Besi sonu itibariyle besi gücünü temsil eden bazı özellikler bakımından ırkların göstermiş olduğu performans değerlendirilecek olursa; canlı ağırlık artışı, günlük canlı ağırlık artışı ve yem değerlendirme katsayısı bakımından en üstün performansı Akkaraman ırkı sergilemiş, onu sırasıyla Malya, KM, Dağlıç ve Kıvırcık takip etmiştir. Kesim ağırlığı bakımından, Akkaraman, Malya, KM, Dağlıç ve Kıvırcık; soğuk karkas ağırlığı bakımından, Akkaraman, Malya, Dağlıç, KM ve Kıvırcık; karkas randımanı bakımından, Dağlıç, Akkaraman, Malya, Kıvırcık ve KM; göz kası alanı bakımından, KM, Akkaraman, Malya, Dağlıç ve Kıvırcık; pirzola bölgesi kas oranı bakımından, Akkaraman, Malya, Dağlıç, KM ve Kıvırcık; pirzola bölgesi kemik oranı bakımından, Akkaraman, KM, Dağlıç, Kıvırcık ve Malya; kas arası yağı bakımından, Kıvırcık, KM, Malya, Dağlıç ve Akkaraman; toplam SFA bakımından, Akkaraman, KM, Malya, Kıvırcık ve Dağlıç; toplam MUFA bakımından, Kıvırcık, Dağlıç, Malya, KM ve Akkaraman; toplam PUFA bakımından Akkaraman, Malya, KM, Dağlıç ve Kıvırcık şeklinde sıralanmışlardır. Akkaraman, Dağlıç, Kıvırcık, Malya ve KM kuzuların besi performansı karkas özellikleri ve yağ asitleri kompozisyonu gibi önemli özelliklerin karşılaştırıldığı bu araştırmadan, yetiştiricilere hangi ırk ya da ırkların tavsiye edilebileceğiyle ilgili bazı tablolar düzenlenmiştir ( Tablo. 5.1 ve Tablo. 5.2). Burada yapılacak öneriler bu tablolara dayandırılacaktır.
Türkiye’de karkas kalitesini ortaya koyan kabuk yağı kalınlığı, kas arası yağı miktarı, karkasın kaliteli kısımlarının oranı ( pirzola bölgesi, but, kol ) ve yağ asitleri kompozisyonu gibi özelliklerin karkasın birim fiyatlarının oluşmasında herhangi bir etkisi olmamaktadır. Dolayısı ile yetiştiricilere bu kalite kriterlerinden bağımsız olarak elde edilen karkasın değeri kadar ödeme yapılmaktadır. Bununla beraber yetiştiricilere karkasın kuyruklu olup olmamasına göre, bedel ödenmektedir. Örneğin hali hazırda kuyruklu karkasın kilogram fiyatı 6.9 YTL iken, kuyruksuz karkasın fiyatı 7.10 YTL kadardır. Bu açıdan değerlendirildiğinde yem cinsinden elde edilen karkas değerini ortaya koymak için Tablo 5.1 düzenlenmiştir.
Tablo 5.1. Irklara Göre, Karkasın Ekonomik Analizi (Yem Cinsinden Piyasa Değerlerine Göre,) Irklar A Karkas Ağırlığı (kg) B Karkas Kg Fiyatı (YTL) C (AxB) Karkasın Toplam Değeri (YTL) D Yem Birim Fiyatı (YTL) E (C/D) Karkasın Yem Değeri (kg) F Irkların Yem Tüketimi (kg) G (E-F) Karkasın Net Yem Değeri (kg) Akkaraman 18,84 6,90 130,00 0,46 282,6 86,59 196,1 Dağlıç 17,35 6,90 119,70 0,46 260,2 81,32 178,9 Kıvırcık 15,35 7,10 109,00 0,46 237,0 79,92 157,1 Malya 18,55 7,00 130,00 0,46 282,6 90,12 192,5 KM 17,26 7,10 122,60 0,46 266,5 85,70 180,8
Tablo 5.1’de elde edilen karkas ağırlıklarının yem cinsinden değeri (kg) olarak hesaplanmış, ırkların yem tüketimleri düşüldükten sonra karkasın yem cinsinden net değeri ortaya çıkarılmıştır. Bu hesaplama yapılırken farklı genotiplere ait yağlı kuyruklu ve ince kuyruklu kuzuların satın alınmasında oluşabilecek fiyat farklılıkları göz ardı edilmiş, sadece elde edilen karkasa göre, bir hesaplama yapılmıştır. Buna göre, en yakın değerler Akkaraman (196.1 kg) ile Malya (192.5 kg) ırklarında gerçekleşmiş ve aralarındaki fark yem cinsinden 3.6 kg (yaklaşık 1.66 YTL) iken, en fazla fark Akkaraman (196.1 kg) ile Kıvırcık (157.1 kg) arasında gerçekleşmiştir. Bu fark da 39.0 kg (17.94 YTL) dır. Karkasın yem değeri bakımından en üstün ırk Akkaraman olurken onu sırasıyla Malya, KM, Dağlıç ve Kıvırcık takip etmektedir.
Sonuç itibariyle halen Türkiye’deki karkas bedelinin belirlenmesinde genel olarak kalitenin dikkate alınmadığı bir gerçektir. Diğer taraftan bazı besi performans kriterleri karkas özellikleri ve yağ asidi kompozisyonu dikkate alınarak yapılan değerlendirmede Tablo 5.2’de ele alınan kimi özellikler bakımından ırk ortalamaları en yüksekten en düşüğe doğru 1-5 arasında derecelendirilmiştir. Buna göre, her özelliklik için derecelerin toplamları ırkın değerlendirilmesinde kullanılmak maksadıyla Tablo 5.2’de verilmiştir. En düşük dereceye sahip ırk ya da ırklar söz konusu özelliklerin tümü itibariyle en iyi olarak değerlendirilmiştir. Yapılan bu değerlendirmede Akkaraman ve KM aynı değere sahip olurken bunlara sırasıyla Malya, Kıvırcık ve Dağlıç takip etmiştir.
Tablo 5.2. Besi ve Karkas Özellikleri Bakımından Irkların Değerlendirilmesi
Akkaraman Dağlıç Kıvırcık Malya KM
Günlük CAA 1 4 5 2 3 Yem Değ. Katsayısı 1 4 5 3 2 Kesim Ağırlığı 1 4 5 2 3 Soğuk Karkas Ağ. 1 4 5 2 3 Karkas Randımanı 2 1 4 3 5 Soğutma Kaybı 1 2 3 5 4 Kuyruk Oranı 4 5 2 3 1 But Oranı 1 4 5 2 3 Sırt-Bel Oranı 5 1 2 4 3 Omuzbaşı Oranı 4 2 1 5 3 Boyun Oranı 4 2 1 5 3 Kol Oranı 4 5 2 3 1 Göz Kası Alanı 2 4 5 3 1 Kas Oranı 1 3 5 2 4 Kemik Oranı 5 3 2 1 4 Kabuk Yağı Oranı 3 4 1 5 2 Kasarası Yağı Oranı 5 4 1 3 2 Atılan Oranı 5 2 1 4 3 Toplam SFA 5 1 2 3 4 Toplam MUFA 5 2 1 3 4 Toplam PUFA 1 4 5 2 3 Toplam n-3 5 4 2 3 1 Toplam n-6 1 4 5 2 3 P/S 1 4 5 2 3 Toplam 68 77 75 72 68
Her ne kadar günümüzde Türkiye’de karkasın değerlendirilmesinde Tablo 5.2.’deki özellikler göz önüne alınmasa da sosyoekonomik yapıdaki gelişmeler ve
sağlıkla ilgili konularda tüketici tercihlerinin değişmesiyle birlikte bu tip değerlendirmeler ileriki yıllarda bu özelliklere göre, bir fiyat oluşumunu mümkün kılacaktır.
Sonuç olarak yukarıda yapılan değerlendirme şekillerine göre, bazı tavsiyeler yapılabilir.
1- Kuyruklu ya da kuyruksuz fiyatlandırması dikkate alındığında besi materyali olacak kuzuların mümkün olduğunca düşük bedelle temin edilmesi kuzu besisinin karlılığını arttıracaktır. Kıvırcık ırkı dışında kalan diğer ırkların kuzularında yapılacak besi faaliyetlerinin karlılık açısından fazlaca bir farklılık görünmemektedir. Buna bağlı olarak Akkaraman, Dağlıç, Malya ve KM kuzularının hangisi daha kolay ve ucuza satın alınabiliyorsa besi faaliyeti bu ırkla gerçekleştirilmelidir.
2- Bu araştırmanın sonucuna göre, yağlı kuyrukluların aleyhine görünen besi faaliyetlerinin zannedildiği gibi olmadığı hatta Akkaramanın en üstün performansı gösterdiği ifade edilebilir.
3- Kıvırcık kuzuların mevcut şartlarda bir dezavantaja sahip olduğu ifade edilebilir, bu durum Kıvırcık kuzuların Marmara Bölgesinden temin edilmiş olmasıyla da alakalı olabilirse de Kıvırcık’la yapılan çalışmalarda besi faaliyetinin mevcut şartlardaki elde edilen sonuçlara benzediği görülmüştür. Diğer ırklardan besi yapılabilecek kuzu bulunduğu müddetçe Konya şartlarında Kıvırcık tercih edilmemelidir. Fiyat belirlemede kalite kriterlerinin ön plana çıkması durumunda Kıvırcık’la ve diğer ırklarla ilgili yeni değerlendirmeler yapılabilir.
4- Kırmızı etler aleyhine yapılan olumsuz propagandaların aksine kuzu etlerinin toplam doymamış yağ asitleri oranı % 60’ın üzerindedir. Ayrıca insan sağlığı açısından önem arzeden Omega-3, Omega-6 gibi yağ asitlerini de bünyesinde barındırmaktadır.
6. KAYNAKLAR
Akçapınar, H., 1981. Dağlıç, Akkaraman ve Kıvırcık Kuzuların Farklı Kesim Ağırlıklarında Karkas Kompozisyonu ve Kalitesi Üzerinde Karşılaştırmalı Araştırmalar. Lalahan Zootekni Araş. Enst. Derg. 21(3–4): 80–99.
Akçapınar, A., Tekin, M. E., Kadak, R., Akmaz, A. ve Müftüoğlu, Ş., 1992. KM, Alman Siyah Başlı Etçi x KM, Hampshire Down x KM, Lincoln x KM (F1)
Kuzuların Büyüme, Besi ve Karkas Özellikleri. Hayvancılık Araş. Der. 2 (2):18–23.
Akı, T.T., 1978. Kıvırcık Kuzuların Çeşitli Büyüme Dönemlerindeki Besi Gücü, Yem Tüketimi ve Karkas Özellikleri Üzerinde Araştırmalar.VI. Bilim Kongresi Vet. ve Hay. Arşt. Grubu Tebliğleri, Ankara, TUBİTAK: 615–622. Akman, N., Aksoy, F., Şahin, O., Kaya, Ç. Y. ve Erdoğdu, G., 2006. Türkiye’nin
Hayvansal Üretimi. Türkiye Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği Yay. No: 4, Ankara.
Akmaz, A., Tekin, M. E., Kadak, R. ve Akçapınar, H., 1999. Anadolu Merinosu, Hampshire Down x Anadolu KMu ve Alman Siyah Baş x Anadolu KMu F1
ve G1 Kuzularında Besi Karkas Özellikleri. Türk J. Vet. Anim. Sci. Ek sayı 3,
507–515.
Akmaz, A., Tekin. M. E., Kadak, R. ve Gürkan, M., 2000a. Alman Siyah Başlı x İvesi (F1), Hampshire Down X İvesi (F1 ve G1 ) Melezi Erkek Kuzuların Besi
Performansı ve Karkas Özellikleri. Türk J. Anim. Sci. 24: 17–24.
Akmaz, A., Tekin, M. E., Tepeli, C. ve Kadak, R., 2000b. Alman Siyah Başlı x Akkaraman ve Hampshire Down x Akkaraman Melezi (F1 ve G1) Erkek
Kuzuların Besi Performansı ve Karkas Özellikleri. Türk j. Vet. Anim. Sci. 24: 7–15.
Akyıldız, R., 1992. Yemler Bilgisi ve Yem Teknolojisi. Ank. Üniv. Ziraat Fak. Yay. No: 1280, Ankara.
Altın, T., Karaca, O., Cemal, İ., Yılmaz, M. ve Yılmaz, O., 2005. Kıvırcık ve Karya Kuzularında Besi ve Karkas Özellikleri. Hayvansal Üretim 46, (1): 19–29.
Altınel, A., Evrim, M., Özcan, M., Başpınar, H. ve Deligözoğlu, F., 1998. Sakız, Kıvırcık ve Alman Siyah Başlı Koyun Irkları Arasındaki Melezlemeler ile Kaliteli Kesim Kuzuları Elde Etme Olanaklarının Araştırılması. Türk J. Vet. and Anim. Sci., 22, 257–265.
Anonymous, 1984. Official Methotds of Analysis (15 th Ed.) Association of Official Analytical Chemist, Arlington, V. A.
Anonymous, 2000. Statistical Yearbook of Turkey. State Instutute of Statistics Prime Ministry Republic of Turkey, Ankara.
Anonymous, 2004. National Health and Medical Research Council Draft Nutrient Reference Values for Australia and Nev Zealand Including Recommended Dietary intakes; 2004.
Anonymous, 2005. OECD Agricultural Outlook Database, 2005 Paris. www.oecd.org.
Arana, A., Mendizabal, J. A., Alzon, M., Eguinoa, P., Beriain, M. J. ve Purroy, A., 2006. Effect of Feding Lambs Oleic Acid Calcium Soaps on Growth Adipose Tissue Development and Composition. Small Rum. Res., 63, 75–83.
Arsenos, G., Kufidis, D., Zygoyiannis, D., Katsaounis, N. ve Stamataris, C., 2006. Faty Acid Composition of Lambs of Indigenous Dairy Greek Breeds of Sheep as Affected by Post-Weaning Nutritional Management and Weight at Slaughter. Meat Sci., 73, 55–65.
Aygün, T. ve Bingöl, M., 2005. Damızlık Dışı Karakaş Dişi Toklularının Besi Gücü ve Karkas Özellikleri. GAP IV. Tarım Kongresi. Sunulu Bildiriler, Şanlı Urfa.
Bayındır, Ş., Okuyan, M.R., Tuncel, E. ve Yıldırım, Z. 1986. Kıvırcık, KM, Kıvırcık x KM (F1), İle de France x Kıvırcık (F1) ve İle de France x KM (F1)
melezlerinin entansif koşullardaki performansları ile kesim ve karkas özellikleri. Uludağ Üniv. Zir. Fak. Yıllığı: 119–126, Bursa.
Berthelot, V., Normand, J., Bas, P. ve Kristensen, N. B., 2001. Softness and Faty Acid Composition of Supcutaneous Adipose Tissue and Methylmalonic Acid
Concentrations in the Plasma of Intensively Reared Lambs. Small Rum. Res., 41, 29–38.
Boutonnet, J. P., 1999. Persepectives of the Sheep Meat World Market on Future Production Systems and Trends. Small Rum. Res., 34: 189–195.
Boztepe, S., Dağ, B., Parlat, S.S., Yıldız, A. Ö. ve Aktaş, A. H., 1997.Yağlı Kuyruklu Kimi Yerli Irk Kuzuların Besi Performansı ve Karkas Özellikleri S.Ü. Araştırma Fonu. Proje No: ZF–95/064. Konya.
Cangir, S., Karabulut. A. ve Apaydın, M., 1982. 1.5 ve 2.5 Aylık Yaşta Sütten Kesilmiş Erkek ve Dişi Malya Kuzuların Besi Gücü ve Karkas Özellikleri, Ankara Çayır-Mer’a ve Zootekni Araş. Ens. Yay. No: 77, Ankara.
Cangir, S. ve Eliçin, A., 1982. Sütten kesilmiş Kuzuların Entansif Besisinde Irk, Cinsiyet ve Doğum Şeklinin Etkileri Üzerinde Araştırmalar. Ankara Çayır Mer’a ve Zootekni Araştırma Ens. Yay. No: 74, Ankara.
Castro,T., Manso, T., Mantecon, A. R., Guirao, J. ve Jimeno,V., 2005. Fatty Acid Composition and Carcass Characteristic of Growing Lambs Fed Diets Containnig Palm Oil Supplements. Meat Sci., 69, 757–764.
Cengiz, F., Ertuğrul, M. ve Eliçin, A., 1989. Akkaraman ve Border Leicester x Akkaraman (F1) Melezi Erkek Kuzularda Besi Performansı ve Karkas
Özellikleri Ankara Üniv. Zir. Fak. Yay. No: 1121, Ankara.
Champe P.C., Harvey R.A. 1997. Biyokimya, Nobel Tıp Kitabevleri Ltd. Şti., İstanbul.
Chapman, C., Morgan, L.M., Murphy, M.C., 2000. Maternal and Early Dietary Fatty Acid Intake: Changes in Lipid Metabolism and Liver Enzymes in Adult Rats, J. Nutr., 130,146-151.
Cifuni, G. F., Napolitano, F., Pacelli, C., Riviezzi, A. M. ve Girolami, A., 2000. Effect of Age At Slaughter on Carcass Traits, Fatty Acid Composition and Lipid Oxidation of Apulian Lambs. Small Rum. Res., 35, 65–70.
Colomer-Rocher, F., Morand-Fehr, F. ve Kirton, A.H., 1987. Standart Methods and Procedures for Goat Carcass Evaluation, Jointing and Tissue Separation, Livestock Prod. Sci., 17: 149-159.
Cooper, S. L., Sinclair, L. A., Wilkinson, R. G., Hallett, K. G., Enser, M. ve Wood, J. D., 2004. Manipulation of the n-3 Polyunsaturated Fatty Acid Content of Muscle and Adipos Tissue in Lambs. J. Anim. Sci. 82, 5:1461.
Çetin, O., 1989. Alman Et Merinosu ve Karacabey Merinosuu Kuzuların Farklı Kesim Ağırlıklarında Besi Performansı ve Karkas Özelliklerinin Karşılaştırılması. A. Ü. Sağlık Bil. Enst. Doktora Tezi. Ankara.
Demir, H., 1989. Dağlıç ve Ramlıç Koyunlarının Önemli Verim Özellikleri Yönünden Karşılaştırılması. 3. Besi ve Karkas Özellikleri. İstanbul Üniv. Vet. Fak. Derg. 15 (1): 53–64.
Demir, H., Kahraman, R., Özcan, M., Kaygısız, F. ve Ekiz, B., 2002. Kıvırcık Kuzularının Rasyonuna Katılan Zinc Bacitracin’in Besi Performansına, Bazı Karkas Özelliklerine ve Kuzu Maliyetine Etkisi. İstanbul Üniv. Vet. Fak. Derg. 28 (1): 185–198.
Demirel, G., Özpınar, H., Nazlı, B. ve Keser, O., 2006. Fatty Acids Lamb Meat From Two Breeds Fed Different Forage: Concentrate Ratio. Meat Science, 72, 229– 235.
Diaz, M. T., Alvarez, I., Dela Fuente, J., Sanudo, C., Campo, M. M., Oliver, M. A., Font i Furnols, M., Montossi, F., San Julian, R., Nute, G. R. ve Caneque, V., 2005. Fatty Acid Composition of Meat From Typical Lamb Production Systems of Spain, United Kingdom, Germany and Uruguay. Meat Sci., 71, 256–263.
Doğan, M., 2001. Sakız x Kıvırcık Melezi (F1) Erkek Kuzuların Besi Performansı ve
Karkas Özellikleri. Lalahan Hay. Arşt. Enst. Derg. 41 (1): 59–66.
Dönmez, M., Tatar, O., 2001. Fleto ve bütün olarak dondurulmuş gökkuşağı alabalığının (Oncorhynchus mykiss W.) muhafazası süresince yağ asitleri bileşimlerindeki değişimlerin araştırılması, Ege.Üniv. Su Ürünleri Derg., 18, 125-134.
Düzgüneş, O., Kesici, T., Kavuncu, O. ve Gürbüz, F., 1987. Araştırma ve Deneme Metodları, İstatistik Metodları-II, Ankara.
Ekiz, B., ve Altınel, A., 2005. Kıvırcık Koyunlarından Kaliteli Kesim Kuzuları elde Etmek Amacıyla Alman Siyah Başlı etçi Koyunu Genotiplerinden Yararlanma Olanakları. II. Kuzularda Besi Kesim ve Karkas Özellikleri. İstanbul Üniv. Vet. Fak. Derg. 31 (2): 75–89.
Eliçin, A., Okuyan, M.R., Cangir S. ve Karabulut, A., 1976. Akkaraman, İvesi x Akkaraman (F1) ve Malya x Akkaraman (F1) Kuzuların Besi Gücü ve Karkas
Özellikleri Üzeride Araştırmalar. Çayır Mer’a ve Zootekni Arş. Enst. Yayın No: 53. Ankara Üniv. Zir. Fak. Yıllığı 24 (1–2) : 266–278, Ankara.
Eliçin, A., Cangir, S., Karabulut, A., Ankaralı, B., Öztürk, H. ve Deldjevan, B., 1982. Malya x Akkaraman (G1), İvesi x Akkaraman (G1) ve Akkaraman Kuzuların
Besi Gücü ve Karkas Özellikleri. Ankara Çayır- Mer’a ve Zootekni Arş. Enst. Yay. No:75, Ankara.
Eliçin, A., Cangir, S., Karabulut, A., Sabaz, S., Ankaralı, B., ve Öztürk, H., 1984. Entansif Besiye Alınan Anadolu Merinosu, İle de France x Anadolu Merinosu (F1), Akkaraman, İle de France x Akkaraman (F1), Malya Erkek
Kuzularının Besi Gücü ve Karkas özellikleri. Çayır Mer’a ve Zoo. Araş. Enst. Yay. No: 84.
Eliçin, A., Dellal, G., Tatar, A. M. ve Zoonooz, M. C. C., 2001. İle de France x Akkaraman (G1) Melez Kuzularda Besi Özelliklerine İlişkin Fenotipik ve
Genetik Parametreler. Türk J. Anim. Sci. 25: 313–318.
Enser, M., Hallet, G. K., Hewet, B., Fursey, G. A. J., Wood, J. D. ve Harrington, G. 1998. Fatty Acid Content and Composition of UK Beef and Lamb Muscle in Relation to Production System and Implications for Human Nutrition. Meat Sci. Vol. 49, No:3, 329–341.
Ertuğrul, M., 1985. Karayaka Koyunlarının Tanımlayıcı Irk Özellikleri, Gelişmeye ait Fenotipik ve Genetik Parametreler. Doktora Tezi, Basılmamış.
Ertuğrul, M., Eliçin, A., Cengiz, F. ve Dellal, G., 1989a. Akkaraman, Akkaraman x Border Leicester (F1), Dorset Down x Akkaraman (F1) ve Ile de France x
Akkaraman (F1) Melezi Erkek Kuzularda Besi Gücü ve Karkas Özellikleri.
A.Ü. Ziraat Fak. Yay. No:1143.
Ertuğrul, M., Eliçin, A. ve Cengiz, F., 1989b. Akkaraman ve Hamphire Down x Akkaraman (F1) Erkek Kuzularda Besi Gücü ve Karkas Özellikleri. A.Ü.
Ziraat Fak. Yay. No: 1125.
Ertuğrul, M.,1996. Küçük Baş Hayvan Yetiştirme Uygulamaları (II. Baskı), Ankara Üniv. Zir. Fak. Yay. No: 1446, Ders kitabı: 426 Ankara.
Esen, F. ve Yıldız, N., 2000. Akkaraman, Sakız x Akkaraman Melez (F1) Kuzularda
Verim Özellikleri II. Besi Performansı, Kesim ve Karkas Özellikleri. Türk J. Vet. Anim. Sci. 24: 215–222.
Esen, F. ve Özbey, O., 2001. Sakız x Akkaraman Melezi (F1 ve G1) Kuzularda
Verim Özellikleri. II. Besi Performansı, Kesim ve Karkas Özellikleri. Türk J. Anim. Sci. 25: 953–959.
Fernandez, C., Gallego, L., Lopez-Bote, C. J. 1998. Effect of Betaine on Fat Content in Growing Lambs. Animal Feed Sci. and Technology 73: 329–338.
Fisher, A. V., Enser, M., Richardson, R. I., Wood, J. D., Nute, G. R., Kurt, E., Sinclair, L. A. ve Wilkinson, R.G., 2000. “Fatty Acid Composition and Eating Qality of Lambs Types Derived From Four Diverse Breed x Production Systems. Meat Sci. 55: 141-147.
Folch, J., Less, M., Sloane Stanley, G.H., 1957. A simple method for the isolation and purification of total lipids from animal tissues, J. Biol. Chem., 226, 497- 509.
Gönül, T., Tömek, Ö., Sarıcan, C. ve Kızılay, E., 1972. Saf Dağlıç ve Dağlıç x Sakız Melezi Erkek Kuzuların Besi Özellikleri Üzerinde Bir Araştırma. Doğa Tr. Vet. ve Hay. Der. 10 (3): 251–258.
Gözükara E.M., 1989. Biyokimya, Baskı Ofset Repromet Ltd. Şti. Ankara.
Güney, O., 1990. Akdeniz Ülkelerinde Keçi Eti Üretimi ve Karkası Üzerindeki Çalışmalar Ç.Ü. Zir. Fak. Dergisi, 1990, S. (2): 33-44S., Adana.
Gürbüz, F., Başpınar, E., Çamdeviren, H. ve Keskin, S., 2003. Tekrarlanan Ölçümlü Deneme Düzenlerinin Analizi. Van
Hoffman, L. C., Muller, M., Cloete, S. W. P. ve Schmidt, D., 2003. Comparasion of Six crosbreed Lamb Types: Sensory Physical and Nutritional Meat Qality Characteristics. Meat Science 65: 1265–1274.
Kadak, R., 1983. Morkaraman ve İvesi Irkı Kuzuların Farklı Kesim Ağırlıklarında Besi Performansı ve Karkas Özelliklerinin Karşılaştırılması. Fırat Üniv. Vet. Fak. Zootekni Anabilimdalı, Elazığ.
Kahsan, N. E. J., Manafi Azar, G. H., Afzalzadeh, A. ve Salehi, A., 2005. Grown Performance and Carcass Quality of Fattening Lambs From Fat-Tailed and Tailed Sheep Breeds. Small Rum. Res. 60: 267–271.
Kalaycıoğlu L., Serpek B., Nizamlıoğlu M., Başpınar N., Tiftik A.M., 1998.
Biyokimya, Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yayınevi Ünitesi, Konya.
Kesici, T. Ve Kocabaş, Z., 1998. Biyoistatistik. Ank. Ün. Eczacılık Fak. Yay. No:79, Ankara
Küçük, M., Bayram, D. ve Yılmaz, O., 2002. Morkaraman ve Kıvırcık x Morkaraman (G1) Melezi Kuzularda Büyüme, Besi Performansı, Kesim ve
Karkas Özelliklerinin Araştırılması. Türk J. Vet. Anim. Sci. 26, 1321–1327. Lee, J. H., Kanan, G. ve Kouakou, B., 2005. Concentration and Dıstribution of
Conjugated Linoleic Acids and Trans-Fatty Acids in Small Ruminant Milk and Meat Lipids. Georgia Small Rum. Res. and Extension Center Fort Valley State Üniv. 31030–4313.
Moibi, J. A. ve Cristopherson, R. J., 2001. Effect of Environmental Temperature and a Protected Lipid Supplement on the Fatty Acid Profile of Ovine Longissimus Dorsi Muscle Liver and Adipose Tissues. Livestock Production Sci. 69: 245–254.
Moharrery, A., 2006. Effect of Docking and Energy of Diet on Carcass Fat Characteristics in Fat-Tailed Badghisian Sheep. Small Rum. Res. 69:208-216
Murray, R.K., Mayes, P.A., Granner, D.K., Rodwell, V.W., 1996 Çevirenler: Dikmen, N., Özgünen, T., Harper’ın Biyokimyası, Barış Kitabevi, 937s. Okuyan, M. R., Eliçin, A., Erkuş, A. ve Zinciroğlu, M., 1979. Değişik Yaşlarda
Besiye Alınan Akkaraman Kuzularda Besi Gücü, Optimum Besi Süresi, Karkas Kalitesi ve Maliyet Üzerinde Araştırmalar. Doğa Veterinerlik ve Hayvancılık / Tarım ve Ormancılık Der. Seri: D, (4): 1, 5-30 S., Ankara. Oriani, G., Maiorano, G., Filetti, F., Di Cesare, C., Manchisi, A. ve Salvatori, G.,
2005. Effect of Age On Fatty Acid Composition of Italian Merino Suckling Lamb. Meat Sci. 71: 557–562.
Özbey, O., 1997. Morkaraman, Kıvırcık x Morkaraman ve Sakız x Morkaraman (F1)
Melez Kuzularda çeşitli Verim Özellikleri. Fırat Üniv. Sağ. Bil. Enst. Doktora Tezi, Elazığ.
Özbey, O., Esen, F., Aysöndü, M. H., 2000. Kıvırcık x (Sakız x Morkaraman) F1 ve
Sakız x (Kıvırcık x Morkaraman) F1 Melezi Kuzularda Verim Özellikleri II.
Besi Performansı ve Karkas Özellikleri. Yüzüncü Yıl Üniv. Vet. Fak. Derg. 11(2): 34–40.
Özbey, O. ve Akcan, A., 2003. Morkaraman, Kıvırcık x Morkaraman (F1) ve Sakız x
Morkaraman (F1) Melez Kuzularda Verim Özellikleri II. Besi Performansı,
Kesim ve Karkas Özellikleri. Yüzüncü Yılm Üniv. Vet. Fak. Der., 14: 35-41. Özcan, M., Altınel, A., Yılmaz, A. ve Akgündüz, V., 2001. Studies on the Possibility
of İmproving Lamb Production by Two-Way and Three-Way Crossbreeding With German Black-Headed Mutton, Kıvırcık and Chios Sheep Breeds II. Fattening and Carcass Characteristics of Lambs. Türk J. Vet. Anim. Sci.25: 695–702.
Öztürkcan, O., Demir, E. ve Görgülü M., 1996. Çiftlik Hayvanlarında Yağlanma. Ç. Ü. Ziraat Fak. Genel Yayın No: 136, Yardımcı Ders Kitabı Yayın No: 12, Adana.
Paquot, C., 1979, Standart Methods for the Analysis of Oils, Fats and Derivatıves, 6 th Edition Pergamont Press, Paris.
Pittroff, W., Keisler, D. H. ve Blackburn, H.D., 2006. Effect of a High-Protein, Low- Energy Diet in Finishing Lambs: 2. Weight Change Organ Mass, Body Composition, Carcass Traits, Fatty Acid Composition of Lean and Adipose tissue, and Taste Panel Evaluation. Livestock Sci. 101: 278-293.
Priolo, A., Bella, M., Lanza, M., Galofaro, V., Biondi, L., Barbagallo, D., Ben Salem, H. ve Pennisi, P., 2005. Carcass and Meat Quality of Lambs Fed Fresh Sulla With or Without Polyethylene Gylcol or Concentrate. Small Ruminant Res. 59: 281–288.
Rhee, K.S., Lupton, D. J., Ziprin, Y. A. ve Rhee, K. C., 2003. Carcass Traits of Rambouillet, Merino x Rambouillet Lambs and Fatty Acid Profiles of Muscle and Subcutaneous Adipose Tissues as Affected by New Sheep Production System. Meat Sci. 65: 693–699.
Rowe, A., Macedo, F. A. F., Visentainer, J. V., Souza, N. E., Matsushita, M., 1999. Muscle Composition and Fatty Acid Profile in Lamb Fattened in Drylot or Pasture. Meat Sci. 51: 283–288.
Russo, C., Preziuso, G., Gasarosa, L., Campodoni, G. ve Cianci, D., 1999. Effect of Diet Energy Source on the Chemical-physical Characteristic of Meat and Depot Fat of Lambs Carcasses. Small Ruminant Res., 33: 77–85.
Salvatori, G., Pantaleo, L., di Cesare, C., Maiorano, G., Filetti, F. ve Oriani, G., 2004. Fatty Acid Composition and Cholesterol Contend of Muscles as Related to Genotype and Vitamin E Treatment in Crossbred Lambs. Meat Sci. 67: 45–55.
Santos-Silva, j., Bessa, R. J. B. ve Santos-Silva F., 2002. Effect of Genotype, Feding System and Slaugter Weight on the Quality of Light Lambs II. Fatty Acid Composition of Meat. Livestock Production Sci. 77: 187–194.
Sanudo, C., Enser, M. E., Campo, M. M., Nute, G.R., Maria, G., Sierra, I. ve Wood, J.D., 2000. Fatty Acid Composition and Sensory Characteristics of Lamb Carcasses From Britain and Spain. Meat Sci. 54: 339–346.
Simopoulos, A.P., 1999. Essential fatty acids in health and chronic disease, American Journal of Clinical Nutrition, 70, 560-569.
Sinclair, A. J., O’Dea, K., 1990. Fats In Human Diets Througt History: In the Western Diet Aut Of Step. In’Reducing Fat In Meat Animals, Edited by J.D. Wood and A. V. Fisher, Bristol, U. K., 469.
Sönmez, R., Sarıcan, C., Kızılay, E. ve Tömek, Ö., 1973. Türkgeldi Devlet Üretme Çiftliğinde Yetiştirilen Saf Kıvırcık ve Texel x Kıvırcık (F1) Melez Erkek
Kuzuların Besi Özellikleri Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma. Ege Üniv. Zir. Fak. Der. 10 (3): 413–426.
Şahin, E. ve Akmaz, A. 2002. Farklı Kesim Ağırlıklarında Akkaraman Kuzuların Besi Performansı, Kesim ve Karkas Özellikleri. Vet. Bil. Der. 18,(3): 29–36. Şahin, Ö., 2005. Anadolu Merinosu Kuzularında Besi Başı Canlı Ağırlığının Besi
Performansı ve Karkas Karakterlerine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniv. Fen Bil. Enst. Konya.
Tekin, M. E. ve Akçapınar, H., 1992. Türk Merinosu ve Lincoln x Türk Merinosu (F1) Melezi Kuzuların Büyüme, Besi ve Karkas Özelliklerinin
Karşılaştırılması. II. Besi Özellikleri. Lalahan Hay. Araş. Enst. Derg. 32 (1– 4): 28–38.
Tekin, M. E., Akmaz, A., Kadak, R. ve Nazlı, M., 1993. Akkaraman, İvesi ve KM