T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ
TABLOLAMA YAZILIMINI DERS AMACINA UYGUN ŞEKİLDE KULLANABİLME DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
NİSA YENİKALAYCI
FEN BİLGİSİ EĞİTİMİ BİLİM DALI
FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ
TABLOLAMA YAZILIMINI DERS AMACINA UYGUN ŞEKİLDE
KULLANABİLME DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ
NİSA YENİKALAYCI
YÜKSEK LİSANS TEZİ İLKÖĞRETİM ANA BİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
i
TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren 2 (iki) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN Adı : NİSA Soyadı : YENİKALAYCI Bölümü : FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ İmza : Teslim tarihi : TEZİN
Türkçe Adı : Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Tablolama Yazılımını Ders Amacına Uygun Şekilde Kullanabilme Düzeylerinin Belirlenmesi
İngilizce Adı : Investigating Preservice Science Teachers’ Level Of Using Spread Sheet Program In Accordance With The Purpose Of The Courses
ii
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı : Nisa YENİKALAYCI
iii
JÜRİ ONAY SAYFASI
Nisa YENİKALAYCI tarafından hazırlanan “Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Tablolama Yazılımını Ders Amacına Uygun Şekilde Kullanabilme Düzeylerinin Belirlenmesi” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Gazi Üniversitesi İlköğretim Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Danışman: Prof. Dr. SALİH ATEŞ
İlköğretim Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi ………
Üye: Prof. Dr. MAHMUT SELVİ
İlköğretim Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi ………
Üye: Doç. Dr. TOLGA GÜYER
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Anabilim Dalı, ……… Gazi Üniversitesi
Tez Savunma Tarihi: 05 / 01 / 2015
Bu tezin İlköğretim Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Prof. Dr. SERVET KARABAĞ
iv
Anneannem Saime DEMİRALAY’a
v
TEŞEKKÜR
Hep destek olan aileme, tezimin hazırlanmasında desteklerini esirgemeyen danışmanım değerli Salih ATEŞ hocama, her zaman yardımcı olan Cengiz ÇINAR hocama, Mahmut SELVİ hocama ve İbrahim YÜKSEL hocama, Tablolama Programını Kullanarak Çizim
Yapma Testi (TPKÇYT)’nin geliştirilmesinde yol gösteren Erdat ÇATALOĞLU hocama ve
Tolga GÜYER hocama, çalışmam sırasında destek olan arkadaşım Şule ELMALI’ya, çalışmama katılan Fen Bilgisi öğretmen adayı arkadaşlarıma ve emeği geçen herkese çok teşekkür ederim.
2015
Nisa YENİKALAYCI
“Demir tava geldi, kömür tükendi Akıl başa geldi, ömür tükendi…”
vi
FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ
TABLOLAMA YAZILIMINI DERS AMACINA UYGUN ŞEKİLDE
KULLANABİLME DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ
(Yüksek Lisans Tezi)
Nisa YENİKALAYCI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
Ocak, 2015
ÖZ
Bu çalışmanın amacı, Fen Bilgisi öğretmen adaylarının derslerinin amacına uygun olarak tablolama yazılımlarını kullanıp kullanmadıklarının belirlenmesi ve bu becerileri ile teknolojik pedagojik içerik bilgileri arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Bu amaçla, tablolama yazılımlarından en yaygın olarak kullanılan MS Excel tablolama programı seçilmiştir. Fen ve teknoloji ders ve çalışma kitaplarında yer alan çizimlerin “tablo ve grafikler” başlıkları altında detaylı bir şekilde derlenmesi yapılmıştır ve bunlardan en sık kullanılanlarının öğretmen adayları tarafından ne ölçüde çizilebildiğine bakılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu, 2013-2014 eğitim-öğretim yılı bahar döneminde Gazi Üniversitesi Fen Bilgisi Öğretmenliği programının 3. sınıflarında öğrenim görmekte olan toplam 54 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Fen Bilgisi öğretmen adaylarının tablolama programını (MS Excel) kullanarak tablo ve grafik oluşturma becerilerini ölçmek amacıyla “Tablolama Programını Kullanarak Çizim Yapma Testi-TPKÇYT” geliştirilmiştir. Bu test, çizim becerisinin ölçüldüğü toplam 4 performans sorusundan oluşmaktadır. Sorular; bir tablo, bir pasta grafiği, bir sütun grafiği ve bir çizgi grafiği oluşturma becerilerini kapsamaktadır. Daha sonra, aynı çalışma grubuna “Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi Ölçeği-TPİBÖ” uygulanmıştır. Bu ölçek hazır olarak kullanılmış olup, 7 alt boyuttan oluşmaktadır ve toplam 47 madde içermektedir. Ölçme araçlarının uygulanmasından elde edilen bulgulara göre, çalışmanın alt problemlerinde ait şu sonuçlara varılmıştır. Kızların TPKÇYT’deki çizim başarılarının erkeklere göre daha iyi olduğu görülmüştür. TPKÇYT’nin alt boyutlarından olan “tablo oluşturma” ile “pasta grafiği oluşturma” performans soruları için kızlarla erkekler arasında anlamlı bir farklılık olduğu fakat “sütun grafiği oluşturma” ile “çizgi grafiği oluşturma” performans soruları için ise kızlarla erkekler arasında anlamlı bir farklılık olmadığı görülmüştür. TPKÇYT’den alınan puanlar
vii
ile TPİBÖ’den alınan puanlar arasında negatif yönde anlamlı bir ilişki olduğu görülmüştür. Öğretmen adaylarının TPKÇYT’nin alt boyutlarından aldıkları puanlar ile TPİBÖ’den aldıkları toplam puanlar arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan korelasyon analizi sonuçlarına göre, bütün alt boyutlar için negatif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Öğretmen adaylarının kendilerine ait bilgisayarlarının olup olmama durumu ile TPKÇYT’den aldıkları puanların ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık olmadığı görülmüştür. Öğretmen adaylarının bilgisayarla ilgili bir eğitim alıp almama durumları ile TPKÇYT’den aldıkları puanların ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık olmadığı görülmüştür. Kızlar ile erkeklerin TPİBÖ’den aldıkları puanların ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık olduğu görülmüştür. Öğretmen adaylarının kendilerine ait bilgisayarlarının olup olmama durumu ile TPİBÖ’den aldıkları puanların ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık olmadığı görülmüştür. Öğretmen adaylarının bilgisayarla ilgili bir eğitim alıp almama durumları ile TPİBÖ’den aldıkları puanların ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık olmadığı görülmüştür. Öğretmenlerin çizim becerilerini kazanarak mezun olabilmeleri için önerilerde bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler : Fen Eğitimi ve Teknoloji, Fen Bilgisi Öğretmen Adayları, Eğitimde Bilgisayar Kullanımı, Tablolama Yazılımı (MS Excel), Bilgisayarda Tablo ve Grafik Oluşturma Becerileri, Teknoloji ve Bilgisayar Kullanımına İlişkin Öğretmen Yeterlikleri, Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi.
Sayfa Adedi : 99
viii
INVESTIGATING PRESERVICE SCIENCE TEACHERS’ LEVEL OF
USING SPREAD SHEET PROGRAM IN ACCORDANCE WITH THE
PURPOSE OF THE COURSES
(Master's Degree Thesis)
Nisa YENİKALAYCI
GAZI UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
January
ABSTRACT
, 2015
The purpose of the study is to determine whether pre-service science teachers use spread sheet programs according to purposes of their lessons and investigate relationships between these abilities and technological pedagogical content knowledge. For this purpose, MS Excel spread sheet program, which is one of the most frequently used software among similar programs, was chosen. Charts and tables in science and technology textbooks were collected and investigated how pre-service science teachers good at creating these tasks. The research sample consists of 54 third grade students who enrolled in science education program of Gazi University in the spring semester of 2013-2014. A test named “Test of Plotting by Using Spread Sheet Program-TPUSSP” was developed to measure students’ abilities of creating tables and graphs. This test consists of four performance questions which is measuring abilities of plotting. The test involves abilities of creating a table, a pie chart, a bar chart and a line chart. Afterwards, scale of “Technological Pedagogical Content Knowledge-TPCK” was implemented to the same sample. The scale has seven sub-dimensions and forty seven items. According to the findings of the implementation of measurement tools, following results were obtained related to the research questions of the study. The findings suggest that girls are more succesful than boys in TPUSSP. There was a statistically significant difference between boys and girls in performance questions about “creating table” and “creating pie charts” which are two of the sub-dimensions of the TPUSSP; however, no statistically significant difference were found between girls and boys in performance questions about “creating bar charts” and “creating line charts”. It was also found that there was a statistically significant negative relationship between the scores on TPUSSP and the scores on TPCK scale. According to the results of the correlation analysis which aims to determine the relationship between the scores of the preservice teachers on sub-dimensions of TPUSSP and total scores of the preservice teachers on
ix
TPCK scale, it was found that there was a significant negative relationship for all sub-dimensions. It was also found that there was no statistically significant difference between the fact whether or not pre-service teachers have their own computers and the average of their scores on TPUSSP. Moreover, there was no statistically significant difference between the fact whether or not pre-service teachers receive any computer training and the average of their scores on TPUSSP. There was a statistically significant difference between the scores of the boys and girls on TPCK scale. It was also found that there was no statistically significant difference between the fact whether or not pre-service teachers have their own computers and the average of their scores on TPCK scale. Similarly, there was no statistically significant difference between the fact whether or not pre-service teachers receive any computer training and the average of their scores on TPCK scale. Some suggestions were made to help preservice teachers obtain the essential skills they need to be successful in plotting before graduation.
Key Words : Science Education and Technology, Science Teacher Candidates, Computer Use in Education, Spread Sheet Software (MS Excel), Table and Graph Building Skills in Computer, Teacher Competencies Related to Technology and Computing, Technological Pedagogical Content Knowledge.
Page Number : 99
x
İÇİNDEKİLER
TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU ... i
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... ii
JÜRİ ONAY SAYFASI ... iii
TEŞEKKÜR ... v
ÖZ ... vi
ABSTRACT ... viii
TABLOLAR LİSTESİ... xiii
GRAFİKLER LİSTESİ ... xv
ŞEKİLLER LİSTESİ ... xvi
RESİMLER LİSTESİ ... xvii
SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ ... xviii
BÖLÜM I ... 1 GİRİŞ ... 1 1.1. Problem Durumu ... 4 1.2. Araştırmanın Amacı ... 5 1.3. Araştırmanın Önemi ... 5 1.4. Sayıltılar ... 6 1.5. Sınırlılıklar... 6 1.6. Tanımlar ... 6 BÖLÜM II ... 9 KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 9
2.1. Fen ve Teknoloji Kavramları ... 9
2.1.1. Fen ve Teknoloji Arasındaki İlişki ... 10
2.1.2. Eğitim ile Teknoloji İlişkisi ... 10
2.2. Bilgi Teknolojisi ve Bilgisayar Kavramları ... 12
xi
2.3. Eğitimde Bilgisayar Kullanımı ... 13
2.3.1. Bilgisayar Destekli Eğitim ve Öğretim ... 14
2.4. Tablo ve Grafik Kavramları ... 16
2.4.1. Bilgisayarda Grafik Programları ... 17
2.4.2. Tablolama Yazılımı (MS Excel) ... 18
2.4.3. Tablolama Yazılımı (MS Excel) ile Tablo ve Grafik ... 19
2.4.4. Öğretmenlerin Tablo ve Grafik Kullanımı ... 24
2.5. Bilgisayar Kullanımına İlişkin Öğretmen Yeterlikleri ... 25
2.5.1. Bilgisayar Okur-Yazarlığı ve Öğretmenler ... 28
2.6. Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi Kavramı... 29
2.6.1. Pedagojik Alan Bilgisi ... 30
2.6.2. Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi ile İlgili Araştırmalar ... 35
BÖLÜM III ... 39
YÖNTEM... 39
3.1. Araştırmanın Modeli ... 39
3.2. Çalışma Grubu ... 40
3.3. Ölçme Araçları ... 41
3.3.1. Tablolama Programını Kullanarak Çizim Yapma Testi (TPKÇYT) ... 41
3.3.2. Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi Ölçeği (TPİBÖ)... 48
3.4. Verilerin Toplanması ... 51
BÖLÜM IV ... 53
BULGULAR VE YORUM ... 53
4.1. Katılımcı Öğretmen Adaylarına ve Kullanılan Ölçme Araçlarına Ait Betimsel İstatistikler ... 54
4.1.1. Katılımcı Öğretmen Adaylarına Ait Betimsel İstatistikler ... 54
4.1.2. Kullanılan Ölçme Araçlarına Ait Betimsel İstatistikler ... 55
4.2. Çalışmanın Alt Problemlerine Ait Bulgular ... 64
4.2.1. Birinci Alt Probleme Ait Bulgular ... 64
4.2.2. İkinci Alt Probleme Ait Bulgular ... 65
4.2.3. Üçüncü Alt Probleme Ait Bulgular ... 67
4.2.4. Dördüncü Alt Probleme Ait Bulgular ... 67
4.2.5. Beşinci Alt Probleme Ait Bulgular ... 69
xii
4.2.7. Yedinci Alt Probleme Ait Bulgular ... 71
BÖLÜM V... 73 SONUÇLAR VE ÖNERİLER ... 73 5.1. Sonuçlar ... 73 5.2. Öneriler... 76 KAYNAKÇA ... 77 EKLER... 85
EK-1. Tablolama Programını Kullanarak Çizim Yapma Testi (TPKÇYT) ... 86
TPKÇYT Etkinlik-1. Tablo Oluşturma... 87
TPKÇYT Etkinlik-2. Pasta Grafiği Oluşturma ... 88
TPKÇYT Etkinlik-3. Sütun Grafiği Oluşturma ... 89
TPKÇYT Etkinlik-4. Çizgi Grafiği Oluşturma ... 90
EK-2. Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi Ölçeği (TPİBÖ) ... 91
EK-3. Fen Bilgisi Öğretmenlerinin Teknoloji Kullanımı ve Bilgisayarda Çizim Becerilerine İlişkin Öz Yeterlik Algıları ... 98
xiii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 2.1 Ofis Programlarının Elektronik Çizelge Açısından Karşılaştırılması ... 18
Tablo 2.2 MS Excel Yeterlilik Ölçeği ... 27
Tablo 3.1 Pasta Grafiği Oluşturmak için Hazır Olarak Verilen Veri Tablosu ... 44
Tablo 3.2 Sütun Grafiği Oluşturmak için Hazır Olarak Verilen Veri Tablosu ... 44
Tablo 3.3 Çizgi Grafiği Oluşturmak için Hazır Olarak Verilen Veri Tablosu ... 45
Tablo 3.4 TPİBÖ’deki Maddelerin Alt Boyutlara Göre Analizi ... 49
Tablo 3.5 TPİBÖ’deki Puanlama ... 49
Tablo 3.6 TPİBÖ’nün Güvenirlik Analizi Sonuçları ... 51
Tablo 4.1 Katılımcı Öğretmen Adaylarına Ait Demografik Bilgiler ... 54
Tablo 4.2 TPKÇYT’de Yer Alan Alt Boyutlara Ait Betimsel İstatistik ... 55
Tablo 4.3 Birinci Performans Sorusu “Tablo Oluşturma” için Dereceli Puanlama Anahtarı ve Alınan Puanlara Ait Frekans Değerleri ... 58
Tablo 4.4 İkinci Performans Sorusu “Pasta Grafiği Oluşturma” için Dereceli Puanlama Anahtarı ve Alınan Puanlara Ait Frekans Değerleri ... 59
Tablo 4.5. Üçüncü Performans Sorusu “Sütun Grafiği Oluşturma” için Dereceli Puanlama Anahtarı ve Alınan Puanlara Ait Frekans Değerleri ... 60
Tablo 4.6 Dördüncü Performans Sorusu “Çizgi Grafiği Oluşturma” için Dereceli Puanlama Anahtarı ve Alınan Puanlara Ait Frekans Değerleri ... 61
Tablo 4.7 TPİBÖ’de Yer Alan Alt Boyutlara Ait Betimsel İstatistik ... 62
Tablo 4.8 TPKÇYT’den Alınan Puanların Cinsiyete Göre t-Testi Sonuçları ... 64
Tablo 4.9 TPKÇYT’nin Alt Boyutlarından Alınan Puanlar ile Öğretmen Adaylarının Cinsiyetleri Arasındaki İlişki ... 65
Tablo 4.10 TPKÇYT’den ve TPİBÖ’den Elde Edilen Toplam Puanlara Ait Betimsel İstatistik ... 67
Tablo 4.11 TPKÇYT’nin Alt Boyutlarından Alınan Puanlar ile TPİBÖ’den Alınan Toplam Puanlar Arasındaki Korelasyon Katsayıları ... 68
xiv
Tablo 4.12 TPKÇYT’den Alınan Puanların Öğretmen Adaylarının Demografik Özelliklerine Göre t-Testi Sonuçları ... 69 Tablo 4.13 TPİBÖ’den Alınan Puanların Cinsiyete Göre t-Testi Sonuçları ... 70 Tablo 4.14 TPİBÖ’den Alınan Puanların Öğretmen Adaylarının Demografik Özelliklerine Göre t-Testi Sonuçları ... 71
xv
GRAFİKLER LİSTESİ
Grafik 4.1 TPKÇYT’den Alınan Toplam Puanların Dağılımı ... 58 Grafik 4.2 TPİBÖ’den Alınan Toplam Puanların Dağılımı... 64
xvi
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1.1 Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi Özet Şema-1 ... 7
Şekil 1.2 Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi Özet Şema-2 ... 8
Şekil 2.1 Eğitim ile Teknoloji İlişkileri ... 11
Şekil 2.2 Fen Öğretimi için PAB Bileşenleri ... 34
Şekil 3.1 TPKÇYT’de Yer Alan Tablo ve Grafiklerin Seçim Aşaması ... 42
xvii
RESİMLER LİSTESİ
Resim 2.1 MS Excel’de Tablo Ekleme ... 19
Resim 2.2 MS Excel’de Pasta Grafiği Ekleme ... 21
Resim 2.3 MS Excel’de Sütun Grafiği Ekleme ... 22
Resim 2.4 MS Excel’de Çizgi Grafiği Ekleme ... 23
Resim 3.1 Tabloya Yerleştirilecek Olan Hazır Küçük Resimler ... 43
xviii
SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ
TB Teknoloji Bilgisi
İB İçerik Bilgisi
PB Pedagojik Bilgi
PİB Pedagojik İçerik Bilgisi
TİB Teknolojik İçerik Bilgisi
TPB Teknolojik Pedagojik Bilgi
TPİBÖ Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi Ölçeği
TPKÇYT Tablolama Programını Kullanarak Çizim Yapma Testi
MS Excel Microsoft Office Excel
BT Bilişim Teknolojileri
MEB Milli Eğitim Bakanlığı
YÖK Yüksek Öğretim Kurumu
SPSS Veri Analizi Paket Programı
N.Ö. Normal Öğretim
1
BÖLÜM I
GİRİŞ
Çağımızda teknoloji okur-yazarı bireyler yetiştirmek oldukça önemlidir. Bu amaçla, öncelikle öğretmenlerin kendilerinin teknolojik okur-yazar bireyler olmaları beklenmektedir. Öğretmenlerin, öğrencilerin anlamlı öğrenmelerine yardımcı olmak amacıyla öğrenme-öğretme süreçlerine teknolojik bilgilerini entegre edebilmesi gerekmektedir. Öğretmenler, bilgi teknolojilerinden yararlanarak alandaki gelişmeleri takip etmelidirler ve kendi sınıflarında öğrenme-öğretme sürecine eğitim amaçlı teknolojiyi aktarabilmelidirler. Öğretmenlerin bireysel özelliklerine uygun, üst düzey düşünme becerileri geliştiren, grafik, ses, animasyon ve şekiller yardımıyla öğrencilerin derse karşı daha ilgili olmalarını sağlayabilecek yazılımlar kullanabilirler. Öğrenme-öğretme sürecinde özellikle bilgisayarın soyut konuları görselleştirmedeki gücünden yararlanılabilir. Bunun için öğretmen adaylarının gerekli bilgi ve becerilere sahip olarak mezun olmaları sağlanmalıdır.
Hughes ve Wade (1993)’e göre, öğrenciler deney yaparken hem nitel hem de nicel birçok veri elde ederler. Olaylar ve nesneler hakkında toplanan bu veriler herkesin anlayabileceği çeşitli düzenleyici formlarda kaydedilir. Bu düzenleyici formlar verilerin kullanılmasında kolaylık sağlar. Bu düzenleyici formlardan en yaygın olarak kullanılanları tablo ve grafiklerdir. Grafik çizme ve yorumlama konusu, hem matematik hem de fen alanlarındaki öğretmenleri yakından ilgilendirmektedir. Bu nedenle, öğretmen adaylarının öğretim yıllarının başından itibaren grafik çizme, anlama ve yorumlama becerilerinin geliştirilmesine önem verilmesi gerekmektedir.
Bilgisayar öz-yeterlik algısı yüksek olan bireylerin bilgisayar kullanmakta daha başarılı oldukları, kendilerine güvendikleri, sorumluluk almakta istekli oldukları ve aldıkları sorumluluğu yerine getirmede daha başarılı oldukları görülmektedir.
2
Uyan ve Önen (2013) tarafından gerçekleştirilen çalışmada, BasitGraf programının grafiksel becerilerin gelişmesine katkısı olan etkili bir bilgisayar destekli öğretim (BDÖ) materyali olduğunu göstermiştir. BDÖ materyali kullanacak olan öğretmenin kullandığı materyale hakim olması, materyali dersin amaçlarına uygun kullanması ve öğrenciye rehberlik etmesi gerekmektedir. BDÖ materyallerinin müfredatla uyum içinde olmasına dikkat edilmelidir. Böylece BDÖ ortamının verimliliği sağlanmış olur.
Magnusson, Krajcik ve Borko (1999)’a göre, Fen Bilgisi eğitimi ve öğretimi sürecinde, yeterli ve yetkin öğretmenlerin önemi oldukça büyüktür. Çağımızın gerektirdiği yetkin bir Fen Bilgisi öğretmeninin sahip olması gereken bilgi, beceri ve tutumlar birçok araştırmanın konusu olmuştur. Öğretmenlerin sahip olmaları gerekli olan pedagojik alan bilgisinin 5 bileşeni şu şekilde ifade edilmektedir:
1. Fen Bilgisi öğretmenliği alanını sevme, kişinin kendisini bu alan için uygun hissetmesi,
2. Fen Bilgisi müfredatını yeterince tanıma ve içeriğini kavrayabilme,
3. Öğrencilerin fen konularını kavramasına ilişkin düşünceleri ve bazı fen konularında oluşabilecek kavram yanılgılarının belirlenmesi,
4. Fen Bilgisi dersinde yer alan kazanımlar, konular vb. hakkında yapılan güncel değerlendirmelerden haberdar olma,
5. Fen Bilgisi dersinin daha etkin bir şekilde öğretimi için geliştirilen yeni stratejiler hakkında bilgi sahibi olma ve öğretmenin gerektiğinde ders anlatımı sırasında konuya uygun olarak bu stratejileri verimli olarak kullanabilmesi.
Müfredat bilgisi, konu alan bilgisi ve pedagojik bilginin birleşimini ifade etmektedir (Canbazoğlu, 2008, s.51). Öğretmenler hem öğreteceği alana hâkim olmalı, hem de konuyu öğretmek için gerekli yöntem ve teknikleri bilmelidir.
Magnusson vd. (1999)’a göre, özel müfredat programı ve araçlar bilgisi; öğretmenin belirli bir konunun diğer konular ya da disiplinler içerisindeki öğretimiyle ilgili müfredat ve materyal bilgisine sahip olmasını ifade etmektedir. Özel müfredat programı bilgisi; aynı kavramın diğer alanlarda nasıl ve ne anlamda kullanıldığı ile ilgilidir. Eğitimde kullanılabilecek araçların bilgisi ise; anlatılacak konunun daha somuta indirgenmesi ve akılda daha kalıcı olması amacıyla kullanılan materyaller ile animasyon ve simülasyon tarzı uygulamalara hâkim olmayı ifade eder. Bu amaçla eğitim fakültelerinde materyal tasarımı ile ilgili ders okutulmaktadır.
3
Yıllardır meslek öncesi edindiği bilgilerle yetinerek kendisini yeterli bulan öğretmen yerini; araştıran, gelişmelere uyum sağlayan, sürekli kendisini yenileyen, günün şartlarına uygun bilgi ve teknik donanıma sahip olan, ufku oldukça açık öğretmen almıştır (Şimşek, 2002, s.7).
Öğretmen adaylarının bilgisayar destekli eğitim (BDE) konusunda eğitim almaları için en önemli dönemlerden biri olarak kabul edilen üniversite eğitimlerinde, öğretmen adaylarının bilgisayar destekli eğitime yönelik tutumlarını, öz yeterlik algılarını değerlendirmek ve konuyla ilgili öneriler sunmak oldukça önemlidir (Kutluca ve Ekici, 2010, s.178).
Öğrencilerin, bilgisayar kullanma öz-yeterlik inancı ölçeğinden elde edilen puan ortalamaları cinsiyete göre incelendiğinde kız ve erkek öğrencilerin bilgisayar kullanma öz-yeterlik inançları temel bilgisayar becerileri açısından ele alındığında anlamlı bir farklılık bulunmazken, üst düzey bilgisayar becerileri açısından ele alındığında erkekler lehine anlamlı bir fark bulunmuştur. Bilgisayar kullanma öz yeterlik inancı yaşa göre incelendiğinde ise öğrencilerin bilgisayar kullanma öz-yeterlik inançlarının yaşları büyüdükçe artış gösterdiği görülmüştür. Bu sonuç da, öğrencilerin yaşı ilerledikçe deneyimlerinin de artması ile açıklanabilmektedir (Akkoyunlu ve Orhan, 2003, s.92).
Öğretmenlerin teknoloji kullanımıyla ilgili olarak yapılan bir çalışmanın analizlerine göre şu sonuçlar bulunmuştur (Vural, 2004, s.38):
• Cinsiyet Analizi: Erkek öğretmenlerin teknoloji kullanmaya karşı daha meyilli olduğu, • Yaş Analizi: 40 yaşın altında olan öğretmenlerin teknoloji kullanmaya karşı daha meyilli
olduğu,
• Deneyim Analizi: Deneyimi 15 yıldan az diğer bir ifade ile genç olan öğretmenlerin teknoloji
kullanmaya karşı daha meyilli olduğu, deneyimi fazla olan öğretmenlerin eğitim teknolojilerinde meydana gelen yeni gelişmeler ile pek ilgilenmediği,
• Görev Yaptığı Yer Analizi: Şehirde görev yapan öğretmenlerin eğitim teknolojilerini
kullanmaya karşı daha meyilli olduğu, bunun nedeninin de şehirde görev yapan öğretmenlerin eğitim teknolojilerindeki yeni gelişmeleri daha iyi takip edebilir olduğu,
• Eğitim Analizi: Öğretmenlerin eğitim düzeyi yükseldikçe eğitim teknolojilerini kullanma
yoğunluklarının arttığı ortaya çıkmıştır.
Ateş (2001) çalışmasında, çizgi grafikleri için bir performans değerlendirme aracı geliştirmiştir. Bu ölçme aracında öğrencilerin grafikten yararlanarak, grafiğe konu olan iki değişken arasındaki ilişkiyi tarif etmeleri, noktaları en uygun çizgilerle birleştirmeleri ve değişkenler arası matematiksel ilişkiyi bulmaları istenmiştir.
4
Literatürde Fen Bilgisi öğretmenlerinin bilgisayar programlarını kendi derslerinin amacına uygun olarak ne kadar kullanabildiğini gösteren çok çalışmaya rastlanmamıştır. Bu amaçla yapılan bu çalışmada, üniversiteden mezun olacak durumda olan öğretmen adaylarının bilgisayar ortamındaki çizim becerileri konusunda ne derecede donanımlı yetiştiğine bakılma ihtiyacı ortaya çıkmıştır.
Bu bölümde; yapılan çalışmanın problem durumu, alt problemleri, amacı, önemi, sayıltıları ve sınırlılıkları yer almaktadır. Ayrıca, kavramların yapılan çalışmaya özgü işlevsel tanımlamalarına da yer verilmiştir.
1.1. Problem Durumu
Bu çalışmanın genel problem durumu, “Öğretmen adaylarının bilgisayar programları arasında yer alan tablolama yazılımlarını derslerinin amacına uygun olarak kullanabilme düzeyleri nedir?” şeklinde ifade edilebilir.
Bu genel problem durumunun kapsamı daraltılarak; “Fen Bilgisi öğretmen adaylarının MS Excel tablolama programını derslerinin amacına uygun olarak kullanabilme düzeyleri nedir?” sorusuna yanıt aranmaya çalışılmıştır.
Problemin seçiminde göz önünde bulundurulması gereken genel ve özel ölçütlere dikkat edilerek problem durumu ve alt problemler belirlenmiştir. Problem seçiminde göz önünde bulundurulması gereken genel ölçütlere göre, seçilen problem durumu yenidir. Literatürde bu çalışma ile aynı bir çalışmaya rastlanmamıştır. Olgusal temelli olduğu için çözülebilir niteliktedir. Seçilen problem durumu ile öğretmen adaylarına kendi çizim becerileri hakkında farkındalık oluşturulduğu için önemli olduğu düşünülmektedir. Bu çalışma, disiplinler arası yürütülmüştür. Fen eğitimi ile eğitim amaçlı teknoloji alanları birleştirilmiştir. Öğretmen adaylarının çizim yaparken nerelerde zorlanabileceklerini ve neleri yapamadıklarını ortaya çıkarmak önemli bir katkı olacaktır.
Çalışmanın alt problemleri şu şekilde sıralanabilir:
1) Fen Bilgisi öğretmen adaylarının Tablolama Programını Kullanarak Çizim Yapma Testi (TPKÇYT)’den aldıkları toplam puanlar ile öğretmen adaylarının cinsiyetleri arasında bir ilişki var mıdır?
2) Fen Bilgisi öğretmen adaylarının TPKÇYT’nin alt boyutlarından aldıkları puanlar ile öğretmen adaylarının cinsiyetleri arasında bir ilişki var mıdır?
5
3) Fen Bilgisi öğretmen adaylarının TPKÇYT’den aldıkları toplam puanlar ile TPİBÖ’den aldıkları toplam puanlar arasında bir ilişki var mıdır?
4) Fen Bilgisi öğretmen adaylarının TPKÇYT’nin alt boyutlarından aldıkları puanlar ile TPİBÖ’den aldıkları toplam puanlar arasında bir ilişki var mıdır?
5) Fen Bilgisi öğretmen adaylarının TPKÇYT’den aldıkları toplam puanlar ile öğretmen adaylarının demografik özellikleri arasında bir ilişki var mıdır?
6) Fen Bilgisi öğretmen adaylarının Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi Ölçeği (TPİBÖ)’den aldıkları puanlar ile öğretmen adaylarının cinsiyetleri arasında bir ilişki var mıdır?
7) Fen Bilgisi öğretmen adaylarının TPİBÖ’den aldıkları toplam puanlar ile öğretmen adaylarının demografik özellikleri arasında bir ilişki var mıdır?
1.2. Araştırmanın Amacı
Bu çalışmanın amacı, Fen Bilgisi öğretmen adaylarının derslerinin amacına uygun olarak tablolama yazılımlarını kullanıp kullanmadıklarının belirlenmesidir.
Yapılan bu çalışma ile Fen Bilgisi öğretmen adaylarının mezun olup atandıkları zaman, sınav kâğıdı hazırlarken veya öğrencilerine ek çalışma ödevi verecek olduklarında gereksinim duydukları tablo ve grafik içeren çizimleri kendilerinin MS Excel programını kullanarak kolaylıkla hazırlayıp hazırlayamadıkları belirlenmeye çalışılmıştır.
1.3. Araştırmanın Önemi
Daha önceki çalışmalarda, Fen ve Teknoloji kitaplarındaki çizimlerin başlıklar altında detaylı bir şekilde derlemesi yapılıp bunların da öğretmen adayları tarafından ne düzeyde çizilebildiğine bakılmadığı için, bu çalışmanın alana yeni bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu çalışma, öğretmen adaylarının öğretim amaçlı teknolojiyi daha verimli kullanmaları konusunda bilinçli olmalarını sağlaması açısından etkilidir. Bir öğretmen kendisini çok yönlü olarak geliştirmelidir. Fen Bilgisi öğretiminde “tablo ve grafik çizme” bilimsel süreç becerilerinden olup, öğretmenlerin bu becerilere sahip olması beklenir. Bir tablo veya grafik bazen kocaman bir paragrafı güzel bir şekilde özetleyebilir ve öğrencilerin somut öğrenmelerine yardımcı olabilir. Öğretmenlerin ders içi öğretim materyallerini hazırlamaları oldukça önemlidir. Öğretilecek konu ile ilgili karşılaşılan farklı durumlara uygun tablo ve grafiğin belirlenip oluşturulması öğretimin verimliliği açısından etkilidir.
6 1.4. Sayıltılar
Uygulamaya katılan öğretmen adaylarının, kullanılan ölçme araçlarına samimi olarak yanıt verdikleri varsayılmıştır.
1.5. Sınırlılıklar
Öğretmen adaylarının sadece belli bir dönemdeki (3. sınıf II. dönem) çizim becerilerini incelemek yerine, öğretmen adayları atanıp öğretmen olduklarında fen alanına özgü kendi çizimlerini ne derecede oluşturabildikleri ve bunu ne sıklıkta eğitim amaçlı olarak kullanabildikleri ile ilgili uzun dönemli bir araştırma yapılabilirdi. Fakat araştırmacının bu çalışmadaki amacı, mezun olacak durumda olan öğretmen adaylarının çizim becerilerinin ne düzeyde olduğunu saptamaktır. Bu nedenle çalışmanın kapsamı daraltılmıştır. Kapsamın daraltılmış olması bir bakıma sınırlılık olarak ifade edilebilir.
Öğretmen adaylarının tablolama programı kullanarak çizim becerileri belirlenirken MS Excel programını kullanmaları istenmiştir. MS Excel’den başka da tablolama yazılımları da mevcuttur. Bu da bir sınırlılık olarak ifade edilebilir.
1.6. Tanımlar
Bu kısımda, çalışmanın ana hatlarını oluşturan temel kavramların, yapılan çalışmaya özgü işlevsel tanımlamalarına yer verilmiştir. Kavramlara yüklenen anlamlar çalışma içerisinde daha özgün bir şekle dönüşmektedir. İşlevsel tanımlar çalışmaların özgün yanlarını oluşturmaktadırlar. Önemli olan, yapılan çalışma içerisinde, adı geçen kavramlara ne anlam yüklendiğidir. Yapılan çalışmaya özgü olan işlevsel tanımlar şu şekilde sıralanabilir: Teknoloji Bilgisi (TB) = Fen Bilgisi öğretmen adaylarının sahip olması beklenen
teknoloji bilgisini ölçmek amacıyla kullanılan, TPİBÖ’nün 7 maddelik bir alt boyutudur.
İçerik Bilgisi (İB) = Fen Bilgisi öğretmen adaylarının sahip olması beklenen içerik bilgisini ölçmek amacıyla kullanılan, TPİBÖ’nün 12 maddelik bir alt boyutudur.
Pedagojik Bilgi (PB) = Fen Bilgisi öğretmen adaylarının sahip olması beklenen pedagojik bilgisini ölçmek amacıyla kullanılan, TPİBÖ’nün 7 maddelik bir alt boyutudur.
7 Teknoloji Bilgisi Pedagojik Bilgi Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi İçerik Bilgisi
Şekil 1.1 Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi Özet Şema-1
Pedagojik İçerik Bilgisi (PİB) = Fen Bilgisi öğretmen adaylarının sahip olması beklenen pedagojik içerik bilgisini ölçmek amacıyla kullanılan, TPİBÖ’nün 4 maddelik bir alt boyutudur.
Teknolojik İçerik Bilgisi (TİB) = Fen Bilgisi öğretmen adaylarının sahip olması beklenen teknolojik içerik bilgisini ölçmek amacıyla kullanılan, TPİBÖ’nün 4 maddelik bir alt boyutudur. Öğretilecek alan için uygun teknolojiyi kullanabilme düzeyi olarak da ifade edilebilir.
Teknolojik Pedagojik Bilgi (TPB) = Fen Bilgisi öğretmen adaylarının sahip olması beklenen teknolojik pedagojik bilgisini ölçmek amacıyla kullanılan, TPİBÖ’nün 5 maddelik bir alt boyutudur.
Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi (TPİBÖ) = Fen Bilgisi öğretmen adaylarının sahip olması beklenen teknolojik pedagojik içerik bilgisini ölçmek amacıyla kullanılan, TPİBÖ’nün 8 maddelik bir alt boyutudur.
8 Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi Pedagojik İçerik Bilgisi Teknolojik İçerik Bilgisi Teknolojik Pedagojik Bilgi
Şekil 1.2 Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi Özet Şema-2
Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi Ölçeği (TPİBÖ) = 3.sınıfta öğrenim gören Fen Bilgisi öğretmen adaylarının, teknolojik pedagojik içerik bilgilerini belirlemek amacıyla kullanılan 47 maddelik bir ölçektir.
Tablolama Programını Kullanarak Çizim Yapma Testi (TPKÇYT) = Yapılan bu çalışmaya özgü olarak geliştirilen; içerisinde bir adet tablo ve üç adet grafik çizme becerisine ait toplam dört adet uygulama sorusunun yer aldığı bir testtir.
MS Excel = Bu çalışmada tablo ve grafik oluşturmak amacıyla kullanılan Microsoft Office Excel tablolama yazılımını ifade etmektedir.
N.Ö. = Çalışmanın yapıldığı 3-B şubesi normal öğretim sınıfını belirtmektedir. İ.Ö. = Çalışmanın yapıldığı 3-A şubesi ikinci öğretim sınıfını belirtmektedir.
9
BÖLÜM II
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Bu bölümde fen eğitimi ve teknoloji, eğitimde bilgisayar kullanımı, tablolama yazılımı (MS Excel), çizim becerileri konusundaki öğretmen yeterlikleri, teknolojik pedagojik içerik bilgisi ile ilgili literatür açıklanmaktadır.
2.1. Fen ve Teknoloji Kavramları
Fen, fiziksel ve biyolojik dünyayı tanımlamaya ve açıklamaya çalışan bir bilimdir. Bilimsel çalışmalar sonucunda organize, test edilebilir, objektif ve tutarlı bir bilgi bütünü oluşturulmuş ve oluşturulmaya da devam edilmektedir. Bu bilgiler bütünü, radikal yapılandırmacılık yaklaşımının, bilginin sübjektiflik boyutu üzerindeki ısrarlı vurgusuna, nispeten az uyan, oldukça özel bir alandır. Fen ve Teknoloji programının içeriği ve stratejileri belirlenirken alanın bu niteliği hesaba katılmıştır (Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu (MEB TTK), 2005, s.7).
Teknoloji, bir sanayi dalı ile ilgili yapım yöntemlerini, kullanılan araç gereç ve aygıtları kapsayan bilgi, uygulayımbilimdir. Teknoloji deyince akla sadece bilgisayar, cep telefonu vb. gibi elektronik cihazlar gelmemelidir. Teknoloji esas olarak, kavram ve materyalleri belirli bir problemin çözümü doğrultusunda bir araya getirerek ortaya çıkan ürünü insanlığın kullanımına sunmaktır. Teknoloji bir süreç olarak ifade edilebilir. Örneğin, insanların ihtiyaçlarını karşılamak üzere ortaya çıkarılmış ürün, o zamana kadar yapılmış en iyisi ya da en pratiği olarak nitelendirilebilir, fakat daha da ergonomik şekilde insanların ihtiyaçlarının karşılanmasında yeni ürünlerin oluşturulabileceği fikri, teknolojinin gelişime açık bir süreç işi olduğunun önemli bir göstergesidir (MEB TTK, 2005, s.8).
10
Teknoloji toplumda yaygınlaşmaya ve kullanılmaya başladıktan sonra, değişim kaçınılmaz hale gelmiştir. Eğitimin amaçlarından biri de toplumun gereksinimleri doğrultusunda bireyler yetiştirmektir. Bu nedenle, bilgi çağına uygun ve bilgi toplumlarının özelliği göz önüne alınarak öğrencileri yetiştirme zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Günümüzde yetiştirilen bireylerin bilgiye ulaşma, bilgiyi düzenleme, bilgiyi değerlendirme, bilgiyi sunma ve iletişim kurma becerileri ile donanmış hale getirilmeleri gerekir (Şimşek, 2002, s.9). Bu da ancak iyi yetiştirilmiş öğretmenler ile mümkündür.
2.1.1. Fen ve Teknoloji Arasındaki İlişki
Fen ve teknolojinin birçok ortak yönü vardır. Fen bilimlerinin gelişmesinde teknolojiden destek alınmaktadır. Yine benzer şekilde, teknoloji de bilim olmadan ilerleyemez. Yapılan her yenilik, daha önce oluşturulmuş ürünlerin detaylı incelenmesini ve nerelerde eksiklik yapılmış olunabileceğine ilişkin konu üzerinde etraflıca düşünülmesini kapsar. Özetlenecek olursa, fen ve teknoloji birlikte ilerler. Bu iki alanı birbirinden ayıran en önemli özellik ise amaçlarının farklı olmasıdır. Fenin amacı, yaşadığımız dünyayı anlayarak açıklamaya çalışmaktır. Teknolojinin amacı ise, insanların ihtiyaçlarını karşılamak için yaşanılan dünyada değişiklikler yapmaktır. İnsanoğlu teknoloji ile doğal dünyaya müdahale eder. Fen ve teknoloji birbiriyle bağlantılıdır; bu bağın zarar görmesi durumunda iki taraf da, yani hem fen hem de teknolojinin ikisi birlikte zarar görür. İki alan birbirinden beslenerek ilerler, böylece birbirlerinin gelişimine katkıda bulunmuş olurlar (MEB TTK, 2005, s.8).
2.1.2. Eğitim ile Teknoloji İlişkisi
Eğitim teknolojisi, insanın bildiklerini başkalarına nasıl öğreteceğini kendi kendine sormasıyla ortaya çıkan ve kalıcı bilgi vermek amacıyla öğrenme-öğretme sürecinde belirli yöntemleri uygulayarak, yararlandığı araç ve gereçlerin en etkin bir biçimde kullanılmasını amaçlayan bir bilim dalıdır (Vural, 2004, s.25).
İletişim çağında bir alandaki gelişmeler kendi dışında diğer alanları da etkilemektedir. Bu noktada karşılıklı etkileşim ilişkilerin temelini oluşturmaktadır.
Eğitim ile teknoloji ilişkileri; • Kültürel
• Ekonomik ve
11 Eğitim ile Teknoloji İlişkileri Kültürel Eğitsel Ekonomik
Şekil 2.1 Eğitim ile Teknoloji İlişkileri
Kültürel ilişki: Eğitimin teknoloji ile ilişkisindeki kültürel yön, teknolojik bilgi, beceri ve
tutumların kazandırıldığı bir toplum yaşamını içine almaktadır. Bu şekliyle teknoloji, kültürel yönden genel eğitim dizgesinin bir parçası niteliğini taşımaktadır. Ekonomik ilişki: Eğitimin teknoloji ile ekonomik yönden ilişkisi daha çok mesleki teknik eğitim kapsamında ele alınmaktadır. Çünkü ulusal kalkınma için her teknolojinin gereksinim duyduğu nitelikli insan gücünün yetiştirilmesi mesleki teknik eğitim hizmetlerini gerektirmektedir. Eğitsel ilişki: Teknolojinin eğitsel yönden eğitim hizmetlerinde kullanılmasını öngören teknoloji ile eğitim ilişkisinde geniş anlamda teknolojik ortamların eğitim alanında kullanılması beklenmektedir. Bu yönde Skinner’ın şu söylemi oldukça anlamlı bulunmaktadır: “Sınıf neden bir mutfak kadar otomatikleştirilmesin?”. Bu söylem sanayide, evde ve iş hayatında kullanılan teknolojik araç ve gereçlerin sadece anılan çevreler için değil; eğitim hizmetlerinde de kullanılması için tasarlanmasına ve uygulanmasına dikkat çekmektedir.
Karaman ve Kurfallı (2008)’ya göre, teknolojiyi eğitim ortamlarına entegre edebilmek önemli ve çaba gerektiren bir süreçtir. Eğitim-öğretim ortamlarının iyileştirilmesi için bilgi teknolojisi (BT) entegrasyonu gereklidir. Öğretmenler bu süreçte vazgeçilmez unsurlardır. Ertmer (1999), öğretmenler için eğitim ortamlarına teknolojiyi entegre etmeyi zorlaştıran etmenleri belirtirken öğretmenlerin öz güven eksikliği ve sınıfta teknoloji kullanımı ile ilgili ön yargılarının da bu engeller arasında olduğunu belirtmiştir. BT’yi öğrenme-öğretme sürecine entegre ederken karşılaşılacak engelleri ortadan kaldırmaya çalışmak bir ekip çalışması gerektirmektedir. Öğretim ortamında bulunan öğrenci, öğretmen, yönetici ve
12
hatta velilere görevler düşecektir. İşbirliği içerisinde teknoloji başarılı bir şekilde eğitim ortamlarına entegre edilerek eğitimin kalitesi artırılabilecektir (Ertürk, 2013, s.13).
2.2. Bilgi Teknolojisi ve Bilgisayar Kavramları
Bilgi teknolojisi; bilginin toplanmasında, işlenmesinde, depolanmasında, ağlar aracılığıyla bir yerden bir yere iletilip kullanıcıların hizmetine sunulmasında kullanılan teknolojidir. Bu teknolojide kullanılan en önemli araç ise bilgisayardır (Dağ, 2009, s.4).
Bilgisayar, aritmetik ve mantık işlem dizileriyle oluşturulmuş programlara göre verileri otomatik olarak işleyen makinedir. Yönetim, muhasebe, teknik, bilim, eğitim ve sanayide ya da kişisel amaçlarla kullanılır.
2.2.1. Fen Eğitiminde Bilişim Teknolojileri (BT)
Teknolojinin gelişmesi her alanda insanların işlerini kolaylaştırmıştır. Teknolojinin eğitim alanına girmesi de kaçınılmaz olmuştur. Bu nedenle ilköğretim programında da teknolojinin öğretim sürecinde kullanılması uygun görülmüştür. Programda öğretmenlerin, bilgi ve iletişim teknolojilerini fen eğitiminde etkin bir şekilde kullanmaları için aşağıdaki becerilere sahip olması gerektiği vurgulanmıştır (MEB’den aktaran Timur, 2011, s.20).
Yazılım, donanım ve simülasyonlar, grafikler, ses, veri kullanma, model oluşturma tekniklerinin nasıl etkin ve verimli bir şekilde kullanılacağını bilmesi,
Bilgisayar ve diğer teknolojileri nasıl kullanacağını bilmesi,
Bilgisayar uygulamalarını; derecelendirme, rapor, envanter vb. için yönetim araçları olarak kullanmaya yatkın olması,
Bütün öğrencilerin bilgi ve iletişim teknolojilerine eşit ölçüde erişimini sağlamaya çalışması arzulanır.
Fen derslerindeki başarıyı artırmak, akıl yürütebilme yeteneklerini geliştirmek, bilgiyi keşfetmeye yardımcı olmak, problem çözme yeteneğini geliştirmek ve gerçek hayatta riskli, zaman alıcı, tehlikeli olan ortamlardan öğrenciyi korumak için fen öğretiminde bilişim teknolojilerini kullanmak çok yararlıdır.
13
Fen derslerinde bilgisayar ile şu programlar kullanılabilir (Vural, 2004, s.247): Önceden hazırlanmış paket programlar,
Ders sunu amaçlı uygulamalar, Alıştırma amaçlı uygulamalar, Benzetişim amaçlı uygulamalar,
Öğretmen-öğrenci işbirliği ile hazırlanan programlar, Grafik programları,
Veri tabanı programları. 2.3. Eğitimde Bilgisayar Kullanımı
Keser (1988), Numanoğlu (1992) ve Uşun (2000)’a göre, bilgisayarların öğretim faaliyetlerinde kullanımı incelendiğinde iki boyutu ortaya çıkmaktadır. Bunlar, bilgisayar için eğitim ve eğitim için bilgisayardır.
“Bilgisayar için eğitim” üç bölüm şeklinde incelenmektedir:
1. Bilgisayar okur-yazarlığı: Toplumun bütün kurum ve süreçlerini etkileyen bilgisayarla bir arada yaşayabilmek için zorunlu bilgi ve anlayışı kapsar.
2. Yazılım eğitimi: Bireyin kendisi ya da başkaları için gerekli yazılımları geliştirme, geliştirilmiş olanları kullanma ve kullanacaklara yardımcı olma gibi yetenek ve becerileri kazandırır.
3. Donanım eğitimi: Bilgisayar donanımlarının tasarımından bakım ve onarımına kadar uzanan akademik ve mesleki yeterlikleri amaçlar.
“Eğitim için bilgisayar” da üç bölüm şeklinde incelenmektedir. Bilgisayar denetimli öğretim, herhangi bir konuda öğrencinin öğrenme süreçlerinin bilgisayarla yürütülmesidir. Her öğrencinin öğretimin amaçladığı davranışları kazanıncaya kadar yapması gerekenleri gösterir ve yaptıklarının kaydını tutar. Bilgisayara dayalı öğretim, herhangi bir konuda diğer öğretim donanımlarından bağımsız, tek başına yeterli bir öğretici kaynak olarak bilgisayarın eğitimde kullanılmasıdır. Bilgisayar destekli öğretim, öğretim sürecinde bilgisayarın seçenek olarak değil, sistemi tamamlayıcı, sistemi güçlendirici bir öğe olarak kullanılmasıdır (Karalar ve Sarı, 2007, s.3).
14
Öğretmenler bilgisayarı 11 ana uygulamada kullanabilirler (İşman’dan aktaran Vural, 2004, s.188). Bunlar:
1. Bilgisayarlı test: Öğrenciler, konular ile ilgili sınavlar alabilir ve anında sonuçlarını
öğrenebilirler.
2. Bilgisayarlı öğretim materyali: Öğretmenler, bilgisayar temelli öğretim materyalleri hazırlayıp
öğretme ortamlarında kullanabilirler.
3. Kaydetme: Öğrenciler, öğrenme faaliyetlerine yaptıkları her faaliyeti kaydedebilirler. 4. Bilgisayarlı öğretim: Öğrenciler bütün öğrenmelerini bilgisayarın karşısında yaparlar.
5. Bilgisayarlı öğrenme-öğretme faaliyetleri: Öğretmenler, bütün öğrenme-öğretme faaliyetlerini
bilgisayarlar ile gerçekleştirirler. Kendileri, bu ortamlarda etkili rol almaz; sadece rehber konumunda bulunurlar.
6. Bilgisayarlı öğretim tasarımı: Öğretmenler, öğrenme-öğretme ortamlarını bilgisayar ile
tasarlarlar.
7. Yazı yazma: Öğrenciler, bütün yazı faaliyetlerini bilgisayarla yaparlar.
8. Grafik çizimi: Öğrenciler, bütün grafik faaliyetlerini bilgisayarlar ile yapıp onlara yüklerler. 9. Masaüstü işlemleri: Öğretmenler, bütün masaüstü işlemlerini bilgisayarlar ile yaparlar. 10. Masaüstü sunum: Öğretmenler, bütün sunumlarını bilgisayarlar ile yaparlar. Öğrenciler
bilgisayara girip ders sunumlarını kendileri takip ederler.
11. Multimedya yöntemi: Öğretmenler, multimedya yöntemini, diğer bir ifade ile ses, video ve
resimlerin aynı anda kullanılması ile etkili öğrenme- öğretme faaliyetlerini gerçekleştirirler.
Görseller temsil edilen şeyin daha açık bir biçimde ifade edilmesini sağlarlar. Orijinal fikirle bağlantılıdırlar ve hatırlanmaları daha kolaydır. Ayrıca, öğrencinin dikkatini çektikleri ve bu dikkati belli bir seviyede tuttukları için öğrenilen konuya karşı motive edicidirler. Görseller, anlaşılması zor ifadeleri basitleştirirler.
2.3.1. Bilgisayar Destekli Eğitim ve Öğretim
Bilgisayarların öğrenme–öğretme ve okul yönetimi ile ilgili bütün faaliyetlerde kullanılması “Bilgisayar Destekli Eğitim” olarak tanımlanabilir. Bilgisayar destekli eğitim denildiğinde eğitim–öğretim etkinlikleri sırasında eğitimi zenginleştirmek ve kalitesini yükseltmek için öğretmene yardımcı bir araç olarak bilgisayardan yararlanılması anlaşılmaktadır. Bilgisayar destekli eğitim, ülkemiz için gerekli olan bilgi teknolojileri çağını yakalayacak ve geçecek insan gücünün yetiştirilmesini amaçlamaktadır. Eğitimin kalitesini bilgisayar destekli eğitim sayesinde arttırmak, ülkemizi bilim ve teknoloji alanında “Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD)” ülkelerinin seviyesine yaklaştırmak ve hatta yakalayıp geçmek ve bu sayede hızla gelişen teknolojiyi ülkemizin de yakalamasını sağlamaktır (Balkan, 2013, s.13).
15
Öğrencilerin öğrenim ortamında aktif hale gelmesini sağlayan etkinliklerden birisi de bilgisayar destekli eğitim etkinlikleridir. Son yıllarda bilgisayar teknolojisinin gelişimiyle derslerde bilgisayar kullanımı daha çok olmaktadır. Teknolojideki gelişmelere paralel olarak bilgisayar ortamında canlandırma, benzeşim gibi görsel ve işitsel materyaller geliştirilmeye ve eğitimde kullanılmaya başlanmış ve bunun sonucu olarak bilgisayar destekli eğitim kavramı ortaya çıkmıştır. Bilgisayarın, ders içeriklerini doğrudan sunma, başka yöntemle öğrenilenleri tekrar etme, problem çözme, alıştırmalar yapma gibi etkinliklerde öğrenme öğretme aracı olarak kullanılması ile ilgili uygulamalara “bilgisayar destekli eğitim” adı verilmektedir. Öğrenme ortamlarında teknoloji kullanımı öğrencilere daha zengin öğrenme ortamları sunmaktadır (Altun ve Olkun, 2005, s.108).
Bilgisayar destekli öğretim öğrencilerin bilgiyi oluşturmaları ve transfer etmeleri için uygun bir eğitim ortamı sağlar. Bu nedenle öğrencilerde kavramsal değişimin sağlanması amacı ile bilgisayar destekli eğitim ortamlarının ve eğitim materyallerinin kullanımı önem arz etmektedir (Ertekin ve Kurt, 2006, s.73).
Bilgisayar destekli öğretimin uygulanması açısından özellikle fen dersleri içerik yönünden çok elverişlidir. Bunun nedeni bilimsel kavram ve prensiplerin bu derslerde oldukça çok olması ve ders yazılımları hazırlanırken uygun öğretim teknikleri kullanıp öğrenciye görsel olarak aktarabilmesidir. Örneğin fen derslerinde işlenen ünite ile ilgili deney yapmak gerekiyorsa, deney bilgisayar sunusu olarak verilebilir. Böylece o deneyle ilgili gerekli malzemeniz olmasa bile o deneyin yapılışını öğrenciler izleyebilir. Atom veya molekül gibi soyut kavramlar bilgisayar sunularıyla somutlaştırılarak gösterilebilir. Bilgisayar destekli Fen Bilgisi öğretiminin öğrenci başarısına ve tutumuna etkisinin araştırıldığı bir çalışmanın sonucuna göre, mol kavramı ve Avagadro sayısının bilgisayar destekli öğretilmesi ile öğrencilerin Fen Bilgisi dersindeki başarılarında, Fen Bilgisi dersine karşı olan tutumlarında, Fen Bilgisi öğrenimine karşı olan tutumlarında ve bilgisayara karşı olan tutumlarında pozitif yönde gelişme olduğu görülmüştür (Altun ve Olkun, 2005, s.108). Aykanat, Doğru ve Kalender (2005)’e göre, bilgisayar destekli öğretim giderek yaygınlaşmaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) bünyesinde bu konu ile ilgili kurulmuş birim yer almaktadır. Bu da Türkiye’de bilgisayarın eğitimde kullanılmasına verilen önemin bir göstergesi olabilir. Tabi sadece böyle bir kurumun MEB bünyesinde yer almış olması değil, bu kurumun işler bir vaziyette olması oldukça önemlidir.
16
Jonassen (1996), bilgisayarların öğrencinin kendi bilgisini inşa etmesi için yardımcı bir araç olarak kullanılması gerektiğini ileri sürmüştür. Bu şekilde kullanılan bilgisayara dayalı yazılım paketlerini ise akıl araçları (mindtools) olarak ele almaktadır. Bu araçlar, öğrencilerin, öğretmenin sunduğu bilgileri hatırlamak yerine, kendi bilgilerini inşa ettiği, yapılandırmacı öğrenmeyi sağlar. Aşkar (1994)’e göre bu araçlar, konu bağımsız profesyonel paketler ve konu bağımlı esnek paketler olarak ele alınabilirler. Konu bağımsız profesyonel paketlere veri tabanları, elektronik tablolama ve uzman sistemler; konu bağımlı esnek paketlere ise dinamik yazılımlar, mikro dünyalar, benzetim ve oyunlar örnek olarak verilebilir.
Balkan (2013) çalışmasında, bilgisayar destekli öğretimin ilköğretim 7. sınıf öğrencilerinin matematik dersi “Tablo ve Grafikler” alt öğrenme alanındaki akademik başarılarına ve tutumlarına etkisini belirlemek amacıyla ön test-son test kontrol gruplu deneysel yöntem uygulamıştır. Deney öncesinde, deney ve kontrol grubuna uygulanan ön test aracılığıyla yapılan analizde, deney ve kontrol grubu öğrencilerinin ön test puanları arasında anlamlı bir farklılık olmadığı belirlenmiştir. Böylece, deney ve kontrol grubunun ön test toplam puanları açısından denk olduğu anlaşılmıştır. Bilgisayar destekli öğretim yazılımın kullanıldığı deney grubu ile geleneksel yöntemle ders işlenen kontrol grubu öğrencilerinin ön test puanlarına göre son test matematik başarı puanları arasında anlamlı farklılık olduğu bulunmuştur. Deney ve kontrol gruplarının deneysel işlemler sonrasında başarı düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık oluşmuştur. Bilgisayar destekli öğretim gören deney grubunun akademik başarısının, geleneksel öğretim gören kontrol grubunun başarısından daha fazla arttığı görülmüştür.
2.4. Tablo ve Grafik Kavramları
Tablo, satırlara ve sütunlara göre dizilmiş ya da buna eşdeğer olarak, karelenmiş bir dikdörtgenin gözlerine yerleştirilmiş elemanların oluşturduğu kümedir. Grafik, görsel algılamanın özelliklerinden yararlanan bir çizimle ve grafik yasalarını uygulayarak nicel, sıralı ya da nitel verilerin gösterimidir. Bir grafik çizimi, bir veri tablosunun görsel aktarımıdır. Veri tablosunun çözümlenmesi, gerçekleştirilebilecek yararlı grafik çizimlerini tanımlamaya olanak verir.
Grafikler verilerin organize edilmesinde, yorumlanmasında, sunulmasında kolaylık ve anlaşılırlık sağlarlar. Grafikler, sadece fen ve matematikle ilgili alanlarda değil, sayılarla ifade edilebilen özelliklerin kullanıldığı her alanda (spor, sağlık, ekonomi vb.) önemli bir
17
yer tutmaktadır. Grafikler günlük yaşamda ve özellikle medyada niceliklerin ifade edilmesinde ve bunlara bağlı geliştirilen düşüncelerin desteklenme ve iletişiminde sıkça kullanılmaktadır. Dolayısıyla yaşamımızla ilgili birçok konuda doğru bilgi edinmede grafiklerden yararlanabilme yeteneğine sahip olmak kaçınılmaz ihtiyaçtır. Grafikler sayılara anlam vermede, formülleri anlamada ve değişkenler arası ilişkileri yorumlamada kullanılabilecek görsel yardımcılardır. Öğrencilerin grafik yorumlama becerilerini geliştirerek, onları formül ezberlemekten vazgeçirebiliriz. Böylece, özellikle sayıların kullanıldığı ve yorumlandığı derslerde başarı yükseltilebilir (Temiz ve Tan, 2009, s.78).
2.4.1. Bilgisayarda Grafik Programları • Adobe Photoshop
Fotoğraflar üzerinde etkili bir şekilde çalışan, onlar üzerinde çeşitli düzenlemeler ve efektler uygulayabilmeye olanak veren bir programdır. Photoshop, özellikle dijital uygulamalarının düzenlenmesi ve bu grafiklerin baskıya hazırlanması için oldukça geniş araçlarla donatılmıştır. Bu program dosyalar arası format dönüşümleri, montajlama işlemleri ve renk derinliği gibi birçok işlemi yapma yeteneğine sahiptir. Photoshop, bu işlemleri geliştirirken raster (Bitmap) grafik tabanını kullanır. Bunun yanı sıra Photoshop’ta vektörel grafikler de açılıp düzenlenebilir. Ayrıca gelişmiş Photoshop vektörel araçlarını kullanarak grafikler oluşturulabilir (Şafak Kılıç, 2009, s.37).
• Macromedia FreeHand
Tasarımcıların ve Web geliştiricilerinin baskı, internet ve Macromedia Flash projeleri için zengin grafikler oluşturmalarına yardımcı olan güçlü bir illüstrasyon aracıdır. FreeHand ile projelerin şekli oluşturulabilir, grafikler hazırlanabilir ve hazırlanan belge değişik ortamlarda yayınlanabilir. Katalog, broşür ya da kitap gibi çok sayfalı belgeler oluşturulabilir. Her bir sayfanın boyutu farklı yapılarak dosya yönetimi daha da kolaylaştırılabilir. Freehand ile belgeler farklı amaçlar için kullanılabilir, kağıda basılmak üzere logolar ve illüstrasyonlar oluşturulduktan sonra online kullanım için bunlara animasyon ve etkileşimler de eklenebilir (Şafak Kılıç, 2009, s.37).
• Coreldraw
Freehand gibi vektörel tabanlı bir programdır. Yani resimleri matematiksel olarak belirlenmiş vektörler olarak oluşturur ve bu şekilde kullanır. FreeHand programında olduğu gibi coreldraw programında da vektörel grafikler oluşturulabilir. Bunlar
18
büyütüldüğünde herhangi bir kalite kaybı olmaz. Baskı aşamasında acaba hangi çözünürlük daha kaliteli sonuç verir diye düşünmeye gerek kalmaz. Coreldraw web için ya da baskı için illüstrasyonlar yapma amaçlı da kullanılabilir; firmalara logolar, ticari reklamlar gibi işler yapılabilir (Şafak Kılıç, 2009, s.38).
2.4.2. Tablolama Yazılımı (MS Excel)
Hesap tablosu yazılımları, bilgisayar sistemini elektronik hesap makinesine dönüştürür. Hesap tablosu yazılımları, verileri göründükleri gibi tablo şeklinde listeleyebildikleri gibi, verileri alıp çeşitli türlerde grafiklere dönüştürme özelliğine de sahiptirler. Ofis programlarının elektronik çizelge açısından karşılaştırılması Tablo 2.1’de sunulmuştur. Tablo 2.1 Ofis Programlarının Elektronik Çizelge Açısından Karşılaştırılması
Fonksiyon OOo MSO WP
Elektronik Çizelge Calc (Hesap Tablosu) Excel Quattro Pro
Tablo 2.1’de görüldüğü gibi, ofis programlarından OpenOffice.org-(OOo), Microsoft Office-(MSO) ve WordPerfect Office 12-(WP) olarak kısaltılmıştır. En yaygın olarak kullanılan Ofis programı Microsoft Office ve en yaygın olarak kullanılan elektronik çizelge programı ise Excel’dir.
Excel programında hücrelere rakam, metin, tarih, formül gibi farklı nitelikte veriler girilebilir. Oluşturulan tabloların verileri kullanılarak grafikler çizilebilir. Veri girişinde öncelikle yapılması gereken iş, hangi hücreye veri girilecekse hareketli bant yardımıyla o hücrenin aktif hale getirilmesidir. Fareyi ilgili hücreye tıklayarak veya yön tuşlarını kullanarak hücre aktif hale getirilebilir. Veri girilecek hücre seçimi yapıldıktan sonra klavyeden girilen veri ilgili hücrede görülür. Çalışma sayfasını, satırları, sütunları ve hücreleri biçimlendirmek, verileri kopyalamak, taşımak ve silmek gibi işlemlerin yapılabilmesi için ilgili alanların öncelikle seçilmesi gerekmektedir. Alan seçmek için fare ya da klavye kullanılabilir. Çalışma sayfası veya sayfaları arasında hücre ya da hücreler farklı alanlara kopyalanabilir ve taşınabilir. Kopyalama işleminin yapılması için ilgili hücre ya da hücreler seçilir. Seçim işleminden sonra “Düzen” menüsünden “Kopyala” komutu çalıştırılır. Hareketli bant hücre/hücrelerin kopyalanacağı yere taşınır ve bu kez “Düzen” menüsünden “Yapıştır” komutu çalıştırılır. Hücreleri kopyalama işlemi klavye
19
kısayol tuşları kullanılarak da gerçekleştirilebilir. Seçim işlemi yapıldıktan sonra “Ctrl+C” ile kopyalayıp, “Ctrl+V” ile yapıştırma işini yapmak mümkündür. Hücre ya da hücreleri taşımak için, kopyalamada olduğu gibi öncelikle taşınacak olan hücre ya da hücreleri seçmek gerekmektedir. Seçim işleminden sonra “Düzen” menüsünden “Kes” komutu çalıştırılır. Hareketli bant hücre ya da hücrelerin taşınacağı yere getirilir ve “Düzen” menüsünden “Yapıştır” komutu çalıştırılır. Hücreleri taşıma işlemi klavye kısayol tuşları veya fare kullanılarak gerçekleştirilebilir. Seçim işlemini yaptıktan sonra klavyeden “Ctrl+X” ile kesip, “Ctrl+V” ile yapıştırmak mümkündür.
2.4.3. Tablolama Yazılımı (MS Excel) ile Tablo ve Grafik • MS Excel’de Tablo
Resim 2.1 MS Excel’de Tablo Ekleme
Hücrelere satır eklemek için “Ekle” menüsünden “Satır” komutu tıklanır. Hücreler bir alta kayarak yeni bir satır eklenir. Sütun eklemek için de “Ekle” menüsünden “Sütun” komutu tıklanır. Hücreler sağa kayarak yeni bir sütun eklenir.
Satır yüksekliğini değiştirmek için, “Biçim” menüsünden “Satır” komutu seçilip “Yükseklik” komutu tıklanır. Satır yüksekliği kutusuna istenilen satır yüksekliği girilebilir. Fare ile satır yüksekliğini ayarlamak için ise fare işaretçisi satır başlıkları üzerine getirilir. İki satırı ayıran çizgi üzerine getirildiğinde fare işaretçisi iki yönlü ok şeklini alır. Farenin sol tuşuna basılı iken sürüklenip bırakılarak satır yüksekliği belirlenir.
20
Sütun genişliğini ayarlamak için, “Biçim” menüsünden “Sütun” komutu seçilip “Genişlik” komutu tıklanır. Sütun genişliği kutusuna istenilen sütun genişliği girilebilir. Girilecek değer 1-255 arasında olmalıdır. Fare ile sütun genişliğini ayarlamak için ise fare işaretçisi sütunları ayıran çizgi üzerine geldiğinde iki yönlü ok şeklini alır. Fare işaretçisi bu konumda iken farenin sol tuşuna basılı olarak sürüklenerek sütun genişliği ayarlanır. Birden fazla hücrenin birleştirlmesi ve verinin ortalanması için önce birleştirilecek hücreler seçilir. Daha sonra biçimlendirme araç çubuğu üzerindeki “Birleştir ve Ortala” düğmesine fare ile tıklanır. Birleştirilen hücrelerdeki verinin ortalandığı görülür. Hücreler biçimlendirmek için, “Biçim” menüsünden “Hücreler” komutu seçilir. Burada açılan “Hizalama” sekmesinden; metni hizalama, yönünü belirleme, metni kaydırma, metni uyacak şekilde daraltma, hücreleri birleştirme işlemleri yapılabilmektedir.
Dolgu rengini değiştirmek için, hücre veya hücreler seçili hale getirilir. Biçimlendirme araç çubuğu üzerindeki “Dolgu Rengi” kutusunun sağındaki ok tıklanır ve açılan kutudan istenilen renk fare ile seçilerek uygulanır.
Hücreleri silmek için, silinecek hücreler seçilir. “Düzen” menüsünden “Sil” komutu tıklanır ve açılan pencerede karşımıza 4 seçenek çıkar. Tüm satırı silmek için “Tüm Satır” seçeneği, tüm sütunu silmek için “Tüm Sütun” seçeneği, hücreleri sola kaydırarak seçili hücreleri silmek için “Hücreleri Sola Sürükle” seçeneği, hücreleri yukarı kaydırarak seçili hücreleri silmek için “Hücreleri Yukarı Sürükle” seçeneği seçilir ve “Tamam” komut düğmesine tıklanır.
Grafikler, sayısal verilen ifadeleri görselleştirerek verilerin karşılaştırılmasını ve veriler arasındaki ilişkilerin kavranmasını kolaylaştırmak için kullanılır. Pasta (dilim) ve halka grafikleri miktarın ne kadar olduğunu; çizgi ve alan grafikleri verideki eğilimler ve dalgalanmaları gösterir. Sütun ve çubuk grafikleri ile resimli grafikler ise öğeler arasındaki karşılaştırmalar için kullanılır.
Grafik eklemek için, başlıklar dahil tüm tablo seçili hale getirilir ve standart araç çubuğundan “Grafik Sihirbazı” simgesi tıklanır. Karşımıza “Grafik Türü” adlı iletişim kutusu gelir. Bu iletişim kutusunda grafik türü oluşturulacak grafiğin türünü belirlemede, “Grafik Alt Türü” ise türü belirlenen grafiğin biçimini belirlemek için kullanılır. Grafik türü ayarlandıktan sonra “İleri” düğmesine tıklanır. Karşımıza “Grafik Kaynak Verisi” adlı iletişim kutusu gelir. Bu iletişim kutusunda grafik ve seçilen verilerin adresi görüntülenir.
21
Sonra “İleri” düğmesine tıklanır. Karşımıza “Grafik Seçenekleri” adlı iletişim kutusu gelir. Burada grafik başlığı ve eksen adları ayarlandıktan sonra “İleri” düğmesine tıklanır. Karşımıza “Grafik Konumu” adlı iletişim kutusu gelir. Bu iletişim kutusunda yeni sayfa
olarak seçeneği seçilirse grafik yeni bir sayfaya oluşturulur. Nesne olarak seçeneği
seçilirse grafik verilerin bulunduğu sayfaya oluşturulur. Hiçbir değişiklik yapmadan “Son” düğmesine basınız. Grafik verilerinizin bulunduğu sayfaya oluşturulur.
• MS Excel’de Pasta Grafiği
Resim 2.2 MS Excel’de Pasta Grafiği Ekleme
Excel veri tablosuna girilmiş olan verilerin bir daire içinde dilimlere ayrılarak gösterilmesi için pasta grafikleri kullanılmalıdır. Pasta grafikleri, tablolardaki belirli bir alana ait bilgileri vurgularken kullanıldığında çok daha verimli görsel sonuçlar alınabilir.
Pasta grafikleri, çubuk grafikleri gibi bir ölçekli grafik kategorisine girer. Bu grafikler, bir bütünün değerlerini ya da yüzdelerini göstermek için kullanılır. Basit dilim grafiklerini hazırlaması ve yorumlaması kolaydır (Vural, 2004, s.103).
22 • MS Excel’de Sütun Grafiği
Resim 2.3 MS Excel’de Sütun Grafiği Ekleme
Sütun ve çubuk grafikleri en çok kullanılan grafik türleridir. Bu grafikler, tek ölçekli grafikler olarak sınıflandırılır. Sayısal değerler yatay ya da dikey formatta gösterilebilir. Sütun grafiğinde kategoriler yatay olarak, değerler dikey olarak düzenlenir. Çubuk grafiğinde ise kategoriler dikey, değerler yatay olarak düzenlenir (Vural, 2004, s.103). Sütun grafikleri, liste başlıkları tanımlanmış veri tablolarının karşılaştırmalarını ya da zaman içindeki değer değişkenlerini sunmaktadırlar. Bu grafik çeşidi değer artış ya da azalışlarını sütunlarla ifade eder. Sütunların eksenleri dikey ve yatay olarak eşit aralıklarla bölünmektedir. Excel veri tablomuz için sütun grafiği oluşturmak istediğimizde veri aralığımızı fare ile seçerek ekle sekmesinden sütun grafiğini açarız. Karşımıza sütun grafik modelleri gelir. Tablo için görüntülemek istenilen sütun modelinin seçimi yapılarak sütun grafiği ekrana aktarılabilir.
23 • MS Excel’de Çizgi Grafiği
Resim 2.4 MS Excel’de Çizgi Grafiği Ekleme
Çizgi grafikleri genelde, araştırma ve istatistiksel olarak hazırlanmış olan veri tablolarının değerlerindeki kesişim noktalarını daha iyi görebilmek amacıyla kullanılmalıdır. Çizgi grafikleri iki ölçekli grafikler kategorisine girer. Her bir nokta yatay ve dikey ölçek üzerinde bir değere sahiptir. Bu noktalar çizgilerle birleştirilir. Çizgi grafikleri genelde eğilim ve dalgalanmaları, bir veya daha fazla faktörün zaman içindeki değişimini göstermek için kullanılır. Çizgi grafiği genel eğimi göstermesi bakımından sütun grafiğine göre daha etkilidir. Ancak çizgi grafiklerinde, değerler arasında karşılaştırma yapmak sütun grafiğine göre daha zordur (Vural, 2004, s.104).
Grafik kullanımı için öneriler şu şekilde ifade edilebilir (Vural, 2004, s.73): Karmaşık grafikleri küçük parçalara bölünüz.
Grafikleri ilişkili metinle beraber sununuz.
Önemli noktalara dikkat çekmek için farklı renkler kullanınız. Kalın ve düzgün yazı tipini tercih ediniz.
