T.C
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU HUKUKU ANABİLİM DALI
KAMU HUKUKU BİLİM DALI
DİPLOMASİ VE KONSOLUSLUK HUKUKUNDA
YARGI BAĞIŞIKLIĞI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Azhar Shakir KHORSHEED
DANIŞMAN Dr.Öğr.Selcen ERDAL
i
ÖNSÖZ
Bu çalışmanın ortaya çıkmasında, başta değerli eleştiri ve yorumlarıyla bana yol gösteren kıymetli danışmanım Yrd. Doç. Dr. Selcen ERDAL olmak üzere Selçuk
Üniversitesi/Kamu Hukuku deki Hocalarıma ve sevgili aileme teşekkür ediyorum. Tüm hata ve eksikler ise sadece bana aittir.
ii
ÖZET
Kural olarak hukuka aykırı biçimde davranan kimseler, içinde bulundukları, ya da bağlı oldukları hukuk sisteminde o davranışa bağlanan sonuçlara katlanmakla yükümlüdürler. Ceza Hukuku bağlamında ulusal hukuk sistemlerinde bu, bireyleri yargılamakla görevli mahkemeler eliyle çözümlenir. Yani bir eylemin ulusal sisteme göre suç teşkil ettiği şüphesi, yargılamaya neden olur. Bu bağlamda prensipte, özellikle geçtiğimiz yüzyıldan itibaren, bireyin uyrukluğuna bakılmaksızın suç ile herhangi bir yönden bağlantısı olan devletlerin yargılama yetkisini kullandıkları bilinmektedir. Bu bağ suçun devleti ülkesinde işlenmesi, suçla ilgili kişilerin uyrukluğu veya devletin yüksek menfaatlerinin zedelenmesi nedeniyle gerçekleşebilir. Hatta daha ileri gidilerek, suç ile herhangi bir bağlantısı olmayan devletlerde, salt uluslar arası toplumun bir üyesi olmalarından dolayı yargılama yapabilmektedirler. Böylece ulusal sistemde suç niteliği taşıyan eylemlerden dolayı yerel mahkemeler uyrukluktan bağımsız biçimde yargılama yetkisi kullanabilmektedirler. Bir devletin cezai yetkilerini uyguladığı yabancı bir devlet görevlisi ise, bu duruma farklı bir boyut kazandırmaktadır. Bu halde görevlinin sahip olduğu resmi sıfat, gerçekleştirdiği ve suç teşkil eden eyleme rağmen, cezai yetkilerin uygulanmamasına neden olabilmektedir. Böyle bir durumun temelinde yargı bağışıklığı kurumu yatmaktadır.
Yargılanacak yabancı kişinin resmi sıfatı veya yerine getirdiği eylem suç teşkil etse dahi bağışıklık, yerel mahkemenin yargılamayı gerçekleştirmesine engel teşkil etmektedir. Başka bir deyişle, bir devlet görevlisinin yabancı devletin ceza yargılamasından bağışıklığı, işlenen suçun yabancı devletin hukuku uyarınca o devletin mahkemelerinin yargılama yetkisine girmesine rağmen bu yargılamanın yapılamamasının nedeni olabilmektedir. Buradaki temel gerekçe, yapılan eylemin suç teşkil etse dahi, devlete isnat edilen ve dolayısı ile devletin gerçekleştirdiği kabul edilen bir eylem olmasıdır. Bu da görevliyi eylemin sorumluluğundan kurtarmaktadır. Durum bu şekilde özetlendiğinde basit ve açık gözükmekle birlikte uslular arası suçlar açısından çözümlenmesi daha zor bir sorun karşımıza çıkmaktadır. Devlet görevlileri şayet ağır insan hakları ihlallerine neden olan eylemleri açısından yabancı devletin yerel mahkemelerinde yargılanmak istediğinde
iii de bağışıklığın aynı şekilde uygulanıp? Uygulanmayacağıdır. Özellikle üst düzey devlet görevlileri işin içerisine girdiğinde bu soru devletin egemen eşitliliği, ya da karşılıklılık ilkesi ve de iç işlerine karışmama, devletin onuru, görevlilerinin iş v işlevlerinin gereği gibi yerine getirilebilmesi gibi göz önüne alınması gereken başka unsurların devreye girmesine yol açmaktadır.
Bu bağlamda çalışmamızda uluslar arası hukukun en önemli disiplininden veya konularından olan diplomasi ve konsolosluk hukuku konularında araştırmamızda ele aldığımız detaylı bilgiler aktarmaya çalışacağız. Konuyu diplomasi ve konsolosluk hukuku olarak özellikle iki kısımda incelemeyi tercih etmekteyiz. Ancak bu ayrımda iki konu bağlığını birbirinden bağımsız olarak değerlendirmek gereke de, her iki konunun birbirleriyle sıkı bir ilişki içerisinde, hatta belli durumlarda görev alanlarının benzerlik oluşturarak kesiştiği durumlarda mevcuttur. Konunun iyi irdelenebilmesi açısından konuya ait tarihi bilgilerden de yararlanılmaya çalışmak istesek de konu bütünlüğü açısından bunu oldukça sınırlı tutmak gerekmiştir.
Diplomasi ve konsolosluk hukuku uluslar arası hukuk süjelerinin birbirleri nezdinde ilişki kurmada, birbirlerini etkilemede, çıkarlarını maksimum düzeye çıkarmaya çalışmada önemli bir araç olmaktadır. Bu nedenle, uluslar arası hukuk sisteminin süjelerinin siyasi, hukuki, ekonomik, kültürel, sportif, vb. alanlardaki ilişkilerinin gelişmesi diplomasi ve konsolosluk kurumlarını daha da önemli hale getirmektedir. Durum böyle olunca bu alanlara ilişkin çeşitli normların benimsenmesi ihtiyacı doğmaktadır. Bu konuda BM örgütü özellikle Uluslar arası Hukuk Komisyonu aracılığı ile diplomasi ve konsolosluk hukuku alanında teamül veya genel hukuk ilkeleri şeklinde olan normları kodifiye etmekte ve bunları birer uluslar arası hukuk işlemi taslağı şekline getirerek BM genel kuruluna sunmaktadır. Çalışmamamızda bu konulara da değinmekteyiz.
iv
ABSTRACT
As a rule, those who behave unlawfully are obliged to bear the consequences attached to that behavior in the legal system they are in, or in which they are attached. In the context of Criminal Law, in national legal systems, this is resolved by the courts responsible for judging individuals. In other words, the suspicion that an action constitutes a crime according to the national system causes a trial. In this context, it is known in principle that, in particular, from the past century onwards, states have exercised their jurisdiction over all aspects of crime, regardless of nationality.
This bond can take place because the offense is committed in the territory of the State, the nationality of the persons concerned, or the damage of the high interests of the State. They may even go further, and in jurisdictions with no connection to the crime, because they are merely members of the international community. Thus, the domestic courts can exercise jurisdiction in a manner which is independent of nationality for acts which are criminal in the national system. A foreign government official in which a state implements its criminal powers adds a different dimension to this situation. In this case, the official adjective possessed by the officer may cause criminal powers not to be exercised in spite of the act that it has committed. The basis of such a situation is the judicial immunity institution.
Even if the official status of the foreign person to be prosecuted or the action he has performed constitutes a criminal offense, the immunity prevents the domestic court from carrying out the proceedings. In other words, the immunity of a state official from the criminal proceedings of a foreign state may be the reason for the failure of the proceedings to be taken despite the criminal jurisdiction of the courts of that state under the law of the foreign state. The main justification is that the action is an act accepted by the state and thus the state. This frees the officer from the responsibility of the action. The situation is simple and clear when summarized in this way, but it is more difficult to resolve in terms of interpersonal crimes. And when immigration officials want to be tried in the local courts of the foreign state in terms of their actions leading to serious human rights violations, is immunity the same? Implementation will be whether. Particularly when high-level government officials are involved, this question leads to the introduction of other elements that must be taken into account, such as the state's sovereign equality, or the principle of reciprocity and its internal affairs, the dignity of the state, and the proper functioning of the functions of its officials.
v In this context, in our study, we will try to convey the detailed information we have dealt with in our research on diplomacy and consular law which is one of the most important discipline or subjects of international law. We prefer to examine the issue in two parts, namely diplomacy and consular law. However, in this distinction, it is necessary to evaluate the two subject dependencies independently of each other, in cases where both issues intersect with each other in a close relationship, even in certain situations, by forming similarities of task areas. Although we would like to try to use the historical information related to the subject in order to be able to examine the subject well, it was necessary to keep this very limited in terms of subject integrity.
Diplomacy and consular law is an important tool for international law subjects to establish relationships, to influence each other and to maximize their interests. Therefore, the political, legal, economic, cultural, sportive, etc. of the subjects of the international legal system. the development of relations in the fields makes diplomacy and consular institutions even more important. When this is the case, there is a need to adopt various norms related to these areas. In this regard, the UN organization, especially through the International Law Commission, codifies the norms in the form of custom or general law principles in the field of diplomacy and consular law and submits them to the UN General Assembly on the basis of a draft law on international law. We also address these issues in our work.
vi İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ... İ ÖZET ... İİ ABSTRACT ... İV İÇİNDEKİLER ... Vİ KISALTMALAR LİSTESİ ... İX GİRİŞ ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM YARGI BAGISIKLIGI, DIPLOMATIK TEMSILCININ YARGI BAGISIKLIGININ TARIHSEL GELISIMI VE HUKUKSAL TEMELI 1. YARGI BAGISIKLIGI ... 3
1.1 Genel Olarak ... 3
1.2. Özel Olarak Diplomatik Temsilcinin Yargi Bağişikliği ... 12
2. DİPLOMATİK TEMSİLCİNİN YARGI BAĞIŞIKLIĞININ TARİHSEL GELIİŞİMİ ... 20
2.1. Genel Olarak ... 20
2.2 Diplomatik Temsilcinin Yargi Bagisikliginin Kodifikasyonu ... 23
3. DIPLOMATIK TEMSILCININ YARGI BAGISIKLIGININ HUKUKSAL TEMELI ... 28
3.1. Genel Olarak ... 28
3.2. Diplomatik Temsilcinin Yargi Bagisikliginin Hukuksal Temelini Izâhta Ileri Sürülen Teoriler ... 29
3.2.1. Ülkedisilik Teorisi ... 29
3.2.2. Temsilci Kişilik Teorisi ... 31
vii
İKİNCİ BÖLÜM
DİPLOMASİ HUKUKUNDA YARGI BAĞIŞIKLIĞININ KAPSAMLARI
1. Diplomasi Hukuku ve Yargı Bağışıklığı ... 37
1.1. Devletlerin Yetkisini Sınırlandıran Ayrıcalık ve Bağışıklıkların İçeriği ... 38
1.2. Devletlerin Yargılama Yetkisini Sınırlandıran Nedenler ... 39
1.3. Uluslar arası Hukukta Diplomasi Temsilcilerinin Sınıflandırılması ... 42
1.4. Diplomaside Yargı Bağışıklığının Dayanağı ... 43
1.5. Devletlerin Uluslar arası Hukuka Uyum Sorumluluğu ... 44
1.6. Uluslararası Sorumluluk ve Diplomatik Koruma ... 45
1.6.1. Uluslararası Sorumluluk ve Anlaşmalar Hukukunda Devlet Görevlilerinin ve Uluslar arası Örgüt Temsilcilerinin Bağışıklığı ... 46
1.6.2. BM Uluslar Arası Hukuk Komisyonunun Çalışmaları ... 48
1.6.3. Uluslararası Temaüller ve Yapılageliş Hukuku ... 49
1.6.4. Uluslar arası Mahkemeler ve Uluslar arası Adalet Divanı Yargılamalarında Hukuki Kapsam ... 51
1.7. Uluslararası Bağışıklılıkların Verildiği Devlet Görevlileri ile Bu Birimlerde Görev Yapan İdari veya Teknik Personelin Yargı Bağışıklığı Kapsamı ... 52
1.7.1. Yargısal Bağışıklığa Haiz Devlet Görevlilerinin Sınıflandırılması ... 55
1.7.2. Diplomatik Dokunulmazlığa ve Yargı Bağışıklığına Haiz Üst Düzey Devlet Görevlileri ... 57
1.7.3. Diplomatik Temsilcilerin Ayrıcalık ve Bağışıklıklarına Ait Hukuki Dayanak ... 59
1.7.4. Diğer Diplomatik Misyon Çalışanlarının Ailelerine Verilen Bağışıklıklar ... 61
viii
2. KONSOLOSLUK VE ULUSLARARASI KONSOLOSLUK HUKUKUNDA
YARGISAL BAĞIŞIKLIK ... 65
2.1. Konsolosluk İlişkileri ... 65
2.2. Konsolosluk Örgütü ... 66
3. Konsolosluk Hukuku ve Devletler Arası Uygulama İlkeleri ... 73
4. Konsolosların Atanması ... 75
5. Konsolosların Görevleri ve Yetkisi ... 76
6. Konsoloslukların Ayrıcalık ve Bağışıklıkları ... 78
6.1. Dokunulmazlıklar ... 79
6.1.1. Kişi Dokunulmazlığı ... 79
6.1.2. Konsolosluk Binalarının Dokunulmazlığı ... 80
6.1.3. Konsolosların Haberleşme Serbestliği ... 81
6.2. Konsolosların Yargı Bağışıklıkları ... 82
6.2.1. Vergi Ayrıcalık ve Bağışıklıkları ... 83
6.2.2. Gümrük Ayrıcalık ve Bağışıklıkları ... 84
6.2.3. Genel Olarak Yararlandırılan Diğer Bağışıklıklar ... 84
7. Konsoloslukların Yargısal Bağışıklıkları... 85
7.1. Genel Olarak Konsolosların Bağışıklıklarının Sınırları ... 86
7.2. Konsolosluklarda Çalışan İdari ve Teknik Personellerin Yargı Bağışıklığı ... 87
7.3. Konsolosluklarda Çalışan Hizmet Personelinin Yargı Bağışıklığı ... 87
7.4. Konsolosluk Personeline Tanınan Diğer Ayrıcalık ve Kolaylıklar ... 88
SONUÇ ...93
ix
KISALTMALAR LİSTESİ
ABD : Amerika Birleşik Devletleri
Am. J. Int.’l. L. : American Journal of International Law
Am. U. Int’l L. : Rev American University International Law Review AÜHF : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi
AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi AÜSBF : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Bkz (bkz) : bakiniz
BM : Birleşmiş Milletler
Çev. :Çeviren
dn. : Dipnot
Eds. : Editors
J. Int’l L. & Pol’y :Journal of International Law and Policy Pub. :Publications
R.G. : Resmî Gazete
s. : Sayfa
UAD : Uluslararası Adalet Divanı
Yay. : Yayınları
YKD. : Yargıtay Kararlar Dergisi
yy. : Yüzyıl
TMK : Türk Medenî Kanunu
UNTS : United Nations Treaty Series VatK :Vatandaslik Kanunu
Yasa HD : Yasa Hukuk Dergisi YD : Yargitay Dergisi
YHGK : Yargitay Hukuk Genel Kurulu YKD : Yargitay Kararlari Dergisi
YILC :Yearbook of International Law Commision ZZP : Zeitschrift für Zivilprozess
1
GİRİŞ
Diploması kavramı, insan tarihinin ilk zamanlarından başlayarak halkların arasındaki ilişkilerin sürdürülmesine gerçekleştiren olan bir olgudur. Şu anki şartlar göz önünde bulundurulduğunda, beynelmilel halkların birimleri arasında, beynelmilel hukuk kaideleriyle uyumlu şekilde, çıkarlarını dengede tutma etkinliğine diploması denmektedir. Ancak diplomasi buraya gelene kadar pek çok aşama kaydetmiştir. Milletlerarası hukukta diplomatik imtiyazları ele alırken, bilhassa bunun meydana gelme sebepleri olan diplomasi kavramı ve diploması tarihini ele almak gerekir. Bundan dolayı çalışmamızda, en başta bu kavramın üstünde çeşitli izahatlar vermeye çalıştık.
Şu andaki diplomasi sistemini şekillendiren tarihi süreç kapsamında, Diplomatik ayrıcalıklar ve günümüzdeki görünümü üzerinde durulmaya çalışılmış, ancak bunun da evveliyatında önce diplomasi etkinliğini yapan organlarla alakalı konuları izah etmek mecburidir. Dolayısıyla, umumi ve hususi organlar ayrımı dahilinde, öncelikle ilk sırada devlet ve hükümet başkanları, reisleri bakanlarının yargısal bağışıklık, ayrıcalıkları ve dokunulmazlıkları üzerinde durulmuş buna ilişkin olarak Gönderen devlet – kabul eden devlet arasındaki karşılıklılıklar ile ikinci olarak ta diplomasi temsilcileri, misyon şefleri, konsoloslar, konsolosluk mensupları, memurları ve de hizmetli diğer personellerin ayrıcalık ve bağışıklıkları, irdelenmiştir. Günümüz koşulları kapsamında, Uluslararası Ceza Mahkemeleri, Uluslararası Viyana Diplomasi İlişkileri Sözleşmesinin diplomatik ayrıcalık ve bağışıklıklarını düzenleyen maddeleri, ve yine Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Sözleşmesi’nin ilgili maddeleri ile bunlara ait uygulamalar, işleyişi, bu durumun diplomatik imtiyazlara tesiri, çalışmada yeri olan başka bir mühim konular olmuştur. Dışişleri bakanıyla alakalı izahat verirken, Uluslararası Adalet Divanı’nın, 14/02/2002’de Belçika’ daki Tutuklama Kararı Davasına değinilmiş, Kararın, Divan’ın, dışişleri bakanının sahip olduğu diplomatik ayrıcalıklara olan eğiliminden mühim bulunmuş, Divan’ın bu Kararına çalışmada atıfta bulunulmuştur. Eserimizin temel mevzusu olan diplomatik ayrıcalıklar, dokunulmazlık ve bağışıklık kavramları paralelinde çalışmamız tamamlanmıştır.
2 Ayrıca, bahsettiğimiz konuda diplomasi konusu dışında olan fakat imtiyazlarıyla diplomatik ayrıcalıkların izah edilmesinde mühim olan konsolosluk vazifeleri ile sahip olduğu ayrıcalıklarla alakalı, diplomatik imtiyazlarla mukayeseli açıklamalara da detaylı bir şekilde yer verilmiştir.
3
BİRİNCİ BÖLÜM
YARGI BAGISIKLIGI, DIPLOMATIK TEMSILCININ YARGI BAGISIKLIGININ TARIHSEL GELISIMI VE HUKUKSAL TEMELI 1. YARGI BAGISIKLIGI
1.1 Genel Olarak
Devletlerin kendi ülkeleri üzerinde egemenlikleri vardır1. Bu egemenlik
devletlerin kendi ülkeleri üzerinde egemen tasarruf elde etmek için özel yetkileri vardır. Egemenli kavramının tarihsel gelişiminde, her şeyden önce, her türlü kontrolun bir güç olarak kontrol dışı bırakılması2. Bu anlamiyla egemenlik devletin
kendi iç işlerinde olduğu kadar uluslararası ilişkilerinde de istediği gibi hareket etmesini sağlayan sıkı kontrol ve kontrolu kabul etmeyen bir güçtür3. Bununla
birlikte, devletin katı ve yönetilemez egemenliği, uluslararası toplumun gereksinimlerine bağlı değildir. Bu nedenle günümüzde herhangi bir iradenin emirlerini almayan. mutlak egemenlik yerine, sınırlı egemenlik kavramı benimsenmektedir4.Bu kavram egemenliği Devletin vazgeçilmez bir unsuru olarak görüyor ve onu uluslararası hukukla sınırlı bir güç şekline yerleştirmektedir5. Buna
göre, egemenlik sınırları yasalarla belirlenir ve bu nedenle Devletin6 egemenlik
hakkının bir tezahürü de “yargi yetkisi”ni7. kullanma hakkıdır. Yargi yetkisi devlete
ait hakimiyet hakkından ve mahkemelerce kullanılan karar verme - hükmetme gücüdir. Yani başka bir ifade yargı yetkisi Devletin Devlet egemenliğinin haklarından biridir.
1 Ergin Nomer, “Devletler Hususi Hukukunda «Milletlerarasi Yetki» Mefhumu”, (Yetki), Istanbul
Hukuk Fakültesi Mecmuasi, C. XL, S. 1-4, Ayri Basi, s.4; Ergin Nomer-Cemal Sanli, Devletler Hususî Hukuku, 12. Basi, Istanbul, 2003, s.366-367.
2 Edip F. Çelik, Milletlerarasi Hukuk, C. 1, Fakülteler Mecmuasi, 1980, s. 324. 3 Çelik, s.324- s.325.
4 Isil Özkan, “Devletin Yargi Dokunulmazligi”, Prof. Dr. Mahmut Kologlu’ya 70 inci Yas
Armagani, Ankara, 1975, s. 615.
5 Seha Meray, Devletler Hukukuna Giris, C.I, 3.Basi, Ankara, 1968, s.300; Özkan, s.615, 616. 6 TC. Anayasa’sinin 9. md .’sinde de bu terim kullanilmaktadir. Yargi yetkisini çesitli terimle ifade
edilen diger kavramlardan ayirmak için “devletler hukuku manasinda yargi yetkisi” teriminin kullanilmasinin tercih edildigi de görülmektedir. Bkz. Nomer, Yetki, s.4.
4 Yani başka bir ifade yargı yetkisi Devletin Devlet egemenliğinin haklarından biridir8. Devlet, uluslararası hukukta tanınan tahakküm hakkının kanıtıdır. Karar verme - Otorite genel olarak mahkemeler tarafından atanır, başka bir deyişle mahkemeler kullanılır9.
Bu durum, yargı yetkisinin varlığından veya yargı yetkisinin belirlenmesinden söz etmeyi zorlaştırmaktadır10. Sorun yargı bağımsızlığı konusunda
ulusal mahkemeler tarafından kurulan hukuk zengin konulara karşı iç hukuk dava kabul edilmişti rağmen, ulusal mahkemelerin görevi bu konudaki kararlar uluslararası hukuk uygulamasından başka bir şey değildir11. ayrıca yargi bagisikligi
meselesi millî mahkemeler tarafinda da her zaman bir devletler hukuku nedeni olarak görülmüstür. Hakim yargi yetkisinin olduğu hakkında kendi millî hukuk kanununa göre karar vermek durumundadir12. Dolayısıyla, yargı yetkisinin uluslararası hukuka
aykırı olarak düzenlenmiş olması, bu ihlalin uluslararası hukuk tarafından yönetilen Devletin sorumluluğuna yol açabilir. Ancak, uluslararasi hukuka aykiri olan bu düzenlemenin milli hukukta baglayiciligini korumasi mümkündür.
Devletin hukuk sisteminin devamı ve kişilerin kişisel haklarının korunması amacını güden bir faaliyet olarak yargi, devlet için hem bir hak hem de bir yükümlülüktür13. Hukuk sistemi ile ilgili soruşturma yürüten bir devlet,Aynı
zamanda kişilerin kişisel haklarını korunmasi için yargilama yapmakla yükümlüdür. Yargi kavramından, hem şekli hem de maddi anlamda yargi anlaşılmaktadir14.Şekli
8Nomer, “Devletin Yargi Muafiyeti ve Milletlerarasi Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkinda
Kanun”, (Yargi Muafiyeti), MHB, 1982/1, s.6.
9Türkiye Cumhuriyeti Anayasasi’nin 9. md .’sinde, “Yargi yetkisi , Türk Milleti adina bagimsiz
mahkemelerce kullanilir.” ifadesi yer almaktadir.
10Nomer, Yetki, s.11 vd.
11 Gündüz, Yabanci Devletin Yargi Bagisikligi ve Milletlerarasi Hukuk, Üçdal Nesriyat, Istanbul,
1984, s.16-17.
12 Nomer, Yetki, s.5.
13 Hakan Pekcanitez-Oguz Atalay-Muhammet Özekes, s.51.
14Kuru, Hukuk Muhakemeleri Usulü, C. 1, 6. Basi, Istanbul, 2001, s.2; Pekcanitez-Atalay-Özekes,
5 anlamda yargi, Bütün mahkeme işleri yasalarla kapsar. Yargıçlar ve tüm personel işleri için mahkemelerin kurulması, faaliyetler, atama ve terfiler, kalem ve yazi islerinin yürütülmesi seklî anlamda yarginin içindedir15.
Ancak seklî yarginin, Yargı faaliyetinin başlangıcını bilgilendirmek genel olarak yararlı olsa da, yargı kavramının açıklığa kavuşturulmasının yeterli olmadığı belirtilmektedir. Maddî anlamda yargi ise , Sadece mahkemelere ayrılmış olan yargının işlevi ve faaliyeti, bu faaliyetin sonunda ulasilan karari kapsamaktadir16.
Maddi anlamda yargı,objektif hukukun belirli bir olayın bağımsız mahkemeler tarafından uygulanmasıdır;bir davanın görülmesi ve karara baglanmasi maddi anlamda yargının kapsamindadir17.Bu bakımdan, Devlet egemenliğinin
yetkinliğinin ayrılmaz bir parçası olan mahkemelerce kullanilan karar verme, hükmetme gücü olarak, asil maddi anlamda yarginin anlaşılması gerekmektedir.
Uluslararasi hukuka ait bir kavram olarak yargi yetkisi ile bir milletlerarasi usul hukuku kavrami olan milletlerarasi yetkinin birbirleriyle karistirildigi, zaman zaman bu iki kavram için ayni terimlerin kullanılmaktadır.Uluslararası hukuk kavramı olan yargının aksine,Yabancı uyuşmazlıklarda yargı yetkisinin düzenlenmesi Sütunları ifade eden özel uluslararası hukuk kavramı18,Her devlet
kendi sınırlarını tanımlamak için kendi yetki alanını kullanmaktadır.Yani, yetkinliğin nasıl düzenlenmesi ve serbestçe nasıl kullanılacağı.
Devlet, uluslararası hukuka göre yargı yetkisini kullanmak için mahkemelere yetkisiz bir yetki vermemiştir. Burada devletin yetki alanı anlamına gelen uluslararası otorite , Diger bir ifade ile,milletlerarasi yetki yargi yetkisinin milli hukuk bakımından sınırlarını tespit eder
Milletlerarasi yetki ile devletlere uluslararasi hukuk tarafindan verilmis olan yargi yetkisi arasindaki bu iliski, 1330 tarihli “Memâliki Osmaniye’de Bulunan
15 Kuru, s.2; Pekcanitez-Atalay-Özekes, s.51. 16 Pekcanitez-Atalay-Özekes, s.51, 52. 17 Kuru, s.3.
18 Nomer, Yetki, s.4, s.14; Eksi, s.28; Heinrich Nagel, “Die Begrenzung des Zivilprozeßrechts durch
das
6 Ecnebilerin Hukuk ve Vezaifi Hakkinda Kanunu Muvakkat”’da ifadesini bulmaktadir19.
Muvakkat Kanunun 4 üncü maddesinin ilk cümlesinde, yargi yetkisi açık beyan edildikten sonra, yabancıların Türk mahkemelerinde yer aldığı davalar kanun, yönetmelik ve prosedürlere uygun olarak değerlendirilebilir. milletlerarasi yetki konusunda ülke içi hukuka atifta bulunulmaktadir. Devlet mahkemeleri, bir bütün olarak bir olay üzerinde hareket ederler. milletlerarasi yetkinin konusunu teskil eder20.
Hem yargı hem de uluslararası otorite tüm devlet mahkemelerinin karar verme gücünü ifade ettiğinden, iki kavram arasında bir denge görmek mümkündür21.
Diger taraftan , Uluslararası otorite uluslararası kapsamlıdır, çünkü yabancı bir devletin veya yetkililerinin başka bir devletin mahkemelerinde yargılanıp mahkum edilemeyeceğini düzenler22.
Bu itibarla da, konusu ile ilgili milletlerarasi olan yargı yetkisi ile paralellik tasir23. Fakat bu paralellik, aralarındaki farkı ortadan kaldırmaz.Uluslararası bir görev olmadığında,
Uluslararası sözleşme mevcut değilse, kaynağı sadece Devletin hukuk sistemi24. Oysa daha önce de belirtildiği gibi yargi yetkisi kaynagi bakımından milletlerarasidir25.
Bu yetki uluslararası hukukta tanınır ve sınırlar bu yasaya göre çizilir26.
milletlerarası yargı yetkisinin kuralları, yargı yetkisini kullanmaya karar verdiğinden, milletlerarasi yetkinin varligi, yargi yetkisinin varligini gerekilmektedir27. Devlet mahkemesinde ortaya çıkabilecek hukuki bir anlaşmazlık için Yargı yetkisinin bu tür uyuşmazlıklarda yargı yetkisine sahip olması şarttır. Her durumda uluslararası
19 Nomer, Yetki, s.12,s14,s15.
20Nomer-Sanli, s.365. Milletlerarasi yetki bu bakimdan bir davaya belli bir devletin mahkemelerinden
hangisinin bakabilecegini ifade eden ülke içi yetki kavramindan ayrilir. Bkz. Nomer-Sanli, s.365.
21 Nomer, Yetki, s.15. 22 Eksi, s.29.
23 Bkz. yukarida, s.5.
24 Nomer, Yetki, s.5; Bkz. Nomer, Yetki, s.12; Eksi, s.28. 25 Nomer-Sanli, s.368; Eksi, s. 28.
7 otoritenin yetki alanı gibi somut bir ek olarak Olmalı28.Oysa yargi yetkisi açısından
böyle bir gereklilik bulunmamaktadir29.
Uluslararası yargı devlet hukukuna göre tanımlanırken Devletin kanunları tarafından belirlenen yetki sınırları, yani yurt dışından tespit edilmiş bulunmaktadır30 Mahkemenin hukuki nizamına göre yargı yetkisi ve uluslararası yargı yetkisine sahip olma kararı, bu iki kavram arasındaki farkı ortadan kaldırmamaktadır. Iki kavram arasindaki bir diger fark da, bunlara baglanan hukukî sonuçlar bakimindandir. Uluslararası yargı makamı ile ilişkili yargı yetkisi ve hukuki sonuçlar aynı değildir31. Gerçeklesip gerçeklesmedigi mahkeme tarafindan re’sen dikkate
alınması gereken yargi yetkisinin bulunduğu bir dava şartıdır32. Ancak, Mahkeme'nin
uluslararası yeterlilik eksikliğini dikkate alması için, taraflar bunu talep etmeli; milletlerarasi yetkinin varligi bir dava şartı değildir33.
Yargı yetkisi ülkenin devlet hakimiyeti sonucudur. Bu Güç öncelikle Devlete sınırlıdır34.
Yargı yetkisinin kullanılmasında, uluslararası hukuk çok geniş bir Devlet yelpazesini kabul etmiştir. Devletin yargı yetkisinin kullanıldığı bu alan, esas olarak bazı kişilerin devlet kararının kararından taburcu olması gerçeğiyle sınırlıdır. Buna ek olarak, yargının yargı yetkisi, karar verme konusunda devlet kontrolünün serbestleştirilmesi açısından önem taşımaktadır35. Devletteki bazı resmi makamların
statüsünün incelenmesi, tarafların görüşlerini, kanunun kurallarına uygun olarak, belirli, olası ve gözlemlenebilir bir yargı makamı tarafından açıklamak ve belirli bir ___________________________
27 Heinrich Nagel, Internationales Zivilprossesrecht, 3.Auflage, Aschendorfs Münster, 1998, s.19. 28 Nomer, Yetki, s.12; Geimer, s.237.
29 Bkz. yukarida, s.3 vd.
30 Nomer, Yetki, s.5, 11; Nomer-Sanli, s.367, dn.92; Eksi, s.29. 31 Nomer, Yetki, s.5; Nomer-Sanli, s.367, 368.
32 Bkz. asagida, s.12 vd.
33 Nomer-Sanli, s.411; Eksi, s.30. Milletlerarasi yetkisizlik itirazi Türk hukuku bakimindan ilk itiraz
olarak ileri sürülebilir (HUMK. md. 187.2) . Davali Türk mahkemesinde yetki ilk itirazinda bulunmazsa, bu durumda dava Türk mahkemesinde görülür. Bkz. Nomer-Sanli, s.412.
34 Türk mahkemelerin in yargi yetkisi ülkenin cografî sinirlari ile sinirlidir, yabanci ülkede yargi
yetkisi bulunmamaktadir. Bkz. Kuru-Arslan-Yilmaz, s.309; Pekcanitez-Atalay-Özekes, s.221.
8 olayda geçerli olan hukuk standartlarını tanımlanmaktadır36. Yargısal takdir yetkisi
durumunda, Devlet bu faaliyeti sınırlandırılmaktadır. Uluslararası hukukun geleneksel kurallarına uygun olarak, Devletlerin, Devlet Başkanlarının, diplomatların ve konsolosların temsilcilerinin Devletin yargı yetkisinin bu sınırlamalarından faydalanmaları kabul edilmektedir37.
Devlet yetkisi bu kişilerle sınırlıdır, Yargı yetkisinin bulunmadığı hallerde;Yargı yetkisinin kullanılamayacağı anlamına gelir38 , bu durum kendisni ,
Bağışıklık kuralı feragati durumunda Yargı yetkisine tabidir . Yargi bagisikliginin bulunmasi durumunda devletin yargi yetkisi vardir, fakat yargi bagisikligi dolayısıyla bu yetki kullanilamamaktadir. Bu durumda yargı yetkisine sahip olmaktadır. Yargi bagisikligindan vazgeçme durumunda askıda olan bu yetki tekrardan Canlanmaktadir39. Bir düşünce, mahkemenin yargi bagisikliginin mevcut oldugu
durumlarda yargilama yapamamasini, görevsizlik görüsüne dayandirmaktadir. Bu düşünceye göre, milli hukukta nasıl ki mahkemelerin farklı çalışma alanları , Mahkemelerin uluslararası sahnede inceleyemediği prosedürler vardır ve yargi bagisikligi, bagisikligin tanindigi şahısa ait bir farklılık olmayip, dava konusu islemin niteliginden olan, mahkemenin yetkisi bulunmamaktadır40.mahkemenin
yetkisi bulunmadığının sakıncası bağışıklıktan vazgeçmeyi imkansız kılmaktadır41.
dolayısıyla yargi bagisikliginin görevsizlik düşünceye dayandırılması yerinde olmayacaktır.
36Nurullah Kunter-Feridun Yenisey, Muhakeme Hukuku Dali Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku,
11. Basim, Istanbul, 2000, s.91.
37Oppenheim, International Law, ATreatise, 8. Edition, 3. Impression, Longmans, Gren and Co.,
London, New York, Toronto, 1958, s.325 vd.; Satow, s.124 vd; Meray, s.8, 9, 37, 40 ; Çelik, s. 372-374, 398-403; Nomer, Yetki, s.6; Fügen Sargin, “1961 Tarihli Diplomatik Iliskiler Hakkindaki Viyana Sözlesmesi Hükümleri Dahilinde MÖHUK’un 33. Maddesinin Uygulanabilirligi Sorunu”,
AÜHFD, C.52, S.1, 2003, s.15; Max Keller-Kurt Siehr, Allgemeine Lehren des Internationalen Privatrechts, Schulthess Polygraphischer Verlag, 1996, s.560 vd.; Gerhard Kegel-Klaus Schurig, Internationales Privatrecht, C.H. Beck’she Verlagsbuchhandlung, München, 2000, s.896 vd;
Karl Spühler-Claudia Meyer, Einführung ins internationale Zivilproßessrecht, Schulthess, Zürich, 2001, s.17 vd; Geimer, s.155 vd; Kropholler, s.556; Kuru-Arslan-Yilmaz, s.309-310; Pekcanitez-Atalay-Özekes, s.223.
38Nomer, Yetki, s.10,11. 39 Gündüz, s.26, 33.
9 Bağışıklık ifadesi, ayri tutulmus, bagışlanmiş, serbest bırakılmıs, bagisik tutulmuş anlamalarina gelen muafiyet kelimesi yerine türevlendirilmiştir42 . çok
anlamı vardır Herhangi bir, resim, harç , vergi, görev , hizmet, , külfet veya yükten affolunmak, vareste tutulmak; Bir görev veya hizmetin yerine getirilmemesi genellikle yasalarca gerekli, baskalarina yükledigi bir külfete tâbi olmamak anlamlarinda kullanilmaktadir43 . Bağışiklik kavrami, ayrıcalık ve dokunmazlık
kavramlarından ayrılır. Dokunulmazlık tecevüze, ihlal, korunma gibi bağışıklıklar Güvenli olmak anlamına gelmektedir karıştırmama hakkı veya hali demektir.
Farklılık ise baskalarindan ayri tutulma, Mükemmellik kabul ile ayırt edilmektedir44 . Bağışık olan şahısta, Yaptırıldığı bölgedeki eylemlerinin yükü,
külfetli ve külfetli olma ayrıcalığına sahiptir. Bu sebeple, bağışıklık kendisinden daha genis olan ayricalik basligi altında olmaktadır Fakat ayrıcalıklar genellikle kibarca tanınırlar, Özellikle, uluslararası hukuk alanında mütekabiliyete tabidirler ve sadece anlaşma veya yasal hükümle onaylanmadığında bir hak olarak talep edilmeleri mümkün değildir. Bu nedenle ayrıcalık , bağışıklığa göre daha az güvenmektedir ve bağışıklık bir hak olarak kabul edilirse, bir ayrıcalık olarak nitelendirilmemek uygun olacaktır 45.
Yargı bağışıklığının söz konusu durumunda, mahkeme davayi yargı yetkisinin bulunmamasi sebebile reddetmek zorundadır46. Türk hukukunda yargı yetkisinin varlığı bir durum olarak kabul edilir47.
___________________________
41 Gündüz, s.30.
42 Bkz. Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayinlari S.293, 1969, bagisiklik maddesi; Türk Hukuk
Lügati, Meydan Larousse, Büyük Lügat ve Ansiklopedi , Büyük Osmanlica- Türkçe Sözlük,
muafiyet maddeleri; Black’s Law Dictionary, Revised Fourth Edition, 1968, immunity maddesi.
43 Bkz. Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayini, ayricalik maddesi. 44 Gündüz, s.23,24.
45 Kuru, s.1359; Pekcanitez-Atalay-Özekes, s.221; Kropholler, s.556; Southwick, s.423; ABD’nin
1978 tarihli Diplomatik Iliskiler Kanunu’nda bu tür bir davanin mahkeme tarafindan reddedilecegi §254 (d)’de belirtilmistir. Bkz. ILM, 1976, s.1388 vd.
46 Nomer-Sanli, s.368, dn.93; Kuru, s.1359; Kuru-Arslan-Yilmaz, s.308-309;
Pekcanitez-AtalayÖzekes,
s.221; Eksi, s.30; Yar.4. HD.12.10.1987, E.1987/7309, K.1987/7373, YKD, 1988/1, s.31; Yar.6.HD., 19.101981, E.1081/7654, K.1981/13836, YKD, 1082/5, s.654.
Ceza yargilamasi bakimindan yargi yetkisinin varliginin yargilama sarti olarak adlandirildigi görülmektedir. Kunter-Yenisey, s.71.
10 Davanın durumu, davanın esası hakkında bir inceleme ve karar verebilmek için davanın varlığı çok gerekli şartlardır .mahkeme Yargi yetkisinin varlığını göz önünde bulundurmalıdır48. Taraflar, davanın her aşamasında Mahkemenin yargı
yetkisine sahip olmadığını iddia edebilirler49.
Ama Bu şartın varlığını incelemek için Taraflar bu konuda bir talepte bulunacaklardır. Bu gereksiz olduğundan, Mahkeme tarafların bu davadaki iddialarına bağlı değildir50 . Mahkeme yargı yetkisi durumunda Dava durumunun
olmaması nedeniyle bir anlaşmazlık aramayı reddetmelidir. Bu durumda, dava reddedilmez, prosedür reddedilir51 . Çünkü dava şartları usul hukuku kurumudur.
Davanin başında öncelikle dava koşulları incelenir Fakat dava koşullarının sadece davanın açıldığı sırada bulunmalari yetmez. Davanın şartları, davanın esaslarını incelemek için vakanın koşullarını bulmak gerektiğinden, davanın başlangıcından sonuna kadar olmalıdır.
Dava açıldığı zaman davanın durumu eksik olmasına rağmen, davanın esasına ilişkin davaya girilmiş ve bu durumda kayıp vakanın durumu tamamlanmış ise, kaybedilen dava durumundan dolayı dava reddedilemez, kararlar esastır52.
Dolayısıyla, dava açıldığı sırada , yargı bağışıklığı nedenyle bir davada Yargı yetkisi olmamasına rağmen , sonradan , vazgeçme ya da baska bir sebeple yargi bağışıklığının sona ermesi halinde, Yargı yetkisinin kullanımında bariyer ortadan kaldırılacak, mahkeme davaya bakabilecektir. Bir dava koşullarının yokluğu başkalarının incelenmesini gereksiz kılıyorsa, önce o dava koşulu incelenmeli sonradan sırası ile başkalarının incelenmesine geçilmelidir. Buradan hareketle , Her şeyden önce, mahkemenin yargı yetkisine sahip olup olmadığını kontrol etmektedir. Çünkü yargi yetkisi bulunmuyorsa, artık diğer şartları gözden geçirilmemektedir 53 .
___________________________
47 Kuru-Arslan-Yilmaz, s.307; Pekcanitez-Atalay-Özekes, s.220.
48 Geimer, s.166, 235; Kropholler, s.556; Yar.4. HD.12.10.1987, E.1987/7309, K.1987/7373, YKD,
1988/1, s.31.
49 Kuru-Arslan-Yilmaz, s.308; Pekcanitez-Atalay-Özekes, s.220 ; Eksi, s.30. 50Kuru-Arslan-Yilmaz, s.318; Pekcanitez-Atalay-Özekes, s.223
51Kuru-Arslan-Yilmaz, s.307-308.
52Kuru-Arslan-Yilmaz, s.318; Pekcanitez-Atalay-Özekes, s.223.
53 Kuru-Arslan-Yilmaz, s.319. Önce mahkemeye iliskin dava sartlarinin, daha sonra taraflara iliskin
11 Mahkeme davası belli bir süre verilebiliyorsa mahkeme Bir önceki döneme verilecekse, bu süre zarfında konu çözülemez. Davanın yokluğunda davanın reddedilmesi gerekiyor 54 .
Bu nedenle mahkeme yargı bağışıklığı konusunda yargı yetkisini kullanamaz, Dokunulmazlıkların ortadan kaldırılması ve böylece yargı yetkisinin kurulması yoluyla yargı yetkisinin ortadan kaldırılması, Davayı hemen değiştirin, Bir yargı yetkisinden feragat etmek için, davayı derhal reddetmeksizin makul bir süre beklemeye alınabilir.
Davanın koşulları açılabilmesi için değil , ancak mahkemenin davası hakkında İncelenmesi için gerekli şartlardır55.
Bu sebeple , yargı dokunmazlılığı davanın açılmasına değil , görülmesine engeldir , yargi dokunmazlık bulunması durumda dahi dava açilmis sayılır, beklemekte.Fakat mahkeme böyle bir davanın koşulu olmadığı halinde reddetmekle yükümlüdür.Dava koşulu olmadığı halinde reddedilen bir dava, Karar davanın esası hakkında değil, sadece belli bir davanın koşulunun olmadığı hakkında verilmiş olduğundan56 , eksik olan dava koşulu kaldırıldıktan sonra yeniden açılabilir 57.
Taraflar, bir davanın koşulu eksik olduğu bir durumun esasına karar vereceklerdir.
Yargılanmayı kabul etseler bile, hakim davayı reddetmekle yükümlüdür58.yargi bagisikligindan vazgeçerken, vazgeçmeyle birlikte kabul eden
ülkenin yargı yetkisinin kullanılması önündeki engel de kalkacağından, Bu durumda mahkeme harekete geçebilecektir59 . dolayısıyla yargi bağışıklığını milli hukuk kalıplar içinde dava koşulu olarak değerlendirmenin yerinde olmadığı, bu ___________________________
iliskin dava sartlarinin kendi arasindaki inceleme sirasi da yargi hakki, yargi yolu, görev ve kamu düzenine iliskin yetki seklinde olmalidir. Bkz. Kuru -Arslan-Yilmaz, s.319; Pekcanitez-Atalay-Özekes, s.224. 54 Kuru-Arslan-Yilmaz, s.320; Pekcanitez-Atalay-Özekes, s.224. 55 Bkz.Kuru-Arslan-Yilmaz, s.307. 56 Kuru-Arslan-Yilmaz, s.307, 308 , 320. 57Pekcanitez-Atalay-Özekes, s.224. 58 Kuru-Arslan-Yilmaz, s.308.
12 bağışıklığın çerçevesi uluslararası hukuk tarafindan tanımlanan özel bir yargı yetkisidir60 .
Ancak, yargi bağışıklığından feragat edilmesi, davanın gereklerinin olmamasına rağmen davanın devam etmesi gerektiği anlamına gelmez. Çünkü yargi bağışıklığından feragat ederek kabul eden Devletin yargı yetkisinin uygulanmasına engel kalkmaktadır . bu nedenle feragat edilmesi durumunda artık , kabul eden devletin ve böylece yargı yetkisini kullanma hakkı , dava koşulu gerçeklekleşmiş olmaktadır. dolayısıyla , yargi
Bağışıklığından feragat edilmesi durumunda , ortada dava koşulu eksikliğine rağman her iki tarafın rızasıyla bir dava bulunmamaktadır . yargı yetkisi ile Feragatle ilgili displin soruşturması hakkında bir dava olmaktadır .
1.2. Özel Olarak Diplomatik Temsilcinin Yargi Bağişikliği
Diplomatik dokunulmazlık kabul edilen Devlete diplomat gönderme durumunu temsil ederken.Korumadan yararlanmaktadır61.Bu korumanın en önemli kısmı, diplomatik temsilcilerin kullandığı bağışıklıktır62 . Diplomatik temsilcilerin
sivil bağışıklığı kapsamına ilişkin bazı tartışmalara ek olarak, Uluslararası hukukun en eski kurallarından biridir63 . Diplomatik katılımın temel unsuru olarak adli taahhüt , diplomatik temsilcilerin işlevlerini özgür olarak ifalarini sağlama amacına hizmet eden bir kurumdur64 .
Diplomatik temsilcilerin sahip olduklari yasal bağışıklıkları var hukukî sorumluluktan değil, yerel mahkemelerin kararı, davadan dokunulmazlıktır 65 .
60 Gündüz, s.33, özellikle dn. 58. Yargitay’in bir kararinda yabanci devletin yargi bagisikliginin,
kapsami ve çerçevesi bir milletlerarasi hukuk kuralina dayanan, bir dava engeli oldugu ifade edilmistir, Yar.4.H.D., 17.3.1986, E.1986/9190, K.1986/2436, MHB, 1986/2, s.208
61 Veronica L. Maginnis, s.993.
62 Franciszek Przetacznik, s.349, 350; Tezcan, s.166.
63Nomer-Sanli, s.376; Hüseyin Pazarci, Milletlerarasi Hukuk Dersleri, C.3, 3. B. Ankara, 1999,
s.75; Satow, s.106; Silva, s.111.
64 Franciszek Przetacznik, s.349-350.
65 Brown, s.71; Brownlie, s.356; Geimer, s.202; ILR, Vol.41, s.407-412; Yoram Dinstein,
“Diplomatic Immunity From Jurisdiction Ratione Materiae”, ICLQ, Vol. 15, s. 81, James T. Southwick, “Abuse of Diplomatic Privilege and Immu nity: Compensatory and Restrictive
Reforms”, s.86; Ignaz Seidl-Hochenveldern,Völkerrecht, 5.Auflage, Carl Heymanns, Köln, Berlin, Bonn, München, 1999, s.218; Michael H. Cardazo, “Diplomatic Immunities, Protocol, and the
13 Diplomatik temsilcinin Mahkemede kabul eden Devletin yargılanmasını ve bir kararın oluşturulmasını engeller66 .
Başka bir deyişle diplomatik temsilcinin yargi dokunulmazlığa sahip olması , Bu onun devletindeki hukuk kurallarına uymak zorunda olmadığı anlamına gelmez67
Aksini kabul, Diplomatik temsilci için ekstra yasal alan yaratılmaktadır68 . Diplomatik temsilcinin görev yaptığı ülkenin kurallarına uyma yükümlülüğü, 1961 tarihli Viyana Diplomatik İlişkiler Sözleşmesinin 41. Maddesindeki düzenlemede de yer almıştır69.
Diğer taraftan, yargi bağışıklığından feragat edilmesi durumunda da diplomatik temsilcinin yargılanmasi mümkün olacaktir70. Ek olarak Sözleşmenin bir
başka kanuna göre71,
Diplomatik Yargı bağışıklığından faydalanıcıları, bazı istisnalar dışında görevin bitikten sonar kabul eden devletin mahkemelerinde yargilanabilecektir. Tüm bunlar, temsilcinin yargı dokunulmazlıklarının yasadışılığını ortadan kaldırmaz. Sadece yargılama yapılmasını önler, gerekli koşulların olduğu halinde bu hukuka İhlal ile ilgili olarak değerlendirilebilirmektedir.
1961 tarihli Diplomatik Iliskiler Hakkinda Viyana Konvansiyonunun72 34Üncü maddesinde diplomatik temsilcinin Bazı istisnalar dışında, kişisel, ulusal, ___________________________
Public”, Journal of International Affairs, 1963, 17/1, s.62; Sir Peter North- J.J Fawcett,
Cheshire and North’s Private International Law, 13.Edition., Butterworths, London, Edinburgh,
Dublin, 1999, s.397.
66 Geimer, s.159, 202.
67 Kimmich, s.349; Restatement, s.459. 68 Geimer, s.202.
69 Konvansiyonun 41. maddesinde “..bu gibi ayricaliklardan ve bagisikliklardan yararlanan bütün
sahislar kabul eden Devletin kanunlarina ve nizamlarina riayet etmekle yükümlüdür” ifadesi yer almaktadir.
70 Bkz. asagida feragat konusunda yapilan açiklamalar, s.158 vd.
71Konvansiyonun 39.maddesinin 2. fikrasinda “2. Ayricalik ve bagisikliklardan yararlanan bir sahsin
görevi sona erdigi takdirde, bu ayricaliklar ve bagisikliklar normal olarak ülkeyi terkettigi anda veya terketmek için kendisine taninan makul sürenin bitiminde sona erdigi gibi silahli çatisma halinde dahi, bu ana kadar devam eder. Bununla beraber, böyle bir sahis tarafindan misyonun bir üyesi olarak yapilmis filler bakimindan bagisikliklarin uygulanmasina devam olunur”
denilmektedir. Ayrica bkz. asagida, s.57 vd.
14 bölgesel veya belediye vergileri her türlü vergi ve görüntüden muaf olduğuna dair bir düzenlemede yer almaktadır .
Sözleşme'nin 53. Maddesi aynı zamanda Devletin diplomatik temsilcilerinin, tüm kişisel hizmetlerden, her hangi bir kamu hizmetinden ve el koyma , Katkı ve konut gibi askeri yükümlülüklere karşı bağışık olmaya devam edecektir. 193 sayili Gelir Vergisi Kanunun 15. maddesinin 1. fikrasinda Diplomat Muaflığı baslığı altında “Yabanci Devletlerin Türkiye’de bulunan elçi maslahatgüzar ve konsoloslari(Fahri konsoloslar hariç) ile Büyükelçilik ve konsolosluklara ait memurlar, Türkiye'de, resmi bir görevli olan ve gelir vergisinden muaf olan bir memur, orada karşılıklı nitelikler sağlamıştır“ şeklinde düzenlenmektedir. Bu düzenlemelerin amacı, diplomatik temsilciyi diğer kişilerin yüklerinden korumaktır.
Bu nedenle, diplomatik temsilcinin vergi ödememesi Ortada yasal bir zorunluluk yoktur, hukuka aykırılık teşkil etmeyecek Ve bu nedenle temsilci, vergi Ödemenin sonuçlarından sorumlu tutulamayacaktır. Oysa, suç oluşturan bir fiili gerçekleştiren. Örneğin kastlı bir kimsenin ölümüne sebep olan diplomatik temsilcinin sahip olduğu yargı dokunulmazlığı İşini yasalara aykırı çıkarmayıp, yanlız bu fiilden dolayı hakkında yargılama yapılmamaktadır73.
Diplomatik temsilcinin yargi bağışıklığı bir kaç istisnalar dışında geniş bir alanı kapsamaktadir74. Istisnaî olarak kabul edilmiş durumlar dışında, diplomatik
temsilci her türlü görev ve görevinden dolayı Kabul eden ülke yargısından bağışıktır75 . Bu Araştırma 1961 tarihli Diplomatik Iliskiler Hakkinda Viyana
Konvansiyonunda76. Oldugu gibi, 1928 tarihli Havana Konvansiyonunda da kabul olmuştur77.
73 Bkz. Yukarida maddî bagisiklik-sekli bagisiklik konusunda yapilan açiklamalar, s.11 vd. 74 Schwarzenberger, A Manual of International Law, 1976, s.80.
75 Diplomatik temsilcinin yargi bagisikliginin kapsami asagida III. Bölümde ayrintili olarak
incelenecektir, bkz. asagida s.69 vd.
76Schwarzenberger, s.80; Viyana Konvansiyonunun 31. maddesinin 1. fikrasinda da 3 bent halinde
sayilan haller disisnda diplomatik ajanin kabul eden devletin yargisindan bagisik oldugu ifade edilmistir. Bkz. asagida s.90 vd.
771928 tarihli Havana Konvansiyonunun 19. maddesi de, diplomatik temsilci tarafindan yapilan
islemler arasinda bir ayrim gözetmemektedir. LNTS, Vol.155, s.269. Havana Konvansiyonu için ayrica bkz. G. E. do Nascimento e Silva, Diplomacy in International Law, s.203 vd.
15 Diplomatik temsilcilerin uluslararası hukuka göre yargı yetkisi, bu şahıslara milli hukaka konu olan islemin niteliginden bagimsiz olarak taninmis bulundugundan, sahsî bir bağışıklıktır, sahislarindan dolayidir78.
Yargi bagisikliginin diplomatlarin Özel operasyonlar için söz konusu olmadigina dair bir görüs bulunmaktadir79. Fakat bu görüs ne teori ne de pratikte milletlerrarasi hukukta itibar görmemistir. Ana görüşüne göre, medeni Hukuk davalarında bazı istisnaların kabul edilip edilmediği, diplomatın yaptigi tüm görevler ayrim gözetilmeksizin yargi bagisikligi kapsamindadir80. Diplomatik temsilcinin
yargi bağışıklığının alanı gelecekte daha ayrıntılı olarak kontrol edilecektir, halihazırda, bagisikligin bir kaç istisnalar disinda diplomatik temsilcinin her türlü eylem ve görevi bakimindan mevcut oldugunu ifade etmekle yetiniyoruz.
Devletin yargi bagisikligi ile Diplomatik temsilcinin yargi bagisikliginın çogu kere birbirine karistirilmaktadır81 . Özelikle, diplomatik temsilcinin gönderen ülkeyi temsilen yaptigi bir islemden dolayi uyusmazlik çikmasi durumunda , devletin ya da diplomatik temsilcinin yargi bagisikligindan hangisi çerçevesinde vakaanın degerlendirilecegi konusunda karar verebilmek için, her iki yargi bagisikligi arasındaki sınırların belirlenmektedir82 . diplomatik temsilcinin yargi bagisikligi ile
Devletin yargi bagisikligi birbirleriyle baglantili oldugu durumda farklidir83.
Devletlerin arasındaki iyi ilişkiler sayesinde barışı sağlamak için egemenliklerinden yaptiklari bir kisinti olmasi sebepiyle her iki yargi bagisikliginin
78 Dinstein, s.76; Sucharitkul, s.47, Gündüz, s.115’ten naklen.
79 Annual Digest and Reports of Public International Law Cases, 1938, s.423-426.
80 American Institute of International Law, “Diplomatic Agents” (1925), (Art, 25,27), 1926, 20 AJIL,
Supp., s.354; Bluntschli Draft Kode (1868), (Art. 139-141), 1932, 26 AJIL, Supp., s.144-145; Eagleton, “The Responsibility of the State for the Protection of Foreign Officials”, 1925, 19 AJIL, s.296; Harvard Research in International Law, Diplomatic Privileges and Immunities, (Art. 19), 1932, 26 AJIL, Supp., s.99-106; International Commision of American Jurists, “Diplomatic Agents” (1927),(Art. 25,27), 1928, 22 AJIL, Supp, s.252-253; Phillimore Draft Code (1926), (Art. 22), 1932, 26 AJIL, Supp., s.179; Satow, s..
81Bkz. Berki,s.341 vd. 82 Gündüz, s.95-96, 116.
83Sucharitkul, State Immunity and State Trading in International Law, 1959, s.23 vd. ; Çelik,
Milletlerarasi Hukuk I, s.534, dn 54 ; Nomer, Devletlerin Kaza Muafiyeti, IHFM, XXXV,1969, S.1-4, Ayri Basi, s.18; Gündüz, s.52; Dinstein, s.88.
16 ortak bir yönü oldugu söylenebilir84 . Fakat bu yargi bagisikliklarinin kabulü Farklı
sebeplerden kaynaklanmaktadır85.
Devlete tanınan yetki, eşitliğin eşit egemenlik için kullanılamayacağı prensibinden kaynaklanmaktadır86. Bu, Devletin egemenliğinin başka bir Devletin
egemenliği tarafından incelenemeyeceği anlamına gelir87 . bu nedenle , bir devletin
egemenlik tasarruflari disinda kalan, özel hukuk islemlerinden nedeni diğer devletin yargı yetkisine tabi olduğunu kabul etmektedir88 .
Diplomatik temsilcilere bilinen bagisiklık ise diplomatlarin mevcut oldukları devlette kendi devletlerini geregi gibi temsil etmeleri , görevlerini icra edebilmeleri gereginden kaynaklanmaktadir89 . Bu şart, diplomatik temsilcilerin Devletin yargı
yetkisinden daha geniş kapsamalı bir yargı yetkisine sahip olmasını gerektirir90.
Dolayısıyıla, özel görevleri de dahil, bir kaç istisnalar dışında tüm görevlerinden dolayi kabul eden devletin yargisindan bagisik tutulmuslardir91.Başka
taraftan, görevli olarak gönderildigi devletin ülkesinde mevcut olan diplomatic temsilci, ailesinin ve kendisinin önemli ihtiyaçlarini karsilamak ve hayatlarini idame ettirebilmek için bazi özel hukuk islemleri gerçeklestirmek zorundadir. Ayni talep devlet açısından bulunmamaktadir. Bu sebeple , sadece kazanç saglamak hedefi ile özel hukuk fonksyonları yapan devletin, bu fonksyonların sonuçlarina da katlanmasi , bu fonksyonlardan dogan uyusmazliklar açısından yargi bagisikligindan faydalanamamasi gerekir.Diplomatik temsilcilerle devlet arasindaki bu fiili
84 Gündüz, s.54; Veronica L. Maginnis, s.997.
85 Gündüz, s.54; Richard Garnet, “State Immunity in Employment Matters”, ICLQ, Vol.46, January
1997, s.105; H.F.Van Panhuys, “In the Borderland Between the Act of state Doctrine and Questions of Jurisdictional Immunities”, ICLQ, Vol.13, October 1964, s.1203.
Garnet, s.105
86 Nomer-Sanli, s.369; Karl Firshing, Internationales Privatrecht, 5.Auflage, C.H. Beck’s,
München, 1997, s. 68; Kropholler, s.556; Van Panhuys, s.1203.
87 Garnet, s.105.
88 Yabanci devlete özel hukuk islemlerinden dolayi yargi bagisikligi taninmadigi hakkinda, bkz.
Nomer-Sanli, s.371; Geimer, s.179; Firshing, s.67; MÖHUK.md.33.1.
89Toluner, Milletlerarasi Hukuk Dersleri, s.366.
90Nomer, “Devletlerin Kazai Muafiyeti”, s.18; Garnet, s.105; Van Panhuys, s.1203. 91Bkz. asagida bagisikligin kapsami basligi altinda yapilan açiklamalar, s.69 vd.
17 ayrıcalığının , sahip olduklari yargi bagisikliklarinin alanının da etkiledigi görülmektedir92.
Diplomatik temsilcinin temsil ettigi devletin bir aparatı sıfatıyla yaptigi islemler onun resmi işlemlerini oluşturur93. Diplomatik temsilcinin yargı yetkisi konusundaki görüşü, Devlet adına bu tür bir bağışıklık tarafından gerçekleştirilen resmi işlemler hariç,yani Diplomatik temsilci özel işlemlerle sınırlıdır94. Buna göre,
ister görev süresi içinde yada disinda olsun, diplomatik temsilcilerin resmî islemleri açısından kabul eden devletin yargisindan bagisik olmalarinin, diplomatik farklılık ve bagisikliklarla bir ilgisi bulunmamaktadir. Burada sözü edilen dokunulmazlık, diplomatik temsilci değildir. diplomatin temsil yaptığı devletin yargi bagisikligidir. Çünkü bu operasyonlar diplomatik temsilcinin değil, devletin operasyonlardır95.
Diplomatik temsilci sadece özel yargı yetkisi prosedürleriyle sınırlıdır. Bu görüşe göre, bir kişinin devletin organi olarak bu sıfatla devletin bir islemini gerçeklestirmesi durumunda, bu kisi aleyhine, adına hareket ettiği devletin onayı olmadan ,Yabancı devlet mahkemelerinde yargılanamaz96. Diplomatik temsilcilere
karşı adli dokunulmazlık, özel prosedürlerle sınırlandırılmıştır, devleti temsilen yaptigi eylemlerden dolayi dava açılması kabul edilmemekte , Fakat diplomatik temsilciye aleyhinde dava açilamamasi diplomatik temsilcinin yargi bağışıklığına değil, devletin yargi bağışıklığına dayandırılmaktadır. Bu görüş bir kaç mahkeme kararlarında uygulama kapsamı bulmuştur97 . Oysa , diplomatik temsilcinin görevi
nedeniyle Özel yasal muameleye tabi olabilir. Devletin özel yasal muamelerinden dolayi yargi bağışıklığını haiz olmadığını biliyoruz. Bu tür yasal işlem nedeniyle , yargi bağışıklığını mevcut olmayan devlet dava edilebilecekken, söz konusu işlemi
92 Nomer, “Devletlerin Kazai Muafiyeti”, s.18. ; Gündüz, s.115. 93 Gündüz, s.115.
94Kelsen, Principles of International Law, 1952, s.129-130, Dinstein, s.86’dan naklen; Lagos
Davasi, s.534; Castiglioni davasi, s.205.
95 Kunz, “Privileges Immunities of International Organisations”, AJIL, 1947. Vol.41, s.838;
Dinstein, s.87; Bkz. Çelik, “Konsoloslarin ve Konsolosluklarin Yargi Muafligi”, Günümüzde Yargi, 1976, S.8, s.20.
96 Kelsen, “Collective and Individual Responsibility for Acts of State in International Law”, 1948, Jewish Yearbook of International Law, s.230-231, Dinstein, s.86’dan naklen.
18 devlet ismine meydana gelmiş olan diplomatik temsilci, bu islemi devleti temsilen, görevi geregi gerçeklestirmis bulundugundan yargi bağışıkliğından faydalanacaktır.
Bu durum devletin yargi bagisiklindan farklı, münhasiran diplomatik temsilciye ait bir yargi bagisikliginin akreditasyonunu gerektirir98. Başka taraftan, devletin, diplomatik temsilciye bilinen daha geniş alanlı yargi bağışıkliğından faydasının önüne geçmek amaciyla, diplomatlarin devlet organı sıfatıyla yaptığı işlemler konusunda, yargi bagisikligi meselesinin, diplomatic temsilcilerin bagisikligi isin içine karistirilmadan, Doğrudan yabancı devletin yargı doktrinine göre çözüme bağlı olduğunu belirmektedir. Bu görüş , devlet aleyhtarı kapasitesindeki diplomatik temsilci eylemleri nedeniyle devlete karşı dava açılması durumunda , Meselenin diplomatik temsilcisi yargı yetkisi değildir, Devletin yargı sistemi içerisinde incelemeye ihtiyaç olduğunu ortaya koymaktadır99.
Yada, bu işlem nedeniyle diplomatik temsilciye karşında dava açılması durumunda diplomatik temsilcinin yargilanip, yargılanmayacağı konusunun, devletin yargı yetkisi içinde çözülmesi gerektiği sonucuna varılamaz.
Diplomatik temsilcinin devlet organı olarak yaptığı görevler ile ilgili olarak, temsilciyi değil, devleti karşı göstermek ifade etmektedir. Devlet organi olarak yaptığı görevler açısından, diplomatik temsilcinin değil de, devletin karşı ve hasım gösterilmesi gereği yargi bağışıkligına değil, husumete bağlı bir meseledir.
Devletin yargi bagisikligi ile Diplomatik temsilcinin karıştırılmasının esasında yargi yetkisinin bulunduğu ile husumetin bulunduğu arasında gereken ayrımın yapılamamasını görmekteyiz. Husumet yada başka bir deyişle olarak , Bu davadaki kişinin maddi hukuk ile ilişkisinin konusu olup olmadığı hususu ile ilgilidir100 .
Bu konuda, diplomatik temsilci tarafindan devleti temsilen yapılan ayni zamanda Devlete ait bir işlemden doğan ve yargının yetkisi dahilinde olmayan uyuşmazlıkla ilgili olarak kim yargılanabilir, yargi bağışıkligina değil, husumete bağlıdır.
98 Dinstein, s.81. 99 Gündüz, s.120.
19 Husumetin olup olmadıgı davanın temeline girişildikten sonra çoğu zaman temel hakkında verilmiş hükümle belli olacaktir.101. dolayısıyla husumet, Hiçbir usul hukuku nedeni değil ,ancak maddî hukuka bağlı bir meseledir. Yargi bagisikligi ise usule bağlı bir mesele olup dava koşullarındadır102.Husumetin bulunduğu temele
girisildikten sonar anlayış karşısında, yargı bagisikliginin bulunduğu davanın temeline girişilmesini önlemektedir. Mahkeme ilk olarak iddia edilen husumetin karşı yargılanan kişi üzerinde herhangi bir yargı yetkisinin olup olmadığını inceleyecektir. Husumetin yönlendirildiği kişi yargı yetkisine tabi ise, yargı makamının yokluğunda davanı reddetmelidir. Husumetin yöneltildigi kisinin dava konusu açısından yargi bagisikliginin olmamasi durumunda, Yargı yetkisine sahip mahkeme, husumatin uygun kişiye yönlendirilip yönlendirilmediğini inceleyecektir. Yargi bagisikliginin olup olmadiginin incelenmesi, husumet hakkinda yapilacak incelemeden farklıdır.
Yani diplomatik temsilci tarafindan bir islem yapildığında, işlem ister gönderen ülkeye ait olsun, ister diplomatik temsilcinin görevle ilgisi olmayan özel işlemi olsun, ya da gönderen ülkeyi adına yapilmamakla birlikte, diplomatik temsilcinin görevlerinin yerine getirilmesiyle bağlantılı olmaktadır, böyle bir işlemden dolayı diplomatik temsilciye karşi dava açılması durumunda , diplomatik ajanin yargi dokunumazlık aktif olacaktır. Bu işlem devletin bir islemi dolayısıyla , devletin dava edilmesi ve devlete ait yargı yetkisinin varlığı inceleme konusu yapilabiliyor olması halinde hiç bir zaman degiştirmez. Diplomatik temsilciye husumetin yöneltilmesi mühim niteliktir. Diplomatik temsilciye husumetin denetildiği her durumda, bu durumların ayni zamanda devlete husumet denetilebilecek olup olmamasına bakılmaksızın, diplomatik temsilcinin yargi bagisikliginin geçerli olup olmadigi incelenecektir. Hükümetin aynı çelişki ile ilgili olarak husumete karşı olup olmadığı ya da Devlete karşı husumet durumunda yargı yetkisi olup olmadığı, diplomatik temsilcinin yargi bağışıkliğı açısından bir önemi bulunmamaktadir.
___________________________
100 Alangoya, s.155. 101 Alangoya, s.156. 102 Bkz. yukarida s.16 vd.
20 Devletin yargi bagisikligi ile Diplomatik temsilcinin yargi bağışıkligi bagimsizdir birbirinden103. Diplomatik temsilcinin kendisinin degil de, ülkenin dava edilmesi durumunda, diplomatik temsilcinin dava takipçisi olarak, davaya katilmasi, diplomatic temsilcinin yargi bagisikliginin incelenmesini gerektirmez. Zira burada yargilama diplomatik temsilci degil, devlet hakkinda yapilmaktadir.
2. DİPLOMATİK TEMSİLCİNİN YARGI BAĞIŞIKLIĞININ TARİHSEL GELIİŞİMİ
2.1. Genel Olarak
Diplomasi, devletlerin yetkili organları aracılığıyla, birbirleriyle karşılıklı ilişkiler kurup geliştirmeleri, herhangi bir surette temaşa geçmeleri, politik ya da hukuki ilişkilere girmelerini ifade eder1104. Bu mānasıyla diplomasinin birbirleriyle
savaşan, düşman ya da hasım devletler arasında da bulunduğu söylenebilir105.
Ancak, diplomasi denildiğinde daha çok uluslararası ilişkilerin barışçi yol ve araçlarla yürütülmesi anlaşılmalıdır106.
Diplomasi kurumunun tarihi uygarliğin başlangıcına, hatta daha öncelere dayanmaktadır107. Uygarlık öncesi dönemde yaşayan toplumlar arasında bile bu
türden iliskilerin bulunduğu görülmektedir108. Diplomatik uygulamanin ilk ayrıntılı
kayıtlarına ise 2000 yıl öncesinde, Yunan şehir devletleri döneminde rastlanmaktadır109. Uluslararası ilişkilerin tarafı olan devletlerin birbirleriyle
kurduklari ilişikler kendilerini temsil eden kişilerin aracılığı ile gerçekleşmektedir110. Diplomatik temsilci denilen bu kişilerin statüsü, eski çağlardan beri yerleşmiş ve gelişmiş bulunan uluslararası teamül kurallarıyla düzenlenmiş bulunmaktadır111.
Diplomatik temsilcinin ayrıcalık ve bağışıklığına yönelik kurallar 3000 yıldan daha
103 Dinstein, s.82.
104Brownlie, Public International Law, 4. Edition, Oxford, s.346; Otto Kimmich, Einführung in das Völkerrecht, 4.Auflage, K.G.Saur, München, London, New York, Paris, 1990, s.341.
105 Brownlie, s.346.
106 Satow, s.3; Brownlie, s.346; Hüner Tuncer, “Tarihte ve Günümüzde Ad hoc Diplomasi”, MHB,
1984/1, s.50.
107 Hüner Tuncer, s. 50.
108 Oppenheim, International Law, A Treatise, 1948, s.687; Meray, s.12. 109 Maginnis, s.997.
110 Brownlie, s.346; Meray, 1965, s.12; Çelik, s.502-503. 111 Edip F. Çelik, Milletlerarasi Hukuk, s.502; Hecker, s.13.
21 uzun bir zamandır mevcut bulunmaktadır. II. Ramses ve Hititler arasında diplomatik ayrıcalık ve bağışıklıklarla ilgili kurallar bulunduran bir sözleşmenin mevcut olduğu bilinmektedir112. Uygarlık öncesi dönemlerde, yabancılarıhasım gibi gören toplumlar bile, birinden diğerine haber götürmek, savaş açıldığını bildirmek veya barış ya da anlaşma yapmak gibi amaçlarla birbirlerine temsilci gönderilmiş ve gönderilen bu kişilerin zarar görmemeleri sağlanmaya çalışılmıştır113. Elçiler, dinî bir niteliğe sahip
görülerek barış ve savaş zamanlarında görevlerini yerine getirmelerini kolaylaştıracak bir kutsallıkla donatılmışlardır 114.
Vahsi kabileler arasındaki savaşların ardından yaralıları toplamak ve ölülerini gömmek için savaşa bir süre ara vermek amacıyla yapılan görüşmeleri yürüten habercilere, savaşçılara tanınmayan bir takım ayrıcalık ve dokunulmazlıklar tanındığı ve bunların kutsal sayıldığı görülmektedir115.
Tarih öncesi dönemde habercilere tanınan bu ayrıcalıklı konum, bugün, uluslararası toplumun başka türlü var olamayacağı fikrine dayanarak, diplomatik temsilcilere tanınmaktadır116. Büyükelçilerin dokunulmazlığı çok eski devirlerde
kabul edilmiştir117. Büyükelçiler hakkında bunların misafir olarak ağırlanmak
zorunda oldukları ve hiçbir zarar görmeyecekleri yönünde iki düstur bulunmaktadı. Elçiye zeval olmaz sözünün yine diplomatik ayrıcalık ve bağışıklıkları simgelediği görülür118.
Roma’da Cumhuriyet döneminde, diplomatik ilişkileri yürüten rahipler ve Roma’ya özel bir görev için gönderilen büyükelçiler dokunulmaz kabul edilerek, kişileri ve mal varlıklarına her türlü müdahaleden kaçınılmıştır119. Yunan şehir
devletleri ve Roma İmparatorluğunda yabancı diplomatlara bazı haklar ve
112 James T. Southwick, s. 85. 113 Tezcan, s.137.
114 Oppenheim, s.687-688; Franciszek Przetacznik, s.353.
115 Harold Nicolson, Diplomacy, 1939, s.17-18; Hüner Tuncer, s. 51’den naklen. 116 Meray, s.30; Veronica L. Maginnis, s.997.
117 YILC, 1956, Vol.II, s.132. 118 Tezcan, s.137.
22 ayrıcalıklar verildiği görülmektedir120. Yine Osmanlı devleti de yabancı devlet
temsilcilerine bağışıklık ve ayrıcalıklar tanımıştır121.
Ad hoc diplomasi, diplomatik temsilcilerin belirli bir amacı ya da görevi gerçekleştirmek için geçici bir süreyle yurtdışına gönderildikleri ve bu görevi yerine getirdikten sonra geri döndükleri, tek taraflı ve geçici bir diplomasi yöntemidir. Tarihte bilinen ilk olarak ad hoc diplomasi yöntemi uygulanmaktaydıl122.
Uluslararası ilişkiler, ortaçağ sonlarına kadar bir devletten diğerine, sadece belli bir meselenin görüşülmesi, bir törene katılmak veya savaş ilanı, barış ittifakı gibi konularla sınırlı olduğu için daimî temsilci bulundurma ihtiyaci doğmamiştı123. Belli
bir zaman sonar uluslararası ilişkilerin artması ve kurulan ilişkilerin sürekli bir nitelik taşıması yönünde bir ihtiyacın belirmesi ile devletler ad hoc diplomasi yönteminden daimî diplomasi yöntemine yönelmiştir124.
Diplomasi temsilcilerinin yurtdışına sadece belli bir görevi yerine getirmek için veya geçici bir süre ile gönderilmeleri usulü Avrupa’da 15. yüzyıl, Osmanlı Devleti’nde ise 18. yüzyılın sonlarında terkedilmiş, bu kişiler belirli bir süre için görev yapmak için yurtdışına atanmaya başlanmıştır125. Bu gelişme, diplomat olarak
adlandırılan yeni bir memur sınıfı ortaya çıkmıştır126. Böylece antik çağ ve orta çağ
boyunca süren ad hoc diplomasi yerini ilk olarak 15. yüzyılda Italya’da Venedik’te başlayan daimî diplomasiye bırakmıştır.
Daimî diplomatik misyonların kurulması Avrupa’da 17. yüzyılda yavaş yavaş ortak bir uygulama haline gelmiştir. Bu dönemde daimî temsilcilik kurulmasına karşı çıkan devletler oldu ve onlara rağmen, Fransız Devrimi, bunu takip eden savaşlar ve özellikle büyük endüstriyel gelişme, devletlerin içe kapalılığına bir son vererek, devletler arasında düzenli ilişkiler kurulmasına yol açmiştir127.
120 Tuncer, s.52, 53. 121 Tezcan, s.138. 122Tuncer, s.51. 123Meray, 1965, s.12.
124171 Çelik, s. 492; Hüner Tuncer, s.56; Knut Ipsen, Völkerrecht, 4.Auflage, C.H. Beck’s, München,
1999, s.476.
125 Hüner Tuncer, s.56.
126Oppenheim, 1958, s.770-771.
