FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
KİMİ YAĞLI KUYRUKLU VE YAĞSIZ İNCE KUYRUKLU KOYUN IRKLARININ BESİ
PERFORMANSI VE KARKAS ÖZELLİKLERİ
Ali KARABACAK
DOKTORA TEZİ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
KİMİ YAĞLI KUYRUKLU VE YAĞSIZ İNCE KUYRUKLU KOYUN IRKLARININ BESİ
PERFORMANSI VE KARKAS ÖZELLİKLERİ
Ali KARABACAK DOKTORA TEZİ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI
ÖZET Doktora Tezi
KİMİ YAĞLI KUYRUKLU VE YAĞSIZ İNCE KUYRUKLU KOYUN IRKLARININ BESİ PERFORMANSI VE KARKAS ÖZELLİKLERİ
Ali KARABACAK Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı
Danışman: Prof. Dr. Saim BOZTEPE 2007, 124 sayfa
Jüri: Prof. Dr. Saim BOZTEPE Prof. Dr. Oktay YAZGAN Prof. Dr. Numan AKMAN Prof. Dr. Ali AKMAZ
Prof. Dr. Ayhan ÖZTÜRK
Bu araştırma, yağlı kuyruklu koyun ırklarından Akkaraman ve Dağlıç, yağsız ince kuyruklu koyun ırklarından Kıvırcık ve Karacabey Merinos (KM) ile orta yağlı kuyruklu Malya ırkının besi performansı ve karkas özelliklerini karşılaştırmak amacıyla yapılmıştır. Araştırmada her ırktan 10 baş olmak üzere toplam 50 baş kuzu kullanılmıştır. Kuzular ortalama 20 kg canlı ağırlıkta (yaklaşık 2.5 aylık yaşta) besiye alınmış ve kuzulara 68 gün süreyle ad libitum kesif yeme ek olarak günde 150 g kuru yonca otu verilmiştir.
Akkaraman, Dağlıç, Kıvırcık, Malya ve KM ırklarının günlük canlı ağırlık artışı ortalamaları sırasıyla 304, 234, 211, 303 ve 279 g (p<0.05), toplam yem tüketimi aynı sırayla 86.6, 81.3, 79.9, 90.1 ve 85.7 kg (p<0.01) ve yem değerlendirme katsayıları ise 4.31, 5.25, 5.33, 4.53 ve 4.34 olarak bulunmuştur.
İstatistik olarak önemli bulunan bazı kesim ve karkas özellikleri ile ilgili olarak Akkaraman, Dağlıç, Kıvırcık, Malya ve KM ırklarında sırasıyla kesim ağırlığı 40.92, 36.04, 34.09, 40.59 ve 38.94 kg, soğuk karkas ağırlığı, 18.84, 17.35, 15.35, 18.55 ve 17.26 kg, karkas randımanı , % 45.98, 48.03, 45.23, 45.69 ve 44.35, karkasta, kuyruk oranı % 16.16, 18.97, 0.88, 5.74 ve 0.61, böbrek–leğen yağı oranı ise % 0.69, 0.71, 1.95, 1.06 ve 1.08 olarak bulunmuştur.
Karkas ölçüleri ile ilgili olarak Akkaraman, Dağlıç, Kıvırcık, Malya ve KM ırklarında göğüs genişliği sırasıyla 17.8, 17.5, 18.3, 19.8 ve 20.5 cm (p<0.01), omuz genişliği sırasıyla 15.6, 14.8, 15.8, 16.3 ve 17.1cm (p<0.05), but uzunluğu sırasıyla 19.3, 17.8, 19.7, 19.9 ve 20.4 cm (p<0.05) olarak tespit edilmiştir
Akkaraman, Dağlıç, Kıvırcık, Malya ve KM ırklarında sırasıyla soğuk sol yarım karkas ağırlığı 8.02, 7.24, 7.73, 8.69 ve 8.53 kg (p<0.01), but ağırlığı 2.96, 2.56, 2.62, 3.10 ve 3.02 kg (p<0.01), sırt bel ağırlığı 1.67, 1.63, 1.68, 1.88 ve 1.81 kg (p<0.05), kol ağırlığı 1.53, 1.24, 1.51, 1.68 ve 1.68 kg (p<0.01), etek ağırlığı 720, 745, 751, 874 ve 827 g (p<0.01), göz kası alanı ise 14.2, 13.1, 13.1, 13.9 ve 16.4 cm2 (p<0.01) olarak bulunmuştur.
Pirzola bölgesindeki doku kompzisyonu ile ilgili olarak Akkaraman, Dağlıç, Kıvırcık, Malya ve KM ırklarında kas oranı sırasıyla % 49.5, 46.4, 43.8, 46.7 ve 46.2, kemik oranı % 27.2, 25.7, 23.9, 22.6 ve 26.2 (p<0.05), kabuk yağı oranı % 16.1, 19.2, 10.9, 21.0 ve 13.1 (p<0.01), kas arası yağı oranı % 2.6, 4.8, 17.0, 5.6 ve 11.0 (p<0.05), atılan kısım oranı % 3.9, 2.4, 2.4, 2.9 ve 2.8 olarak bulunmuştur. Irklar arasında pirzola bölgesindeki ortalaması verilen özelliklerden kemik oranı, kas arası yağı oranı (p<0.05) ve kabuk yağı oranı (p<0.01) bakımından gözlenen bazı farklılıklar istatistik olarak önemli bulunmuştur.
Yağ asitleri kompozisyonu ile ilgili olarak Akkaraman, Dağlıç, Kıvırcık, Malya ve KM ırklarında toplam doymuş yağ asitleri (SFA) oranı sırasıyla % 38.90, 37.54, 37.59, 37.91 ve 38.68, toplam tekli doymamış yağ asitleri (MUFA) oranı % 48.69, 52.41, 53.73, 50.89 ve 50.83 (p<0.01), toplam çoklu doymamış yağ asitleri (PUFA) oranı % 12.40, 10.05, 8.68, 11.21 ve 10.50 (p<0.05) olarak bulunmuştur.
Anahtar Kelimeler: koyun ırkları, yağlı kuyruk, ince kuyruk, besi performansı, karkas özellikleri, yağ asitleri
ABSTRACT PhD Thesis
FATTENING PERFORMANCE AND CARCASS CHARACTERICTICS OF SOME FAT TAILED AND THIN TAILED SHEEP BREEDS
Ali KARABACAK Selcuk University
Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Animal Science
Supervisor: Prof. Dr. Saim BOZTEPE 2007, 124 Pages
Jury: Prof. Dr. Saim BOZTEPE Prof. Dr. Oktay YAZGAN Prof. Dr. Numan AKMAN Prof. Dr. Ali AKMAZ
Prof. Dr. Ayhan ÖZTÜRK
This research was carried out to compare fattening performance and carcass traits of fat-tailed Akkaraman and Dağlıç and thin tailed Kıvırcık and Merino and mid-fat tailed Malya sheep breeds. In this research, a total of 50 lambs were used and each genotype group was consisted of 10 male lambs about 1 ½ months of age of which beginning live weight averaged 20 kg. They were fed up with ad libitum concetrated feed and given 150 g alfalfa to each animal for a fattening period of 68 days.
Feed conversion ratios were found as follows; 4.31, 5.25, 5.33, 4.53, 4.34 and total feed consumption rates were; 86.6, 81.3, 79.9, 90.1 and 85.7 kg for Akkaraman, Dağlıç, Kıvırcık Malya and Merino respectively. And their daily live weight gains were 304, 234, 211, 303, 279 g respectively. There were significant differences between groups in respect of daily live weight gains (p<0.05) and feed consumption rates (p<0.01). Whereas there is no significant difference in feed conversion ratios.
Slaughter weight, cold carcass weight, dressing percantages, tail ratios and kidney-pelvic fat ratios which were statistically significant traits were found as 40.92 kg, 18.84 kg, 45.98 %, 16.16 % and 0.69 % for Akkaraman; 36.04 kg, 17.35 kg, 48.03 %, 18.97 % and 0.71 % for Dağlıç; 34.09 kg, 15.35 kg, 45.23 %, 0.88 % and 1.95 % for Kıvırcık; 40,59 kg, 18.55 kg, 45.69 %, 5.74 % and 1.06 % for Malya; 38.94 kg, 17.26 kg, 44.35 %, 0.61 % and 1.08 % for Merino respectively.
Chest widths of the breeds mentioned above were found as 17.8, 17.5, 18.3, 19.8, 20.5 cm (p<0.01), shoulder widths of them were found as 15.6, 14.8, 15.8, 16.3 and 17.1 cm (p<0.01), and leg lengths were found as19.3, 17.8, 19.7, 19.9 and 20.4 cm (p<0.01) for in the some range.
Weight of cold left carcass, leg, back-loin, shoulder, flank and eye muscle area were found as 8.02 kg, 2.96 kg, 1.67 kg, 1.53 kg, 720 g and 14.2 cm2 for Akkaraman; 7.24 kg, 2.56 kg, 1.63 kg, 1.24 kg, 745 g and 13.1 cm2 for Dağlıç; 7.73 kg, 2.62 kg, 1.68 kg, 1.51 kg, 751 g and 13.1 cm2 for Kıvırcık; 8.69 kg, 3.10 kg, 1.88 kg, 1.68 kg, 874 g and 13.9 cm2 for Malya; 8.53 kg, 3.02 kg, 1.81 kg, 1.68 kg, 827 g and 16.4 cm2 for Merino respectively. When we noticed the carcas component ratios, there is only significant difference in shoulder ratio between breeds (p<0.001).
By the cutlet sample analyses lean, bone, subcutaneous fat, intermuscular fat and reaming parts ratios 49.5 %, 27.2 %, 16.1 %, 2.6 % and 3.9 % for Akkaraman; 46.4 %, 25.7 %, 19.2 %, 4.8 % and 2.4 % for Dağlıç; 43.8 %, 23.9 %, 10.9 %, 17.0 % and 2.4 % for Kıvırcık; 46.7 %, 22.6 %, 21.0 %, 5.6 % and 2.9 % for Malya; 46.2 % 26.2, 13.1 % %, 11.0 % and 2.8 % for Merino respectively. The differences between groups for bone and intermuscular fat ratios (p<0.05), and subcutaneous fat ratios (p<0.01) were found statisticaly sicnificant.
Saturated fatty acids (SFA) of the breeds mentioned above were 38.90 %, 37.54 %, 37.59 %, 37.91 %, 38.68 %, total singular unsaturated fatty acids (MUFA) ratio were 48.69 %, 52.41 %, 53.73 %, 50.89 %, 50.83 % total multiple fatty acids (PUFA) ratio were 12.40 %, 10.05 %, 8.68 %, 11.21 %, 10.50 % respectively. There were statistically significant differences between MUFA (p<0.01) and PUFA (p<0.05) means of the breeds.
Keywords: sheep breeds, fat-tailed, thin-tailed, fattening performance, carcass characteristics, fatty acids.
TABLO LİSTESİ
Tablo No: Sayfa No:
Tablo 2.1. Koyunlarda Yağ Asitlerine Ait Kimi Araştırma Sonuçları (%)…… 23-27 Tablo 3.1. Araştırmada Kullanılan Rasyonun Hammadde ve Hesaplanmış Besin
Maddesi Kompozisyonu ……….. 29 Tablo 4.1. Dönemlere Göre Eklemeli Canlı Ağırlık Ortalamaları ve Standart
Hataları………. 41
Tablo 4.2. Dönemsel Eklemeli Canlı Ağırlık Artışı Ortalamaları ve Standart
Hataları………. 44
Tablo 4.3. DEGCAA’na Ait Ortalamalar ve Standart Hataları……….. 46 Tablo 4.4. Dönemlere Göre Yem Tüketimi Ortalamaları ve Standart Hataları…. 49 Tablo 4.5. Dönemsel Eklemeli Yem Tüketimi Ortalamaları ve Standart Hataları 51 Tablo 4.6. Dönemsel Eklemeli Yem Değerlendirme Katsayıları ve Standart
Hataları………. 54
Tablo 4.7. Kesim Özelliklerine Ait Ortalamalar ve Standart Hataları………… 58 Tablo 4.8. Karkas Ölçülerine Ait Ortalamalar ve Standart Hataları……….. 72 Tablo 4.9. Karkas Parçalarının Ağırlık ve Oranlarına Ait Ortalamalar ve
Standart Hataları……… 77 Tablo 4.10. Pirzola Bölgesindeki Doku Kompozisyonunun Ağırlık-Ölçü ve
Oranlarına Ait Ortalamalar ve Standart Hataları……….. 86 Tablo 4.11. Yağ Asitleri Kompozisyonu Oranları ve Standart Hataları………….. 94 Tablo 5.1. Irklara Göre Karkasın Ekonomik Analizi (Yem Cinsinden Piyasa
Değerlerine Göre)………. 111 Tablo 5.2. Besi ve Karkas Özellikleri Bakımından Irkların Değerlendirilmesi…. 112
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No: Sayfa No:
Şekil 3.1. Karkas Çalışmasına Esas Olan Parçaların Karkastan Ayrılması …… 38 Şekil 3.2. Kolun Karkastan Ayrılması………. 39 Şekil 4.1. Irkların Dönemler İtibariyle Eklemeli Canlı Ağırlıkları……….. 42 Şekil 4.2. Irkların Dönemsel Eklemeli Günlük Canlı Ağırlık Artışları………… 48 Şekil 4.3. Irkların Dönemsel Eklemeli Yem Tüketimleri………. 52 Şekil 4.4. Irkların Dönemsel Eklemeli Yem Değerlendirme Katsayıları………. 55
İÇİNDEKİLER
Sayfa No:
ÖZET……… i
ABSTRACT……….. iv
TABLO LİSTESİ……… vii
ŞEKİL LİSTESİ ……….. ix
1. GİRİŞ……… 1
2. KAYNAK ARAŞTIRMASI………. 5
2.1. Besi Performansı ve Karkas Özellikleri...………. 5
2.2. Karkas Özellikleri ve Yağ Asitleri Kompozisyonu... 16
3. MATERYAL VE METOT ……….. 28
3.1. Materyal ………... 28
3.1.1. Hayvan materyali ……… 28
3.1.2. Yem materyali ………. 28
3.2. Metot ………... 29
3.2.1. Araştırma gruplarının oluşturulması ve kuzuların yemlenmesi ……….. 29
3.2.2. Kayıtların tutulması ………... 30
3.2.3. Karkas özelliklerinin belirlenmesi ……….. 30
3.2.4. Araştırmada uygulanan karkas parçalama yöntemi …..……… 31
3.2.5. Numunelerin ekstraksiyonu metilleştirilmesi ve cihaza enjekte edilmesi ……… 33
3.2.5.1. Kimyasal maddeler ………... 34
3.2.5.2. Cam malzemeler……..………..……….. 34
3.2.5.3. Metilleştirme işlemi ……….…....………... 34
3.2.5.4. Numunelerin gaz kromatografi cihazına enjekte edilmesi ………….. 35
3.2.6. İstatistik analizler ………... 36
4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA ……….………. 40
4.1. Besi Gücü ………... 40
4.1.1. Dönemlere göre, eklemeli canlı ağırlık……… 40
4.1.2. Dönemsel eklemeli canlı ağırlık artışı………. 43
4.1.3. Dönemsel eklemeli günlük canlı ağırlık artışı……… 46
4.1.4. Dönemlere göre yem tüketimi………. 49
4.1.5. Dönemsel eklemeli yem tüketimi……… 51
4.1.7. Dönemsel eklemeli yem değerlendirme katsayıları……… 53
4.2. Kesim ve Karkas Özellikleri………. 56
4.2.1. Kesim özellikleri………. 57
4.2.2. Karkas ölçüleri………. 72
Sayfa No: 4.2.4. Pirzola bölgesi doku kompozisyonu ………... 85 4.3. Etlerin Yapısında Bulunan Yağların Yağ Asitleri Kompozisyonu …………... 93 5. SONUÇ VE ÖNERİLER ………....………. 110 6. KAYNAKLAR ……….. 114
İnsan beslenmesinde hayvansal proteinlerin önemli bir yeri vardır. İnsanların dengeli beslenebilmesi için, günlük protein ihtiyacının hiç olmazsa % 40–50 sini hayvansal kökenli proteinlerden karşılaması gerekmektedir (Akman ve ark. 2006). Yüksek kalitede hayvansal protein ihtiva eden et, hayvansal proteinin sağlanmasında en önemli kaynaklardan biridir.
Türkiye’nin kişi başına yıllık et tüketimi 15.98 kg iken, bu miktar Avustralya’da 85.8 kg, Kanada’da 78.0 kg, 25 Avrupa Birliği üyesi ülkede 70.3 kg, Yeni Zelanda’da 90.2 kg, Çin’de 41.4 kg ve Amerika Birleşik Devletleri’nde 101.2 kg kadardır. Türkiye’deki kişi başına toplam et tüketiminin 3.84 kg kadarı koyundan, 3.88 kg. kadarı sığırdan ve 8.28 kg kadarı kümes hayvanlarından sağlanmaktadır (Anonymous 2005). Türkiye’de kuzu eti üretimi, ülkenin yaklaşık 25 milyon baş koyun varlığı ve halkımızın geleneksel tüketim alışkanlıkları sebebiyle önemli bir yere sahiptir. Türkiye’de son yıllarda kırmızı et üretiminde yaşanan olumsuz gelişmeler dikkate alındığında, koyun yetiştiriciliği, sorunun çözümü açısından önerilebilecek temel yollardan birisi olarak ele alınmalı ve yerli koyun ırklarından elde edilen etin miktar ve kalitesi arttırılmaya çalışılmalıdır (Eliçin ve ark. 2001).
Türkiye koyun varlığının yaklaşık % 87 si yağlı kuyruklu ırklardan meydana gelmektedir (Anonymous, 2000). Yerli ırklarımızda karkasın yaklaşık % 10–15’ini kuyruk yağı oluşturmaktadır. Koyunculuğu gelişmiş ülkelerde et üretimini artırma çalışmalarında, saf yetiştirmenin yerini giderek melezleme sistemleri almaktadır. Kaliteli ve ekonomik kuzu üretimi ancak çoğuz doğumlar, çoğuz kuzulara yetecek sütü sağlayacak sütlü analar, elde edilecek döllere hızlı büyüme gücü ve kaliteli karkas üretimi bakımından değer katacak babalarla sağlanabilir. Bu özellikleri son üründe bir araya getirmek ancak uygulanacak sistemli bir melezleme ile mümkündür. Bu amaçla süt ve döl verimi üstün olan ana hatları, gelişme hızı ve karkas kalitesi gelişmiş baba hatları ile melezlenerek kasaplık kuzu elde edilmeye çalışılmalıdır (Eliçin ve ark. 1984 ).
Türlere göre, değişmekle birlikte farklı seviyelerde yağ ve protein içeren etler toplumların en önemli proteinli besin maddesini oluşturmaktadır. Bu temel besinin sağlandığı hayvansal kaynaklar da ülkelere göre, değişmekle beraber genel olarak sığır, koyun, domuz, tavuk ve balıktır. İnsanların yiyecek tercihini etkileyen faktörlerin başında yiyeceğin tadı ve tekstürü gibi özellikler, görsel yaklaşımlar ve yiyeceğin kültürel değeri gibi etkenler gelmektedir. Son yıllarda bunlara yiyeceğin sağlık açısından değeri de eklenmiştir. Sağlık açısından yaklaşımda en çok dikkat edilen konu da bazı hayvan etlerinde (kırmızı etler gibi) daha yüksek oranda bulunan doymuş yağ asitleridir (Öztürkcan ve ark. 1996).
Vücut yağlarının doymuşluğu hayvan türleri arasında ve aynı tür içinde ırk ve hatlara göre, değişmekle birlikte ruminantlar, ruminant olmayanlardan daha fazla doymuş yağ depolamaya eğilimlidirler. Ayrıca ruminantlarda vücut yağının bileşimi ruminant olmayanlara göre, rasyona daha az bağımlıdır (Öztürkcan ve ark. 1996).
Dünya Sağlık Örgütü diyetteki enerjinin sadece % 30’unun yağlardan gelmesi ve doymamış / doymuş yağ asidi oranının da 0.23 olması gerektiğini bildirmiştir (Sinclair ve O’Dea 1990).
Doymuş ve doymamış yağ asitleri tamamen farklı konformasyona sahiptir. Buna paralel olarak, tekli doymamış yağ asitleri, aynı karbon sayısına sahip çoklu doymamış yağ asitlerinden daha fazla enerji vermektedirler (Gözükara 1989).
Yağ asitlerinden iki tanesi insanlar için esansiyeldir. Bunlardan biri prostaglandinlerin öncül maddesi olan C 18:2, linoleik asit, diğeri C 18:3, linolenik asittir. Eğer rasyonda arakidonik asidin öncül maddesi olan linoleik asit bulunmuyorsa, arakidonik asit de esansiyel yağ asidi sınıfına girer (Champe ve Harvey 1997). Vitamin F adı da verilen bu yağ asitlerinin hayvan organizması tarafından sentez edilemedikleri için besinlerle dışarıdan alınmaları şarttır. Bu yağ asitlerinin besinlerle beraber yetersiz alınması ya da hiç alınmaması sonucunda bazı bozukluklar ortaya çıkmaktadır. Bunlar, deride görülen bozukluklar, lezyonlar, ciltte kuruma ve büyümede görülen gerileme ile karakterize edilirler (Kalaycıoğlu ve ark. 1998).
Et, süt ve yumurta gibi hayvansal ürünlerden elde edilmiş ve n–3 yağ asitlerince ile zenginleştirilmiş işlenmiş gıdalar gittikçe yaygınlaşmaktadır
(Simopoulos 1999). Meslek örgütleri ve sağlık otoriteleri bu yüzden yağlı balıktan ziyade n–3 yağ asidi içeriği yüksek, işlenmiş hayvansal gıdaları tavsiye etmektedirler (Anonymous 2004).
Kalorik fonksiyonlarının yanında yağlar, vücut yapısının gelişmesi için gerekli ve dışarıdan alınması zorunlu olan yağ asitlerini de içerirler. Bazı yağlar vücutta sentezlenemeyen linoleik, linolenik ve arakidonik gibi esansiyel yağ asitleri bulunan gliseritleri de içerdiğinden, beslenme açısından değerleri daha yüksektir. Bu yağ asitlerinin vücuda dışarıdan alınması zorunludur ve memelilerin beslenmesi için esansiyel olduğu bilinen yağ asitleridir (Murray ve ark. 1996, Chapman ve ark. 2000). Bu nedenle besinlerle sağlanmaları gerekmektedir. Aksi halde vücut fonksiyonlarında bozukluklara, hatta ölüme bile sebep olabilen aksaklıklara yol açabilirler (Dönmez ve Tatar 2001). Linolenik asidin sentez edilememesi nedeni ile mutlaka diyetle hazır şekilde alınması zorunlu ise de birçok memelide arakidonik asit linoleik asitten yapılabilir. Bu yüzden genellikle linoleik ve linolenik asitler için esansiyel yağ asitleri terimi kullanılmaktadır (Murray ve ark. 1996).
Küçükbaşlardan elde edilen et, dünya çapında önemli bir gıda kaynağıdır (Boutonnet 1999). Diğer taraftan kuzu karkas ve etlerinin doymuş yağ asidi içeriğinin yüksek olması, önemli bir mesele olarak kabul edilmektedir. Bu ise kuzu etinin besinsel değerini gölgelediği gibi, tüketici tercihlerini de olumsuz olarak etkilemektedir. Zira insan sağlığında hayvansal yağların rolü açısından tüketicilerin sağlık ile doymuş yağ tüketimi arasındaki ilişkiyi konu alan bilgiler de artmaktadır. Et kalitesi başka faktörlerin varlığıyla birlikte tüketici tercihi ve genel et kalitesinin en önemli özelliklerinden biri olarak kabul edilen karkasın yağ asidi kompozisyonu, beslenme, ırk ve diğer yönetim uygulamaları açısından birçok araştırmada inceleme konusu olmuştur (Velasco ve ark.2001, Wood ve ark. 2003).
Bu araştırmanın amacı; kimi yağlı kuyruklu yerli ırk koyunlar ile yağsız ince kuyruklu koyunların, besi performansı, karkas özellikleri ve karkasta yer alan yağların yağ asitleri muhtevası bakımından karşılaştırmasını yapmaktır. Bu araştırma kuzu besisiyle uğraşanların karlılığını artıracak uygun ırkların belirlenmesine ışık tutabilecektir. Ayrıca koyun varlığımızın büyük bir bölümünü oluşturan yağlı
kuyruklu koyunlardaki yağlı kuyrukluluğun bahsedilen konularda kendileri için bir dezavantaj oluşturup oluşturmadığı konusunda fikir verecektir.
2. KAYNAK ARAŞTIRMASI
Çalışmanın amacına uygun olarak bazı kaynak bildirişleri, besi performansı, karkas özellikleri ve yağ asitleri kompozisyonu alt başlıkları altında bu bölümde derlenerek aşağıda sunulmuştur. Bu yapılırken genel olarak çalışmada ele alınan ırklar ve özelliklerle ilgili olan kaynaklar derlenmeye çalışılmıştır.
2.1. Besi Performansı ve Karkas Özellikleri
Gönül ve ark. (1972), Dağlıç, Sakız x Dağlıç (F1) melezi erkek kuzuların 8
haftalık besi süresi sonunda günlük canlı ağırlık artışını 121 ve 170 g; soğuk karkas randımanını % 48.8 ve 43.5; musculus longissimus dorsi (MLD) kesit alanını 7.71 ve 6.91 cm2 olarak bildirmişlerdir.
Sönmez ve ark. (1973), Kıvırcık ve Texel x Kıvırcık (F1) melezi erkek
kuzuların soğuk karkas randımanını % 47.84 ve 52.37; but ağılığını 4.25 ve 5.40 kg; kol ağırlığını 2.15 ve 2.81 kg; MLD kesit alanını 7.0 ve 9.7 cm2 olarak bildirmişlerdir.
Eliçin ve ark. (1976), Akkaraman, İvesi x Akkaraman (F1) ve Malya x
Akkaraman kuzularda yapmış oldukları bir araştırmada sırasıyla besi başı ağırlıkları 19.5, 18.3 ve 18.6 kg olan hayvanların besi sonu ağırlıklarını 38.8, 38.6 ve 38.8 kg olarak bulmuş, günlük canlı ağırlık artışlarını 266.0, 265.4 ve 290.4 g, 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarını 5.342, 4.853 ve 4.718 kg, kesimhane ağırlıklarını 38.09, 38.07 ve 38.33 kg, soğuk karkas ağırlıklarını 20.01, 20.69 ve 20.60 kg, karkas randımanlarını ise %54.21, %53.35 ve %52.85 olarak bildirmişlerdir. Gruplar arasında besi başı, besi sonu, kesimhane, soğuk karkas ağırlıkları ve karkas randımanı, 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarı bakımından gözlenen farklılıklar istatistik olarak önemsiz bulunurken, canlı ağırlık artışı bakımından gözlenen farklar önemli bulunmuştur (p<0.05).
Akı (1978), Kıvırcık kuzuların 45.7 kg kesim ağırlığındaki soğuk karkas randımanını % 52.7 ve MLD kesit alanını da 15.2 cm2 olarak bildirmiştir.
Okuyan ve ark. (1979), değişik yaşlarda besiye alınan Akkaraman kuzularında besi gücü ve karkas özelliklerini araştırdıkları bir çalışmada 2,5–3 aylık yaşta sütten kesilmiş kuzuları ad libitum olarak beslemişlerdir. Besi başlangıç ağırlığı yaklaşık 22 kg olan grupta günlük ortalama canlı ağırlık artışı 252 g, 1 kg canlı ağırlık artışı için kesif yem tüketimi 5.227 kg, sıcak karkas ağırlığı 24.28 kg, soğuk karkas ağırlığı 23.18 kg, randıman % 51.2, kuyruk ağırlığı 4.23 kg, böbrek-leğen yağları ağırlığı 224.5 g olarak bildirilmiştir.
Akçapınar (1981), farklı kesim ağırlıklarında kuzuların karkas randımanı, karkasta et, yağ, kemik, but, kol ve bel oranlarını araştırdığı bir çalışmada, 40 kg kesim ağırlığında Akkaramanlarda yukarıdaki özellikleri aynı sırayla % 49.10, 47.70, 15.00, 17.00, 29.60, 13.90 ve 6.00, Dağlıçlarda % 50.20, 44.70, 23.30, 13.10, 27.90, 13.90 ve 6.80, Kıvırcıklarda ise % 50.00, 50.30, 27.20, 16.40, 31.60, 16.60 ve 7.50 olarak bildirmiştir.
Cangir ve ark. (1982), 1.5 ve 2.5 aylık yaştaki sütten kesilmiş erkek ve dişi Malya kuzularının besi gücü ve karkas özelliklerini tespit amacıyla yaptıkları araştırmada 56 günlük bir beside, 2.5 aylık yaşta sütten kesilmiş erkek kuzular için günlük ortalama canlı ağırlık artışı 235.7 g ve 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen kesif yem miktarını ise 3.09 kg, besi sonu ağırlığını 39.4 kg, soğuk karkas ağırlığını 17.64 kg, karkas randımanını % 50.14 ve böbrek ve leğen yağı ağırlığını 227.0 g olarak tespit etmişlerdir.
Cangir ve Eliçin (1982), Akkaraman erkek-tekiz ve erkek ikiz kuzularda yaptıkları çalışmada kuzuları 2.5–3 aylık yaşta sütten kesmişler ve 38–40 kg canlı ağırlığa ulaşıncaya kadar beslemişlerdir. Besi periyodu sonunda erkek-tekizlerin soğuk karkas ağırlığını 20.36 kg, böbrek ve leğen yağı ağırlığını 105 g, kuyruk oranını % 19.76, but oranını % 28.63, sırt-bel oranını % 15.02 olarak bildirmişlerdir.
Eliçin ve ark. (1982), Malya x Akkaraman (G1), İvesi x Akkaraman (G1) ve
Akkaraman genotiplerinde yapmış oldukları bir araştırmada besi başı ağırlığı ortalamaları 20.8, 18.9, 18.8 kg olan kuzuların besi sonu ağırlığı ortalamalarını sırasıyla 38.9, 39.3 ve 38.6 kg olarak bildirmişlerdir. Günlük canlı ağırlık artışı sırasıyla 221.1, 215.2, 211.8 g olarak, 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarını sırasıyla 5.708, 6.289, ve 6.031 kg bulmuşlardır. Gruplar arasında besi başı
ağırlıkları arasındaki farklar istatistik olarak önemli bulunurken (p<0.01), 0–70. gün arası canlı ağırlık artışı, 0–70. gün arası 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarı ve besi sonu ağırlık ortalamaları arasındaki farklar önemsiz bulunmuştur.
Kadak (1983), 32 ve 42 kg kesim ağırlığında kuzularda karkas randımanı, karkasta et, yağ, kemik, but, kol, bel ve kuyruk yağı oranlarını araştırdığı bir çalışmada 42 kg kesim ağırlığındaki Akkaramanlarda yukarıdaki özellikleri aynı sıra ile % 51.26, 47.29, 34.84, 15.19, 29.93, 14.42, 6.09 ve 19.17 olarak bildirmiştir.
Eliçin ve ark (1984), Anadolu Merinosu, Ile de France x Anadolu Merinosu (F1), Akkaraman, Ile de France x Akkaraman (F1) ve Malya erkek kuzularında 70
günlük besi çalışmasında besi başı ağırlıkları sırasıyla 20.48, 20,55, 23.57, 22.38 ve 20.59 kg (p<0.01); besi sonu ağırlıkları 37.42, 39.31, 38.31, 40.12 ve 36.73 kg; besi boyunca günlük ortalama canlı ağırlık artışları 238, 267, 210, 255 ve 230 g (p<0.05); 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarları 5.147, 4.440, 5.145, 4.513 ve 4.826 kg (p<0.05); soğuk karkas ağırlıkları 18.57, 20.04, 19.66, 19.60 ve 18.80 kg; kuyruksuz karkas randımanları ise % 49.09, % 50.68, % 41.05, %47.51 ve %46.45 (p<0.05) olarak bildirilmiştir. Gruplarda besi başı, 0–70 gün arası canlı ağırlık artışı, 0–70 gün arası 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarı ve kuyruksuz karkas randımanları bakımından gözlenen farklılıklar istatistik olarak önemli bulunmuş (p<0.05), besi sonu ve soğuk karkas ağırlıkları arasındaki farklar ise önemsiz bulunmuştur.
Tuncel ve ark. (1985), Malya erkek kuzularında besi başlangıç ağırlığının besi performansına etkisini araştırdıkları çalışmada kuzuları üç grupta 56 gün süreyle besiye almışlardır. Başlangıç ağırlığı 21.8 kg olan grupta, besi sonu ağırlığını 34.9 kg, günlük canlı ağırlık artışını 233.5 g ve 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen kesif yem miktarını 5.56 kg olarak bulmuşlardır.
Bayındır ve ark. (1986), Kıvırcık, Merinos, Merinos x Kıvırcık (F1), Ile de
France x Kıvırcık (F1), Ile de France x Merinos (F1) melezlerinin entansif besideki
performansı ve karkas özelliklerini araştırdıkları çalışmada kuzuları 56 gün besiye almışlardır. Gruplarda sırasıyla ortalama besi başı ağırlıkları 22.13, 24.14, 27.69, 27.89 ve 29.54 kg; besi sonu ağırlıkları 41.12, 41.9, 44.94, 44.27 ve 43.24 kg; günlük canlı ağırlık artışları 249.7, 317.1, 308.1, 292.5 ve 244.6; soğuk karkas ağırlıkları
20.4, 19.5, 19.4, 20.0 ve 22.2 kg; karkas randımanları % 46.49, % 47.65, % 45.84, % 45.65 ve %47.15; iç yağı ağırlıkları 377, 310, 270, 165 ve 327 g olarak tespit edilmiştir.
Cengiz ve ark. (1989), Akkaraman, Border Leicester x Akkaraman (F1) melezi
erkek kuzularını 60 günlük besiye almışlar, besi gücü ve karkas özelliklerini araştırmışlardır. Besi periyodu sonunda gruplarda ortalama günlük canlı ağırlık artışları sırasıyla 215 ve 270 g, 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen kesif yem miktarını 7.79 ve 5.91 kg, soğuk karkas ağırlıklarını 17.90 ve 21.41 kg, karkas randımanlarını %48.67 ve % 46.31, iç yağı ağırlıklarını 116 ve 164 g, böbrek ve leğen yağı ağırlıklarını 65 ve 122 g olarak bulmuşlardır.
Çetin (1989), 40 kg kesim ağırlığında Karacabey Merinoslarında karkas randımanı, karkasta et, yağ, kemik, but, kol ve bel oranlarını sırasıyla % 48.20, 58.16, 18.66, 19.53, 32.69, 18.18 ve 8.74 olarak bildirmiştir.
Demir (1989), 30 kg kesim ağırlığında Dağlıç kuzularında karkas randımanı, karkasta but, kol oranları ve MLD kesit alanlarını sırasıyla % 47.05, 22.75, 15.56 ve 10.15 cm2 olarak bildirmiştir.
Ertuğrul ve ark. (1989a), Akkaraman, Border Leicester x Akkaraman (F1),
Dorset Down x Akkaraman (F1), Ile de France x Akkaraman (F1) melezi erkek
kuzularda besi gücü ve karkas özelliklerini araştırdıkları 60 günlük besi denemesinde genotiplerin ortalama günlük canlı ağırlık artışlarını sırasıyla 239.8, 270.0, 244,8 ve 258.8 g, 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen kesif yem miktarlarını 6.10, 5.91, 5.99 ve 6.47 kg, soğuk karkas ağırlıklarını 18.37, 21.41, 20.49 ve 22.23 kg, karkas randımanlarını % 49.52, % 46.31, % 48.09 ve % 48.73, iç yağ ağırlıklarını 100, 160, 360 ve 320 g, böbrek ve leğen yağı ağırlıklarını 90, 120, 200 ve 180 g olarak bulmuşlardır.
Ertuğrul ve ark. (1989b), Akkaraman, Hempshire Down X Akkaraman (F1)
Melezi erkek kuzular yaklaşık 2.5 aylık yaşta 60 gün süre ile besiye alınmış ve ad libitum olarak beslenmiştir. Saf ve melez kuzularda vücut uzunluğu sırası ile 59.30 ve 65.20 cm (p<0.05); cidago yüksekliği 65.50 ve 65.20 cm; göğüs derinliği 27.88 ve 27.70 cm; kürekler arkası göğüs genişliği 18.13 ve 23.40 cm (p<0.05); göğüs çevresi 87.25 ve 93.00 cm (p<0.01); but çevresi 64.25 ve 70.80 cm (p<0.05); beside toplam
canlı ağırlık artışı 13.50 ve 14.77 kg; ortalama günlük canlı ağırlık artışı 224.75 ve 246.20 g; günlük ortalama yem tüketimi 1.553 ve 1.454 kg; 1 kg canlı ağırlık artışı için yem tüketimi 7.15 ve 5.94 kg; sıcak karkas ağırlığı 19.51 ve 19.05 kg; soğuk karkas ağırlığı 18.85 ve 18.47 kg; karkas randımanı %48.25 ve 45.89; soğutma kaybı %3.44 ve 3.03; baş ağırlığı 1.76 ve 2.01 kg (p<0.05); 4 ayak ağırlığı 1.03 ve 1.06 kg; post ağırlığı 4.41 ve 5.62 kg (p<0.05); iç yağ ağırlığı 0.11 ve 0.29 kg (p<0.01); testis ağırlığı 0.16 ve 0.24 kg; takım ağırlığı 1.69 ve 1.78 kg; böbrek ağırlığı 0.13 ve 0.12 kg; böbrek ve leğen yağı ağırlığı 0.09 ve 0.18 kg olarak bildirmişlerdir.
Akçapınar ve ark. (1992), Türk Merinosu (M), Alman Siyah Başlı Etçi (ASB) X M, Hampshire Down (H) X M ve Lincoln (L) X M (F1)kuzularının büyüme, besi
ve karkas özelliklerini araştırmak amacıyla bir basi denemesi yürütmüşlerdir. Araştırmada büyüme özellikleri için 73 Merinos, 40 ASB X M, 40 H X M, 57 L X M (F1) kuzu, karkas özellikleri için ise her genotipten 6’şar erkek kuzuya ait bilgiler
değerlendirilmiştir. Besiye alınan erkek kuzulara günlük 250 g/baş kuru yonca ve yoğun yem ad libitum verilmiştir. Merinos, ASB X M, H X M ve L X M genotiplerin de sırasıyla ortalama canlı ağırlıklar, doğumda 4.86, 5.07, 5.24 ve 5.15 kg (P<0.05), sütten kesimde 24.36, 27.97, 27.90 ve 26.78 kg (P<0.01), 180. günde 37.14, 38.35, 39.10 ve 39.37 kg (P<0.05); 1 yaşta 52.63, 53.81, 53.28 ve 54.40 kg; beside günlük canlı ağırlık artışı 260.67, 281.25, 255.00 ve 264.48 g; 1 kg canlı ağırlık artışı için kesif yem tüketimi 4.51, 4.42, 4.86 ve 4.40 kg; karkas randımanı % 49.25, 47.79, 48.55 ve 46.14 (P<0.01); karkasta but oranı % 34.53, 34.87, 34.44 ve 33.95; kol oranı % 18.63, 18.35, 18.10 ve 18.87; bel oranı % 8.21, 7.85, 8.28 ve 8.28; karkasta et oranı % 56.30, 54.32, 56.00 ve 53.68; yağ % 21.05, 25.08, 24.12 ve 24.77; kemik oranı % 16.95, 16.43, 16.57 ve 17.63 olarak bulunmuştur.
Tekin ve Akçapınar (1992), Türk Merinosu ve Lincoln x Türk Merinosu (F1)
kuzuların besi performanslarının karşılaştırıldığı bir çalışmada her iki genotipten 18’er baş erkek kuzu kullanılmıştır. Besiye 20 kg canlı ağırlıkta başlanmış ve her kuzu ferdi bölmelere yerleştirilmiştir. Besi sonu canlı ağırlığı 35, 40 ve 45 kg’a ulaşana kadar devam edilmiş ve günlük 250 g/baş kuru yonca ve ad libitum kesif yem ile beslenmişlerdir. Otuz beş, 40 ve 45 kg canlı ağırlıklara ulaşana kadar Türk Merinosu ve Lincoln x Türk Merinosu F1 kuzularda sırasıyla günlük canlı ağırlık
62 ve 56 gün, 78 ve 76 gün, 98 ve 95 gün; günlük kesif yem tüketimi 1.09 ve 1.10 kg, 1.18 ve 1.18 kg 1.26 ve 1.21 kg ve yemden yararlanma sayısı 4.47 ve 4.07, 4.62 ve 4.48, 4.93 ve 4.55 olup gruplar arası fark önemsiz bulunmuştur.
Tekin ve ark. (1993) Akkaraman, İvesi ve Merinos erkek kuzuların besi ve karkas özelliklerini araştırmak amacıyla yapılan bu çalışmada, besi özellikleri için 10 baş Akkaraman, 9 baş İvesi ve 7 baş Merinos kuzu, karkas özellikleri için ise her ırktan 6'şar baş kuzu kullanılmıştır. Beside kuzulara kesif yem ve günlük 200 g/baş kuru yonca verilmiştir. Akkaraman, İvesi ve Merinos kuzularda günlük canlı ağırlık artışı sırasıyla 229.78, 240.62 ve 213.81 g; YDK 6.73, 6.31 ve 7.85; kesim ağırlığı 44.05, 43.57 ve 44.38 kg; kuyruksuz karkasa göre,, soğuk karkas ağırlığı 17.66, 17.03 ve 19.27 kg (P<0.05); karkas randımanı % 40.07, 39.03 ve 43.39 (P<0.01); karkasta but oranı % 35.5, 34.58 ve 34.80; kol oranı % 19.35, 18.18 ve 19.33 (P<0.05); bel oranı % 8.80, 9.16 ve 7.89 (P<0.01); böbrek ve leğen yağı oranı % 1.67, 2.37 ve 1.34 (P<0.01); kolda et oranı % 65.37, 62.03 ve 65.88 (P<0.01); yağ oranı % 16.18, 18.12 ve 16.08; kemik oranı % 18.83, 20.04 ve 18.33; MLD kesit alanı 11.83, 10.83 ve 13.21 cm2; sırt yağı kalınlığı 6.00, 5.67 ve 3.50 mm (P<0.01) bulunmuştur.
Boztepe ve ark. (1997), yağlı kuyruklu bazı koyun ırklarında yaptıkları araştırmada, besi başı ve besi sonu ağırlıkları ile besi süresi boyunca günlük canlı ağırlık artışlarını Akkaraman kuzularda sırasıyla 20.4, 36.7 kg ve 294.1 g, İvesilerde 19.1, 37.7 kg ve 315.7 g, Dağlıçlarda 21.2, 35.7 kg ve 277.1 g ve Güney Karamanlarda ise 19.9, 30.3 kg ve 195.7 g olarak tespit etmişlerdir. Kuzularda kesimhane sıcak ve soğuk karkas ağırlıkları ile karkas randımanları sırasıyla Akkaramanlarda 35.90, 17.94, 17.27 kg ve % 47.84, İvesilerde, 34.50, 16.62, 16.12 kg ve % 46.71, Dağlıçlarda, 35.80, 18.48, 17.96 kg ve % 50.11 ve Güney karamanlarda ise 28.80, 14.86, 14.48 kg ve % 50.43 olarak bildirmişlerdir. Grupların besi başı ağırlıkları arasında istatistik olarak herhangi bir fark görülmemiş buna karşılık 56. gün ağırlıkları, besi boyunca günlük canlı ağırlık artışları ve kesimhane ağırlığı bakımından Güney Karaman ırkı diğer ırklardan önemli ölçüde düşük bulunmuştur (p<0.01). Randıman ise Akkaraman ve İvesi’lerde Dağlıç ve Güney Karamanlardan daha düşük bulunmuştur (p<0.05).
Özbey (1997), yaptığı çalışmada Morkaraman, Sakız x Morkaraman ve Kıvırcık X Morkaraman (F1) melezi erkek kuzularda sırasıyla günlük canlı ağırlık
artışını 210.71, 224.34 ve 253.32 g; soğuk karkas ağırlığını, randımanını ve MLD kesit alanını aynı sırayla 23.05, 22.31 ve 22.48 kg; %50.52, 48.53 ve 48.70; 11.58, 12.54 ve 10.24 cm2 beden uzunluğu, göğüs derinliği ve göğüs çevresini ise 58.70, 63.30 ve 59.40 cm; 28.30, 30.18 ve 29.38 cm; 76.03, 77.49 ve 76.54 cm olarak bildirmiştir.
Altınel ve ark. (1998), (Sakız x Kıvırcık) F1 x Alman siyah başlı, Kıvırcık ve
Merinos kuzuların besi performansını araştırmışlar bu sıraya göre, kesim ağırlığı 45.1, 39.8 ve 46.3 kg; sıcak karkas ağırlığı 22.6, 19.4 ve 22.5 kg; soğuk karkas ağırlığı 22.3, 18.9 ve 21.9 kg; soğuk karkas randımanı % 49.4, 47.5 ve 47.5; Kuyruk ağırlığı 221.6, 203.2 ve 115.6 g (p<0.01); böbrek-leğen yağı ağırlığı 295.4, 411.6 ve 226.0 g; MLD kesit alanı 11.9, 12.1 ve 14.5 cm2 sırt yağ kalınlığı 5.7, 5.3 ve 5.2 cm; vücut uzunluğu 73.0, 66.2 ve 67.8 cm (p<0.05); but çevresi 35.6, 35.2 ve 35.8 cm; göğüs genişliği 22.2, 20.4 ve 23.6 cm; göğüs çevresi 81.2, 77.8 ve 82.8 cm; olarak bildirmişlerdir.
Akmaz ve ark. (1999), Anadolu Merinosu (M), Hampshire Down (HD) x Anadolu Merinosu ve Alman Siyah Baş (ASB) x Anadolu Merinosu F1 ve G1
kuzularında besi ve karkas özelliklerini araştırdıkları bir araştırmada kuzuları yaklaşık 20 kg canlı ağırlıkta besiye almışlar ve 45 kg canlı ağırlığa kadar ad libitum beslemişlerdir. M, HD x M F1, HD x (HD x M) G1 ASB x M F1 ve ASB x(ASB x M)
G1 kuzularda sırasıyla günlük canlı ağırlık artışını 319.79, 329.66, 345.24, 348.37 ve
312.68 g; yeniden yararlanma değerlerini aynı sırayla 4.91, 4.50, 3.77, 3.97 ve 4.60 kg olarak bildirmişlerdir. Yine aynı sırayla soğuk karkas randımanını % 49.63, 48.54, 49.64, 48.50 ve 48.87; karkasta but oranını % 34.16, 33.29, 32.80, 33.56 ve 32.90; kol oranını % 19.14, 18.92, 19.08, 19.08 ve 18.92; sırt oranının % 8.79, 9.60, 9.92, 9.31, 10. 07; bel oranının % 8.04, 8.67, 7.96, 8.20 ve 8.39; böbrek leğen yağı oranını % 1.17, 1.10, 1.73, 1.10 ve 1.24; MLD kesit alanının 15.75, 14.17, 14.46, 15.29 ve 12.83 cm2 ( p< 0.01 ); sırt yağı kalınlığının 7.95, 9.57, 8.89, 6.03 ve 7.10
Akmaz ve ark. (2000a), Alman Siyah Başlı (ASB) x İvesi (İ) F1, Hampshire
Down (HD) X İvesi (F1 ve G1 ) melezi erkek kuzuların besi performansı ve karkas
özelliklerini inceledikleri bir araştırmada kuzuları ortalama 20 kg canlı ağırlıkta besiye almış ve 45 kg canlı ağırlığa kadar besi devam ettirilmiştir. ASB x İ (F1) , HD
x İ (F1) ve HD x (HD x İ) G1 kuzularında günlük canlı ağırlık artışlarını sırasıyla
351.18, 367.98 ve 357.94 g; yemden yararlanma değerlerini 3.77, 3.95 ve 3.67 kg olarak bildirmişlerdir. Yine aynı sırayla soğuk karkas randımanını % 48.54, 50.99 ve 50.97 (p<0.01); karkasta but oranını % 33.09, 33.41 ve 32.26; kol oranını % 17.72, 17.68 ve 17.72; sırt oranını % 9.29, 9.13 ve 9.56; bel oranının % 8.17, 8.23 ve 8.83; böbrek-leğen yağı oranının % 1.17, 1.60 ve 1.70; MLD kesit alanının 13.08, 14.75 ve 14.42 cm2; sırt yağı kalınlığının 9.06, 9.04 ve 9.42 mm olarak bildirmişlerdir.
Akmaz ve ark. (2000b) Alman Siyah Başlı (ASB) x Akkaraman (A) ve Hampshire Down (HD) x Akkaraman melezi (F1 ve G1) erkek kuzuların besi
performansı ve karkas özelliklerini inceledikleri çalışmada kuzuları yaklaşık 20 kg canlı ağırlıkta besiye almış ve 45 kg canlı ağırlığa kadar ad libitum beslemişlerdir. Besi süresince ASB x A (F1), ASB x (ASB x A) G1 ve HD x A (F1) ve HD x (HD x
A) G1 kuzularda ortalama günlük canlı ağırlık artışını sırasıyla 362,30 g, 302,14 g,
330,60 g ve 360,12 g; yemden yararlanma değerlerini aynı sırayla 3,51 kg, 4,84 kg, 3,47 kg ve 3,78 kg olarak bildirmişlerdir. Yine aynı sırayla kuzularda sıcak karkas ağırlığını 22.27, 21.55, 22.77 ve 23.20 kg; soğuk karkas randımanını % 48.02, 48.59, 48,65 ve 50.52; karkasta but oranını %33.09, 32,76, 32.66 ve 32.24; kol oranını %17.75, 18.06, 17.73 ve 17.64; sırt oranını %8.51, 10.75, 8.97 ve 9.41 (p<0.01); bel oranını %8.11, 8.77, 8.11 ve 8.27; böbrek-leğen yağı oranını %1.50, 1.77, 1.27 ve 1.71; MLD kesit alanının 14.04, 12.25, 14.75 ve 14.19 cm2; sırt yağı kalınlığının 7.03, 7.24, 6.37 ve 9.17 mm; post ağırlığını 6.46, 5.77, 6.20 ve 5.41 kg; baş ağırlığını 1.99, 2.02, 2.00 ve 2.10 kg; 4 ayak ağırlığını 1.08, 1.13, 1.04 ve 1.13 kg; takım ağırlığını 2.10, 2.09, 1.97 ve 2.08 kg; iç yağı ağırlığının 0.46, 0.55, 0.51 ve 0.50 kg; vücut uzunluğunu 57.83, 52.25, 59.00 ve 54.00 cm (p<0.01); göğüs çevresini 78.00, 79.50, 46.50 ve 79.25 cm; göğüs derinliği 26.00, 25.75, 26.58 ve 25.00 cm; göğüs genişliği 20.83, 22.13, 21.17 ve 23.88 cm (p<0.01) olarak bildirmişlerdir.
Doğan (2001), Sakız x Kıvırcık melezi (F1) erkek kuzuların besi performansı
başlatmış, 43.85 kg canlı ağırlığa kadar devam ettirilmiştir. Beside günlük canlı ağırlık artışı 276,4 g, 1 kg canlı ağırlık için tüketilen kesif yem miktarı 5.63 kg, kesim ağırlığı 44.8 kg, sıcak karkas ağırlığı 23.14 kg, soğuk karkas ağırlığı 22.44 kg, soğuk karkas randımanını % 50.09; böbrek-leğen yağları ağırlığı 0.33 kg, karkasta but, kol, bel ve sırt oranları sırasıyla % 31.13, 17.81, 7.16 ve 8.12; MLD kesit alanı 14.50 cm2; kabuk yağı kalınlığını ise 0.39 cm olarak bildirmiştir.
Esen ve Özbey (2001), Sakız x Akkaraman melezi (F1 ve G1) kuzularda verim
ve besi performansı kesim ve karkas özelliklerini inceledikleri çalışmada kuzuları ad libitum beslemişlerdir. F1 ve G1 melezi kuzularda günlük ortalama canlı ağırlık artışı
sırasıyla 238.04 ve 232.07 g; 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen kesif yem miktarı 3.95 ve 3.94 kg; soğuk karkas ağırlığını 18.71 ve 19.08 kg; karkas randımanını % 45.37 ve 46.41; kuyruk yağı oranını % 10.23 ve 5.45 (P<0.01) olarak bildirmişlerdir.
Özcan ve ark. (2001), Alman siyah başlı etçi, Kıvırcık ve Sakız koyun ırkları arasında ikili ve üçlü melezlemeyle elde edilen melez kuzular ile safları besi ve karkas özelliklerini araştırdıkları çalışmada Kıvırcık, Alman siyah baş x Kıvırcık, Alman siyah baş x (Sakız x Kıvırcık) F1, Türk merinosu kuzuları 56 gün süreyle
beslenmişlerdir. Yukarıdaki sıraya göre, kuzuların toplam canlı ağırlık kazançları 9.33, 12.50, 12.86, 14.50 kg (p<0.05); günlük ortalama canlı ağırlık kazançları166.71, 223.29, 229.71 ve 259.00 g; 1 kg canlı ağırlık kazancı için tüketilen kesif yem miktarı 6.05, 4.54, 4.33 ve 4.05 kg (p<0.05); kesim ağırlığı 28.16, 33.38, 35.72, 36.04 kg; sıcak karkas ağırlığı 13.77, 15.87, 17.35 ve 17.41 kg; sıcak karkas randımanı % 48.66, 47.59, 48.59 ve 48.33 (p<0.05); soğuk karkas ağırlığı 13.72, 15.66, 16.95 ve 16.96 kg (p<0.05); soğuk karkas randımanı % 47.94, 46.98, 47.47 ve 47.08 (p<0.05) olarak bildirmişlerdir.
Tufan ve Akmaz (2001), Akkaraman ırkı kuzuları 30, 35 ve 40 kg canlı ağırlığa kadar beslemişler, besi süresini, günlük canlı ağırlık artışı ve yemden yararlanma değerlerini 30 kg’da 24.95 gün, 271.00 g ve 4.465 kg; 35 kg’da 48.28 gün, 255.57 g ve 5.043 kg; 40 kg’da 67.57 gün, 257.85 g ve 5.186 kg olarak tespit etmişlerdir. Karkas randımanı, karkasta but, kol, bel, kuyruk yağı oranları ile MLD alanı ve sırt yağı kalınlığı değerleri ise sırası ile; 35 kg’da % 46.93, 30.72, 15.67, 7.99, 14.77 ile 10.83 cm² ve 2.51 mm; 40 kg’da % 50.26, 29.98, 14.96, 8.08, 16.20
ile 11.71 cm² ve 3.75 mm, kolda et, yağ ve kemik oranlarını ise 35 kg’da % 65.72, 13.98 ve 20.30; 40 kg’da % 62.60, 18.17 ve 19.24 olarak bildirmişlerdir.
Demir ve ark. (2002), Kıvırcık kuzularda rasyona katılan bazı antibiyotiklerin besi performansına ve karkas özelliklerine etkilerini inceledikleri çalışmada kontrol grubu için besi sonu ağırlığını 30.69 kg, toplam canlı ağırlık artışını 12.90 kg, ortalama günlük canlı ağırlık artışını 230.4 g, 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarı 5.29 kg, sıcak karkas ağırlığını 15.16 kg, soğuk karkas ağırlığını 14.88 kg, soğuk karkas randımanını % 46.31, but oranını % 33.79, kol oranını % 18.89, sırt-bel oranını % 15.45, MLD kesit alanını 13.48 cm2, kabuk yağ kalınlığını 2.64 cm
olarak bildirmişlerdir.
Küçük ve ark. (2002), Morkaraman, Kıvırcık x Morkaraman (G1) melez
kuzuların besi performansı, karkas özellikleri ve büyümesi üzerine yaptıkları çalışmada 18 baş Morkaraman (M), 30 baş Kıvırcık (K) x (K x M) üç aylık yaşta sütten kesilen ve ortalama 25 kg canlı ağırlıkta 48 baş kuzuyu 56 gün süreyle ad libitum beslemişlerdir. Yukarıdaki sırayla kuzuların günlük canlı ağırlık kazancı 272 ve 324 g (P<0.001); 1 kg canlı ağırlık kazancı için tüketilen yoğunlaştırılmış yem miktarı 5.38 ve 5.75 kg; soğuk karkas randımanı % 45 ve 45.8; karkasta but oranını % 28.85 ve 31.67 (P<0.01); omuz oranını % 14.94 ve 17.05 (P<0.001); sırt oranını % 4.83 ve 5.91 (P<0.05); bel oranı % 4.84 ve 5.72 (P<0.05); diğer oranı % 26.36 ve 33.37 (P<0.001); böbrek-leğen yağı oranı % 0.87 ve 2.57 (P<0.01); iç yağ oranı % 0.78 ve 1.12 (P<0.05); kuyruk yağı oranı % 18.65 ve 3.10 (P<0.001); karkasta toplam et oranı % 48.45 ve 51.89; yağ oranı % 13.52 ve 22.04 (P<0.001); kemik oranı % 17.85 ve 19.79; kuyruklu karkastaki yağ oranı % 32.4 ve 25.1 olarak bildirilmiştir.
Şahin ve Akmaz (2002), Akkaraman kuzuları 35, 40, 45 ve 50 kg kesim ağırlığında besi performansı ve karkas özelliklerini inceledikler çalışmada kuzuları 2,5–3 aylık yaşta ve 21 kg ağırlıkta sütten kesmişler ve ad libitum beslemişlerdir. Gruplarda günlük ortalama canlı ağırlık artışı 199.74, 224.30, 225.34 ve 216.37 g; yemden yararlanma değerleri 6.17, 5.77, 6.12 ve 6.62 kg; soğuk karkas ağırlığı 16.18, 18.18, 21,28 ve 25.72 kg (p<0.001); soğuk karkas randımanı % 46.33, 46.02, 47.25 ve 51.58 (p<0.001); karkasta but oranı % 30.24, 29.42, 28.26 ve 27.12
(P<0.05); kol oranı % 15.17, 14.57, 14.12 ve 13.43 (p<0.05); bel oranı % 6.42, 6.70, 6.25 ve 6.79; kuyruk oranı % 16.18, 15.60, 17.78 ve 21.41 (p<0.01); MLD kesit alanı 12.35, 14.40, 14.52 ve 16.24 cm2; sırt yağı kalınlığını 2.88, 3.68, 3.90 ve 4.73 mm (p<0.001) olarak bildirmişlerdir.
Yılmaz ve ark. (2002), Türk Merinosu x Kıvırcık, Türk Merinosu x (Sakız x Kıvırcık) ve Türk Merinosu kuzularda besi, kesim ve karkas özelliklerini inceledikleri çalışmada yukarıdaki sırayla erkek kuzularda besi sonu ağırlığını 38.9, 40.87 ve 38.72 kg (p<0.05); beside toplam canlı ağırlık artışını 12.0, 12.3 ve 12.6 kg; günlük ortalama canlı ağırlık artışını 216, 220 ve 225 g; 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen kesif yem miktarını 4.73, 4.36ve 4.41 kg; soğuk karkas ağırlığını 20.0, 19.8 ve 17.5 kg; soğuk karkas randımanını % 46.7, 44.5 ve 43.0 (p<0.05); MLD kesit alanını 15.6, 16.2 ve 15.8 cm2; sırt yağı kalınlığını 5.42, 6.12, 3.26 mm (p<0.05) olarak bildirmişlerdir.
Özbey ve Akcan (2003), Morkaraman, Kıvırcık x Morkaraman (F1), Sakız
Morkaraman (F1) melezi kuzularda besi performansı, kesim ve karkas özelliklerini
araştırdıkları çalışmada kuzuları yaklaşık 20 kg canlı ağırlıkta besiye almış ve 45 kg’a kadar beslemişlerdir. Günlük ortalama canlı ağırlık artışı yukarıdaki sırayla 232.91, 231.73 ve 245.62 g; 1 kg canlı ağırlık için tüketilen yem miktarı 4.31, 3.88 ve 3.40 kg; karkas randımanı % 50.52, 48.53 ve 48.70 (P<0.05); kuyruk yağı oranı % 9.28, 4.32 ve 5.93; vücut uzunluğu 58.70, 63.30 ve 59.40 cm (P<0.05); göğüs çevresi 76.03, 77.49 ve 76.54 cm; MLD kesit alanı 11.58, 12.54 ve 10.24 cm2; sırt yağı kalınlığı 3.92, 4.04 ve 6.42 mm (P<0.01) olarak bildirilmiştir.
Altın ve ark. (2005), Kıvırcık ve Karya kuzularda besi ve karkas özelliklerini incelemişlerdir. Besiye alınan Kıvırcık ve Karya kuzularda besi başlangıç ağırlığı sırayla 16.84 ve 17.54 kg, besi sonu ağırlığı 34.70 ve 29.92 kg (p<0.05); günlük ortalama canlı ağırlık artışı 250 ve 181 g (p<0.05); 1 kg canlı ağırlık artışı için yem tüketimi 5.30 ve 6.25 kg (p<0.05); kesim ağırlığı 31.36 ve 28.23 kg; sıcak karkas ağırlığı 14.97 ve 14.86 kg; soğuk karkas ağırlığı 14.76 ve 14.61 kg; randıman % 50.27 ve 49.72; kol oranı % 18.53 ve 18.43; but oranı % 30.59 ve 31.23; boyun oranı % 9.01 ve 8.77; etek oranı % 13.34 ve 13.22; kuyruk oranı % 2.58 ve 3.68 (p<0.05) olarak bildirilmiştir.
Ekiz ve Altınel (2005), Alman Siyah Başlı Etçi (ASB) x Kıvırcık (F2) ve ASB
x Merinos (F2) ile kıvırcık koyunlar arasında yapılan melezlemeler sonucu elde
edilen kuzuların besi sonu canlı ağırlıkları (ASB x Kıvırcık ) x Kıvırcık, (ASB x Merinos) x Kıvırcık ve Kıvırcık kuzularda sırasıyla 33.17, 32.37 ve 29.98 kg; beside canlı ağırlık artışı 12.58, 12.19 ve 10.82 kg; günlük canlı ağırlık artışları 224.68, 217.71 ve 193.25 g; 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarları 4.63, 4.76 ve 5.33 kg; soğuk karkas randımanları % 48.10, 45.14 ve 45.47; MLD kesit alanlarını 13.36, 13.32 ve 10.61 cm2 olarak bildirmiştir.
Şahin (2005), 25, 30 ve 35 kg besi başlangıç ağırlığına sahip Anadolu Merinosu kuzuların, toplam canlı ağırlık artışlarını sırasıyla 19.29, 19.43 ve 20.43 kg günlük canlı ağırlık artışını 394, 400 ve 417 g, yem değerlendirme katsayılarını 3.71, 4.05 ve 3.98 kg, kesim ağırlıklarını 44.29, 49.21 ve 54.50 kg, karkas randımanlarını %44.36, 44.39 ve 45.45 olarak bildirmiştir.
Ünal ve ark. (2006), melez kuzularda karkas karakterleri ve besi performansını inceledikleri çalışmada Akkaraman, Kıvırcık x Akkaraman F2 (KAF2), Kıvırcık x
KAF2 (KAB1), Sakız x Akkaraman F2 (CAF2), Sakız x CAF2 (CAB1) melezi erkek
kuzuları kullanmışlardır. Kuzular 3 aylık yaşta sütten kesilmiş ve besiye alınarak 300 g kuru yonca otu ve ad libitum yoğunlaştırılmış yemle beslenmişlerdir. 45 kg canlı ağırlıkta kesilen kuzuların yukarıdaki sırayla günlük canlı ağırlık kazancı 284, 271, 279, 282 ve 274 g; 1 kg canlı ağırlık kazancı için tüketilen yem miktarı 4.92, 4.81, 4.76, 4.89 ve 5.01 kg; soğuk karkas randımanı % 49.28, 48.89, 48.18, 49.15 ve 46.79 olarak bildirilmiştir.
2.2. Karkas Özellikleri ve Yağ Asitleri Kompozisyonu
Enser ve ark. (1998), et sığırları ve kuzuların yağ asitleri içeriği ve kompozisyonunun üretim sistemiyle ilişkisi ile bunların insan beslenmesindeki etkisini inceledikleri çalışmada 30 adet Suffolk x Clun melezi kuzu kullanmışlardır. Mer’ada otlatılan kuzuların MLD kesit alanından alınan örneklerin yağ asidi kompozisyonu C14:0 % 3.99; C16:0 % 20.9; C16:1 % 2.19; C18:0 % 17.5; C18:1 trans % 4.61; C18:1n–9 % 30.3; C18:1n–7 % 0.82; C18:2n–6 % 3.24; C18:3n–6 %
0.02; C18:3n–3 % 1.92; C20:2n–6 % 0.01; C20:3n–6 % 0.12; C20:3n–3 % 0.01; C20:4n–6 % 1.09; C20:4n–3 % 0.03; C20:5n–3 % 0.93; C22:4n–6 % 0.04; C22:5n–3 % 0.84; C22:6n–3 % 0.30 olarak bildirilmişlerdir.
Fernandez ve ark. (1998), 48 adet Manchego ırkı kuzuyla yaptıkları çalışmada kontrol grubu kuzuların besi başı ağırlığını 11.50 kg; besi sonu ağırlığı 26.00 kg; sırt yağı kalınlığını 2.84 mm; MLD kesit alanını 10.04 cm2 olarak bildirmişlerdir. Kontrol grubunda MLD’ ki toplam doymuş yağ asitleri oranını % 44.5; tekli doymamış yağ asitleri oranını % 48.5; çoklu doymamış toplam n–3 yağ asitleri oranını % 2.5, çoklu doymamış toplam n–6 yağ asitleri oranını % 4.6 olarak bildirmişlerdir.
Rowe ve ark. (1999), yetiştirme sisteminin kaslardaki yağ asidi muhtevasına etkisini inceledikleri araştırmada Corriedale ve Corriedale melezi 24 kuzuyu iki gruba ayırarak 12 baş kuzuyu kesif yemle ve barınakta beslemişler, 12 baş kuzudan oluşan diğer grubuda merada otlatmışlardır. Kuzuları 29–31 kg canlı ağırlıkta kesmişler ve kas arası (MLD) yağ asidi muhtevasını incelemişlerdir. Grupların yağ asitleri içeriği Tablo 2.1’de verilmiştir.
Russo ve ark. (1999), enerji kaynaklarının kuzuların karkas yağ içeriğine etkisini araştırdıkları çalışmada 45 günlük 36 adet Apennie erkek kuzu kullanmışlar ve kuzuları 105 günlük yaşta kesime sevk etmişlerdir. Farklı diyetlerin kuzularda kolesterol içeriğini etkilemediğini fakat yağ asitleri profiline etki ettiğini bildirmişlerdir. Ayrıca Longisimus Lumborum kaslarının Semitadinosus kaslarından insan beslenmesi açısından daha iyi bir yağ asidi profiline sahip olduğunu bildirmişlerdir. Üç farklı rasyonla beslenen kuzuların ortalama yağ asitleri içeriği Tablo 2.1’de verilmiştir.
Cifuni ve ark. (2000), kesim yaşının karkas özellikleri ve yağ asidi kompozisyonu üzerine etkilerini inceledikleri çalışmada 20 baş Apulian ırkı erkek kuzu kullanmışlardır. 45 ve 90 günlük yaşta kesilen kuzuların kesim ağırlığını sırasıyla 14.5 ve 20.2 kg; karkas ağırlığını 9.3 ve 12.4 kg; ve karkas randımanını % 64.1 ve 61.1 olarak bildirmişlerdir. Her iki grubun yağ asitleri içeriği Tablo 2.1’de verilmiştir.
Fisher ve ark. (2000), dört farklı besleme ve üretim sisteminin yağ asitleri kompozisyonu üzerine etkisini araştırdıkları çalışmada Welsh Mountain (WM), Soya ve kesif yemle beslenen Suffolk (S) kuzuların sıcak karkas ağırlıkları sırasıyla 10.4, 10.9 ve 20.0 kg; kabuk yağı oranı % 4.8, 1.4 ve 5.3; kas arası yağ oranı % 8.0, 5.4 ve 8.6; kemik oranı % 25.3, 26.8 ve 28.1; yağsız et oranı % 61.8, 66.3 ve 58.0 olarak bildirilmiştir. Grupların kas arası (Musculus semimembranosus) yağ asidi kompozisyonu Tablo 2.1’de verilmiştir.
Sanudo ve ark. (2000), İspanya ve İngiltere kökenli kuzuların yağ asidi kompozisyonunu incelemek maksadıyla her ırktan 8’er baş erkek kuzu kullanmışlar ve 80–90 günlük yaşta kesmişlerdir. İspanya’dan İspanya Merinosu (SM) ve Rasa Aragonesa (RA) ve İngiltere’den Welsh Mountain (WM) ırkı kuzuları kullanıldığı çalışmada adı geçen ırkların kas arası yağ asitleri içeriği Tablo 2.1’de verilmiştir.
Berthelot ve ark. (2001), kuzuların deri altı yağ dokuları, yumuşak yağ dokuları ve yağ asitleri kompozisyonu ile bunların büyüme performansı arasındaki ilişkiyi inceledikleri çalışmada ortalama 2 aylık yaşta ve 22.25 kg canlı ağırlıkta 49 adet erkek Lacaune kuzusunu yaklaşık 41 kg canlı ağırlığa kadar tahıl ya da şeker pancarı posası içeren peletlenmiş rasyonlarla beslemişlerdir. Kuzuları, yağ dokuları yumuşaklığına göre, 3 gruba ayırmış ve yağ asitleri kompozisyonu incelemişlerdir. Orta yumuşaklığa sahip kuzuların sayısını 21 adet, besi başlangıç yaşını 63 gün, besi başı ağırlığını 23.5 kg, günlük ortalama canlı ağırlık kazancını 308 g, kesim ağırlığını 41.86 kg olarak bildirmişlerdir. Aynı grubun yağ asitleri kompozisyonu C12:0 % 0.18; C14:0 % 3.19; C16:0 % 19.76; Σ C16:1 % 3.44; C17:0 % 3.99; C17:1n–8 %2.69; C18:0 % 7.69; Σ C18:1 % 40.79; C18:2n–6 % 2.58; C18:3n–3 % 0.54; Σ SFA % 36.09; MUFA % 47.86; PUFA % 19.04 olarak bildirilmiştir.
Moibi ve Cristopherson (2001), farklı sıcaklık ve diyet uygulamalarının koyunların farklı dokularındaki yağ asitleri kompozisyonuna etkisini inceledikleri çalışmada, 5 aylık yaşta sütten kesilen 25 adet Suffolk erkek kuzu kullanmışlardır. Sıcak çevre şartlarında (23 0C) yetiştirilen guruptaki kuzular ile faklı yem uygulamalarında yapılan kontrol grubundaki kuzuların kas arası (MLD) yağ asidi profili Tablo 2.1’de bildirilmiştir.
Velasco ve ark. (2001), farklı üretim sistemlerinde yetiştirilen süt emen kuzuların yağ dokusu ve yağ asitleri kompozisyonunu inceledikleri çalışmada 49 adet Talaverana ırkı erkek kuzu kullanmışlardır. Merada ve barınakta ayrı ayrı beslenen kuzuları 14 kg canlı ağırlıkta kesilmiş deri altı ve kas arası yağlarda yağ asitleri kompozisyonunu incelemişlerdir. Barınakta kesif yemle beslenen kuzuların kas arası (MLD) yağlardaki yağ asidi kompozisyonu Tablo 2.1’de bildirilmiştir.
Santos-Silva ve ark. (2002), etin yağ asidi kompozisyonu üzerine kesim ağırlığı beslenme sistemi ve genotipin etkisini değerlendirmek için yaptıkları çalışmada Merino Branco (MB) ve Ile de France x Merino Branco (IFxMB) melezi erkek kuzular kullanmışlardır. 60 günlük yaşta sütten kesilerek besiye alınan kuzular otlatma, otlatma kesif yem (ad libitum) ve kesif yem (ad libitum) olmak üzere üç farklı sistemde beslemişlerdir. 30 kg canlı ağırlıkta kesilen MB ve İFxMB kuzuların yağ asitleri kompozisyonu Tablo 2.1’de bildirilmiştir. Ayrıca araştırıcılar yağ asidi profilinin kuzuların beslenme sistemini tanımladama etkili olduğunu da bildirmişlerdir.
Hoffman ve ark. (2003), altı farklı melez genotipten kuzuları karşılaştırdıkları çalışmada Dormer (D), Suffolk (S), Merinos (M), Dohne Merinosu (DM), SA Mutton Merinosu (SAMM) ırklarının farklı melezlerini 40 kg canlı ağırlıkta kesmişlerdir. Melezlerin yağ asidi kompozisyonları Tablo 2.1’deki gibi bulunmuştur.
Tshabalala ve ark. (2003), Güney Afrika yerli keçi ve koyun ırklarının et kalitesini belirlemek için yaptıkları çalışmada Dorper ve Damara ırklarına ait 12’şer baş erkek koyun kullanmışlardır. Dorper ve Damara ırklarının soğuk karkas ağırlığı sırasıyla 21.55 ve 18.65 kg; randımanı % 62.86 ve 59.86; baş oranı % 5.91 ve 5.77; post oranı % 7.4 ve 9.17; ayak oranı % 2.95 ve 2.04; böbrek yağı oranı % 2.12 ve 2.16; kuyruk oranı % 1.48 ve 12.24 olarak bildirilmiştir. Irkların kas arası (MLD) yağ asitleri içeriği, Tablo 2.1’de verilmiştir.
Rhee ve ark. (2003), farklı besleme ve üretim sistemlerini Rambouillet (R) ve Merinos x Rambouillet (MxR) melezi kuzuların kaslarındaki ve deri altındaki yağ asitleri kompozisyonunu etkilerini inceledikleri çalışmada yukardaki sırayla besi başı canlı ağırlıklarını 34.43 ve 34.56 kg; besi sonu ağırlıklarını 59.56 ve 58.51 kg; sıcak karkas ağırlıklarını 31.49 ve 29.76 kg; karkas randımanlarını % 52.89 ve 50.99; sırt
yağ kalınlıklarını 0.81 ve 0.66 cm olarak bildirmişlerdir. Yüksek konsantreli yemle açıkta beslenen grubun kas arası yağ asidi kompozisyonu Tablo 2.1’de verilmiştir.
Cooper ve ark. (2004), kuzuların kas ve yağ dokularının n–3 içeriğinin değişiminin incelendiği çalışmada besi başı ağırlığı 29 ± 2 kg olan 50 adet Suffolk melez kuzuyu 40 kg canlı ağırlığa kadar beslemiş ve kesime sevk etmişlerdir. Keten tohumu yağı ile desteklenmiş kesif yemle beslenen grubun besi başı ağırlığını 28.6 kg; kesim ağırlığını 40.4 kg; sıcak karkas ağırlığını 19.2 kg; soğuk karkas ağırlığını 18.9 kg olarak bildirmişlerdir. Bahsedilen grubun yağ asidi kompozisyonu Tablo 2.1’de verilmiştir.
Salvatori ve ark. (2004), yağ asidi kompozisyonunu etkileyen değişik faktörlerin incelendiği çalışmada ağırlık, cinsiyet, yem ve ırk faktörlerinin yağ asidi kompozisyonunu etkilediği bildirilmiştir. Çalışmada Ile de France x Pagliorala (IFxP) ve Gentile di Puglia x Sopravissana (GPxS) melezi 30’ar adet erkek kuzu kullanılmış ve 64 günlük yaşta kesilmiştir. Kontrol grubu melez kuzuların yağ asidi kompozisyonu Tablo 2.1’de bildirilmiştir.
Velasco ve ark. (2004), et kalitesi ve yağ asidi kompozisyonu üzerine farklı rasyonların etkisini gözlemlemek üzere yaptıları çalışmada sütten kesilmiş ve kesilmemiş Talaverana ırkı erkek kuzuları otlatmaya ek olarak arpa ve kesif yem ile beslemişlerdir. Sütten kesilmiş ve kesif yemle beslenen grupta kesim ağırlığı 25.66 kg; yem tüketimi 37.2 kg karkas ağırlığı 12.49 kg; karkas randımanı % 44.97; sırt yağı kalınlığı 2.11 mm; böbrek-leğen yağı miktarı 1.79 kg; deri altı yağ oranı % 5.35 kas arası yağ oranı % 2.48 olarak bildirilmiştir. Araştırmada kas arası (MLD) yağ asitleri içeriği Tablo 2.1’de özetlenmiştir.
Castro ve ark. (2005), 45 günlük yaşta besiye alınan 30 adet Ojalada ırkı erkek kuzu kullandıkları çalışmada kuzuları 25 kg canlı ağırlıkta kesmişlerdir. Kontrol grubunda kesif yemle beslenen kuzuların soğuk karkas ağırlığını 11.9 kg; sırt yağı kalınlığını 2.31 mm olarak bildirmişlerdir. Kontrol grubu kuzuların kas arası yağ asitleri içeriği Tablo 2.1’de verilmiştir.
Diaz ve ark. (2005), İspanya, İngiltere, Almanya ve Uruguayın normal kuzu üretim sistemlerinde elde edilen etlerin yağ asidi kompozisyonunu inceledikleri çalışmada, İspanya kuzuları gibi kesif yemle beslenen kuzuların linoleik asit (C18:2)
oranının yüksek olduğunu bildirmişlerdir. Yoğun otlak şartları altında yetiştirilen Uruguay kuzularında linolenik asit (C18:3) oranının en yüksek miktarda olduğunu bunun sebebinin otlaklarda bu yağ asidinin yüksek yoğunlukta olmasından kaynaklandığını, otlaklarda yetiştirilen ve yoğunlaştırılmış yemle desteklenen İngiliz ve Alman kuzularının linolenik asit miktarının normal oranlarda olduğunu, ayrıca kas arası yağ oranının Uruguay kuzularında % 5.92 Alman kuzularında % 4.25 İngiliz kuzularında % 4.32 ve İspanya kuzularında % 2.41 olduğunu bildirmişlerdir. Uruguay, Alman ve İngiliz kuzularının yüksek doymuş yağ asidi (SFA) oranından dolayı doymamış/doymuş (P/S) oranının düşük olduğunu bildirmişlerdir. Grupların yağ asidi içeriği Tablo 2.1’de verilmiştir.
Lee ve ark. (2005), Suffolk x Dorset (SxD) melez koyunlarının kas arası (MLD) yağ asitleri içeriğini Tablo 2.1’deki gibi bildirmişlerdir.
Oriani ve ark. (2005), süt emen İtalyan Merinosu kuzuların yağ asitleri kompozisyonuna yaşın etkisini inceledikleri çalışmada 30 baş süt emen erkek İtalyan Merinosu kuzu 30, 50 ve 70 günlük yaşlarda ve 11.1, 19.5 ve 23.0 kg; ağırlıkta kesilerek kas arası (MLD) yağ asitleri kompozisyonu incelenmiştir. 70 günlük yaşta kesimi yapılan kuzuların yağ asidi kompozisyonu Tablo 2.1’de verilmiştir.
Priolo ve ark. (2005), komisana ırkı 24 erkek kuzuyu 85 günlük yaşta 3 farklı yemleme tekiniğine tabi tutmuşlar ve 148 günlük yaşta kesmişlerdir. Kontrol grubunda besi başı ağırlığı 20.6 kg; kesim ağırlığı 30.9 kg; ortalama günlük canlı ağırlık kazancı 164 g; karkas randımanı % 51.6 olarak bildirilmiştir. Kontrol grubunun yağ asidi içeriği Tablo 2.1’de verilmiştir.
Arana ve ark. (2006), sütten kesimden sonra ortalama 53 günlük yaşta besiye alınan ve 36 gün süreyle beslenen Rasa Aragonesa ırkı kuzuların kontrol grubunda besi bası canlı ağırlığı 17.2 kg; kesim ağırlığı 29 kg; günlük ortalama canlı ağırlık kazancı 342.8 g; sıcak karkas ağırlığı 14.3 kg; soğuk karkas ağırlığı 14.0 kg; karkas randımanı % 48.0; vücut yağı kalınlığı 4.0 mm; deri altı yağ oranı % 7.2; kas arası yağ oranı % 11.7; kas oranı % 55.6; kemik oranı % 19.2 olarak bildirilmiştir. Kontrol grubu kuzuların kas arası (MLD) yağ asit kompozisyonu Tablo 2.1’de bildirilmiştir.
Arsenos ve ark. (2006), Yunan yerli koyunlarının karkas yağındaki yağ asitleri kompozisyonuna ırk, cinsiyet, sütten kesim sonrası besleme ve kesim ağırlığının
etkisini incelemişlerdir. 20 baş Boutsko, 20 baş Serres ve 20 baş Karagouniko kuzunun yağ asitleri kompozisyonu Tablo 2.1’de bildirilmiştir.
Moharrery (2006), Badghisian yağlı kuyruklu koyunlarında karkas yağ karakterlerine rasyon enerji düzeyinin ve kuyruk kesiminin etkisinin araştırıldığı çalışmada erkek kuzular rastgele 2 gruba ayrılmış ve ilk grubun doğumdan 3–4 saat sonra kuyruklarını kesmişlerdir. Sütten kesimden sonra her gruptan 20 kuzu alınmış ve iki alt gruba bölünerek grubun biri yüksek enerjili rasyonla diğeri ise normal enerjili rasyonla 84 gün süreyle beslenmişlerdir. Normal rasyonla beslenmiş kuyruklu ve kuyruğu kesilmiş kuzuların günlük canlı ağırlık kazancı sırasıyla 156 ve 171 g; günlük yem tüketimi 1.390 ve 1.447 kg; sıcak karkas ağırlığı 22.7 ve 22.6 kg; soğuk karkas ağırlığı 22.1 ve 22.2 kg; MLD kesit alanı 12.7 ve 13.8 cm2; sırt yağı kalınlığı 4.4 ve 6.0 mm; kuyruk yağı ağırlığı 5.225 ve 2.948 kg; toplam yağ oranı % 36.65 ve 31.61 olarak bildirilmiştir. Bahsedilen grupların etlerindeki yağ asidi kompozisyonu Tablo 2.1’ de verilmiştir.
Pittroff ve ark. (2006), kuzuların vücut ve karkas özellikleri ile yağ asitleri kompozisyonu üzerine yüksek protein ve düşük enerji içeren yemlerin etkisinin incelendiği çalışmada, kontrol grubuna ait 25 baş kuzu ad libitum beslenmiştir. Kontrol grubu kuzuların karkas ağırlığı 32.85 kg; omuz ağırlığı 3.24 kg; bel ağırlığı 1.05 kg; MLD kesit alanı 17.52 cm2 olarak bildirilmiştir. Normal besi rasyonuyla beslenen kontrol grubunun yağ asitleri içeriği Tablo 2.1.’de verilmiştir.
Tablo 2.1. Koyunlarda Yağ Asitlerine Ait Kimi Araştırma Sonuçları (%) Kaynaklar Rowe ve ark. (1999) Russo ve ark. (1999) Cifuni ve ark. (2000) Fisher ve ark. (2000) Sanudo ve ark. (2000) Moibi ve cristopherson (2001) Yağ asitleri Konu Barınak konsa. Yem Diyet ortala ması 45 Gün 90 Gün Irk W.M. Irk Soay Irk Suff. Irk SM Irk RA Irk WM Yüks. Sıcak. Kontrol Grubu C10:0 0.67 0.50 0.18 0.25 0.18 C12:0 1.59 1.41 0.5 0.1 0.3 0.34 0.62 0.16 C14:0 1.96 3.69 9.37 9.45 4.1 1.9 2.3 3.51 5.05 2.43 2.34 2.54 C14:1 0.40 0.35 C15:0 0.80 0.59 0.90 0.85 0.66 0.76 0.48 0.33 0.38 C16:0 19.47 23.22 23.18 24.83 19.4 16.0 19.4 23.41 25.07 23.71 26.03 26.24 C16:1 n–7 1.58 2.10 1.92 1.97 C16:1 n–9 1.98 2.20 2.69 2.66 2.12 C17:0 3.03 1.39 0.75 0.95 1.61 1.38 1.26 1.31 1.47 C17:1 1.24 1.00 0.65 C18:0 23.51 14.47 11.85 12.01 17.0 13.5 12.3 13.51 14.22 21.75 15.55 15.24 C18:1 n–9 38.21 39.53 36.17 35.36 33.8 28.0 36.7 36.78 31.64 39.46 34.34 35.83 C18:1 trans 2.9 3.6 4.3 0.21 0.22 0.10 3.47 3.42 C18:1 n–11 2.34 2.17 1.29 C18:1 n–7 2.21 0.18 0.20 7.62 3.98 C18:2 n–6 3.85 8.64 6.24 6.09 4.4 12.9 9.7 9.10 9.32 2.41 7.13 6.55 C18:3 n–6 0.28 C:18:3 n–3 0.20 0.68 1.07 0.90 1.6 3.3 0.7 0.60 1.04 1.81 1.15 0.85 C20:0 0.25 3.07 3.10 C20:1 n–9 0.28 0.20 0.15 0.15 0.12 0.07 C20:2 n–6 C20:3 n–6 0.19 0.27 0.26 0.07 C20:4 n–6 0.21 1.47 0.43 0.33 1.9 4.0 3.3 3.05 2.87 0.96 1.55 1.11 Diğer 2.18 C20:5 n–3 1.0 1.8 0.4 0.38 0.73 0.73 0.26 0.43 C22:0 0.58 0.37 C22:4 n–6 0.23 0.17 0.04 C22:5 n–3 0.09 0.9 1.6 0.8 0.69 0.96 0.73 C22:6 n–3 0.39 0.26 0.3 0.7 0.3 0.29 0.49 0.24 SFA 49.36 43.35 51.98 53.48 43.22 47.35 49.97 45.56 45.87 UFA 54.44 54.13 MUFA 40.68 45.08 PUFA 4.74 11.57 14.61 15.84 6.99 10.10 8.93 Σn–6 10.44 12.65 12.62 3.48 Σ n–3 1.13 UFA/SFA 1.32 PUFA/SFA 0.10 0.31 0.33 0.33 0.14
Tablo 2.1’in devamı (Koyunlarda Yağ Asitlerine Ait Kimi Araştırma Sonuçları (%)) Kaynaklar Velasco ve ark. (2001) Santos-Silva ve
ark. (2002) Hofman ve ark. (2003) Yağ asitleri Ko nu Barınak Kon. Yem Irk MB Irk IFx MB Irk DxM Irk DxDM Irk DxSAMM Irk SxM Irk SxDM Irk SxSAMM C12:0 0.16 C14:0 6.88 3.1 3.1 4.603 2.782 3.325 2.482 3.720 4.125 C15:0 1.34 0.43 0.42 C15:1 3.25 C16:0 24.16 19.0 19.1 30.88 25.69 27.13 30.98 25.91 27.30 C16:1 n–7 1.083 1.410 1.148 1.103 0.998 0.900 C16:1 n–9 3.06 1.31 1.33 C17:0 0.71 0.96 0.93 C17:1 0.37 C18:0 14.35 14.2 14.6 25.29 21.49 24.91 24.27 26.05 25.13 C18:1 n–9 29.08 31.2 30.3 31.29 42.27 35.16 34.32 33.79 35.08 C18:1 trans 3.13 3.12 C18:2 n–6 6.61 5.70 5.75 2.915 3.130 3.725 2.938 3.773 2.920 C18:3 n–6 2.57 0.045 0.070 0.020 0.018 0.085 0.030 C:18:3 n–3 1.15 1.19 1.333 1.140 1.535 1.270 1.625 1.328 C20:0 1.58 0.485 0.278 0.418 0.290 0.503 0.500 C20:1 n–9 0.170 0.140 0.128 0.098 0.150 0.150 C20:2 n–6 4.32 0.083 0.023 0.058 0.020 0.120 0.063 C20:3 n–6 0.055 0.083 0.108 0.115 0.098 0.103 C20:3 n–3 0.088 0.028 0.045 0.043 0.145 0.078 C20:4 n–6 1.55 2.58 2.71 0.363 0.523 0.723 0.500 0.538 0.475 C20:5 n–3 0.70 0.71 0.195 0.190 0.378 0.195 0.285 0.268 C22:0 0.110 0.033 0.073 0.118 0.228 0.120 C22:2 n–6 0.413 0.155 0.170 0.010 0.333 0.375 C22:4 n–6 0.023 0.085 0.030 0.175 0.145 0.105 C22:5 n–3 0.92 0.90 0.360 0.368 0.580 0.268 0.450 0.508 C22:6 n–3 0.39 0.40 0.078 0.100 0.130 0.195 0.127 0.073 C24:0 0.095 0.000 0.063 0.133 0.173 0.125 C24:1 n–9 0.058 0.015 0.023 0.027 0.090 0.138 SFA 49.18 61.46 50.27 55.92 58.27 56.61 57.30 MUFA 35.76 32.60 43.83 36.46 35.67 35.02 36.26 PUFA 15.06 5.950 5.900 7.628 6.065 8.370 6.438 Σ n–6/n–3 2.20 3.20 3.41 PUFA/SFA 0.31 0.097 0.117 0.136 0.104 0.148 0.112
Tablo 2.1’in devamı (Koyunlarda Yağ Asitlerine Ait Kimi Araştırma Sonuçları (%)) Kaynaklar Tshabalala ve ark. (2003) Rhee ve ark. (2003) Cooper ve ark. (2004) Salvatori ve ark. (2004) Velasco ve ark. (2004) Castro ve ark. (2005) Lee ve ark. (2005) Yağ
Asitleri Konu Irk Dorper Irk Damara Irk MxR Irk R e yem Konsantr Irk İFxP Irk GPx S Konsantr yem Kontrol Grubu Irk SxD
C6:0 0.16 C10:0 0.30 C12:0 0.24 1.59 0.93 0.15 C13:0 3.0 2.7 0.03 C13:1 n–9 0.08 C14:0 8.4 7.4 1.93 2.12 2.66 3.69 8.21 3.81 2.21 2.44 C14:1 n–5 0.08 C15:0 0.6 0.6 0.33 0.38 0.61 0.37 C16:0 24.3 22.5 24.69 24.87 22.6 23.2 25.6 24.21 21.10 22.21 C16:1 n–7 1.05 C16:1 n–9 4.0 3.4 1.58 1.39 1.80 2.26 2.18 3.26 2.13 C17:0 2.1 2.1 1.56 1.54 2.03 1.26 1.02 C17:1 0.32 0.90 0.41 C18:0 14.4 16.4 12.70 13.50 18.7 16.3 11.5 15.63 11.65 20.81 C18:1 n–9 37.6 38.9 48.21 47.87 34.7 40.4 33.6 32.03 38.72 44.04 C18:1 trans 5.81 2.40 C18:2 n–6 6.57 6.05 2.11 7.50 8.37 5.91 10.16 3.63 C18:2n–6 tran 0.04 C18:3 n–6 3.2 3.9 0.30 0.39 3.17 0.56 0.09 C:18:3 n–3 1.79 1.30 1.37 0.57 C20:0 3.49 0.73 C20:1 n–9 2.2 2.0 0.30 C20:3 n–6 0.20 C20:4 n–6 2.13 1.92 0.04 2.08 1.90 3.88 0.07 C20:5 n–3 0.04 C22:0 0.72 C22:1 n–9 0.07 C22:5 n–3 0.11 C22:6 n–3 0.02 SFA 52.8 51.8 41.21 42.40 43.5 46.9 51.42 36.92 UFA 47.2 48.2 58.79 53.60 MUFA 43.9 44.3 49.79 49.25 35.62 42.07 PUFA 3.3 3.9 9.00 8.35 10.6 11.7 12.96 15.92 Σn–6 2.13 Σ n–3 1.96 Σ n–6/n–3 1,37 2.14 MUFA/SFA 1.21 1.17 UFA/SFA 1.43 1.36 PUFA/SFA 0.22 1.20 0.26 0.25
