizde ise bir kişi kitaba yılda ancak 0,45 Dolar yani 45 sentayırabilmektedir (Türkiye’de KitapOkuma Oranı, 2013).

(6)

Düzenli kitap okuma oranındaJaponyayüzde 14, ABD yüzde 12, İngiltere ve Fransa

yüzde 21 olup, ülkemizde ise bu oranın çok düşük olduğu (%2) tahmin edilmektedir (Türkiye’de Kitap Okuma Oranı, 2013).

• TÜİK, Uluslararası Standart Kitap Numarası (ISBN) 2011 istatistikleri ’ne göre Türkiye’deher 100kişiden sadece 4,5 kişi kitap okumaktadır (Anonumus, 2013).

• Birleşmiş Milletler İnsani Gelişim Raporu’nda, kitap okuma oranında Türkiye, Malezya, Libya ve Ermenistan gibi ülkelerinbulunduğu 173 ülke arasında 86. sıradadır

(Türkiye’de kitap okuma oranı, 2013).

Türkiye kültür karnesi doğal olarak ülkenin yetişmiş insan gücü, gelişmişlik ve

kalkınmasına da etki etmektedir. Bu bağlamda yapılan değerlendirmede Türkiye bilim ve

teknoloji yaratamıyor ve ekonomik büyüklüğünün çok gerisinde bir gelişmişlik endeksi

değerlerine sahiptir. Tabbo’da da görüldüğü gibi Türkiye küresel yaratıcılık ve gelişmişlik

indeksinde Dünya sıralamasının gerilerinde yer almaktadır.

Puan (0-100) Sıra (142 ülke)

(Tablo): Türkiye’nin Gelişmişlik ve Kültürel Düzeyine Bağlı OlarakİnovasyonGöstergeleri(Yüzlek, 2013).

Küreselİnovasyon Endeksi (2013) 36.0 68

Küreselinovasyon Endeksi (2012) 34.1 74

Siyasiistikrar 43.4 117

Basınözgürlüğü 53.4 123

GSMH'nin yüzdeolarakeğitimharcamalar 2.6 101

Okuma,matematik ve bilimde PISA skalası 454.5 44

GSMH’nin yüzdeolarakARGEharcamaları 0.8 38

GSMH’nin yüzdesiolaraközel sektörünARGE 0.4 37

harcamaları

Üniversite/sanayi araştırmaişbirliği 42.8 69

Ekolojik sürdürülebilirlik 31.2 64

Çevreselperformans 44.8 104

Türkiye’deYayınlanan Kitaplar veAlanlara GöreDağılımı

Türkiye Yayıncılar Birliği’nin Kültür ve Turizm Bakanlığı ISBN Ajansı ile Telif Hakları ve

Sinema Genel Müdürlüğü verilerine göre 2011 yılında 43.200, 2012 yılında ise 42.626 çeşit kitap yayınlanmıştır (TOKH, 2011). Karşılaştırmalı analizegöre herikiyılda kişi başına düşen

kitap sayısı 2011 yılında6,8 ve2012 yılında ise 6,4 olarak belirlenmiştir. Tabii üretilen kitapların

tümününokunduğu varsayımı ile bu değerler üretilmiştir. Yıllık kitap okuma oranı % 7.2 olarak

belirlenmiştir.

Kültür veTurizm Bakanlığı 2009’da ISBN alan kitap sayısı, yıllara vekonularına göre dağılımına ilişkin verilerine göre 2009‘da 31 bin 286, 2010’da 35 bin 767, 2011’de 43 bin

96, 2012’de 42 bin 626, 25 Mart 2013’e kadar 10 bin 773 ve toplamda 5 yılda 163 bin 548 kitap basılmıştır (TOKH, 2011). Basılanher kitabın satıldığını ve her bir kopyanında 3’er kişi

tarafından okunduğu varsayılsa dahi Türkiye’de bir yılda ortalama 98 bin 128 kişinin kitap okuduğu ortaya çıkıyor. Bu hesaba göre, bir yıllık süre boyuncaherhangi bir kitap okumuş kişi

sayısının 100 binbile olmadığıortaya çıkmaktadır.

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından okullara ücretsiz dağıtılan ders kitapları dâhil olmak üzere 2012 yılında toplam 480.257.824 adet kitap üretilmiştir. Bu kitaplar için 293.257.824 adet bandrol satın alınmış olup, 2012 yılında ilk ve orta öğretim öğrencilerine 187.000.000 adet ücretsiz ders kitabı dağıtılmıştır (Türkiye Yayrncılar Birliği, 2013). TÜİK (2012)

rakamlarına göre ise Türkiye’nin nüfusu 74.724.269 olup, 2012 yılında kişi başına 6,4 adet kitap düşmektedir. 2011’de Türkiye’de 43 bin 200 çeşit kitap yayımlanmış ve 493 milyon 469 bin 590 adet kitap üretilmiş ve bu sayılara göre kişi başına düşen kitap sayısı 6,8 adet olmaktadır. Japonya’da yılda ortalama 4 milyar 200 milyon kitap basıldığı düşünülürse bu

(7)

Compartş—n ofTurkey and, the World. —fReadtng Book 'Va-ue and Teir Impact on Or SocialLife 329

verilerışığındaTürkiye’de kişibaşına çok az kitap okunduğu görülüyor. Bu veriler gözönüne

alındığında, geçen yıla göre yayımlanan kitap çeşidinde yüzde 2; üretilen kitap adedinde

yüzde 3 oranında düşüş olduğu belirlenmiştir (Türkiye Yayıncılar Birliği, 2013). 2012 yılında

üretilen42.626başlık kitabın konularına göredağılımı ise şöyledir; Genel Konular 452 başlık, Felsefe ve Psikoloji 1.137 başlık, Din 2.726 başlık, Toplum Bilimleri 14.342 başlık,Dilve Dil Bilim 504başlık, Doğa Bilimleri ve Matematik 461 başlık, Teknoloji veUygulamalı Bilimler 1.954 başlık, Güzel Sanatlar 1.270 başlık, Edebiyat 15.034 başlık, Coğrafya ve Tarih 2.664 başlık, konusu belirtilmemiş 2.082 başlık (Türkiye Yaymcılar Birliği, 2013). Geçmiş yıllara

bakıldığındayayımlanan başlık adedindegözlenen düzenli artışın 2012 yılında düşüşe geçtiği gözlenmektedir; 2007’de 32.150 çeşit, 2008’de 32.342 çeşit, 2009’da 31.414 çeşit, 2010’da 34.363 çeşit, 2011’de 43.190 çeşit (Türkiye Yayıncılar Birliği, 2013). 2012 yılında 42.626 adet ileyüzde2 oranında düşüş olmuştur.

Basılan kitapların büyük bölümünün edebiyatve toplum bilimleri alanlarında eserler

olduğu anlaşılmaktadır. Son5yıldagenelkonularda3bin 745, felsefeve psikoloji dalında 6bin

126, din dalında 11 bin 86, dil ve dilbilim dalında 2 bin 279, teknoloji dalında 9 bin 110, güzel

sanatlar dalında 5 bin 292, coğrafya ve tarih dalında 11 bin 841 kitap yayımlanmıştır.

8 milyon nüfusa sahip Azerbaycan’da kitaplar ortalama 100 bin tirajla basılırken 75 milyonluk Türkiye’de bu rakam ortalama 2-4 bin dolayındadır. En iyi ortalama ile Türkiye’de

okuma alışkanlığına sahip kişi sayısı 70 bin dolayında olmaktadır. Bir başka medyabilgisine

göre “Japon yılda ortalama 25, İsviçreli 10,Fransız 7 kitap okurken, Türkiye’de bir kişion yılda

birkitap okuyor” (Türkiye’dekitap okuma oranı, (2013).

Devlet KitabaKarşıHep Mesafeli Davrandı

Az okuduğumuzu somut veriler ile biliyoruz. Ancak az okumakla kalmıyoruz, kitaba karşı

da halen bilinçsizce bir saldırı ve düşmanlık bulunmaktadır. Türkiye’nin bütün olağanüstü

yönetim dönemlerinde kitap devlet tarafından zararlı gösterilmiştir. Dünya 20. yüzyılda önemli, değişimler ile anılmış olup, 1950’li yıllardan sonra teknoloji devrimi yaşanmış,

Biyoteknoloji, bilişim ve dijital devrimler yaşanırken ülkemiz değişime direnmiş darbeler ve iktidarbaskıları ile gençliğini baskılamakla kalmamış aynı zamanda kitaba karşı da bir tavır alınmıştır. Yakalanan kişilerin üzerindeki her türlü malzemenin yanına “örgütsel doküman diye” sahaflarda satılan kitaplarda konularak suç unsuru olaraklanseedilmiştir. Neyin yasak

neyin yasak olmadığı/olması gerektiği halen bilinmemektedir. Duruma göre yer yer kolluk

kuvvetleri eski alışkanlıklarında etkisi ile halen kitabı suç saymaktadır. Dünyada bilimsel ve teknolojik dönüşümler sağlanırken Türkiye’nin genç dinamik nüfusu soğuk savaşa kurban

edilmiştir. Eylül 2012 deTürkcell’in davetlisiolarak bu yıl4. kezdüzenlenen Türkcell Liderler

Zirvesi için Türkiye’ye gelen eski Amerikan BaşkanYardımcısı Oscar ve Nobel ödüllü,Apple Yönetim Kurulu Üyesi ve Google Danışmanı, dünyaca ünlü politikacıAlbertArnold Al Gore,

iletişimde matbaadan sonraki devrimin dijital olduğunu belirterek, “Osmanlı İmparatorluğu matbaaicat edildikten hemen sonra matbaayı yasakladı. Böylece kendi topraklarında bulunan ülkeler bilgiden yoksun kaldı, Osmanlı ilkini kaçırdı ama ikincisi elinizde'’” demiştir (Ortaş,

2013b).Al Gore, hattakendi ifadesi ile Amerika’nın 1969 yılındaAy’açıkarken yaş ortalaması 26 olan birekipilehazırlık yaptığını ifade ederek, Türkiyegenç nüfusa sahip ve bu potansiyeli kullanarak “elindedijital çağı yakalayacakbirgüçvar”demiştir.

Tespit doğrudur, Gutenberg’in matbaayı icat etmesinin iletişim adına büyük bir

devrim olduğu gerçeğini bilemeyen ve çağını iyi analiz edemeyen Osmanlı bu şansı tercihen

kullanmadı. Günümüzde bu gerçeği analiz eden sınırlı sayıda insanımız var ancak ülkemizde liyakate dayalı bir devlet bürokrasi yönetimi sağlanmadığı için altyapı ve mekanizma yaratılmamaktadır.Ülkemizde kültüre ve okumaya olan gereksinimin, KültürBakanlığı TOKH

(8)

(2011)verilerine göre çok fazlaolmadığı yönündedir. Çünkü ülkemizde işe girmek ve belirli bir ortamda dikey olarak makamsahibi olmak içinbilgi ve liyakatsahibi olunmasının çoğu zaman

yetersizkaldığı yaşanarak görülmektedir. Çoğu kişi çalışarak yorularakbilgi ve görgüsüile bir

yere gelmek yerine sırtını güç merkezlerine dayanmayı, iktidarların etrafında pervane olarak

sağlamayı yeğlemekte. Ne yazık ki günümüzde birçok alanda liyakat sahibi ve nitelikli kişilerin

kurumlarda belirli yerlere gelmesi neredeyse mümkün değildir. Bunun yerine otorite ve güç odaklarınıöven, yağcılık yapan kişilerbiryerlere getirilmektedir.

Günümüz dünyasında toplumların kalkınmışlığı sadece ekonomik ve askeritemelde ele alınmamakta aynı zamanda sosyal ve kültürel alanda da kalkınmışlık gerekmektedir. Toplumların değişiminde ve yaratıcılığında kültürel kalkınma en can alıcı noktasını oluşturmaktadır. Bu

bağlamda son yıllarda dünyadaki gelişmiş ölçütlerinde maddi zenginlikten ziyade “insani

gelişmişlik” ölçütleridikkate alınmaktadır.

Bugünüzerindeyaşadığımızdünyanın en önemli tecrübesi, okuyarakdüşünsel zenginlik ve donanıma sahip bireyler topluluğunun karşılaştığı sorunları daha kolay sorguladıkları ve

aştıklarını gösteriyor. Bu bağlamda kişilerin düşünsel, yaratıcı ve özgüvenli yetişmelerinde

okuma en etkili unsurdur. Okuyan ve sorgulayan öz güveni gelişmiş bireylerin çoğunlukta

bulunduğu toplumların gelişmişlik düzeyinin okumayan toplumlardan daha yüksek olduğu birçok istatistik!veri ilebelirlenmiş durumdadır.

Dünyada öğrenmenin verdiği mutluluğu hiçbir şey vermez. Etkili öğrenmede ancak

nesne ve olguları sınıflamak ile sağlanabilir. Bildiği kadarı ile beyin; her şeye bir tanım

vererek kendinde depoluyor. Depoladığı bilgiyi kişi beyninde sınıflandırabildiği ve kritik

aşamadan geçirdikten sonra yararlı duruma dönüştürebilmektedir. Kişinin okuyarak beyninde bilgiyi depolaması önemlidir ancak bilginin nasıl depolandığı çok daha önemlidir. Bilginin sınıflandırması ve küçük ayrıntılarabölünerekgruplandırılması öğrenmeyikolaylaştırmaktadır. Sanırım Aristo’dan buyana sınıflandırma yönünde ensistematik çalışan meslek örgütlerinden biri taksonomisi biyologlar, diğeri de günümüzde kütüphanecilerdir.

Halkımız kütüphaneciyi nasıl tanımlıyor bilmiyorum ancak ben “bilgiye ulaşmamızı

kolaylaştıran” meslek olarak tanımlıyorum. Günümüzdeözellikle üniversite kütüphanelerinin

adı Kütüphane ve Dokümantasyon Merkezleri olarak tanımlanmaktadır. Toffler (2011)

“Geleceğin cahilleri okuma yazma bilmeyenler değil, bilgiye nasıl erişeceğini bilmeyenler

olacaktır” şeklindekiifadesi önemli bir tespittir.

Bilişim teknolojileri devrimi ile bir anda milyonlarca bilginin günlük olarak üretildiği dünyada deniliyor ki bütün bilgiyiezberlemek zorundadeğilsiniz, önemli olan“bilginin nerde

olduğunu ve nasıl ulaşılacağınıbilmektir”. Okuyucu ve araştırıcı içinbilginin nerde olduğunu

bilmek veya ne aradığını bilmek çok önemlidir. Çoğu öğrencimiz ve araştırmacı halen bilgiye

nasıl ulaşacağını bilmediğini görüyor ve gözlüyoruz. Çağımızda çağdaş birey ve iyi eğitilmiş bireyinen önemli özelliğibilgiye ulaşmayı bilebiliyor olması iledoğrudan ilişkilidir.

Bu toplumlarda çağdaş yaşam birey olarak tanımlanan okuyan, düşünen, sorgulayan, kritik eleştiri yapabilen ve gereksinim duyduğu bilgiye erişme kaynaklarını bilen kişidir. Bu

bağlamda düzenlibilgiyeerişen, okuyan okuduğunueleştirelgözle yapankişilergenelde“başarılı

ve üretken”olmaktadırlar. Toplumlarıngelişmesi için düzenli okuyan ve eleştiriye sahipbilgiyi

dönüştüren kişilerin sayılarının belirli birdüzeyinüzerinde olması gerekir. Bu bağlamda bütün dünyada gelişmişlik ile okuma alışkanlığı arasındaki ilişki hep merak konusudur. Ülkemiz hakkında da çoğu zaman benimde içinde olduğum birçok insan okuma konusunda dünyada yayınlanan bazı rakamları kullanarak değerlendirme yapmaktayız. Ancak bu veriler Yayıncılar Birliği ve matbaalardan alınan verileredayandırılmaktadır. İlk defaKültür Bakanlığıtarafından 2011 yılında Sayın Prof. Dr. Onur Bilge Kula’nın Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürü

(9)

Comparison ofTurkey and, the pfRead^^ Book VOe and Ter Impact on Or SopO. Life 331

olduğu dönemde hazırlanan “Türkiye okuma kültürü haritası” (TOKH, 2011) çalışması ile

somutverilere ulaşmış olduk. Proje 26 ilde 6212 kişi ilegörüşülerek hazırlanmıştır.

Türkiye’de Kitap Okuma Alışkanlığı

Türkiye’deher 4 kişiden Tininkitap okumaalışkanlığıolduğubelirlenmiş (TOKH, 2011). 65 yaş ve üzerinin genelde kitap okumadığı, 7-14yaşgrubu çocukların yılda 12 ve üzerindekitap okudukları belirlenmiş. Muhtemelen okulun etkisi ile okumaya teşvik edilmektedirler. Kasaba

ve köydeyaşayanların genelde okumadıkları belirlenmiş. Milli Eğitim Bakanlığının 100 kitap kampanyası bu bağlamdaönemlidir.

Çocuk Vakfı Çocuk Edebiyatı Okulu tarafından 8 Eylül Temel Okuryazarlık Günü nedeniyle Türkiye’nin okuma alışkanlığı karnesi isimli bir çalışma hazırlanmış (Çocuk Vakfı

Çocuk Edebiyatı Okulu, 2006). Hazırlanan çalışmayla Türkiye'nin okuma haritası ortaya çıkarılmış olup, Türkiye’nin ortaya çıkan okuma karnesinin zayıflarla dolu olduğu görülmüştür.

Araştırmaya göre, nüfusun yüzde 88’i okuryazardır. Diğer çarpıcı sonuçlar aşağıda

listelenmektedir;

•Türkiye deçocuklar okuma becerileri açısından 35 ülkearasında28 sırada,

•İhtiyaç maddeleri sıralamasında kitap 235. sırada,

•Türkiye’de öğrencilerin sadece yüzde 19’u 25’tenfazlakitaba sahip, •Türkiye’dekitaba yılda harcanan para45 sent,

•Kütüphaneye gidenlerin sadece yüzde 8’i kitap okumaya gidiyor,

•Öğretmenlerin yüzde 33.4’ü düzenli kitap okuyor,

•Sadece dört anne babadanbiri çocuklarının okuma alışkanlığını geliştirmekiçin çaba harcıyor.

Bu verilerin doğruluğu 2013 PISA sınav sonucuna göre 15 yaş grubundaki

öğrencilerimizin 66 ülke arasında okuma-anlamada (edebiyatta) 42’inci sırada yer alması ile

dahaiyi anlaşılıyor. Türkiye aynı şekildeMatematikte 44. Fende 43. sırada yeralmış. Yeterince

okumayan ve konular üzerinde derinlemesine düşünemeyen bir nesil yetiştirdiğimiz de

anlaşılıyor. Türkiye’nin bu verilerışığındaMilli Eğitim ve Kültür Politikalarını acilen yeniden

gözden geçirmesi gerekiyor.

Kimler Ne Tür Kitaplar Okuyor

TOKH(2011) verilerinegöre Türkiye’de okunan kitapların konusu din (yüzde 18,3), edebiyat

(yüzde 19.5), eğitim (yüzde 16,2) ve tarih (yüzde 13,8) olmaktadır. Dini kaynakları yüzde 37.1

ile 65 ve üzerindeki yaşlılar, yüzde 37.1 ile kırsalda yaşayanlar ve yüzde 36.4 ile eşi hayata

olmayan vatandaşlar okumaktadır. Eğitim konusundaki kitapları da çoğunlukla 7-14 yaş gurubu

okumakta olup, dağılımı yüzde33.2 oranındadır.

Çalışmada genelde düşük gelir düzeyine sahip, kalabalık aileleri, evinde internet bağlantısı olmayan ve eşi hayata olmayan belirli bir yaşın üzerindeki kişilerin dini kaynakları

okumaya daha eğilimli olduğu belirtilmiş. Edebiyat kaynaklı kitap okuyanların isegeneldeiki

kişilik ve evlerinde internet bağlantısı olan ailelerde olduğubelirlenmiştir. Edebiyat ve eğitim

kaynaklıkitaplarınağırlıklaöğrencilertarafındanokunduğu belirlenmiştir. Edebiyatada en çok

macera, aşkve tarih kitapları okunmaktadır. Yüzde 33,7’lik bir oranla roman türü ilk sırada,

yüzde 27,1 ile öykü ikinci sıradayer almakta. En çokbaslı materyal, okunmakta olup, (94.6)

bunun oranı yüzde 54 ile kitaptır.

Bilgisayar ve İnternet OkumanınÖnündeki En Büyük Engellerden Biri

Çağımızda birçok bilgisayar programı bilgiyi ayağımıza kadar getiriyor ancak yine bilgiyi almak, algılamak, sınıflamak, bilinçli olarak ne aradığını bilmeyi gerektiriyor. Özellikle yeni sınıf el bilgisayarları ve cep telefonları ile web üzerindeki her hangi bir bilgiye ulaşmak

(10)

332 Konuk Yazar /Guest Author İbrahim Ortaş

mümkün olmamaktadır. Gazete, dergi, kitap ve diğer materyale ulaşılabilmekte, hatta kitap

yayınevleri geliştirdikleri elektronik kitap aygıtları yolu ile uydular üzerinden istenilen kitabı

istediğiniz yerde uçakta, arabada, yerde, evde okumanızı sağlamaktadırlar. Bu bağlamda internet okuyuculuğu son yıllardaartma eğilimi göstermektedirŞaşmaz ve ark., (2013) internet bağımlılığıile düzenli kitap okuma arasındaki ilişkinin olduğunu belirtikleriçalışmalarında, 16

yaş grubundakilise öğrencilerinin haftada ve aydabirkitapokuyanların internete bağımlılığının

yüzde 10.4 ve yüzde 11.8ikendahaaz kitap okuyanlarda yüzde 16.9 ve hiç kitap okumayanlarda ise yüzde 32.8 olarakbelirlemişler. Aynı çalışmada hiçbir sosyal hobisi olmayan çocukların internetbağımlılığının 2-3 katıyüksek olduğu ve kitap okumaalışkanlığının da düşük olduğu rapor edilmiştir. Genelde Türkiye’de kitap okumamanın en ciddi engeli olarakzaman bulmak

sorunu tespit edilmiştir.

Kitap Okuma Kültürü ve Alışkanlığı

İnsan için en kolay ve en etkili öğrenme yolu okumadır. İnsanlar, sahip oldukları bilgilerin

yüzde 60’ını okuyarak edinmektedir. Gelişmiş ülke toplumları, günümüzde daha fazla okuma

alışkanlığına sahip olmanın sağladığı avantajları bilim ve teknoloji alanındaki etkinlikleri ile göstermektedir. Kitap sevgisini en çok televizyon ve internet kullanımı ve bağımlılığı engellemektedir. Kadıoğlu (2013), Türkiye’nin okuma alışkanlığı konusunda resmi ve resmi olmayankanallardabirbirinden çok farklıbilgiler bulunmaktadır. 2011 yılında “yayıncılar 170

milyon adet bandrol,Milli Eğitim Bakanlığı ise 180 milyon adet bandrol almış. Çocuk kitapları için de 50 milyonadet bandrol alınmış. Budurumda toplam 400 milyonadet bandrol satılmış.

Bu rakamın toplam nüfusa bölünmesidurumunda kişi başına okunankitap sayısı 5 olarak ortaya çıkıyor ancakbu rakamın gerçeği yansıtmadığıda ortadadır. Türkiye’deher 4 kişiden biri kitap okurken yüzde 31,32’lik bir dilimhiç kitap okumadığını belirtmiş. Yüzde 43,91’lik bir bölüm

ise 1-10 arası kitap okuyan kategoride yer alıyor. Bir başka, istatistikî bilgi okurların yüzde

19,5’inin edebiyat, yüzde 18,3’ünün din, yüzde 16,2’sinin ise eğitim konulukitaplarokuduğu yönündedir. Evindekitap bulundurma durumun kişininyaşı, gelir düzeyi öğrenim durumu ve

çalışma koşulları ile doğrudanilgiliolduğu belirlenmiştir.Ancak evindehiçkitap bulundurmama oranı kamuda yöneticiler için diğerlerine göre daha yüksektir. Özellikle kırsal ve kasabalarda oturanların büyükçoğunluğuçevresinde Halk Kütüphanesi olupolmadığıkonusunda fikir sahibi

değildirler. Toplumun yüzde95.1’i kütüphaneye üye değildir. Bu oranlarçok ciddi bir yetersiz

kitap ve kültür bilinçliliğinin göstergesidir. Halkın yüzde 88.8’i Halk Kütüphanelerinden yararlanmıyor. Bu durum halk kütüphane hizmetlerinin farkında olsa dahi değişmiyor. Bu dadoğrudan insanlarımızın kültüre ne denli önem verdiğinin bir göstergesidir. Yapılan anket

çalışmasında deneklerin önemli ölçüde kütüphane hizmetlerinden yararlanmama nedeni olarak

kütüphane kullanma alışkanlıklarının bulunmaması olduğu belirtilmiştir. Toplumundüzenlive seçici olarak kitap okumadığı ve rastgele(+%.3)kitap okuduğu belirlenmiştir.

Kitap Okuma Alışkanlığı AiledeBaşlar

Kitap okuma alışkanlığı okul öncesi dönemde evdegözaşinalığı ilebaşlamalı veilkokulda bu alışkanlık ilk 3 sınıfta tamamlanmalıdır. En son 21 Haziran 2008 tarihinde İstanbul’da aynı amaçla Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün himayelerinde düzenlenen “Konuşan Kitap Şenliği”

yapıldı. Valiliklere özellikle okullarda, hem de anasınıflarından başlayarak, okuma alışkanlığı kazandırma komitelerinin kurulması istenmiştir. Genelde de çoğukişi hayatında kitap okumadığı, okuyanlarında ne okuduğunu hatırlamadığı genel kanı olarak biliniyor. Semih Poroy’un (2013)

karakterize ettiği ve Karikatür 1’de sunulan “kitap okuyun” ifadesinden de anlaşılacağı gibi salt kitap okuyun demek yerine kitap okumanın neden önemli olduğu, kitabın insan beynine ve bilincinenekattığını ve bu bilinçiletoplumun nasıl birlikte demokratik gelişmiş bir ortama taşınacağınınanlatılması ve anlaşılması gerekir.

(11)

Comparison ofTurkey and the Wed ^Reading Book !Cue and Tei, fmpaC, -U Qu, SocialLife 333

WOltt M

BftjÇ KİTAP O&LıV l

(Karikatür1)

Zamanzaman yetkililerokuma alışkanlığını geliştirmek için çaba harcıyor ancak çok da başarılı olunamıyor. Sabah gazetesinin 14 Ekim 2007 tarihli baskısında Elazığ Valisi MuammerMuşmal “Elazığ Okuyor” sloganıyla, SakaryaValisi Nuri Okutan da “Okuyan Sakarya” (Akyol, 2008) sloganıyla

kampanya başlattılar. Bazı savcılar suçlulara okuma cezası

verdiler.Gelişmeleriyakından izlemekle beraber değişen bir şey

olmuyor. Milliyet gazetesinde (2012a) yer alan bir habere göre

İzmir Bayındır Sulh Ceza mahkemesi Abdurrahman Kandemir

veAli CanerÖzdenadlıvatandaşların cezalarını kitap okuyarak ödemeye mahkûm etmiştir. Benzer durumda Kahramanmaraş

Türkoğlu hakimi bir lise öğrencisi için vermişti. Bu ve benzeri

cezaların artırmasının yaralı olacağı düşünülebilir. Amasya

Valiliği tarafından “Okuyan Amasya” kampanyası başlatılarak Amasyalıların daha fazla okuması sağlanmaya çalışılmıştır.4

Ancak sonuç yine değişmiyor. Neden okuma alışkanlığı

kazanmıyoruz? Neyapılmalı? Soruların cevabı yine ülkenin ve

toplumun kültüre ve kitaba verdiği değerle belirlenecektir.

4 “TürkiyeKitap Okuyor” Kampanyası projesL 17 Arahk 2013tarihle http:/7www.amasya.gov.tr/amasyaokuyor/mdex.htm adresmden erişildi.

Eğitimli Kesimde de Kitap Okuma Karnesi Pek Parlak Değil

Eğitim-Senyıllık araştırmasına göre, öğretmenlerin yüzde8'i hiçkitap okumuyor Yüzde 39'u isebu konuda bilgi vermek istemiyor(Okçabol, 2008, s. 649). Kitap okuma istatistiği (2013)

bilgilerine göre, kitap okuma oranının yüzde 4.5 olduğu Türkiye’de yılda sadece 23 milyon adetkitap basılıyor AB ülkelerinde yıllıkkitap harcaması 500 Dolarken Türkiye’de bu rakam 2 Dolardüzeyinde kalmış.

Gazi Üniversitesi Öğretim üyesi Prof. Dr Çağatay Özdemir tarafından 1915 öğretim üyesiyle yapılan araştırmaya göre (Özdemir, 2006), öğretim üyelerinin yüzde 21 9’u sadece

akademik yayın okuyor (Ortaş, 2005).Yüzde 56.2’si ayda bir-iki kitap okuyor Yüzde28 i ayda

bir kitap alıyor İngiltere ve Fransa’da topumun yüzde 21’i düzenli kitap okuyor “Ülkemizde

10 bin kişiden 3 kişi yılda 10 ve üzerinde kitap okuyorsa kitap kurdu sayılıyor.” 2011 verilerine göre Türkiye’de yükseköğrenim görenlerin oranı 1965’e göre 14 kat arttı. Ancak yükseköğrenim mezunlarınınkitap okuma oranının1965’in de gerisinde kaldığı dedirtiliyor Bu

veriler yükseköğretimgençliğinin okumaya çok eğilimli olmadığı yönündedir

Ders Dışı Okuma Ülkemizin En Ciddi Sorunu

DünyaBankası araştırmasına göre (Cumhuriyetgazetesi, 2013, s. 15) PISA sınav sonuçlarında

Türkiye’de 15 yaşgrubundaki öğrencilerin yüzde 25’inin okuduklarınıanaliz edip anlayabilecek

kadariyi okumadığı ve dolayısıylafonksiyonel olarak okuryazarolmadıkları ortaya çıkmıştır

PISA sonuçları uzun zamandır ülkemiz eğitim kalitesinin değişmediğini hatta günden güne kötüleştiğini verileri ile ortaya koymaktadır Bilinçli olmak, belirli bir konuda bilgi sahibi olmak,farkına varılabilirlik ancakgüçlü bir eğitim ve öğretimile sağlanır. Bilinç ve bilgi yalnız ders kitabı ile sağlanmaz. Mutlaka ders dışı okumagerekir. Kitabın kendisi eleştiridir. Kitap kendi içinde eleştirisini taşımıyorsa, okuyucuaçısından sürükleyici olmayacağı gibi eğitici ve öğretici de olmayacaktır Kitap okumak, anlamak, eleştirmekve anlatabilmekiçinkritik öneme

sahiptir(Ortaş, 2008).

Dersleri de ciddi okumadığımız ve öğrenmediğimizi görüyoruz. Temeldebilim ve bilgi üreten birülke olmadığımızbilimsel çıktılara dayanaraksöylenebilir Binlerce yıldır oluşmuş

(12)

bilgiyi de çok sınırlı sayıda kişi ancak takip edebiliyor. Bilgiyi öğrenme, yeni bilgi yaratma ve izleme günümüzde bilimin temel ilkeleri yolu ile oluşmakta ve üretilen bilgi teknoloji yolu ile geniş kitlelere yayılmakta, aynı şekilde başkalarının ürettiği bilgide izlenmektedir. İnsanlığın 12-14 binyılık brikimi dikkate alındığında kültür birikimini,insanın edindiği bilgiyi birbirine aktarması önemli bir rol oynamaktadır Dünyamız bilim dünyasıdır, bir insanın sadeceokuma vekendi deneyimleriyle kendini yetiştirmesi artık söz konusu değildim Olsa da

yaşamı öğrenmek çoğu zaman pahalıya mal olmaktadır Bu bağlamda başka insanların bilgi ve becerisine, deneyimine gereksinim duyulması çokönemli ve gereklidir de. “Amerika’yı yeniden keşfetmeye gerek yok”ifadesi bunun içinkullanılmıştır. Bir insanın emek vererek edindiği uzun

erimli bir bilgi ve tekniğin özetini, birkaç saatte dinleyerek veya uygulamailekavramak akıllı

birinsaniçin mümkündür Bunun içinbaşkasınınbilgi birikimi çeşitli etkinliklere ve davetlere katılarakkavramaya çalışmak mümkün ancak üzerine ilave okumave zihinsel egzersizyapmak

da gerekil. Çoğunlukla bilim dünyası bu tür yetkin şahsiyetleri çağırarak bilgi paylaşımı ve

etkili öğrenme yapmaktadır Hal böyle olunca ülkemizde birçok konuda bu tür etkinliklerin

eksik yapıldığı veya etkinliklere katılımın yetersiz olması nedeniyle istenen gelişmenin

sağlanamadığı bilinme'ktedir Kendimize olan güven eksikliğinin bir yansıması olarak halen

okuma alışkanlığımızı yukarıya taşıyamadık, dünyayı çoğu konuda geriden takip ediyor

olmamızın en önemli nedenlerindenbiride budur.

TV izleme Oranı ve Kitap Okuma Alışkanlığı

Özdemir (2006)’in raporladığına göre Türkiye’de dergi okuma oranı yüzde 4, gazete okuma oranı yüzde 22, radyo dinleme oranı yüzde 24, televizyon izleme oranı yüzde 95. Toplumun

yüzde 50’sinin günde birkaç saat kadar radyo dinlediği rapor edilmiştir. Yapılanistatistiklere göre Türk halkı günde ortalama 4-6 saat televizyon seyrediyor, kitap okumaya ise yılda yalnızca 6 saat vakit ayırıyor Genel olarak toplumun boş zamanlarını televizyon izleyerek (yüzde 23.7) geçirdikleri anlaşılıyor Türkiye’de kitap okuma oranı yüzde 4.5. Son yıllarda artan internet ve sosyal medya kullanımı özellikle gençlik arasında yaygınlaştığı için artık

bu konuda bağımlılıktan kaynaklı ciddi sağlık sorunları ortaya çıkmış ve tedavi edilme

konumuna gelmiştir Yavuzer (2013) televizyon izleme oranı artıkça kitap okuma alışkanlığı ortadankalkıyordiyor.Televizyonlarda şiddet içerikligörüntü izleyen çocukların ilerideşiddet eğilimli oldukları belirtiliyor Genelde gelir düzeyi yüksek olanlar ve özel sektörde üst düzey yöneticilerin zamanını kitap gazete dergi okuyarak geçirdiği belirtilmiş.

Devlet KitapOkumayı Kötü Gösterdi

12 Eylül 1980 sonrası uygulamaları sonucunda kamuoyunda kitap okumanın zararlı olduğu

izlenimi yerleşti. Böyleceülkemizdegelişen dinamik, gençliğin eleştiri yapma şansının elinden

alınarak sistemi eleştirmeyen ve kabullenen bir gençlik yaratılmasına neden oldu. Çok genç

yaşta evde başlayan ‘sus sen bilmezsin’, ‘aklın ermez’, ‘büyüğüne saygı’, ‘otoriteye saygı’,

telkinlerigençliğin kişiliğini önemli ölçüde zededemiştir Kişiliğigelişmemiş sürekli bir büyük ve babaya sırtını dayayan ve O’nun otoritesialtında kalan kişinin öğrenme veokuma talebi de zor gelişecektim Kitap okuma alışkanlığı kazanamamış toplum ne yapacağını bilemeyecektir

Kitapların bir taraftan yasaklanması, diğer taraftan yayıncılarauygulananyasakların yanı sıra pahalı olması kitap okumanın önündeki en büyük engeller olarakgörülüyor Suçlu gösterilen

kitapların yakılması ile kültürel düzeyin düşmesi ve cahil kalınması arasında ciddi bir ilişki bulunmaktadır

Gazete Okuma Oranı

Gümüş vd. (2011), 2007yılında 337akademik personel ile yaptıklarıçalışmadaakademisyenlerin yaklaşık yüzde 63’ünün gazete satın almadığı ortaya çıkmış. En çok satın alınan gazeteler Milliyet, Hürriyet, Cumhuriyet, Radikalve Sabah olarak sıralanmış. Ancak halen evine yüzde

(13)

Türkiyeve Dünyada Kitap OkumaDeğerlerinin Karşılaştırması ve SosyalYaşamımıza Etkileri

Comparison Of Turkey and the ofReading BoOk 'O y£ and TheLL ImpaC. — Our Social Life 335

40 oranında gazete girmeyen üniversite öğretim üyesinin olması ciddi birkonudur. En azından günlük bir gazete üzerinden ülkede ve dünyada olup biteni izlemek bir eğitimci için temel

ilke olmalıdır. Medyatava5 sitesinden edinilen bilgiye göre Türkiye’de günlük satılan haftalık ortalama gazete sayısı 4.740.796’dir. 77 milyon nüfusumuza bölünecek olursa yaklaşık 20

kişiye bir gazete düşmemektedir. Nüfusa göre gazeteokuma oranlarında Japonya'nın yüzde 62,

Almanya'nın yüzde 48'lerde olmasına karşılık, Türkiye’de bu oranının yüzde 5'lerde kaldığı

belirtiliyor. İngiltere'dekigünlük bir gazete Türkiye'deki bütün gazetelerin toplam tirajı kadar

satıyor. Türkiye’deki gazete okurlarının çoğunlukla (yüzde 85) spor ve magazin sayfalarını

takip ettiği belirlenmiştir.

Sonuç

Edebiyat, felsefe ve sanat alanından yoksun yetişenbireyvetoplumlarınyaratıcılık kapasitesinin

düşük olduğu genel olarak bilinir. Dünyanın 17. büyük ekonomisine sahip olan Türkiye'nin insani gelişmişlik endeksleri yönünden çok daha aşağılarda olmasının önemli nedenlerinden

birininkültürel azgelişmişliğe özellikle deokuma yazma kültürünüyeterince geliştirmemesine bağlıdır denebilir. Okumayan toplumun durumunu en iyi açıklayan bir karikatür tasarım (Karikatür 2): (Köse, 2014). bu doğrultuda paylaşılmaktadır.

Kütüphane Falcı

(Karikatür 2)

Türkiyeve dünyada kitap okuma değerlerinin sosyal yaşamımıza etkilerinibazı oranlar

üzerinden yorumlamaya çalıştığımız buçalışmada geldiğimiz nokta, gelişmiş toplum olmanın

temel göstergelerinden olan ders dışı kitap okuma oranlarında ülkemizin durumunun uzun yıllardır değişmemesiolup, yakın gelecekte de umutverici bir gelişme beklenemeyeceğidir. Bu

konu en temel ulusalpolitikalardanolan eğitim ve kültür politikalarında yenilikçi vekapsayıcı

bir bakışla ele alınmamaya devam ettiği müddetçe konunun sorun olarak dahi gündemimizi

işgal etmeyeceği endişesi bulunmaktadır. 5

(14)

Kaynakça

Akşam gazetesi (2013). 21 Nisan 2013 tarihinde http://www.aksam.com.tr/guncel/turkiyede-okur- yazar-artiyor-ama/haber-189018/2013 adresinden erişildi.

Aktan, C. C. ve Vural, İ. Y. (2013). 21 Nisan 2013 tarihinde http://www.canaktan.org/yeni-trendler/ global-sorunlar/yolsuzluk.htm adresinden erişildi.

Akyol, T. (2008). 23 Haziran 2008 tarihinde http://www.milliyet.com.tr/Default.aspx?aType=YazarDet ay&ArticleID=879528&AuthorID=62/2013 adresinden erişildi.

Anonumus, (2013). 23 Haziran 2013 tarihinde http://fomm.alternatifim.com/b42/t152068_tiirkiyedeki- okuma-istatistiklerinin-hangilerini-biliyorsunuz/ adresinden erişildi.

Az kitap çok silah. 15 Ocak 2013 tarihinde http://www.birgunabone.net/actuels_index.php?news_code =1358243623&year=2013&month=01&day=15 adresinden erişildi.

Bağımsız Eğitimciler Sendikası AR-GE Kurulu Türkiye’nin kitap okuma alışkanlığı üzerine bir

araştırma yaptı. 10 Ekim 2012 tarihinde http://www.maddevemana.com/?Syf=18&Hbr=351023&/ Ba%C4%9F%C4%Bkms%C4%BLz-E%W%^l^^^ı^<^iler-S^ı^di]kas%C4%B1-.AR-G]^-^uır^lu- T%C3%BCrkiyenin-kitap-okuma-al%C4%B1%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-%C3%BCzerine-bir-ara%C5%9Ft%C4%B1rma-yapt%C4%B1.-Haz%C4%B1rlanan-AR-G adresinden erişildi.

Bekleviç, İ. (2014). Türkiye’de kütüphane sayısı bin 118 iken kahvehane sayısı 600 bin. 24 Temmuz 2014 tarihinde http://www.zaman.com.tr/bolge-haberleri_turkiyede-kutuphane-sayisi-bin- 118- iken-kahvehane-sayisi-600-bin_2208768.html adresinden erişildi.

Cerrahoğlu, N. (2010). Cumhuriyet gazetesi. 22 Temmuz 2010.

Çocuk Vakfı Çocuk Edebiyatı Okulu (2006). İstanbul: Türkiye'nin okuma alışkanlığı karnesi.

Dünyadaki yerimiz (2012). 21 Nisan 2013 tarihinde http://www.turkey-info.ru/forum/sohbet-sohbet/ dunyadaki-yerimiz-t2388221.html/ adresinden erişildi.

Gazete okuma istatiği (2013). 17 Aralık 2013 tarihinde http://www.medyatava.com/tiraj adresinden erişildi.

Gümüş, A., Sayılan, F., Aksoy, H. H., Sağdıç, İ., Uysal, M., Coşkun, M. K., Kurul-Tural, N., Günlü, R. ve Temelli, S. (2011). Öğretim elemanları ve üniversite öğrencileri ne okuyor? Uluslararası katılımlı okuma kültürü sorunlar ve çözüm yolları sempozyumu 23-24 Ocak 2010 içinde (ss. 88 124). Ankara: Eğitim Sen Yayınları.

Hasol, D. (2013). 30 Nisan 2013 tarihinde http://www.cumhuriyet.com.tr/koseyazisi/418966/ Gelismislikte_Turkiye_nin_Yeri.html# adresinden erişildi.

Hasol, D. (2012). Türkiye’nin gelişmişlik derecesi. Cumhuriyet gazetesi. 08 Ekim 2012.

İnsani Gelişme Endeksi/ İGE (2011). Türkiye’nin insani gelişme endeksi ve endeks sıralamasının analizi. Ankara: T.C. Kalkınma Bakanlığı Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü.

İnsani Gelişme Endeksi/ İGE (2013). 21 Nisan 2013 tarihinde http://tr.wikipedia.org/wiki/İnsani_ Gelişime_Endeksi'ne_görere_ilkeler_listesi/ adresinden erişildi.

Kadıoğlu, Ü. (2013). Türkiye ve dünya kitap okuma oranları. 21 Nisan 2013 tarihinde http://kitapve- bilgi.blogspot.com/2013/02/dunyada^-kita^p-okuma^^oı^a^nla^ı^-ve.ht^ml adresinden erişildi.

Kitap okuma istatistiği (2013). 17 Aralık 2013 tarihinde http://www.aofdestek.net/telden/47793- turkiye.nin.kitap.okuma.aliskanligi.utanc.verici.istatistikler.html adresinden erişilmiştir.

Köse, M. (2014). Ülkemizde batıl inançlar ve kitap okumak arasındaki ilişkiyi anlatan güzel bir çalışma. 15 Ağustos 2014 tarihinde http://alkolbilgi.blogspot.com.tr/2014/04/kutuphane-mi-falci-mi.html adresinden erişildi.

Kültür istatistikleri (Cultural statistics) 2010. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu/ TUİK.

Milliyet gazetesi (2012a). 8 Nisan 2012 tarihinde http://gundem.milliyet.com.tr/ucer-ay-kitap-okuma- cezasi/gundem/gundemdetay/08.04.2012/1525498/default.htm/2013 adresinden erişildi.

Milliyet gazetesi (2012b). 12 Ocak 2012 tarihinde http://dunya.milliyet.com.tr/2011-de-dunya- demokraside-sinifta-kaldi/dunya/dunyadetay/12.01.2012/1487652/default.htm/2013 adresinden erişilmiştir.

Okçabol, R. ve Gök, F. (2008). Öğretmen profili araştırması: Özet rapor. Demokratik eğitim kurultayı içinde (ss. 645-654). 10 Ekim 2012 tarihinde http://www.egitimsen.org.tr/ekler/9bfbd8d5010e1a eda38235a751337af_ek.pdf adresinden erişildi.

(15)

Comparison ofTurkey and the World, ^Reading Book Value and Theirimpacton Our SocialLife 337 Ortaş, İ. (2013a). Girişimci ve yenilikçi üniversite endeksi üniversiteler için ne anlam ifade ediyor. Yeni

Adana gazetesi. 11 Temmuz 2013.

Ortaş, İ. (2013b). Matbaayı kaçıran Türkiye dijital devrimi yakalayabilir mi? Nasıl? Yeni Adana gazetesi. 31 Mayıs 2013.

Ortaş, İ. (2008). 12 Ocak 2012 tarihinde http://blog.milliyet.com.tr/turkiye-nin-kitap-okuma- aliskanligi/Blog/?BlogNo=90672/2013 adresinden erişilmiştir.

Ortaş, İ. (2005). Öğretim üyesi profilimiz ne durumdadır? Cumhuriyet gazetesi bilim teknik eki. Sayı 933, 20-21.

Özdemir, Ç. (2006). Türkiye ’de öğretim elemanları. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Pilten, Ş. (2012). Okuma alışkanlığında ürküten istatistikler. 10 Ekim 2012 tarihinde http://www. pusulagazetesi.com.tr/haber.php9lh^;^'ns:=2&;^r^:zillim^lhibcrlcr<^<^!^ım^ınl:^lh^(^t^;^;^y^;^ii^=1n^.S7<^titl em=11857&arsiv=1 adresinden erişildi.

Poroy, S. (2013). Cumhuriyet gazetesi kitap eki. 12 Aralık 2013.

Saltık, A. (2012). 15 Eylül 2012 tarihinde http://ahmetsaltik.net/2012/10/09/turkiyenin-gelismislik- derecesi/ adresinden erişildi.

Serim, B. (2012). Yeni anayasa ile laik eğitim sistemi tümüyle sonlandırılacak. 17 Aralık 2013 tarihinde http://www.odatv.com/n.php?n=yeni-anayasa-ile-laik-egitim-sistemi-tumuyle-sonlandirilacak-1004121200/ adresinden erişildi.

Şaşmaz, T., Öner, S. A., Kurt, O., Yapıcı, G., Yazıcı, E., Buğdaycı, R. ve Sis, M. (2013). Prevalence and risk factors of Internet addiction in high school students. The European Journal of Public Health. 23 (1), 1-6.

The global competitiveness report/ Insight report. 2012-2013. Full data edition. (2012). K. Schwab. (Ed.). Geneva: The World Economic Forum.

T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı. Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi. 20 Eylül 2012. Ankara. Tiraj tablosu. (2014). 21 Temmuz 2014 tarihinde http://www.medyatava.com/tiraj adresinden erişildi. Toffler, A. (2011). Şok. İstanbul: Koridor yayıncılık.

TOKH (2011). Türkiye okuma kültürü haritası. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.

Transparency International (2013). 17 Aralık 2013 tarihinde http://www.transparency.org/home/ search/f78ec885c0041f72ab06f5c470e127e5/ adresinden erişildi.

TÜİK (2013). 17 Aralık 2013 tarihinde http://www.aktifhaber.com/turkiyede-okur-yazar-sayisi-artiyor- 772963h.htm adresinden erişildi.

TÜİK (2012). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçları. 2011. 17 Aralık 2013 tarihinde http://www. tuik.gov.tr/HbPrint.do?id=10736/ adresinden erişildi.

Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği - www.ilesam.org.tr

“Türkiye Kitap Okuyor” Kampanyası Projesi. 17 Aralık 2013 tarihinde http://www.amasya.gov.tr/ amasyaokuyor/index.htm adresinden erişildi.

Türkiye Yayıncılar Birliği, (2013). 17 Aralık 2013 tarihinde http://www.turkyaybir.org.tr/haberler/ turkiyede-kisi-basina-64-kitap-dusuyor/346/ adresinden erişildi.

Türkiye’de kitap okuma oranı (2013). 17 2013 tarihinde. http://www.matbaacilarodasi.org. tr/?Syf=26&Syz=73862/2014 adresinden erişildi.

Ulengin, F. Ekici, Ş. Ö. ve Karaata, S. (2012). Dünya ekonomik,forumu küresel rekabetçilik raporu 2012 - 2013’e göre bir değerlendirme. İstanbul: Sektörel Dernekler Federasyonu SEDEFED. Uras, G. (2012).17 Aralık 2013 tarihinde http://ekonomi.milliyet.com.tr/100-kisinin-16-si-yoksul/

ekonomi/ekonomiyazardetay/20.09.2012/1599132/default.htm./2012 adresinden erişildi.

Yavuzer H. (2013). 1. Türkiye çocuk ve medya kongresi. Televizyon çocuk bakıcısı. Cumhuriyet gazetesi. 09 Kasım 2013.

Yüzlek, Ö. (2013). Türkiye’nin gelişmişlik ve kültürel düzeyine bağlı olarak inovasyon göstergeleri. Cumhuriyet gazetesi. Sayı 28 Kasım 2013.