98
Fibromiyalji Sendromunda Depresyon ve Sosyal Uyumun Rolü
The Role of Depression and Social Adjustment in Fibromyalgia Syndrome
Ö
Özzeett
A
Ammaaçç:: Fibromiyalji sendromu (FS) hastalar›nda depresyon ve klinik para-metreler aras›ndaki iliflkiyi araflt›rmak, depresyon s›kl›¤›n› ve sosyal uyumu sa¤l›kl› kontrollerle karfl›laflt›rmakt›r.
G
Geerreeçç vvee YYöönntteemm:: Bu çal›flmaya 18-55 yafl aras›, 1990 American College of Rheumatology kriterlerine göre FS tan›s› alm›fl 37 kad›n al›nd›. Depresyon tan›s› DSM IV kriterlerine göre kondu. Psikolojik durum Hamilton Anksiyete Skalas› ve Hamilton Depresyon Skalas› ile de¤erlendirildi. Sosyal uyumu ¤erlendirmek için Sosyal Uyumu De¤erlendirme Ölçe¤i kullan›ld›. Klinik de-¤iflkenler vizüel analog skalaya göre a¤r›, yorgunluk, uyku problemi ve has-tan›n sa¤l›k durumunu de¤erlendirmesinden olufltu. Total miyaljik skor her bir hassas nokta için 0-3 aras› skala kullan›larak de¤erlendirildi.
B
Buullgguullaarr:: FS’li hastalarda efllik eden depresyon oran› kontrol grubundan an-laml› olarak yüksekti (p<0,001). 25 hastada klinik depresyon bulunmazken, 12 hasta DSM IV’e uygun olarak depresif hastal›k tan›s› ald›. Depresyonu olan ve olmayan hastalar aras›nda a¤r›, yorgunluk, uyku bozuklu¤u, hassas nok-ta say›s› gibi klinik parametrelerde, sosyal fonksiyonlar ve dizabilite skorla-r›nda istatistiksel olarak anlaml› fark yoktu. Di¤er yandan FS’li hastalar nor-mal kontroller ile karfl›laflt›r›ld›¤› zaman anlaml› olarak daha düflük sosyal uyum sergilediler (p<0,001). Ek olarak, FS’li hastalar kontrollerden anlaml› olarak daha yüksek anksiyete ve depresyon skorlar›na sahiptiler (s›ras›yla p<0,001 ve p<0,01).
S
Soonnuuçç:: Bizim sonuçlar›m›z FS ve depresif hastal›k birlikteli¤inin s›k oldu¤u-nu ve bu birlikteli¤in FS’nin temel belirtilerinden ba¤›ms›z olabilece¤ini gös-termektedir. Bununla birlikte FS’li hastalar sosyal uyumda anlaml› azalma sergilemektedirler. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2005;51(3):98-102
A
Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Fibromiyalji sendromu, depresyon, psikososyal durum, sosyal uyum
S
Suummmmaarryy
O
Obbjjeeccttiivvee:: To investigate the relationship between depression and clinical symptoms in subjects with fibromyalgia syndrome (FS), and to compare so-cial adjustment and frequency of depression with healthy controls. M
Maatteerriiaallss aanndd MMeetthhooddss:: Thirty-seven women, aged 18-55 years, diagnosed as FS according to 1990 American College of Rheumatology criteria were included in this study. The diagnosis of depression was made according to DSM IV criteria. Psychological status was assessed with the Hamilton Dep-ression Scale and the Hamilton Anxiety Scale. The Social Adjustment Scale Self-Report was used for the evaluation of social adjustment. Clinical vari-ables included visual analog scale for pain, fatigue, sleep problems and pa-tients’ estimate of health status. Total myalgic score was assessed using a 0-3 scale for each tender point.
R
Reessuullttss:: The rate of concurrent depression in FS patients was significantly greater than healthy controls (p<0.001). Twelve patients (32%) received a concurrent DSM IV diagnosis of depressive disorder, where 25 patients (68%) were not clinically depressed. There was no statistically significant difference between the depressed and non-depressed patients in clinical parameters such as pain, fatigue, sleep disturbance, number of tender po-ints and in social functions and disability scores. On the other hand, the pa-tients with FS showed significantly poorer social adjustment compared to normal controls (p<0.001). Additionally, the patients with FS had signifi-cantly higher depression and anxiety scores than controls (p<0.01 and p<0.001, respectively).
C
Coonncclluussiioonn:: Our results indicate that concurrent depressive disorders are prevalent in FS and that may be independent from the cardinal features of FS. However, patients with FS exhibit significant decline in social adjust-ment. Turk J Phys Med Rehab 2005;51(3):98-102
K
Keeyy WWoorrddss:: Fibromyalgia syndrome, depression, psychological status, soci-al adjustment
Orijinal Makale / Original Article
Ayhan B‹LG‹C‹*, Orhan AKDEN‹Z*, Hatice GÜZ**, Hasan ULUSOY*
Ondokuz May›s Üniversitesi T›p Fakültesi *Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, **Psikiyatri Anabilim Dal›, Samsun
Y
Yaazz››flflmmaa aaddrreessii:: Dr. Ayhan Bilgici-Ondokuz May›s Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, 55139, Samsun
Tel: 0362-3121919/3211 Faks: 0362-4576041 e-posta: abilgici@omu.edu.tr KKaabbuull TTaarriihhii:: Temmuz 2005
G
Giir
riifl
fl
Fibromiyalji sendromu (FS) kas-iskelet sisteminde yayg›n a¤-r›, yorgunluk, uzun süreli sabah tutuklu¤u, uyku bozuklu¤u ve vü-cudun belirli bölgelerinde hassas noktalar›n varl›¤› ile karakteri-ze bir sendromdur. Genel popülasyondaki prevalans› %2-4 olup,
20-50 yafl aras› kad›nlarda pik yapar (1-3). FS kronik bir hastal›k olmas› nedeniyle kiflinin günlük hayat›nda ve sosyal fonksiyonla-r›nda önemli olumsuzluklara yol açar.
FS’nin etiyolojisinde travma, enfeksiyon, otoimmünite, en-dokrin ve emosyonel faktörlerin üzerinde durulmakla birlikte ke-sin olarak nedeni bilinmemektedir (1,4,5). Küçük yaflamsal
lerin ve emosyonel travmalar›n hastal›¤›n bafllamas›nda ve iler-lemesinde rol oynad›¤›na iliflkin veriler net olmasa da mental stresler, hava durumundaki de¤iflikler ve uyku bozuklu¤u ile semptomlar›n alevlenmesi psikososyal faktörlerin FS’nin ortaya ç›k›fl› ve seyri üzerinde etkili olabilece¤ini düflündürmektedir (1,2,4,6,7).
Yap›lan çal›flmalar FS’nin depresif hastal›klar ile birlikte oldu-¤unu göstermifltir. Hastalar›n %14-70’inde FS’ye efllik eden dep-resyon bulunur (2,8,9). Depdep-resyon tan›s›nda kullan›lan metotla-r›n ve kriterlerin farkl› olmas› ve seçilen hasta populasyonun farkl›l›¤› depresyon oran›ndaki genifl da¤›l›m› aç›klayabilir (1,3). Ayr›ca depresyon, FS’ye spesifik olmay›p di¤er kronik a¤r› send-romlar›nda da görülebilir.
Biz bu çal›flmam›zda FS’li hastalarda depresyon s›kl›¤›n› ve sosyal fonksiyonlar› sa¤l›kl› kontrollerle karfl›laflt›rd›k ve depres-yon ile FS’nin klinik yak›nmalar› aras›ndaki iliflkiyi araflt›rd›k.
G
Ge
er
re
eç
ç v
ve
e Y
Yö
ön
ntte
em
m
Bu çal›flmaya fizik tedavi ve rehabilitasyon poliklini¤ine ayak-tan baflvuran FS ayak-tan›s› alm›fl 18-55 yafl aras› 37 kad›n hasta al›n-d›. Hastalar American College of Rheumatology tan› kriterlerine uygun olarak yayg›n vücut a¤r›s› olan ve en az 11 hassas noktas› olanlardan seçildi. Kontrol grubu herhangi bir sistemik hastal›¤› olmayan, halen ve geçmiflte herhangi bir psikiyatrik hastal›k tan› ve tedavi almam›fl, çal›flmaya kat›lmay› kabul eden 20-50 yafl aras› 25 sa¤l›kl› kad›ndan oluflturuldu. Okuma yazmas› olmayan ve çal›flmada kullan›lan formlar› dolduramayan hastalar çal›flma-ya al›nmad›.
Hastalar›n psikolojik durumu Hamilton Anksiyete ve Depres-yon Ölçe¤i ile de¤erlendirildi (10). DepresDepres-yon tan›s› DSM IV kri-terlerine göre konuldu (11). Hastalar›n sosyal uyumlar›n›n de¤er-lendirilmesi için Sosyal Uyumu De¤erlendirme Ölçe¤i kullan›ld› (12). Yüksek de¤erler sosyal uyumda bozulmay› göstermektedir. Hastalar›n fonksiyonel durumlar› Health Assessment Question-naire (HAQ) dizabilite indeksi ile ölçüldü (13). FS’nin klinik semp-tomlar›n›n fliddeti için 10 cm’lik bir vizüel analog skalaya göre
a¤-r› (0=a¤a¤-r› yok, 10=çok fliddetli a¤a¤-r›), yorgunluk (0=yok, 10=yor-gunluk temel problem), uyku bozuklu¤u (0=uyku problemi yok, 10=uyku problemi çok belirgin), sabah tutuklu¤u (0=yok, 10=gün boyu devam eden tutukluk) ve hastal›k fliddetinin hasta taraf›n-dan genel de¤erlendirilmesi (0=hayat›n› hiç etkilemiyor, 10=has-tal›k çok ciddi boyutta) kullan›ld›. Klinik bulgular›n fliddeti için her hastan›n toplam hassas nokta say›s› ve her bir noktan›n 0-3 (0=hassasiyet yok, 1=hafif hassasiyet, 2=orta fliddette hassasiyet hasta yüzünü buruflturuyor, 3=fliddetli hassasiyet hasta kendisi-ni geri çekiyor) aras› hassasiyetikendisi-nin toplam skorundan oluflan toplam miyaljik skor kaydedildi.
‹statistiksel analizler için iki grup aras›ndaki fark›n karfl›laflt›-r›lmas›nda Students-t testi kullan›ld›. E¤itim, medeni ve mesleki durum gibi demografik verilerin karfl›laflt›r›lmas›nda ise çok göz-lü düzlemde ki-kare testi uyguland›. Korelasyonlarda Pearson ko-relasyon testi kullan›ld›.
B
Bu
ullg
gu
ulla
ar
r
Hasta grubunda ortalama yafl 40,46±9,58 y›l ve ortalama hastal›k süresi 10,2±8,72 y›ld›. Kontrol grubunda ise ortalama yafl 41,65±6,36 y›ld›. Hastalar›n sosyodemografik özellikleri kar-fl›laflt›r›ld›¤›nda yafl ve ailevi durumlar aras›nda fark yoktu. Ancak FS grubunda e¤itim düzeyleri ve çal›flan hasta say›s› kontrol gru-buna göre anlaml› olarak daha düflüktü (Tablo 1). Depresyonu olan ve olmayan FS’li hastalar aras›nda ise fark yoktu.
FS'li 37 hastan›n 12'sinde (%32) depresyon tespit edilirken, kontrol grubunda depresyonu olan sadece 2 kifli vard› (%8). FS'li hastalarda depresyon oran› kontrollerden anlaml› olarak daha yüksekti (p<0,001).
Kontrol grubu ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda FS’li hastalarda, sosyal uyum skorunun anlaml› olarak daha kötü oldu¤u gözlendi (p<0,001). Hamilton Anksiyete ve Depresyon Skorlar› da FS gru-bunda anlaml› olarak daha yüksekti (s›ras›yla p<0,001 ve p<0,01) (Tablo 2).
Depresyonu olan ve olmayan FS hastalar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda iki grup aras›nda a¤r›, uyku bozuklu¤u, yorgunluk, fonksiyonel
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2005;51(3):98-102 Turk J Phys Med Rehab 2005;51(3):98-102
Bilgici ve ark. Fibromiyalji Sendromunda Depresyon ve Sosyal Uyum
99
F
Fiibbrroommiiyyaalljjii sseennddrroommuu ((nn==3377)) KKoonnttrrooll ((nn==2255)) pp Ailevi durum [n (%)]
Efliyle yafl›yor 29 (78) 18 (72) x2=0,4 sd=2
Çocuklar› ile yafl›yor 4 (8) 3 (12) p>0,05 Yaln›z yafl›yor 5 (14) 4 (16) E¤itim durumu [n (%)] 8 y›l 29 (76) 7 (28) x2=13,8 sd=1 8 y›ldan fazla 8 (24) 18 (72) p<0,001 Mesleki durumu [n (%)] Çal›fl›yor 15 (41) 21 (84) x2 = 2,1 sd=1 Çal›flm›yor 22 (59) 4 (16) p<0,05 TTaabblloo 11:: FFiibbrroommiiyyaalljjii sseennddrroommuu oollaann hhaassttaallaarr››nn ssoossyyaall öözzeelllliikklleerriinniinn kkoonnttrrooll ggrruubbuu iillee kkaarrflfl››llaaflfltt››rr››llmmaass››
F
Fiibbrroommiiyyaalljjii sseennddrroommuu ((nn==3377)) KKoonnttrrooll ((nn==2255)) pp Yafl (y›l) 40,46±9,59 41,65±6,36 p>0,05 Sosyal uyum skoru 175,46±152,92 38,46±25,83 p<0,001 Anksiyete skoru 13,32±6,58 7,30±2,68 p<0,001 Depresyon skoru 11,62±6,55 7,55±2,65 p<0,01
TTaabblloo 22:: FFiibbrroommiiyyaalljjii sseennddrroommuu oollaann hhaassttaallaarr››nn yyaaflfl,, ssoossyyaall uuyyuumm,, aannkkssiiyyeettee vvee ddeepprreessyyoonn sskkoorrllaarr››nn››nn kkoonnttrrooll ggrruubbuu iillee kkaarrflfl››llaaflfltt››rr››llmmaass››
yetmezlik, hassas nokta say›s›, total miyaljik skor ve HAQ dizabi-lite skorlar› aras›nda fark yoktu (Tablo 3). Anksiyete ve sosyal uyum skorlar› depresyonu olan grupta daha yüksek olmakla be-raber bu fark anlaml› de¤ildi.
Depresyon, anksiyete d›fl›nda herhangi bir klinik de¤iflken ile korelasyon göstermedi (r=0,51, p<0,001). Sosyal uyumda bozul-ma ile sabah tutuklu¤u (r=0,34, p<0,05) ve miyaljik skor (r=0,35, p<0,05), miyaljik skor ile uyku bozuklu¤u (r=0,35, p<0,05), yor-gunlukla hassas nokta (r=0,32, p<0,05) ve sabah tutuklu¤u (r=0,50, p<0,01) aras›nda pozitif korelasyon vard›. Ayr›ca uyku bozuklu¤u ile yafl (r=0,39, p<0,05) ve a¤r› (r=0,33, p<0,05) ara-s›nda da pozitif korelasyon bulundu.
Sosyal uyum ölçe¤inde, kiflinin kendince önemsedi¤i yafla-m›nda de¤ifliklik yaratan ve uyum gerektiren olaylar sorguland›-¤›nda hastalar taraf›ndan en s›k kiflisel hastal›k (%30), uyku al›fl-kanl›¤›nda (%32) ve parasal durumda de¤ifliklikler (%27), eflin ailesi ile ilgili sorunlar ve eflle tart›flma say›s›nda (%30) art›fl fl›k-lar›n›n iflaretlendi¤ini tespit ettik.
T
Ta
ar
rtt››fl
flm
ma
a
Biz bu çal›flmada FS’li hastalarda sosyal uyum, anksiyete ve depresyon skorlar›n› kontrol grubuna göre anlaml› olarak yüksek bulduk. Ancak depresyon ile FS’nin klinik bulgular› ve semptom-lar› aras›nda iliflki bulamad›k.
FS’de depresif hastal›k yayg›n olmakla birlikte, di¤er kronik a¤r› sendromlar›ndan depresyon prevalans›n›n yüksek olup ol-mad›¤› aç›k de¤ildir. Baz› çal›flmalarda romatoid artrit (RA) ile karfl›laflt›r›ld›¤› zaman FS’de depresyon oranlar›n›n artt›¤› bulun-mufltur (2,6,7,9). Hudson ve ark. (9) FS’li hastalarda majör affek-tif hastal›k ve anksiyete oran›n› RA’l› hastalardan anlaml› olarak daha yüksek bulmufllard›r. Hudson ve ark.’n›n çal›flmas›nda FS’li hastalarda majör affektif hastal›k oran› %71, majör depresyon oran› ise %26 olarak tespit edilmifltir. Ahles ve ark. (2) FS’li has-talarda depresyonun kontrollerden anlaml› yüksek oldu¤unu fa-kat RA’l› hastalardan farkl› olmad›¤›n› bildirmifllerdir.
Biz çal›flmam›zda FS’li hastalarda depresyon oran›n› %32 ola-rak tespit ettik. Bu oran kontrol grubundan anlaml› olaola-rak yük-sekti. FS’li hastalarda kontrole göre daha fazla depresyon göz-lenmesinin bir nedeni de depresif hastalar›n doktora daha çok baflvurmalar› olabilir. Ancak yap›lan çal›flmalarda FS’li hastalarda ailede depresyon öyküsü veya yaflam boyu depresif hastal›k
ge-çirme oran›n›n s›k oldu¤u ifade edilmifltir (9,14,15). Bu bulgular FS’nin depresif bir hastal›k formu olabilece¤i yorumlar›na yol aç-m›flt›r (3). Son zamanlarda yay›nlanan bir çal›flmada Arnold ve ark. (16) FS’li hastalar›n yak›nlar›nda bipolar bozukluk veya ma-jör depresyon geçirme oran›n› %32,1 RA’l› hastalarda ise %19,1 olarak bulmufllard›r. Hudson ve ark. (9) ise FS’li hastalar›n %64’ünde majör affektif hastal›k hikayesinin FS’den önce ortaya ç›kt›¤›n› kaydetmifllerdir. Onlar›n çal›flmas›nda da FS’li hastalar›n birinci derece yak›nlar›nda majör affektif hastal›k yüzdesi RA’dan yüksek bulunmufltur. Majör depresyon öyküsünün s›kl›kla FS’den önce ortaya ç›kmas› FS’nin bir depresif hastal›k formu olmad›¤›-n› düflündürmektedir. Bu iki durumun birbiriyle çak›flmas› olabilir. Ancak bu iki hastal›¤›n ortaya ç›k›fl›nda baz› genetik faktörlerin ortak rolü olabilir. Ayr›ca FS’li hastalar›n antidepresan ilaçlara yan›t vermesi de iki hastal›k aras›nda bir iliflkinin varl›¤›n› düflün-dürmektedir. Bununla birlikte bu yan›t depresyonda beklenenden çok daha k›sa sürede ve daha düflük dozlarda al›nmaktad›r (9). Son zamanlarda yap›lan çal›flmalar antidepresan ilaçlar›n dep-resyonu olan ve olmayan FS hastalar›n›n semptomlar›nda ben-zer iyileflme sa¤lad›¤›n› göstermifltir. Bu durum antidepresan et-kilerinden ziyade a¤r› modülasyonu üzerine olan etkileri ile aç›k-lanabilir (17).
Depresyon FS’ye spesifik olmay›p di¤er kronik a¤r› sendrom-lar›nda da görülebilir. Ancak depresyon ile a¤r› aras›ndaki neden sonuç iliflkisi aç›k de¤ildir. Hawley ve ark. (18) psikososyal duru-mun ve özellikle depresyonun a¤r›dan sonra hastal›k fliddetinin en önemli belirleyicisi oldu¤unu ifade etmifllerdir. Ancak FS’de depresyonu tetikleyen ve engelleyen faktörler kesin olarak bilin-medi¤i gibi depresyonun FS’nin kronikli¤ine ve fliddetine karfl› bir reaksiyon olup olmad›¤› da bilinmemektedir. Biz çal›flmam›zda depresyonu olan ve olmayan hastalar aras›nda klinik yak›nmalar yönünden fark bulamad›k. Bu sonuçlar hassas nokta say›s› ve depresyon aras›nda anlaml› iliflki bulan Wolfe ve ark.’n›n (19) so-nuçlar›ndan farkl›d›r. Onlar depresyon tan›s› için hasta taraf›ndan doldurulan ölçümler kullanm›fllard›r. Çeliker ve ark. (20) ise FS’li hastalarda depresyonla de¤il fakat süreklilik anksiyetesi ile a¤r› aras›nda iliflkili oldu¤unu belirtmifllerdir. Okifuji ve ark. (3) bizim-kine benzer flekilde depresyonu olan ve olmayan FS hastalar ara-s›nda klinik bulgular yönünden fark bulamam›fllard›r. Bu durum FS’nin ne psikosomatik, ne de somatiform bir hastal›k olmad›¤›n› düflündürmektedir. Birlikte bulundu¤unda ise FS’nin nedeni ol-maktan ziyade hastal›¤›n kronik seyrinin bir sonucu olabilir. FS
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2005;51(3):98-102 Turk J Phys Med Rehab 2005;51(3):98-102 Bilgici ve ark.
Fibromiyalji Sendromunda Depresyon ve Sosyal Uyum
100
D
Deepprreessyyoonnuu oollmmaayyaannllaarr DDeepprreessyyoonnuu oollaannllaarr n
n==2255 nn==1122 pp Yafl (y›l) 39,44±9,87 43,20±8,66 p>0,05 Sosyal uyum skoru 156,22±159,33 227,40±126,87 p>0,05 Anksiyete skoru 12,26±6,50 16,20±6,25 p>0,05 A¤r› (VAS, cm) 5,96±1,43 5,80±1,69 p>0,05 Uyku (VAS, cm) 4,37±2,34 5,40±1,58 p>0,05 Yorgunluk (VAS, cm) 6,07±2,34 6,90±1,20 p>0,05 Sabah tutuklu¤u (VAS, cm) 4,25±1,85 5,20±2,30 p>0,05 Hastal›k ciddiyeti (VAS, cm) 5,17±2,45 5,78±2,31 p>0,05 Hassas nokta say›s› 17,07±1,57 17,60±1,26 p>0,05 Total miyaljik skor 33,19±6,72 31,60±7,41 p>0,05 HAQ 14,55±9,65 15,40±10,50 p>0,05
VAS: Vizüel analog skala, HAQ: Health Assessment Questionnaire
TTaabblloo 33:: DDeepprreessyyoonnuu oollaann vvee oollmmaayyaann ffiibbrroommiiyyaalljjii sseennddrroommlluu hhaassttaallaarr››nn kklliinniikk öözzeelllliikklleerriinniinn kkaarrflfl››llaaflfltt››rr››llmmaass››
depresif bir hastal›k varyant› olsa idi FS’li hastalar›n tümünde depresyon olmas› beklenirdi.
FS ile birlikte olan semptomlar ve psikolojik/psikiyatrik fak-törler aras›ndaki patofizyolojiyi aç›klamak güçtür. FS’nin nörofiz-yolojik ve endokrin temellerine ra¤men binörofiz-yolojik yak›nmalar psi-kolojik de¤iflkenler taraf›ndan artt›r›l›r. FS’li hastalarda a¤r› ve depresyon aras›ndaki ba¤lant› aç›k bir ba¤lant› olmamas›na ra¤-men, depresyon a¤r› alg›s›n› etkileyebilir. Fakat duyusal a¤r› üze-rine etkili de¤ildir. Giesecke ve ark. (21) primer ve sekonder so-matosensoriyel korteks, talamus, posterior insula ve serebellum gibi beyindeki a¤r› bölgelerindeki aktivite art›fl› ile depresyon semptomlar›n›n düzeyi aras›nda anlaml› birliktelik bulamam›fllar-d›r. Bununla birlikte depresyonlu FS’li hastalarda beyinde anteri-or insulada ve amigdalada ek aktivite art›fl› tespit etmifllerdir. Fa-kat depresyonlu ve depresyonsuz FS’li hastalar aras›ndaki fark›n anlaml› olmad›¤›n› bildirmifllerdir.
Travmatik yaflamsal olaylarla, düflük sosyal uyum, sorunlarla bafla ç›kmadaki güçlük, yüksek yaflam beklentisi ve kaybetme korkusunun yaratt›¤› stresler FS gibi kronik a¤r› ile seyreden has-tal›klar›n gelifliminde rol oynayabilir (1,4,22). Dailey ve ark. (23) RA’l› hastalar ve sa¤l›kl› kontrol grubu ile karfl›laflt›rd›klar›nda FS’li hastalarda günlük minör streslerin seviyesini yüksek bul-mufllard›r. Tersine majör streslerin oran› FS’de daha düflüktür. Bi-zim çal›flmam›zda depresyon oran› FS’li hastalarda yüksek ol-makla beraber ciddi depresyonu olan hasta say›s› azd›. Bununla birlikte FS’li hastalarda anksiyete skorlar›n›n belirgin olarak kont-rolden yüksek olmas›, büyük streslerden çok günlük hayat›n kü-çük streslerinin hastal›¤›n seyrinde ve depresyonun ortaya ç›k›-fl›nda rol oynayabilece¤ini düflündürmektedir.
FS gibi kronik hastal›kl› kiflilerde günlük hayat›n s›k rastlanan sorunlar› ve psikolojik sorunlarla bafla ç›kma yöntemleri çok önemlidir. Ayr›ca bu hastalarda a¤r›, uyku bozuklu¤u, fiziksel fonksiyonlarda k›s›tlanman›n yaratt›¤› stresler kiflinin psikolojik ve sosyal fonksiyonlar›n› etkileyebilir. Moris ve ark. (24) kronik yorgunluk sendromu olan hastalarda depresyonun sosyal fonksi-yonlarda azalma ile birlikte oldu¤unu ifade etmifllerdir. Bizim ça-l›flmam›zda da anlaml›l›k düzeyine ulaflmamakla birlikte depresif hastalarda sosyal uyum skorlar› daha kötüydü. Bu durum FS’li hastalarda sosyal problemlerin ve sorunlarla bafla ç›kmadaki ye-tersizli¤in depresyona zemin oluflturabilece¤ini düflündürmekte-dir. Okifuji ve ark. (25) depresyonu olmayan FS’li hastalar›n aile bireyleriyle olan iliflkilerinde, sosyal aktivitelerinde ve ev d›fl› ak-tivitelerinde depresyonu olanlara göre daha iyi performans ser-gilediklerini kaydetmifllerdir. Biz çal›flmam›zda FS’li hastalar›n sosyal uyum skorlar›n› kontrollerden anlaml› olarak daha kötü bulduk. Ayr›ca sosyal uyumdaki bozulma ile sabah tutuklu¤u ve miyaljik skor aras›nda pozitif bir korelasyon bulunmas› sosyal uyum bozuklu¤u ile klinik yak›nmalar aras›ndaki birlikteli¤i iflaret etmektedir.
Son zamanlarda FS’nin hipofonksiyonel stres sistemleri ve özelliklede otonom sinir sistemi ve hipotalamo-pituiter adrenal aksla iliflkili olabilece¤i gösterilmifltir (1,16,22). Çal›flmalar FS’li hastalar›n strese karfl› düflük sempatoadrenal reaktivite sergile-diklerini ortaya koymaktad›r. Bu bulgular a¤r› sensitivitesi ve sempatik reaktivite aras›ndaki ters iliflkiyi gösteren çal›flmalar ile de uyumludur (1,3,25,26).
FS’li hastalar›n günlük yaflamsal sorunlarla bafla ç›kmada sergiledikleri yetersizlikler sosyal aktiviteleri, ifl ve aile iliflkilerini olumsuz etkileyebilir. Okifuji ve ark. (3) bizim çal›flmam›zdan farkl› olarak depresyonlu FS hastalar›n›n anlaml› olarak yaln›z ya-flayan hastalar oldu¤unu ifade etmifllerdir. Ancak bizim çal›flma-m›zda yaln›z yaflayan hasta say›s› oldukça azd›. Ayr›ca birileriyle yafl›yor olmak her zaman sosyal destek anlam›na gelmemektedir.
Aile bireyleri aras›ndaki iliflkinin kalitesi önemlidir. Bireyler aras› kötü iliflkiler kiflide ek stres kayna¤› oluflturabilir. Efller aras› so-runlar ve yetersiz sosyal destek, günlük hayat›n soso-runlar› ile ba-fla ç›kmay› güçlefltirebilir ve anksiyeteyi artt›r›r.
Kronik a¤r›, yorgunluk, kas dayan›kl›l›¤›n›n azalmas›, FS’li hastalar›n çal›flma hayat›n› olumsuz etkileyebilir. Henriksson ve ark. (27) FS’li kad›nlarda semptomlar›n mesleki aktiviteler üzeri-ne etkisini araflt›rd›lar. Onlar›n çal›flmas›nda hastalar›n sadece %40’› çal›flamama nedeni olarak a¤r› varl›¤›n› göstermifllerdir. Bizim çal›flmam›zda kontrol grubunun e¤itim düzeyi ve çal›flan say›s› daha fazlayd›. E¤itimli hastalar›n daha yüksek oranda çal›-fl›yor olmas› do¤ald›r. FS’li hastalar›n e¤itim düzeyleri kontrol grubuna göre anlaml› olarak daha düflük olmakla beraber çal›fl-ma durumlar› aras›nda fark yoktu. FS’li hastalar›n %41’inin çal›-flan kifliler olmas› birçok FS hastas›n›n çal›flma koflullar› düzen-lendi¤inde ifllerini sürdürebileceklerini göstermektedir. Ancak ül-keler aras›ndaki kültürel ve sosyal sistemlerdeki farkl›l›klar nede-niyle karfl›laflt›rma yapmak güçtür.
Bizim çal›flmam›z›n sonuçlar› FS’li hastalarda depresyon ora-n›n›n artt›¤›n› ancak depresyonun klinik bulgularla iliflki olmad›-¤›n› göstermektedir. Bununla birlikte sonuçlar›m›z FS hastalar›-n›n önemli sosyal uyum problemi yaflad›klar›n› da ortaya koy-maktad›r. Bu sonuçlar sosyal ve psikolojik faktörlerin, günlük ya-flamsal streslerin FS’nin gelifliminde ve seyrinde önemli olabile-ce¤ini göstermektedir. FS’li hastalar›n kognitif ve davran›flsal te-daviden, relaksasyon tekniklerinden fayda görmesi de psikosos-yal faktörlerin rolünü desteklemektedir.
Bu konudaki mevcut çal›flmalar ve bizim çal›flmam›z›n sonuç-lar› FS’li hastalarda psikososyal deste¤in gereklili¤ini ortaya koy-maktad›r. Ancak psikolojik de¤iflikliklerin hastal›¤›n nedeni mi, yoksa sonucu mu oldu¤u aç›k de¤ildir. Bizim çal›flmam›z›n en önemli k›s›tl›l›¤› hasta say›s›n›n s›n›rl› olmas›d›r. Hastal›¤›n gelifli-minde ve seyrinde psikososyal faktörlerin rolü ile ilgili daha net yorum yapabilmek için daha büyük hasta gruplar› ile yap›lacak çal›flmalara ihtiyaç vard›r.
K
Ka
ay
yn
na
ak
klla
ar
r
1. Retfalvi PM, Rosse RB, Deutsch SI. Fibromyalgia: A neuropsychiatric perspective. J Musculoskel Med 1997;14:52-61.
2. Ahles TA, Khan SA, Yunus MB, Spiegel DA, Masi AT. Psychiatric sta-tus of patients with primary fibromyalgia, patients with rheumatoid arthritis, and subjects without pain: a blind comparison of DSM-III diagnoses. Am J Psychiatry 1991;148:1721-6.
3. Okifuji A, Turk DC, Sherman JJ. Evaluation of the relationship bet-ween depression and fibromyalgia syndrome: Why aren’t all pati-ents depressed? J Rheumatol 2000;27:212-9.
4. Herrmann M, Schölmerich J, Straub RH. Stress and rheumatic dise-ases. Rheum Dis Clin North Am 2000;26:737-63.
5. Reisine S, Fifield J, Walsh SJ, Feinn R. Do employment and family work affect the health status of women with fibromyalgia? J Rhe-umatol 20003;30:2045-53.
6. Payne TC, Leavitt F, Garron DC, Katz RS, Golde HE, Glickman PB, et al. Fibrositis and psychologic disturbance. Arthritis Rheum 1982;25:213-7.
7. McBeth J, Silman AJ. The role of psychiatric disorders in fibromyal-gia. Curr Rheumatol Rep 2001;3:157-64.
8. Suhr JA. Neuropsychological impairment in fibromyalgia. Relation to depression, fatigue, and pain. J Psychosom Res 1999;47:403-10. 9. Hudson JI, Hudson MS, Pliner LF, Goldeberg DL, Pope HG Jr.
Fib-romyalgia and major affective disorder: A controlled phenomeno-logy and family history study. Am J Psychiatry 1985;142:441-6. 10. Hamilton M. A rating scale for depression. J Neurol Neurosurg
Psychiatry 1960;23:56-62.
11. Köro¤lu E. 2. Amerikan Psikiyatri Birli¤i: Mental bozukluklar›n tan›-sal ve say›mtan›-sal elkitab›, dördüncü bask› (DSM-IV), Amerikan Psiki-yatri Birli¤i. Ankara: Hekimler Yay›n Birli¤i; 1994.
12. Suzuki Y, Sakurai A, Yasuda T, Harai H, Kitamura T, Takahaski K, et Türk Fiz T›p Rehab Derg 2005;51(3):98-102
Turk J Phys Med Rehab 2005;51(3):98-102
Bilgici ve ark. Fibromiyalji Sendromunda Depresyon ve Sosyal Uyum
101
al. Reliability, validity and standardization of the Japanese version of the Social Adjustment Scale-Self Report. Psychiatry Clin Neuros-ciences 2003,57:441-6.
13. Wolfe F, Pincus T. Data collection in the clinic. Rheum Dis Clin North Am 1995;21:321-58.
14. Korszun A, Young EA, Engleberg NC, Brucksch CB, Greden JF, Crof-ford LA. Use of actigraphy for monitoring sleep and activity levels in patients with fibromyalgia and depression. J Psychosom Res 2002;52:439-43.
15. Landro NI, Stiles TC, Sletvold H. Memory functioning in patients with primary fibromyalgia and major depression and healthy cont-rols. J Psychosom Res 1997;42:297-306.
16. Arnold LM, Hudson JI, Hess EV. Family study of fibromyalgia. Arth-ritis Rheum 2004;50:944-52.
17. Arnold LM, Lu Y, Crofford LJ, Wohlreich M, Detke MJ, Iyengar S, et al. A double-blind multicenter trial comparing duloxetine with place-bo in the treatment of fibromyalgia patients with or without major depressive disorder. Arthritis Rheum 2004;50:2974-84.
18. Hawley DJ, Wolfe F, Cathey MA. Pain, functional disability, and psychological status: A 12-month study of severity in fibromyalgia. J Rheumatol 1988;15:1551-6.
19. Wolfe F, Anderson J, Harkness D, Bennett RM, Caro XJ, Goldenberg DL, et al. Health status and disease severity in fibromyalgia: results of a six-center longitudinal study. Arthritis Rheum 1997;40:1571-9. 20. Çeliker R, Borman P, Öktem F, Gökçe-Kutsal Y, Baflgöze Ö.
Psycholo-gical disturbance in fibromyalgia: relation to disease severity. Clin Rheumatol 1997;16:179-84.
21. Giesecke T, Clauw DJ, Grant MAB, Williams DA, Gracely RH. The ef-fect of depression and depressive symptomatology on functional MRI of pain processing in patients with fibromyalgia (abstract). American College of Rheumatology Annual Meeting 2003. Arthritis Rheum 2003;48(9):S236.
22. Bradley LA, McKendree-Smith NL. Central nervous system mecha-nism of pain in fibromyalgia and other musculoskeletal disorders: behavioral and psychologic treatment approaches. Curr Opin Rhe-umatol 2002;14:45-51.
23. Dailey PA, Bishop GD, Russell IJ, Fletcher EM. Psychological stress and the fibrositis/fibromyalgia syndrome. J Rheumatol 1990;17:1380-5.
24. Morris RK, Ahmed M, Wearden AJ, Mullis R, Strickland P, Appleby L, et al. The role of depression in pain, psychophysiological syndromes and medically unexplained symptoms associated with chronic fati-gue syndrome. J Affect Disord 1999;55:143-8.
25. Okifuji A, Turk DC. Stress and psychophysiological dysregulation in patients with fibromyalgia syndrome. Appl Psychophysiol Biofeed-back 2002;27:129-41.
26. Martinez-Lavin M. Fibromyalgia as a sympathectically maintained pain syndrome. Curr Pain Headache Rep 2004;8:385-9.
27. Henriksson C, Liedberg G. Factors of importance for work disability in women with fibromyalgia. J Rheumatol 2000;27:1271-6.
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2005;51(3):98-102 Turk J Phys Med Rehab 2005;51(3):98-102 Bilgici ve ark.
Fibromiyalji Sendromunda Depresyon ve Sosyal Uyum
