Boşanma Fıkhı

GENEL YAYIN YÖNETMENİNDEN

YA VEDÛD

Bu sayı hakkında okuyucuya özel not

Din ve Hayat dergimizin bu sayısını elinize ulaştırabilmek için çok emek harcadık. Emek ve destek veren herkese, bilhassa saygıdeğer yazarlara ve mülâkat için vakit ayıran Devlet Bakanımız Sayın Selma Aliye KAVAF’a içten şükranlarımızı sunuyoruz. Onların sayesinde bir ailenin, bir çocuğun bile geleceği-ne hayırlı bir katkı sağladıysak geleceği-ne mutlu bize... Ama bu sayının daha fazlasını kazandıracağına inanıyo-ruz. Çünkü konu aile olunca, yazarlarımız bu sayıya sadece bilgilerini katmadılar; gönüllerini, ümitleri-ni, dileklerini de kattılar.

Bu sayımız özel bir önem taşıyor; çünkü dünyadaki en değerli varlıklarımız olan ailemiz için, çocuk-larımız için hazırlandı bu sayı… Dergiyi eline alan herkesin, evlilerin veya evlenme adaylarının bütün ya-zıları büyük bir ilgi ve dikkatle okumalarını, okutmalarını arzuluyoruz.

Özenle, aşkla ve hülyalarla kurduğumuz yuvamızı gözümüz gibi korumamız ve esirgememizin ne kadar önemli olduğunu anlamak için bu yazıları okumalıyız. Yuvamızın canı, nefesi olan eşlerimizin kad-rini bilmemiz için; huzur ve mutluluğumuzu zengin ve sürekli kılmamız için bu yazıları okumamız ge-rekir.

Ama belki hepsinden önemlisi, daima her şeyimiz olduğunu söylediğimiz, uğruna çektiğimiz sıkın-tıları, acıları bile mutluluk saydığımız, gerektiğinde uğruna gözümüzü kırpmadan hayatımızı feda ede-bileceğimiz çocuklarımız için; onların bütün geleceğini basit ihmallerimiz, bilgisizliklerimiz yüzünden nasıl bir felâkete sürükleyebileceğimizi bugünden görüp, bunun dehşetini yüreğimizde hissetmemiz için bu yazıları okumalıyız. Hepsini ve dikkatle… Bir defa değil, birçok defa…

Yazıları okuduğunuzda göreceksiniz ne kadar haklı olduğumuzu…

Saygılarımızla… Prof. Dr. Mustafa ÇAĞRICI

T 2011 T 2011

6

110

KUR'AN VE SÜNNET VERİLERİ IŞIĞINDA AİLE BOŞANMA FIKHI Pr of . D r. i. H ak kı ÜNAL

58

AŞK VE EVLİLİK ARASINDA İRŞAT BÜROLARI

AŞK VE EVLİLİK ARASINDA

Sib el ER ASL AN

36

70

30

AİLENİN YERİ VE ÖNEMİ

Pr of . D r. Mustafa Ç A ĞRICI Yusuf ALTINTAŞ

MUSEVİLİKTE DİNSEL KURALLAR VE GELENEKLER ÇERÇEVESİNDE AİLENİN KURULUŞU VE AİLEDE ROLLER

14

Prof. Dr. M. Akif AYDIN

DİNLERDE VE BAZI KÜLTÜRLERDE AİLE YAPISI

10

Yrd. Doç. Dr. Gülgün UYAR

Hz. PEYGAMBERİN SOYU VE AİLESİ

24

104

Uzm. Psk. Leyla ARSLAN

BOŞANMANIN PSİKOLOJİK SONUÇLARI

116

Dr. İsmail DEMİREZEN

GURBETÇİ AİLELERİN SORUNLARI

76

Uz. Pdg. Adem GÜNEŞ

82

132

124

44

MUTLU BİR YUVANIN TEMELİ EVLİLİK ÖNCESİNDE ATILIR

48

AİLENİN DÖNÜŞÜMÜ

20

MESİH İNANCINDA EVLİLİK VE AİLE

52

62

TDV - İSTANBUL MÜFTÜLÜĞÜ DERGİSİ

SAYI: 12 • YIL: 2011 TÜRKİYE DİYANET VAKFI İSTANBUL

ŞUBESİ ADINA İMTİYAZ SAHİBİ VE YAYIN YÖNETMENİ

(SORUMLU)

Prof. Dr. Mustafa ÇAĞRICI

YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ ve YAYIN KOORDİNATÖRÜ

Kadriye AVCI ERDEMLİ

EDİTÖR Kerime CESUR kerime.cesur@gmail.com YAYIN EKİBİ Abdülkerim YATĞIN Davut ÖZGÜL Emine ARSLAN Kadir ÖZTÜRK Kâmil BÜYÜKER Kâmil COŞTU Kerime CESUR Mehmet YÜKSEL Tuba ER SERTEL Yunus KAPLAN TASHİH Dr. A. Cüneyt KÖKSAL FOTOĞRAF Gezgin Kültür Dergisi Arşivi

KAPAK

Hz. Adem ile Havva Minyatürü Zübdet'üt-Tevarih

WEB

www.dinvehayatdergisi.com Tuba ER SERTEL BASIM YERİ ve TARİHİ

TDV Yay. Matbaası Ostim Örnek San. Sit. 1. Cd. No:11

Yenimahalle / ANKARA Tel: (0312) 354 91 31

ISSN: 1308-9595 DAĞITIM Osman SARIKÖSE

TDV Yay. Mat. ve Tic. İşl. İstanbul 1.Şb. Klodfarer Cad. No:14/1 Divanyolu

Fatih/İSTANBUL Tel: (0212) 518 46 04 • Faks: (0212) 518 83 07

Yayınlanan yazıların hukuki-bilimsel sorumluluğu yazarlara aittir. Kaynak gösterilmeden alıntı

yapılamaz.

EDİTÖRDEN

Hikayeye göre Leyla’nın sevdasıyla çöllere düşen Mecnun namaz kılan birinin önünden geçmiştir. Namazını bitiren adam Mecnun’a, “–Be adam görmüyor musun na-maz kılıyorum, ne diye önümden geçiyorsun!” diye çıkışınca Mecnun, “-Ben Leyla’mı arı-yorum, ondan başka bir şey görmez gözüm. Sen ise Allah için namaz kılıyorsun; beni na-sıl görebildin!” diye cevap verir. Bu kıssanın bize anlattığı çok şey var.

İnsan önce kendini bilmeli, kendi davranışlarını değerlendirmelidir. Çünkü “Kişi kendini bilmek gibi irfan olmaz.” Kendini bilen neyi ne kadar görmesi gerektiğini bilece-ği gibi neyi ne kadar görmemesi gerektibilece-ğini de bilir.

Aile şahıslara karşı duygusal, topluma karşı sosyal, bireyin kendisine karşı kişisel so-rumluluğu gerektiren bir ortaklıktır. Günümüz şartlarında bu soso-rumluluğun hem ağırlı-ğı artmış hem dengesi değişmiştir.

Dünyanın geldiği yeni şartlarda artık yeri geldiğinde erkek kadın işlerini, kadın er-kek işlerini yapmakla mükelleftir.

Artık ailede kadın da erkek de çocuk da öznedir ve ailenin her bir üyesi ailenin hu-zuru, mutluluğu ve devamı için çaba sarfetmek durumundadır.

Artık açık toplum olmanın getirdiği sorunları okumak ve ona göre çözümler üret-mek gereküret-mektedir.

Artık bazı kalıpların kırılması bazı bilgiler ve alışkanlıklar sürerken, bazılarının da ye-nilenmesi gerekmektedir.

Aile hakkında birçok çalışma yapılmıştır. Bakış açımızla tekrara düşmediğimizi dü-şünüyoruz. Ahmet Yaman, Mustafa Çağrıcı, İsmail Hakkı Ünal, Nihat Dalgın, Yusuf Altın-taş, Gülgûn Uyar, Cihan AkAltın-taş, Ahmet Turan Alkan, Kadriye Avcı Erdemli, Sibel Eraslan, Rahime Beder Şen sayımızın yazarlarından bazılarıdır. Dosyanın büyük bölümü, evlilik öncesi bilinmesi gerekenlerden başlayarak aile içi huzur, ailelerin sorunları, “en sevilme-yen helâl olan boşanma” ve boşanmanın psikolojik etkileri içerikli makalelerden oluş-maktadır. Kur’an ve sünnette aile, Mûsevilik ve Hıristiyanlık’ta aile ile ilgili makaleler din-lerin aile algısı hakkında genel bilgiler vermesi açısından önemlidir. İslâm ve feminizm ilişkisi, muhafazakarların çelişkileri, yabancı ülkelerdeki ailelerin sorunları içerikli maka-leler ve özellikle ilk defa yayınlanan belgeleriyle arşiv yazımızı okumanızı tavsiye ederim. Aileden sorumlu bakanımız Sayın Selma Aliye Kavaf ile yaptığımız söyleşi Türkiye’de aile çalışmalarına ilişkin aydınlatıcı bilgiler içermektedir.

Siz 12. sayımızı okurken bizler 13. sayı için mutfağa çoktan girdik bile. İlk sayıdan bu yana heyecanımızı hiç kaybetmedik. Başlangıçtan itibaren bize destek veren, fikirleriyle aydınlatan ilim adamlarına müteşekkiriz.

Emeği geçen herkese teşekkürler… Saygılarımla Kerime Cesur

Görsel Konsept Tasarım,

Sayı 12 Yıl 2011

“İçinizden kendileriyle huzura kavuşacağınız eşler yaratıp aranızda sevgi ve rahmet var etmesi O’nun varlığının belgelerindendir. Bunlarda düşünen toplum için dersler vardır.” (Rûm 30/21)

A İ L E

TDV - İstanbul Müf

tülüğü Der

gisi

TDV - İstanbul Müftülüğü Dergisi Sayı: 12 • Yıl: 2011

AİLE EĞİTİM

PROGRAMLARI ÜZERİNE

86

ÖYKÜ: KULAK AŞIK OLURMUŞ GÖZDEN EVVEL

120

90

100

AİLE EĞİTİMİ YAKLAŞIMLARI TÜRLERİ TARİHÇESİ VE İÇERİKLERİ

ŞUBA

T 2011

Toplumun en temel birimi, sosyal yapının çekirde-ği olan aile insanlık tarihiyle yaşıt bir kurumdur. Kur’an’a göre ilk insan yalnız bırakılmamış, Hz. Adem’in yanı sıra

eşi de yaratılmıştır.1 _{“Ey Adem! Sen ve eşin cennette}

ka-lın”2 _{buyuran Allah böylece, Hz. Adem’in eşiyle beraber}

bir aile oluşturduğuna işaret etmektedir.

Erkek ve kadının birbirine ilgi duyması, nesillerin de-vamını ve toplumsal kaynaşmayı sağlayan bir yaratılış gerçeğidir. Cenab-ı Hak, “Ey insanlar! Sizi tek bir candan yaratan, ondan da eşini var eden ve ikisinden birçok

er-kekler ve kadınlar üreten Rabbinize karşı saygılı olun…”3

“İçinizden kendileriyle huzura kavuşacağınız eşler yara-tıp aranızda sevgi ve rahmet var etmesi O’nun varlığının belgelerindendir. Bunlarda düşünen toplum için dersler

vardır.”4 _{buyurmuş; Peygamber Efendimiz de, kişinin}

sa-hip olduğu en değerli hazinenin, yüzüne bakılınca

insa-na huzur veren sâliha bir kadın olduğunu5 _{belirterek, bu}

fıtrî ilgiye ne kadar ihtiyaç duyulduğunu vurgulamak is-temiştir.

Cenab-ı Hak bekârların evlendirilmelerini emretmiş,6

evlenme imkânı bulamayanların ise evleninceye kadar if-fetlerini korumalarını istemiştir. Allah Resûlü (s.a.v.) de bu doğrultuda, evlenmeye gücü yetenlerin evlenmesini tav-siye etmiş, bunun, gözü ve namusu haramdan en iyi ko-ruyan şey olduğunu bildirmiştir.7 _{Ayrıca dengi bulunan}

gençlerin evliliğinin geciktirilmemesini istemiş8_{, hiç}

ev-lenmek istemeyenlerin bu taleplerini uygun bulmamış-tır.9 _{Hz. Peygamber’in bildirdiğine göre, Cenab-ı Hakk’ın}

iki cins arasında takdir ettiği bu beraberliği kuran eşler, gayri meşrû yollardan ve günahdan kendilerini koruduk-ları için, ailevî ilişkilerinden bile ibadet sevabı kazanacak-lardır.10 _{İlgili âyet ve hadislerden hareketle evliliğin,}

her-hangi bir mazereti olmayanlar için ihtiyârî bir iş olmadığı-nı söylemek mümkündür.

Ergenlik çağına gelmiş akıllı insanları mükellef sayan, tercih ve tasarruflarında özgür bırakan İslâm dini, evlilik gibi çok önemli bir karar için de son sözü kişilerin iradele-rine bırakmıştır. Cenab-ı Hak,

sorum-luluğun şahsî olduğunu11 _{ve herkesin}

ancak kendi yaptığının karşılığını gö-receğini12 _{bildirir. Allah Resûlü de,}

ba-basının zorla evlendirdiği şikayetiyle kendisine başvuran bir kadını koca-sından ayırmış ve onu istediği kişiy-le evkişiy-lendirmiştir.13 _{Hz. Peygamber’in}

kendi kızlarını, onların onayını aldıktan sonra evlendirdi-ği de bilinmektedir.14 _{Hz. Aişe’nin kocasından ayrılmak}

is-teyen azadlı cariyesi Berîre’ye, yuvasını bozmaması tavsi-yesi kabul görmeyen Peygamber Efendimiz, kendisinin sadece bir aracı olduğunu bildirerek, manevî otoritesini bir kadının iradesine karşı baskı unsuru olarak

kullanma-yı düşünmemiştir.15

Evlenme imkânı bulamayanlardan, Allah’ın lütfuyla bu imkânı elde edinceye kadar iffetlerini korumalarını is-temesi16 _{Cenab-ı Hakk’ın, evliliği, iffeti korumanın bir}

va-sıtası kabul ettiğini göstermektedir. Çünkü, zina gibi bü-yük bir günahtan uzak durarak afîf, yani temiz kalabilmek ve meşru olanla yetinmek, büyük ölçüde evlilikle müm-kündür. Cenab-ı Hak iffet yükümlülüğünü kadın ve erke-ğe hiçbir ayrım yapmadan yüklemiş, mümin erkek ve ka-dınların gözlerini ve namuslarını haramdan korumalarını ayrı ayrı emretmiştir.17

İslâm dini kadının iffetine yönelik isnat ve iftiralar ko-nusunda adeta pozitif ayrımcılık yaparak, erkeklere yö-nelik bu tür iftiralarda somut bir ceza belirlemediği hal-de, kadına yönelik iftiralar için oldukça ağır bir ceza getir-miş, ayrıca bu kişilerin şahitliklerinin ebediyen kabul

edil-meyeceğini bildirmiştir.18 _{Peygamber Efendimiz de}

“Kadı-nı kocası aleyhine kışkırtan bizden değildir”19 _buyurarak

aile içerisindeki güven ortamını bozmaya çalışanları uyar-mıştır.

Cenab-ı Hak, mümin erkek ve kadınları birbirlerinin dostları olarak nitelemiş ve onların, birbirlerine iyiliği tav-siye etmek ve kötülükten sakındırmakla yükümlü olduk-larını bildirmiştir.20 _{Ayrıca eşleri, birbirlerinin}

mahremiyet-lerini örten bir elbiseye benzetmiştir.21 _{Erkek ve}

kadınla-rın dostluklakadınla-rını en iyi gösterecekleri yer şüphesiz aile yu-vasıdır. Koca, karısının âmiri değil eşidir. Hiyerarşik yapı dostluğa ve samimiyete engel olur. Kur’an, erkekleri eşle-rinin âmiri değil, kayyûmu, yani, hâmîsi, gözetip kollayanı ve işlerinin takipçisi olarak nitelendirmiştir.22 _Peygamber

Efendimiz de erkeği ailesinden sorumlu, kadını da evin-den sorumlu bir çobana benzetmiş-tir.23 _{Ailesini korurken öldürülen}

kim-senin şehit sayılacağı müjdesini ve-ren de odur.24 _{Dolayısıyla evlilik bir}

ast-üst ilişkisi değil bir dost ilişkisidir. Eşler karşılıklı sevgi, saygı ve an-layış içerisinde, hem birbirlerine hem de çocuklarına karşı görevlerini

ada-Hz. Peygamber’in bildirdiğine göre, Cenab-ı Hakk’ın iki cins arasında takdir ettiği aile birliğini kuran eşler, gayri meşrû yollardan ve günahtan kendilerini korudukları için, ailevî

ilişkilerinden bile ibadet sevabı kazanacaklardır.

Cenab-ı Hak, “İçinizden kendileriyle huzura kavuşacağınız eşler yaratıp aranızda sevgi ve

rahmet var etmesi O’nun varlığının belgelerindendir. Bunlarda düşünen toplum için dersler

vardır.” (Rûm 30/21) buyurmuş; Peygamber Efendimiz de, kişinin sahip olduğu en değerli

hazinenin, yüzüne bakılınca insana huzur veren sâliha bir kadın olduğunu belirterek, bu fıtrî

ilgiye ne kadar ihtiyaç duyulduğunu vurgulamak istemiştir.

İ. Hakkı ÜNAL

AİLE

K

U

R

’A

N

V

E

S

Ü

N

N

E

T

V

E

R

İL

E

R

İ

IŞ

IĞ

IN

D

A

T 2011 T 2011 SONUÇ

Aile, temeli erkek ve kadının evlilik sözleşmesiyle atı-lan ve içinde yaş, cinsiyet, makam, rol, yetki ve sorumlu-luk bakımından birbirinden ayrışan az ya da çok sayıda insanın yer aldığı, ortak yaşam alanını paylaşan bir sos-yal birimdir.

İnsanın doğal ve manevî gelişimi açısından en uy-gun çevre aile ortamıdır. Değerlerin aktarılması ve oluş-turulmasında toplumsal yapıların en vazgeçilmezini aile

kurumu oluşturur.Aile, sevgi ve dayanışmanın bilfiil

ya-şandığı, temel insanî ve ahlâkî değerlerin öğrenildiği bir okuldur. Eşlerin cinsel ihtiyaçlarının yanı sıra, sevgi, bağ-lanma, korunma, güvenme ve psikolojik destek gibi duy-gusal ve fizyolojik ihtiyaçları da en iyi şekilde aile içinde karşılanır. Çocukların yetiştirilmesinde iyi bir ailenin yeri-ni tutacak daha sağlıklı bir kurum yoktur. Kişilik aile orta-mında gelişir. Çocuğun, toplumun inanç ve değerlerine, kültür ve geleneklerine uyumlu bir birey olarak yetişme-si önce aile çevreyetişme-sinde sağlanır. Aile, çocuğun bedensel ve ruhsal ihtiyaçlarını karşılayarak güven ortamı yaratır ve onun sağlıklı büyümesini güvence altına alır.

İşte bu nedenle İslâm dini, toplumsal hayatın vaz-geçilmez birimi olan aileyi tabiî, gerekli ve önemli say-mış, Yüce Yaratı’cının konuyla ilgili buyrukları, Allah elçi-sinin söz ve uygulamaları, karşılıklı sevgi ve saygı esasına dayanan, hak ve sorumlulukların bilincinde olunan mut-lu bir aile yuvasının omut-luşturulmasını amaçlamıştır. Sevgili

Peygamberimizin, eşlerine karşı şefkatli ve sevecen tutu-mu, kötü söz ve şiddetten uzak durması, her konuda on-lara yardımcı olması, istişarede bulunması, aile mahremi-yetine özen göstermesi, çocuk ve torunlarına karşı sevgi ve merhametle muamelesi, ideal bir aile konusunda, mü-minler için model alınması gereken en somut örnektir. let ve hakkaniyet ölçüleri içinde

ye-rine getireceklerdir. Hz. Peygamber eşlerine âdil davranmayan erkekleri uyarmıştır.25 _{Karısına kızdığı için onu}

anasına benzeterek (zıhar yaparak) kendisiyle birlikte olmayan ve ilgi-lenmeyen kocasını Hz. Peygamber’e şikayet eden bir kadın hakkında inen âyetler, Cahiliye döneminden gelen bu haksız cezalandırma yön-temine başvuran kocayı eleştirerek

yaptırımlar getirmekte ve kadının haklılığını tescil etmek-tedir.26 _{Peygamber Efendimiz, “Sizin en hayırlınız ailesine}

hayrı dokunandır, ben de aileme karşı en hayırlı olanını-zım”27 _{buyurarak daha çok, erkeğin dikkat etmesi}

gere-ken bir sorumluluğa işaret etmiştir. Allah Resûlü, çocukla-rına bağış yaparken bazılarını malından mahrum eden bi-risini uyarmış ve “Allah’tan korkun, çocuklarınız arasında adaleti gözetin!”28 _{buyurmuştur.}

Kur’an’da, erkeğin eşiyle iyi geçinmesi emredilmek-te, “Onlarla iyi geçinin. Eğer onlardan hoşlanmıyorsa-nız, hoşlanmadığınız bir şeyi Allah çok hayırlı kılmış ola-bilir”29 _{buyrularak çok ciddi bir sorun olmadıkça erkeğin}

eşini boşayarak aile yuvasını dağıtmaması istenmektedir. Peygamber Efendimiz de bu mealdeki bir hadislerinde “Mü’min bir erkek karısına buğz etmesin. Bir huyunu

be-ğenmezse diğerini beğenebilir”30 _{buyurmuştur.}

İslâm dini, ailenin devamı için ısrarlı olmakla bera-ber, sorunların çözülemediği ve huzursuzluğun had saf-haya ulaştığı durumlarda boşanmayı meşrû ve gerek-li kabul etmiştir. Hz. Peygamber, arzu edilmeyen bu

so-nucu “Allah’ın en sevmediği helal” olarak tanımlamıştır.31

Câhiliye Arap örfünden intikal eden erkeğin tek tarafl ı bo-şama yetkisi, İslâmî dönemde de devam etmekle beraber, Kur’an’a göre bunun tek seçenek olmadığı anlaşılmakta-dır. Örneğin, en son nâzil olan âyetlerden biri olan Talak sûresinin 2. ayeti, iddeti biten kadınların ya uygun bir şe-kilde alıkonulup evliliğin devam

et-mesi ya da onlardan uygun bir şekil-de ayrılarak, âdil iki şahidin tanıklığıy-la boşanmanın sağtanıklığıy-lanması gerektiği-ni bildirmektedir. Ancak fukahâmız, bu ayetteki şahit bulundurma emri-ni ihtiyârî bir tavsiye olarak değerlen-dirmişler ve erkeğin tek tarafl ı

boşa-ma yetkisinin, sanki Kur’an’ın bu ko-nudaki tek seçeneği imiş gibi algılan-masına yol açmışlardır. Halbuki âdil iki şahidin tanıklığında yapılan boşanma, bugün mahkeme yoluyla şahitler hu-zurunda yapılan boşanmaların pro-totipi olarak da kabul edilebilir. Ay-rıca Kur’an’da, boşama hakkını kötü-ye kullanan erkekler, eşlerinin hakla-rına tecâvüz etmemeleri konusunda uyarılmaktadır.32 _{Kur’an’ın}

boşanmay-la ilgili âyetlerinin farklı seçenekler içermesinin, bu konu-da tek ve nihâî bir yöntem yerine, şartlara göre değişiklik gösterse bile, iki tarafın haklarını âzami derecede gözete-cek bir çözüme işaret ettiği söylenebilir.

Erkek çocukları olduğunda sevinip şenlik yapan, kız çocukları olduğunda utançtan nereye gizleneceklerini bi-lemeyen, bazen onları diri diri toprağa gömen Câhiliye in-sanını Kur’an şiddetle kınamakta,33 _{bunu yapanları}

“beyin-siz” ve “cahil” olarak nitelendirmektedir.34 _{Çocuklara selâm}

veren,35 _{onlarla şakalaşan,}36 _{kız torunu Ümâme}

omuzun-da olduğu halde namaz kıldıran,37 _{kızı Fâtıma geldiğinde}

ayağa kalkıp yerine oturtan,38 _{sahip olduğu kız}

çocukları-nı güzelce yetiştirene cehennem kapısıçocukları-nı kapatan39 _Allah

Resûlü, bu tutumuyla, çocuklarına hor bakan ve ayrımcı-lık yapan Câhiliye anlayışının izlerini silmek istemiştir.

Kur’ân-ı Kerîm, geçim korkusuyla çocuklarını öldü-ren ana-babalara uyarıda bulunduğu gibi, ebeveynine saygıda kusur eden evlatları da uyarmaktadır. Kendisine kulluğun akabinde, ana-babaya iyi davranmayı emretti-ği âyette Cenab-ı Hak şöyle buyurur: “Rabbin, yalnız ken-disine tapmanıza ve ana-babaya iyi davranmanıza hük-metmiştir. Eğer ikisinden biri veya her ikisi senin yanın-da yaşlanacak olursa, onlara öf bile deme ve onları azar-lama. Onlara güzel söz söyle. Onlara merhamet kanatları-nı ger ve ‘Rabbim! Küçükken beni büyüttükleri gibi sen de onlara acı!’ de.”40 _{İlgili âyetlerde, ebeveyne iyi davranma}

emrinin, Allah’a ortak koşmama emrinden hemen sonra gelmesi, konuya ne kadar önem ve-rildiğinin ayrı bir göstergesidir.41

Pey-gamber Efendimiz de birçok hadis-lerinde ana-babaya iyiliğin önemini vurgulamış42_{, onlara yapılan}

saygısız-lık ve kötü muameleyi büyük günah-lar arasında saymıştır.43

Cenab-ı Hak, evlilik gibi çok önemli bir karar için sorumluluğun şahsî olduğunu ve herkesin ancak kendi

yaptığının karşılığını göreceğini bildirir. Allah Resûlü de, babasının

zorla evlendirdiği şikayetiyle kendisine başvuran bir kadını kocasından ayırmış ve onu istediği

kişiyle evlendirmiştir. D İ P N O T L A R 1 Nisâ ,1. 2 A’râf, 19. 3 Nisâ, 1. 4 Rûm, 21.

5 Ebû Dâvud, Zekat, 32. 6 Nur, 32.

7 Buhârî, Nikâh, 3. 8 Tirmizi, Salat, 13. 9 Müslim, Nikâh, 8; Nesâî,

Nikâh, 4.

10 Ebû Davud, Edeb,160. 11 Necm, 38-39. 12 Casiye, 22.

13 Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 364.

14 A.g.e. VI, 78. 15 Ebû Dâvud, Talak, 19. 16 Nur, 33.

17 Nûr, 30-31. 18 Nûr, 4.

19 Ebû Dâvud, Talak, 1. 20 Tevbe, 71. 21 Bakara, 187. 22 Nisâ, 34.

23 Müslim, İmâre, 20. 24 Nesâî, Muhârebe, 23. 25 Ebû avud, Nikâh, 38. 26 Mücâdele, 1-4. 27 İbn Mâce, Nikâh, 50. 28 Müslim Hibe, 13. 29 Nisâ, 19. 30 Müslim, Radâ’, 61. 31 Ebû Davud, Talak, 3. 32 Bakara, 231. 33 Nahl, 58-58; İsrâ, 31. 34 En’am, 140. 35 Müslim, Selam, 15. 36 Buhârî, Edeb, 112.

37 Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 304.

38 Ebû Dâvud, Edeb, 143. 39 Buhârî, Edeb, 18. 40 İsrâ, 23-24. 41 Bkz., Bakara, 63; Nisâ,36; En’am, 151. 42 Buhârî, Edeb, 1-2. 43 Buhârî, Edeb, 6.

İnsanın doğal ve manevî gelişimi açısından en uygun çevre aile ortamıdır. Değerlerin aktarılması ve oluşturulmasında toplumsal yapıların en vazgeçilmezini aile kurumu oluşturur. Aile, sevgi ve

dayanışmanın bilfiil yaşandığı, temel insanî ve ahlâkî değerlerin öğrenildiği bir okuldur.

Eşler karşılıklı sevgi, saygı ve anlayış içerisinde, hem birbirlerine hem de çocuklarına karşı görevlerini adalet ve hakkaniyet ölçüleri içinde yerine getireceklerdir.

ŞUBA

T 2011

ŞUBA

T 2011

Akrabalık ilişkisiyle birbirlerine bağlanan fertlerin bir araya getirdiği topluluğa aile denmektedir. Aileler, ai-leyi teşkil eden fertlere göre geniş veya dar aile, ailede-ki hâ ailede-kimiyetin baba veya annede oluşuna gö re ataerailede-kil veya anaerkil aile ve eşlerin sayısına göre de tek eşli veya çok eş li aile gibi farklı isimler almaktadır. İslâm’da aile ya-pısından önce İslâm’dan önceki din ve topluluklarda aile-lerin yapısına kısaca değinmek faydalı olacaktır.

Yahudilik’te: Yahudilik’te aile sadece sosyal değil,

aynı zamanda dinî bir top luluktur. Atalar kültü, bir aile ibadeti dir. Geleneksel ibadeti muhafaza eden ve onu yeni nesillere aktarma görevini üstlenen aile ve onun reisi olan baba dır. Aynı zamanda baba bir aile ibadeti olarak evde icra edilen fısıh (pe-sah) bayramına da başkanlık etmekte-dir. Bu yüzden babanın ruhanî bir hüviyeti vardır, sınırsız oto ritesi de buradan gelmektedir. Aile bağ larını koparan kimse atalarının himaye sinden mahrum olur. Yahudilik’te bekâr kal mak, aile nin ortadan kalkmasına ve bir kültün yok olmasına sebep olduğu için büyük günahtır.

Yahudi ailesi esas itibariyle ataerkil bir aile ise de en eski dönemlerde ana erkil ailenin var olduğu, sonra yeri-ni ba banın üstünlüğüne bıraktığı söylenebi lir. Ataerkil ai-lede evlenen kadın koca sının kabile veya klanına geçer. Akraba lık, kabile ilişkisi ve miras erkeğe göre belirlenir.

Kitâb-ı Mukaddes’teki bazı ifadeler kadının evlenme akdinde taraf değil, akdin konusu olduğunu ortaya koy-maktadır.1 _{On Emir’de kadın ev, köle câriye, öküz ve eşek}

ile birlikte ko canın mal varlığı arasında sayılmıştır.2 _Bu

an-layışın tabii bir sonu cu olarak kadının miras hakkı yok tur; yalnız kendisine verilen hediyelere sahip olur ve sadece kocasının mâlik ol duğu hizmetçi kölelerin efendisidir.

Ataerkil olan yahudi ailesi aynı za manda geniş bir ailedir; sadece kan ve sıhrî hısımları değil, köle, câriye ve hiz metçileri de içine alır. Ailenin bu geniş yapısı İsrail top-lumunun sosyal, dinî ve iktisadî ya pısıyla ilgili olduğu ka-dar, İsrâiloğulları arasında uygulanmış olan çok evlilik (poligami) ile de yakından ilgilidir.

Yahudilik’te evlenme bir bakıma endogamik, bir bakıma egzogamik bir ka rakter

ta-şımaktadır. Genel bir kural olan İsrâiloğulları dışından biri siyle ev-lenmeme, içten evlenmenin (en-dogami) geniş bir uygulaması olarak yo rumlanabilir. Ne var ki bu uygula-maya da istisnalar getirilmiştir.

Evlenme sırasında kadının aile-sine bir para veya mal verilir (mohar). Başlangıçta bunun üzerinde evlenen ka dının hiçbir hakkı yoktu; sonraları

aileye verilen para ve mal bizzat evlenen kadı na ödenen bir hediyeye dönüşmüştür.

Yahudilik’te boşanma meşru bir olay kabul edilmek-tedir.3 _{An cak yahudi hukuk ekolleri arasında bo şanma}

se-bepleri konusunda görüş bir liği yoktur. Genel olarak bo-şanmalara yahudi topluluğunda sıkça başvuruldu ğu ve bu konuda aşırılığa kaçıldığı gö rülmektedir.

Hıristiyanlık’ta: Hz. İsâ, önceki şeriatları

tamamla-mak için geldiğinden4 _{hıristiyan aile yapı sı yahudi}

ailesin-den çok farklı değildir. Burada bilhassa farklılıklara deği-nilecektir.

Hıristiyanlık aileyi sosyal veya medenî değil, tama-men dinî bir kurum olarak kabul etmektedir. Bu bir ölçü-de Yahudilik’teki madölçü-deci an layışa bir tepkidir. Hz. İsâ’ya göre aile fertleri arasındaki ilişki insanla Allah arasındaki ilişkinin bir aynası ve insanın ruhî-mânevî alandaki geliş-mesinin vaz geçilmez bir unsurudur.

Yahudilik’te olduğu gibi Hıristiyanlık’ ta da aile, koca-nın hâkimiyetine daya nır. İsâ Mesîh kilisenin ba şı olduğu gibi erkek de ailenin başıdır. Hatta kadın kocasına,

rabbi-ne tâbi oldu ğu gibi tâbi olacaktır.5 _{Bundan dolayı onun}

erke ği üzerinde herhangi bir şekilde hâki miyet kurma-sı kabul edilemez. Bütün bunla ra rağmen Hıristiyanlık’ta kadın, Yahu dilik’te olduğu gibi kocasının âdeta mül kiyeti altındaki bir mal da değildir.

Aileyi meydana getiren evliliğe Hıris tiyanlık’ta o öl-çüde kutsî bir mahiyet verilmiştir ki evlenmekle karı ko-canın tek bir beden haline geldiği ve artık ay rılmalarının

mümkün olmadığı sonucu na varılmıştır.6 _{Buna göre}

bo-şanıp başkasıyla evlenen eş zi na etmiş olmaktadır.7

Çün-kü önceki evliliği henüz de vam etmektedir. Her ne kadar bu ya sak Yahudilik’teki boşanmaların aşırılı ğına bir tepki olarak ortaya çıkmışsa da boşanmayı bütünüyle reddet-tiği için bu defa da bir başka aşırılığa sebebiyet vermiştir. Hıristiyan dünyasında yaşa nan çeşitli sosyal çalkantıların bir sebe bi de bu boşanma yasağı olmalıdır.

Yahudiliğin aksine hıristiyan ailesinin tek evli (mono-gam) olduğu söylenebilir. Ne var ki bu da kesin değildir.

Hıristi yanlığın ilk dönemlerinde hiç-bir konsil hiç-birden çok kadınla evlen-meye karşı çık mamıştır. Hatta Ana-baptistler 1531’de çok evliliği tavsi-ye ettiler. Mormonlar da çok evlili-ği ilâhî bir müesse se olarak kabul et-mektedirler. Diğer Hıristiyanlar ara-sında çok kadınla evlen me yasağı sonraki dönemlerde başla mıştır.

DİNLERDE VE BAZI KÜLTÜRLERDE

AİLE YAPISI

*

Mehmet Akif Aydın

Ailenin içerisinde yaşadığı evin Ro ma’da dinî ve hukukî bir dokunulmazlı ğı vardır. Oraya sığınan

zorla çıkarıla maz. Evde bulunan kimseyi zorla çıkarıp mahkeme önüne

götüren kimse mes kene tecavüzde bulunmuş olur. Bilindiği kadarıyla Roma’da tek evlilik esastır; çok evlilik

uygulamasına rastlanmaz.

Aile hem kişinin huzur bulduğu bir ortam hem neslin devamı için bir vesile hem de kişiyi din ce günah sayılan çeşitli kötülüklerden alıkoyan bir vasıtadır.

T 2011 T 2011 Romalılar’da: Roma

toplu-munda aile dinî, iktisadî ve sosyal bir birimdir. Roma’da aile, biri ge-niş diğeri dar olmak üzere iki gruba ayrılır. Geniş mânada aile müşterek bir atadan erkek evlâtlar yoluyla ge-len bütün fertleri içine alır. Aile

rei-sinin ölümünden sonra erkek evlâtların meydana getirdi-ği birimler de dar mânada aileyi oluştururlar. Bu sebeple Roma ailesi agnatik bir ailedir (asabe ailesi). Bu tür ailede genel bir kan hısımlığı değil, sadece erkek vasıtasıyla sağ-lanan kan hısımlığı önemlidir.

Roma’da aile ataerkil bir ailedir. Kadın evlenmekle babasının ailesiyle iliş kisini keser ve kocasının ailesine da-hil olur. Bü tün güç ve yetki aile reisinde (pater fa-milias) toplanmıştır. Bir anlamda “pater familias” ailenin reisi, hâkimi ve rahibi dir. Çocukları üzerinde özellikle ilk dö-nemlerde onları öldürmeye, başkalarına satmaya kadar varan geniş yetkileri var dı. Aile reisinin bu yetkileri son-radan azaltılmıştır.

Ailenin içerisinde yaşadığı evin Ro ma’da dinî ve hukukî bir dokunulmazlı ğı vardır. Oraya sığınan zorla çıkarıla maz. Evde bulunan kimseyi zorla çıkarıp mahke-me önüne götüren kimse mahke-mes kene tecavüzde bulunmuş olur. Bilindiği kadarıyla Roma’da tek evlilik esastır; çok ev-lilik uygulamasına rastlanmaz.

Araplar’da: Câhiliye devri Araplarında ailenin

müs-takil bir varlığı oldu ğunu söylemek güçtür. Gerçekte o men subu bulunduğu kabilenin bir parçası dır. Zira bu top-lumda bir ailenin üyesi olmaktan çok bir kabilenin üyesi olmak değer taşımaktadır. Kabile âdeta büyük bir aile gi-bidir. O dönemde aile koca, eş veya eşler, çocuklar ve kö-lelerden oluş maktaydı. Akrabalık ilişkisi erkek akrabalar (asabe) yoluyla kurulur. Bu yö nüyle eski Arap ailesi ata-erkil bir aile dir.

Eski Arap toplumunda erkek kadından dai ma daha önemlidir. Zira o, kadının ak sine alelade bir fert değil, bir savaşçı olarak ailenin ve kabilenin güç kaynağı dır. Yi ne bu yüzden kız çocuğuna sahip olmak utanılacak bir şeydir.

Bu dönemde çok evlilik on eşe kadar uygulanabilmekte dir. Bunun yanı sıra nikâhsız yaşama, süreli nikâh {nikâh-ı muvakkat, nikâh-ı müt’a), eşleri kar-şılıklı değiştirme (ni kâh-ı bedel) veya asil bir erkekten ço-cuk sahibi olmak için eşi ona sunma ve ço ço-cuk olana kadar ona yanaşmama (ni kâh-ı istibdâ’) gibi muhtelif evlenme şe killeri görülmektedir.

Evlilik daha ziyade kabile içerisinde olmaktadır (en-dogami); yabancı bir ka dınla evlenmek hoş karşılanmaz. Kız ço cuklarının amcaoğullarıyla evlenmeleri özellikle

teşvik edilmiştir. Amca kızı sö zü bu dönemde aynı zamanda eş anla-mına gelmektedir.

Velayet hakkı asabe akrabalara ta nınmıştır; annenin çocukları üze-rinde böyle bir hakkı yoktur. Velînin velayeti altındaki kimseler üzerinde Roma hu kukunda aile reisinin sahip olduğu hak lara ben-zer geniş hak ve yetkileri var dır; velî velayeti altındaki ço-cuğu sata bilir, rehin verebilir, miras ve himaye den mah-rum edebilir ve hatta öldürebi lir. Kız çocuklarını öldürme hakkına sa hip olmaları bu dönemde velînin yetki lerinin genişliğini göstermektedir.

Türkler’de: Eski Türk ailesinin de çağdaşı birçok

top-lumdaki gibi ataerkil bir yapıda olduğu görülmektedir. Yalnız bu ataerkil aile yapısı yahudilerde veya Roma top-lumunda olduğu gibi aile rei sine geniş yetkiler veren, eş ve çocukla rı âdeta bir mülkiyet ilişkisiyle babaya bağla-yan bir aile değildir. İlk zamanlar da göçebe ve genellik-le savaşçı bir top lum olmanın gereği olarak erkeğin aigenellik-le ve toplum içerisindeki yeri kadına göre daha önemlidir.

Fazla yaygın olmamakla birlikte çok evlilik uygula-masının eski Türk toplu munda var olduğu ve buna özel-likle zengin tacirler arasında rastlandığı bilin mektedir. Aynı şekilde babanın veya ağabeyin ölümünden sonra üvey anne veya yengeyle evlenme kuralı belirli bir yay-gınlığa sahiptir.

İslâm’da Aile: İslâm’da aile, Hıristiyan lık’ta olduğu

gibi tamamen dinî bir ku rum değilse de bu birliğe bü-yük önem verilmiş ve insanların aile kur maları muhtelif âyet ve hadislerle teş vik edilmiştir. Çünkü aile hem kişi-nin huzur bulduğu bir ortam hem neslin devamı için bir vesile hem de kişiyi din ce günah sayılan çeşitli kötülük-lerden alıkoyan bir vasıtadır. “İçinizden kendi leriyle huzu-ra kavuşacağınız eşler yahuzu-ra tıp ahuzu-ranızda muhabbet ve huzu- rah-met var etmesi O’nun varlığının belgelerindendir. Bunda düşünen insanlar için ders ler vardır”.8 _{“Nikâh be nim}

sün-netimdendir. Kim benim sünne timi uygulamazsa benden değildir. Ev leniniz, ben diğer ümmetlere karşı si zin çoklu-ğunuzla iftihar ederim...”.9 _{Bu gibi âyet ve hadislerin yanı}

sıra İslâm hukukçuları evlenmenin dinî hükmünün çeşit-li durumlara göre farz, sünnet, mubah, mekruh ve haram ol duğunu belirtmişlerdir.

Birçok toplumda olduğu gibi İslâm aile yapısı da ata-erkildir. Fakat bu aile Yahudilik’te, Roma ve eski Arap top-lumunda var olanlardan farklı bir yapıda dır. Aile reisinin onu meydana getiren fertler üzerindeki yetkisi öncekile-re nisbetle son deöncekile-rece sınırlıdır. Meselâ bir aile öncekile-reisi

ola-rak babanın çocuklarının şa hısları ve mal varlıkları üzerinde onların yara-rıyla sınırlı bir velayet hakkı vardır. Çocuklarını satmak veya onların ha-yat ve ölümleriyle ilgili bir karar ver-mek yet kileri yoktur. Buna bağlı ola-rak eski Arap toplumun da yaygın olan kız çocuklarını öldürme âdeti yasaklanmıştır.10 _{Kocanın karısı}

üze-rindeki yetkileri de aile birliğini devam ettirme esasına yöneliktir ve bununla sınırlıdır.

Genel olarak İslâm’ın kadına bakışı, Hı ristiyanlığın Hz. Âdem’in cennetten çı karılışını Hz. Havva’ya ve onun şahsın da bütün kadınlığa yükleyen anlayışın dan çok fark-lıdır. Kur’ân-ı Kerîm’in açık ifadesine göre Hz. Âdem’i alda-tan ve onun cennetten çıkmasına sebep olan eşi Havva değil şeytandır.11 _{Hatta bazı âyetler de suç sadece Âdem’e}

yüklenmiştir.12 _{O halde İslâm’da kadın ilk günahın}

veba-lini taşımamaktadır. Din ve cemiyet nazarındaki durumu da buna göre şekillenmektedir.

Kadın, kocası karşısında bağımsız bir kişiliğe sahip olduğu gibi iktisadî bakımdan da ba ğımsızdır; İslâm hu-kukundaki tek ka nunî mal rejimi olan mal ayrılığının ta-bii sonucu olarak karı ve kocanın mal var lıkları birbirin-den ayrıdır; hâkim görüşe göre kadın kendi mal varlı-ğında diledi ği gibi tasarruf edebilir. Ayrı ca kadın erkek-ler gibi mirasa ehildir. Bu mallar üzerinde de kocasının bir mü dahalesi söz konusu değildir. Zaten İslâm huku-ku bakımından kadın ve erkek esas itibariyle eşittir. Nite-kim bir hadis te kadınlar erkeklerin mülkiyetinde olan bir mal olarak değil, aynı haklara sa hip kimseler olarak tak-dim edilmekte dir.13

Aynı şekilde, kadın olma kişinin ehliyeti üzerinde de olum suz bir etki yapmaz; tam ehliyetli sayıl mak için kişi-de bulunması gereken nite likler bakımından kadın ve er-kek aynı durumdadır. Ne var ki er keğin cemiyet hayatın-da yüklenmiş ol duğu ağır yükler onun hak ve yetki ba-kımından kadına karşı nisbî bir üstün lüğe sahip olması-nı gerekli kılmıştır.14

İslâm belli bir dereceye kadar kan, süt ve sıhrî hısım-larla evlenme yasağı ko yarak15 _{esas itibariy le bir aile}

eg-zogamisi uygulamıştır. Bunun yanında kadınla rın sade-ce müslüman erkeklerle, erkeklerinse yabancı olarak yal-nızca Ehl-i ki tap olan yahudi ve hıristiyanlarla evle nmeleri mümkün olup, buna göre çok geniş anlamda bir içten ev-lenmenin (endoga mi) var olduğu söylenebilir.

Evlenme sırasında erkek kadına mehir adıyla belir-li bir para veya mal öder veya ödeme borcu altına girer.

İslâm hukukunda mehir evlenecek ka dının ailesine değil, bizzat kendi-sine ve rilir ve kadın diğer mallarında olduğu gibi onda da dilediği gibi ta-sarrufta bu lunur. Bu durum ödenen mehrin satış bedeli, nikâhın da bir satış akdi olduğu iddialarını çürüt-mektedir. Bir kimsenin bir akde hem taraf olup satış bedelini alması, hem de akde konu olması müm kün değildir.

İslâm’da aile esas itibariyle tek evlilik (monogami) üzerine kurulmuştur. Fa kat belirli durumlarda kocanın dörde kadar evlenmesine izin verilmiştir. An cak bunun bir emir değil, belirli şartlarla başvurulan bir ruhsat oldu-ğu unutul mamalıdır.

İslâm ailesinde evlâtlık kurumuna yer verilmemiş, bu sunî bir ilişki olarak ka bul edilmiştir. Kimsesiz çocuk-ların bakı lıp büyütülmesi bütün müslümanlara ve bu ara-da İslâm devletine yüklenen dinî-hukukî bir görev olmak-la birlikte bir kimseyi himayesine aolmak-lanolmak-la o kişi ara sında ev-lenme engeli doğacak, tek veya çift tarafl ı bir miras ilişki-si kurulacak şekilde bir akrabalık bağının doğduğu kabul edilmemiştir.16

İslâm dini belirli şartlarla aile birliği nin bozulması-na müsaade etmiştir. Bo şanma konusunda kabul edilen sistem, boşanmayı yozlaştıran yahudi uygula masıyla onu asla kabul etmeyen hıristiyan tatbikatı arasında yer alan orta bir yol görünümündedir. Hz. Peygam ber’in, eşlerin birbirlerine iyi davranma ları ve aile birliğini devam ettir-meleri hakkında çeşitli emir ve tavsiyeleri var dır. Birbirle-riyle uyuşamayan eşlerin en son başvuracakları çözüm şekli bo şanmadır.

* DİA’daki Aile maddesinden Kadir Öztürk tarafından özetlenmiştir. 1 Tekvîn, 4/19; 6/2; 11/29; 29/28; 34/8; Hâkim ler. 1/12-13.

2 Çı kış, 20/17. 3 Tesniye, 24/1. 4 Matta, 5/17.

5 Efesoslular’a Mek tup, 5/22-23. 6 Markos, 10/8-12.

7 Matta, 19/9; Luka, 16/ 18.

8 er-Rûm 30/21; ayrıca bk. en-Nahl 16/72; en-Nûr 24/32. 9 İbn Mâce, “Nikâh”, 1; ayrıca bk. Miftâhu künûzi’s-sünne, “nikâh” md. 10 el-İsrâ 17/31; el-Enam 6/151.

11 el-Bakara 2/36; el-A’râf 7/20. 12 Tâhâ 20/115.

13 Ebû Dâvüd, “Taharet”, 94; Tirmizî, “Taharet”, 82; Dârimî, “Vudû”, 76; Müsned, VI, 256, 377.

14 el-Bakara 2/228; ayrı ca bk. en-Nisâ 4/34. 15 en-Nisâ 4/23.

16 el-Ahzâb 33/4-51.

Yahudi ailesi esas itibariyle ataerkil bir aile ise de en eski dönemlerde ana erkil ailenin var olduğu, sonra yerini ba banın

üstünlüğüne bıraktığı söylenebi lir.

İslâm’da aile esas itibariyle tek evlilik üzerine kurulmuştur. Fa kat belirli durumlarda kocanın dörde kadar evlenmesine izin verilmiştir. An cak bunun bir emir değil, belirli şartlarla

başvurulan bir ruhsat olduğu unutulmamalıdır.

ŞUBA

T 2011

ŞUBA

T 2011

Tarihin bilinen ilk “göksel tek tanrılı kitabî din di-siplini” Musevîlik, mensuplarına bu disiplin doğrultusda bir devlet düzeni önerirken, bu devletin birleştirici un-suru olarak bir toplum düzeni de dayatır ve en küçük top-lumsal birim olarak aileyi temel alıp, hedeflediği toplum-sal düzeni aile eksenli bir yapıdan başlayarak kuramtoplum-sal- kuramsal-laştırır.

Musevîlik'te aile yapısı ve ailede rol dağılımını daha

iyi anlayabilmek için Peygamber Moşe1 _{eliyle tebliğ}

edi-len din disiplinini edinmeleri öncesi, bu din mensupları-nın ataları olarak bilinen İbranlar'da bu konudaki geçer-li uygulamaları izlemekte, Musevî din disipgeçer-lininin ne tür-de bir kültür alt yapısı üzerine geldiğinin saptanması ba-kımından yarar vardır.

Temelde Akdeniz kültürünün bir tür saçaklanması olarak da tanımlayabileceğimiz, Mezopotamya bölgesi Kildan/Kenaan altyapılı İbran kültüründe aile yapısı ve ai-lede rollere ilişkin ipucu veya örnek sayılabilecek kimi bil-gilere Musevîliğin temel ilâhî metni Tora/Tevrat’ın satırla-rı arasında da rastlamak mümkündür.

Tevrat’ın ilk bölümü niteliğindeki Bereşit/Tekvin/Ya-ratılış kitabında sıkça rastlanan soyağacı sıralamalarında annelerden ve kız evlatlardan hiç söz edilmezken

ailele-re yeni doğanlardan yalnızca erkeklerin sayılıyor olması2

İbran kültürünün bu bakımdan ne denli erkek egemen ve ataerkil bir yapıya sahip olduğunun göstergesi sayılabi-lir. Örneğin ilk İbrânî ata Avraham’ın3 _{oğlu Yitshak}4 _{için en}

uygun eşin seçimini üstlenmesi de bir ölçüde bu ataerkil yapıyı yansıtırken, bu eşin yöresel halktan değil de kendi-sinin içinde yetiştiği toplumsal yapının halkından olma-sı konusundaki ısrarlı tavırlarının,5 _{bir anlamda aile}

birli-ğinin kurulumunda kültür birliği ya da yakınlığının öne-mine işaret ediyor olması bakımından değerlendirilmesi mümkündür.

Diğer taraftan Yitshak için uygun görülen gelin adayının babasının, böy-lesi bir izdivaç için kızının rızasını ara-ması6 _{da dikkatlerden uzak}

tutulma-ması gereken ve zaman içinde kaybol-duğu ya da ihmale uğradığı varsayılan bir olgu niteliğiyle kayda geçirilme du-rumundadır. Ancak aynı kişinin evlen-dikten ve çocuk sahibi olduktan sonra ailesi içinde kocasından daha fazla ba-şat roller oynadığı ve İbran kabileleri-nin kaderini değiştiren radikal

davra-nışlarda bulunduğu7 _{dikkate alınırsa, yukarıda}

anlatılma-ya çalışılan “rızasını arama” olgusunun bu kadının kişili-ğinden mi, yoksa eşinin kişilik yapısından mı kaynaklan-dığını sorgulamak için birden fazla neden olduğunu dü-şünmek pek yersiz olmayabilecektir.

İbranlar’ın erkek egemen ve ataerkil toplumsal ya-pısına işaret sayılabilecek bir başka örnek de Tevrat me-tinlerindeki son İbrâni ata önderliğinde Mısır coğrafya-sına göçleri sırasında sergilenen anlatım tarzıdır. Burada

da göç edenler sayılırken8 _{biri hariç tamamı erkeklerden}

oluşmakta, eşler ve kız evlatlar göç edenlerin sayısına da dâhil edilmemektedir.

Tevrat metinleri incelendiğinde Musevîlik önce-si İbran kültüründe bu türden pek çok örneğe rastlamak mümkündür. Hiç kuşku yoktur ki, bu türde bir kültürel alt yapı Musevî din disiplinli yaşam biçiminde büyük ölçüde yansımasını bulacaktır.

Musevîlik'te Aile

Musevî yaşam biçiminde aile bir yönüyle toplumun devamını temin ederken, bir başka yönüyle de dinî dan Tora (Tevrat) buyruklarına uygun, toplumsal bakım-dan ahlakî olarak yetkin, düzenli ve yaşamın hemen her alanında meşruiyeti gözeten sağlıklı nesiller ve üretken bir toplum yapısı oluşturmanın temel sorumlu kurumu ola-rak değerlendirilir. Bu değerlendirme biçimi aile ve evlilik kurumunun belli ölçüde dokunulmazlık ve ihlal edilemez-lik zırhıyla korunmasına da sebep olmuş görünmektedir.

Burada birincil hareket noktası Tevrat’ın hemen ilk bölümlerinde yer aldığı biçimiyle tanrısal iradenin hiçbir yanlış anlamaya meydan vermeyecek kadar açık ve net olan “Peru Urbu/Semereli olup Çoğalın”9 _{şekildeki ilk}

buy-ruğudur. Musevîlik'te bu buyruk daha ziyade erkeğin üze-rine düşen bir sorumluluk olarak algılanır ve tek başına bu alandaki yetersizliği açık olan erkeğin bu sorumluluğu yerine getirebilmesi için aile kurumu içinde kendini tamamlaması beklenir.

Bu nedenledir ki Musevîlik'te evli-lik çağına gelmiş bir erkeğin bunu zo-runlu kılan meşru bir nedeni olmaksı-zın bekâr kalması veya evliliğini ötele-yip ertelemesi hoş karşılanmaz, doğru bulunmaz, günaha eğilim, hatta

arala-rında Maimonides’in10 _{de bulunduğu}

kimi Musevî din ulularınca bir anlamda günah olarak da değerlendirilir.

Musevîlik'te evlilik çağına gelmiş bir erkeğin bunu zorunlu kılan

meşru bir nedeni olmaksızın bekâr kalması veya evliliğini

öteleyip ertelemesi hoş karşılanmaz, doğru bulunmaz, günaha eğilim, hatta aralarında

Maimonides’in de bulunduğu kimi Musevî din ulularınca bir anlamda günah olarak da

değerlendirilir.

MUSEVÎLİK'TE DİNSEL KURALLAR

VE

GELENEKLER ÇERÇEVESİNDE

AİLENİN KURULUŞU

VE

AİLEDE ROLLER

T 2011

Musevî gizemciliğinin kimi anlayışlarında insan varlığının ancak eril ve dişil unsurların bir-birlerini tamamlamaları halinde bütünlük kazanabileceğine ve ancak bu sayede mükemmeli-yet istikametindeki yolun başı-na gelebilme hakkını

edinebile-ceğine11 _{ilişkin görüşlerin yukarıdaki beklentilerle}

koşut-luk taşıdığını dikkatlerden uzak tutmamak gerekir. Bir toplumsal kurum olarak Musevî din disiplininin en yoğun olarak yaşama geçirildiği ve bu şekilde Musevî kimliğinin oluşturulup biçimlendirildiği ilk ve en önem-li ortam olması nedeniyle Musevîönem-likte aileye kutsal bir ni-telik atfedilmiştir.

Musevîliğin temel ilâhî metni Tora/Tevrat; özellikle “Vayikra/Levililer” bölümünde12 _{aile birliğinin kurulması}

aşamasında nelere özen gösterilmesi gerektiği, bu konu-daki yasaklamalar ve sınırlamalar ile uygulanacak esasla-ra ilişkin son derece açık ve net ilâhî buyruklar getirmiş bulunmaktadır.

Bir yönüyle Tora/Tevrat’ın yorumu, bir yönüyle de Musevî dinsel hukuk sisteminin temel metni niteliğin-deki, Musevîlerin “Tora ŞeBealPe/Sözel Tevrat” olarak ta-nımladıkları Mişna-Talmud külliyatı; “Naşim/Kadınlar”, “Ki-duşin/İzdivaç Rızası”, “Nisuin/Evlilik”, “Giruşin/Boşanma”, “Ketubot/Evlilik Belgeleri”, “Gittin/Boşanma İlamı”, “Nida/ Hayız”, “Taharat Hamişpaha/Aile Safiyeti” gibi değişik bö-lümlerinde aileye ilişkin konularda önemli karar ve içti-hatlara yer vermiş bulunmakta ve bütün bu hususlar

“Şul-han Aruh”13 _{bütünü içindeki “Even Haezer” bölümünde}

derlenmektedir.

Buna ek olarak kimi özel koşulların ve oluşan kimi istisnaî durumların gerektirdiği hallerde İbranca’da kı-saca “Şut” olarak da tanımlanan “Şeelot Utşuvot/Sorular Cevaplar” yoluna başvurularak, hangi coğrafyada olursa olsun dönemin din bilginlerine yazılı müracaatla bir tür “mukteza tayini” talebinde bulunulup buna göre hareket edildiği sıkça rastlanan durumlardır ve birçok konuda ol-duğu gibi aileye ilişkin konularda da bu türden günümüz-de günümüz-de birer içtihat olarak kabul gören oldukça geniş bir yazılı külliyat oluşturulmuştur.

Musevîlikte Ailenin Kuruluşu

İzdivaç “Nisuin” adı verilen evlilik töreni ve eşzaman-sal olarak erkeğin eşine “Ketuba” denen nikâh belgesini

imzalayarak vermesiyle başlar. Kimi olumsuz gelişmeleri ve sı-kıntıları önleme amacıyla bir-çok Musevî cemaatinde “Kidu-şin” işlemi “Nisuin” töreninin he-men öncesinde uygulanır.

“Nisuin” en az on ergin Musevî erkek huzurunda olma-sı gereken, evliliği bereketlendirme amaçlı yedi duanın okunması, gelinle damadın huzurlu bir ev ortamını sim-geleyen bir “Hupa/Sayvan” altına alınması ve bu mutlu olay vesilesiyle bir kadeh şarap eşliğinde tanrısal iradeye şükredilmesiyle geçekleştirilen bir dinî törendir. Bu tören çiftin isteğine veya mensup oldukları cemaatin gelenek-lerine göre sinagogda, evde, herhangi bir salonda veya açık havada gerçekleştirilebilir. Türk Musevî toplumunda gelenek bu törenin sinagogda gerçekleştirilmesi şeklin-dedir.

“Nisuin” töreninin hemen öncesinde damadın ladığı, töreni yöneten din bilgini ile iki salih tanığın imza-larıyla onayladıkları ve gelin tarafından en yakın akraba-ya teslim edilen “Ketuba”, bir yönüyle bu izdivacın İbran-cada kısaca “Behok Kadamoy/Moşe ve İsrailoğulları Dini gereğince Hupa ve Kiduşin Yoluyla” yani dinsel kural, ko-şul ve geleneklere uygun bir biçimde gerçekleştirildiğine kanıt olurken, bir başka yönüyle de temelde erkek ege-men kültürlü bir toplumda ailenin kadın üyesinin hakları-nı güvence altına alan bir belgedir. Bu belgeyle koca her türlü vecibelerini yerine getireceğini ve eşi yaşadığı süre içinde ikinci bir eşle izdivaç birliği kurmayacağını da ta-ahhüt eder.

Çok Eşlilik/Tek Eşlilik

Antik Musevî hukuku Musevî erkeğine birden fazla kadınla evlenme imkânı tanıyor olsa da bu durumun kadın açısından hemen her devir ve coğrafyada algılanan duy-gusal ve sosyal sakıncaları bilginleri meşgul etmiş; nihayet Mainz’li “Haham/Bilgin” Rabenu Gerşom (960-1028) ilan et-tiği bir “Takana/Düzenleme” ile evli Musevî erkeğine karı-sı ölmeden evlenmesini ve karıkarı-sının rızakarı-sı olmadığı takdir-de onu boşamasını yasaklamış, dönem din ulularının bas-kın çoğunluğunun mutabakat ve onayını kazanan bu “Ta-kana/Düzenleme”ye aykırı davrananlara yönelik “Herem/ Toplumdan Dışlama” yaptırımıyla desteklenmiştir. Bu dü-zenleme “Ketuba”da bu hususta herhangi bir taahhüt bu-lunmasa dahi günümüzde de geçerli bulunmaktadır. Musevî dini kuralları ailenin insicamı,

ahengi ve sürdürülmesi adına ailenin her ferdine sorumluluk yüklemekte ve bunu temelde kutsal metinlere dayandırmakta olduğundan, bu alandaki gelenekler de bu

ŞUBA

T 2011

ŞUBA

T 2011

Ailede Bireylerin Rolleri

Hem kurallar açısından hem de günümüze kadar ulaşan gelenekler açısından Musevî ailenin reisi evin er-keğidir ve aile reisinin adıyla anılır. Ailesinin geçimi, iaşesi, barınması, giydirilmesi erkeğin sorumluluğundadır. Aile reisi eşini hemen her fırsatta övme ve imkânları nispetin-de eşine takı ve süs eşyaları da hediye etme durumunda-dır. Antik Musevî hukuku ailede babanın tüm aileyi ilzam edeceğini belirtir. Buna göre; örneğin ailenin hangi ülke-de, hangi kentte yaşayacağı, evlenme yaşına gelen kızı-nın kiminle evleneceği gibi önemli hususlar babakızı-nın ka-rarına bağlıdır. Ailenin mülklerinin, maddî varlıklarının, özetle tüm yararlarının yönetilmesi de yine evin reisi er-keğe düşen bir görevdir.

Bir başka yönüyle Musevî aile yapısında evin reisi, ön-celikle ergin yaşa gelmiş oğullarının olmak üzere, evlatla-rının ilâhî buyrukları öğrenmesinden, onların Tora/Tevrat tetkikleri yapabilecek şekilde eğitilmesinden, Musevî ah-lakına göre yetişmelerinden ve Musevî kültürünün son-raki nesillere doğru ve aslına uygun biçimde

aktarılma-sından14_{, sözünde durma, vaatlerini yerine getirme}

konu-sunda evlatlarına iyi örnek olmaktan ve mutlak surette oğullarına bir meslek veya bir zanaat edindirmekten

so-rumludur.15 _{Gerektiğinde tedip etme adına cezalandırma}

yoluna da tevessül edebilecektir ama bu konuda acıma-sız davranma hakkı yoktur. Ancak baba evlatları arasında açıkça tercih belirtecek tutumlara girmemelidir.

Evin kadını erkeğin birinci derecedeki yardımcısı olarak öncelikle eşinin huzurunu temin etmekle yüküm-lü olup, kocasına itaatkâr bir tutum içinde evin iç işlerini yönetmekten sorumludur. Çocukları küçük yaştayken

ba-kımlarını ifa etmesi, onlara dine uygun yaşam pratiklerin-de yol gösterici ve örnek olması, özellikle kızlarının iff

et-li yetişmelerine özen göstermesi16 _{gerekir. Musevî}

kültü-ründe kadının eşini saydığı ve memnun ettiği oranda ai-lenin bereketinin artacağını, bu bereketin nihaî aşamada kendisine de yansıyacağını bildiren öğüt nitelikli metin-ler vardır.

Ailedeki çocuklar anne ve babalarına olduğu kadar onların ebeveynlerine de âzami saygıyı gösterme, büyük-lerine itaat etme, aile içindeki küçük çocuklara göz kulak olma ve ebeveynlerinin öğreti ve talimatları doğrultusun-da yaşam sürme durumundoğrultusun-dadırlar.

Görüldüğü gibi; Musevî dini kuralları ailenin insica-mı, ahengi ve sürdürülmesi adına ailenin her ferdine so-rumluluk yüklemekte ve bunu temelde kutsal metinlere dayandırmakta olduğundan, bu alandaki gelenekler de bu çerçevede oluşmuştur. 1 Hz. Musa. 2 Tekvin/Yaratılış 5: 3-32. 3 Hz. İbrahim. 4 Hz. İshak. 5 Yaratılış/Tekvin 24:2-9. 6 Yaratılış/Tekvin 24: 57-58. 7 Yaratılış/Tekvin 27: 5-17. 8 Yaratılış/Tekvin 46: 8-17. 9 Yaratılış/Tekvin 1: 28.

10 Musa İbn Meymun - More Nevuhim/Şaşkınların Klavuzu. 11 Sefer Hovot Halevavot - Bahya İbn Pakuda Endülüs . 12 Levililer 18:6-30.

13 Haham Yosf Karo’nun (Toledo 1488-Safed 1575) derlemeleri. 14 Tensiye/Yasanın Tekrarı 6:7 11:19 .

15 Tosafta Kiduşin 81:11. 16 Levililer 19:29.

D İ P N O T L A R

Bana okuduğum kitapların

en güzelinin hangisi

olduğunu sorarsanız

söyleyeyim: Annem'dir.

Abrabam Lincoln

T 2011 T 2011

Hiç kuşkusuz dünyamızın hızlı ilerleyişi içinde, in-sanı insan yapan birçok değer sürekli darbe alıp durmak-tadır. Bu, esasında insanın yaratılmış tabiatı ile kendi ya-rattığı tabiatı arasındaki uyum probleminden kaynaklan-maktadır. Ve ne yazık ki, bu darbe alan değerlerin başın-da aile gelmektedir. Oysa bugün asrımızın aklı başınbaşın-da her bir ferdinin rahatlıkla görebileceği ve ifade edebile-ceği gibi aile toplumun temeli, çekirdeğidir. Onun sağlam ve sağlıklı oluşu toplumların sağlam ve sağlıklı olması de-mektir. Onun dağılması, ötelenmesi ise kişileri doğrudan kendi benlikleriyle başbaşa bırakmakta ve dolayısıyla ki-şinin sadece kendi çıkarı için alma arzusu içinde kalması-na ve “Sevgi ve İhsan olan” O Yüceler Yücesi’nin sûreti ola-bilme ayrıcalığından da en azından mânen uzaklaşması-na sebep olmaktadır. İşte bu nedenle Yüceler Yücesi’nin o ilâhî “mâna yolu” üzerinde yerlerini alan semavî dinler-de toplumun en çekirdinler-dek temeli olan aileye, ailenin mey-dana gelişine ve gelişimine kadar olan bütün evrelerine büyük bir hassasiyetle yaklaşmışlar ve bu ilâhî müessese-nin en temel değerlerden olduğunu, kaybedilmesimüessese-nin in-sanlık âlemi için büyük sıkıntılar doğuracağını vurgulayıp durmuşlardır. Ve elbette Hıristiyan inancı, yani Hz. İsa’nın yolu olan Mesih inancı da evlilik ve aileye çok büyük bir önem vermektedir.

Kutsal Yazılar ve Evlilik

Mesih inancının genel bakış açısına göre evlilik, ka-dın ve erkeğin çok özel birlikteliği ve tamamlayıcı ilişki-sidir. Hatta bu özel birliktelik Hz. İsa ile kilisesi arasında-ki irtibatı izah için bir örnek olarak dahi kullanılmakta-dır. Kendisine tâbi olanlara kendisini tamamen adayan Hz. İsa, kutsal yazılarda mecazen bir damada, kilisesi de bir geline benzetilmektedir1_{. Bu özel birliktelik, yani}

“ev-lilik” ve dolayısıyla aileyi meydana getirme aşaması, san-ki Yaratan’ın yaratılmışla

buluştu-ğu o çok özel duruma misal teş-kil etmektedir. Yani kısacası “evli-lik” âdeta ilâhî mânada manevî bir-likteliklerin yeryüzündeki ifşâsı gi-bidir. Bu sebeple Mesihî bakış açı-sında evlilik bir sırdır, mukaddes-tir, hususîdir ve belli zarurî haller dı-şında insanlık için bir olmazsa ol-mazdır. Kitab-ı Mukaddes’in girişin-de insanın Yaratan’ın suretingirişin-de

“er-kek ve kadın” olarak yaratıldığı ifade edilmektedir2_.

Arka-sından esaslı hayat mesuliyetine çağrılma durumlarında da öncelikle birleşmeleri ve bir bütün oluşturmalarının is-tendiği görülmektedir. Burada çekirdek ailenin insanı in-san yapan unsurların başında yer aldığı, hemen yaratılma işlevinin ardından çekirdek ailenin oluşturulmuş olmasın-dan görülebilmektedir. Zaten bu öneminden ötürü de bu ilâhî yönlendiriş kutsal metinlerin girişinde yer almakta-dır; “Bunun için insan anasını ve babasını bırakacak, karısı

ile birleşecek ve bir beden olacaklardır”3_.

Demek ki, daha yaratılış anından itibaren kutsal ya-zıların ifadesine göre aile, Yaratan’ın bir takdiri, hatta baş-langıç itibariyle bir olmazsa olmazı olarak karşımıza çık-maktadır. Oysa medenî toplumlar içinde gün geçtikçe in-sanlar hayatın akış hızı içerisinde kendilerini çokluk içinde tekliğe yani bir mânada yalnızlığa itmektedirler. İnancımı-zın bakış açısına göre daha başlangıçtan itibaren ne insa-nın yalnız olması ne de bir toplumun Yaratan’ın vahyin-den uzak kalması olumlu olarak kabul edilmektedir. Za-ten bu tarz bir yalnızlığın getirdiği gerek kişisel bunalım-lar, gerek toplumsal bunalımlar da ortadadır. Yine inan-cımıza göre, Yaratan’ın Ruhu’nun yüreklerde işlemesi ve Mesih’inin kişilere “kişinin kendi benliği için alma arzusu” yani günahlı durumlarına bir kurtuluş sunusu olarak gön-derilmesi de zaten böylesi bunalımlara ilâhî bir çare olsun diyedir. Bir başka deyişle Yaratan’ın ışığını insanına doğ-rudan sunma arzusu insanını kendi başına kalmasından ve toplumlarını yönsüzlükten kurtarmak içindir. Çünkü manevî hazlar bütünü olan Yaratan’ın ışığının kesilmesi demek, kişisel ve toplumsal depresyona girmek demektir. Bu nedenle bu ışık hiç kesilmemelidir. Kesilmemesi için de kişilerin, hatta toplumların kendi başlarına kalmama-ları gerekmektedir. Kutsal yazılarda “karanlığın ve

şekilsiz-liğin yani kaosun ıslahı ışıkla olduğu”4 _{gibi insanın da}

yal-nızlığı içinde kalmayıp diğer parça-sı ile birleşmesi ıslahı getiren bir du-rumdur. Yani insanın erkek ve kadın olarak birleşerek sağlıklı bir toplu-ma başlangıç oluşturtoplu-ması bir yaratı-lış düzenini yerine getirmesidir. Bu tam Yaratan sureti olarak yaratılmış olan insanın ifşâsıdır. Dolayısıya bu önemli durum Kitab-ı Mukaddes’te şu cümlelerde açıkça kendini gös-termektedir: “Ve Allah insanı kendi

Semavî dinler toplumun çekirdek temeli olan aileye, ailenin meydana

gelişine ve gelişimine kadar olan bütün evrelerine büyük bir hassasiyetle yaklaşmışlar ve bu ilâhî

müessesenin en temel değerlerden olduğunu, kaybedilmesinin insanlık âlemi için büyük sıkıntılar

doğuracağını vurgulayıp durmuşlardır.

Turgay ÜÇAL

MESİH İNANCINDA

ŞUBA

T 2011

ŞUBA

T 2011

aileye sirayet etmekte ve dolayısı ile buradan da çocuk-lar vasıtasıyla topluma akmaktadır. Sevgi sadece sevme, hoşlanma eyleminden ibaret değil, bilakis sevgi karşılık-sız verme, koruma ve bütünlük gibi çok önemli kavramla-rı içeren geniş bir kelimedir. İhsan da zaten bütün bu üst kavramların pratikte takdimidir. Yani yuva bütün bu muh-teşem ilâhî vasıfları bağrında barındırmaktadır.

b) Aile bir okuldur: Çünkü dünyaya gelen her bir

fert esasında ilk eğitimini anne ve babasından, hatta kar-deşlerinden almaktadır. Saygı, sevgi, koruma, karşılıksız verme, bir olma gibi kavramlar hep bu küçük nüvede öğ-renilmektedir. “Çocuğu tutması gereken yola göre yetiştir,

yaşlandığında o yoldan ayrılmaz”9 _{vecizesi bunu çok}

gü-zel ifade etmektedir.

c) Aile kutsal bir yerdir: Çünkü insanı insan kılan ve

Yaratan suretine taşıyan bütün ilâhî temel edinimler aile içinde edinilmektedir. O zaman ilâhî vahyin en samimi bi-çimde irdelendiği hayat ve edinildiği ortam da, dolayısı ile kutsal bir mekân olmuş olacaktır. Kelâm’ın çok iyi bili-nen şu sözleri de bunu açıkça ortaya koymaktadır. “Ve

bu-gün sana emretmekte olduğum bu sözler senin yüreğinde olacaklar, ve onları evlatlarının zihnine iyice koyacaksın ve evinde oturduğun, yolda yürüdüğün, yattığın ve kalktığın zaman bunlar hakkında konuşacaksın”10_.

d) Aile başkaları için sığınaktır. “Kendi yakınları-na, özellikle de ev halkına bakmayan kişi imanı inkâr et-miş, imansızlardan beter olmuştur”11 _şeklindeki

ifadeler-de görüldüğü gibi samimi mânada Hz. İsa’ya tâbi bir ina-nanın en yakınlardan başlamak kaydı ile insanlara sıcacık bir sevgi ve ihsan kaynağı olması imanının temel pratikle-rindendir. Elbette bu kaynak bütün

sözlerimizle belirtmeye çalıştığımız gibi, Yaratan’ın ışığının yüreklerde dolayısı ile ailenin temelinde olma-sı kaydıyla vardır. Yani ancak sami-mi bir iman ve kararlı bir iman ha-yatı ile bu değerler inanan kişi ve ai-lelerde kendisini açıkça gösterecek-tir. İsmen bir inanca sahip

olduğu-nu söylemek, elbette bu ilâhî vahyin temelindeki dünyayı ve insanı ıslah edip insan-ı kâmil seviyesinde bir insan ya-pacak değerleri yaşamak ve bu değerlerin o bereket dolu neticelerini ifşa edebilmek demek değildir. Ve her şeyde olduğu gibi samimiyetle Yaratan vahyine sarılmak ilâhî değerleri her çağa temel oluşturmak insanı kendi yaratıl-dığı o müstesna mevkiinde yaşamak ve yaşatmak olacak-tır. Aksi takdirde bu değerlerin terki ya da tahribinde yine en büyük kaybeden insandan başkası değildir.

D İ P N O T L A R

suretinde yarattı, onu Allah’ın suretinde yarattı; onları erkek ve dişi olarak yarattı5_{, Adamın yalnız olması iyi değildir}6_.

Bu-nun için insan anasını ve babasını bırakacak, ve karısı ile bir-likte olacaktır ve bir beden olacaklardır7_{." Bu ifadelerin}

ışı-ğında o zaman inanca göre aile olma yolu da aşamaları ile bize tarif edilmektedir:

a) Ayrılma: Kelâmın ifadeleri doğrultusunda evliliğe

birinci basamak ayrılma işlevidir. Bu durum, bir hücreden yeni bir hücrenin oluşup kendi işlevine başlaması gibidir. Bunun için bir ayrılma ve sonra bir birleşme olması gerek-mektedir. Bu sağlıklı bir sorumluluk bağımsızlığı halidir.

b) Birleşme: Bu olguda bütünlük vardır. İki kişi bir

beden olarak kendi başına yeter-li bir çekirdek oluşturabilecek bir olgunluğa erişmişlerdir. Bu ayrıl-ma artık anne ve babalardan bek-lenti içinde olunmaksızın birbirine bağlanmış kadın ve erkeğin kendi manevî ve maddî kaynaklarını oluş-turarak yepyeni bir yaşama adım at-maları şeklindedir.

c) Tek beden olma: Ve bu

ay-rılma ve birleşmede artık Mesih

ve kilisesinin bir beden oluş-turmaya örnek olarak göste-rilmesinden de anlaşılacağı gibi; erkek ve kadın, bu iki ki-şinin Yaratan suretinde insan olarak, yine Yaratan buyru-ğu doğrultusunda birliktelik-leri tam mânasıyla bir beden oluşturma durumunda görül-mektedir. Burada duygusal ve fiziksel birliktelik vardır. Bura-da karşılıklı farklı sorumluluk-lar taşımakla birlikte karşılık-lı sevgi ve saygı içinde insanı oluşturma eşitliği vardır. Kısa-cası Mesih inancında da eşit-lik, seküler bir eşitlik algısın-dan ziyade farklı rolleri birbiri-ni tamamlama koşulunda üst-lenmek şeklinde algılanmaktadır ve Hz. İsa şöyle buyur-maktadır: “Başlangıçta yaratan onları erkek ve dişi

yarattı-ğını, ve ‘bunun için insan babasını ve anasını bırakacak ve karısı ile birleşecektir; ve ikisi bir beden olacaktır’ dediğini okumadınız mı? Şöyle ki, onlar artık iki değil, fakat bir be-dendirler. İmdi Allah’ın birleştirdiğini insan ayırmasın”8_..

Yukarıda dediğimiz gibi bu ayrılma ve birleşme sonra-sında bir beden olma algısı aynı zamanda hayat boyu bir-likteliği de beraberinde getirmekte ve bir mânada Mesih inancının toplumun o en temel oluşturucu değerine daha başlangıcından itibaren bakış açısını özetlemektedir.

Kutsal Yazılar ve Aile

O zaman bütün bu değin-diğimiz konular ışığında Kitab-ı Mukaddes’e göre ailede iki temel unsur vardır diyebiliriz. Bu unsurlar kan bağı ve birlikteliktir. Bu iki un-sur üzerinde yükselen aile yine ilâhî vahye göre aynı zamanda bir yuva, bir okul, bir kutsal mekân ve bir sı-ğınma yeridir.

a) Aile bir yuvadır: Çünkü

Yaratan’ın Sevgi ve İhsan vasfı, ev-lilik birlikteliği ile bütünleşmekte,

1 Efesliler 5:23-33. 2 Tekvin 1:27. 3 Tekvin 2:24. 4 Tekvin 1:2-19. 5 Tekvin 1:27. 6 Tekvin 2:18 7 Tekvin 2;24. 8 Matta 19:4-6. 9 Süleymanın Meselleri 22:6. 10 Tesniye 6:6-7. 11 1.Timoteus 5:8.

Medenî toplumlar içinde gün geçtikçe insanlar hayatın akış hızı içerisinde kendilerini çokluk içinde tekliğe yani bir mânada yalnızlığa itmektedirler. İnancımız bakış açısına göre daha başlangıçtan itibaren ne “insanın yalnız

olması” ne de “bir toplumun Yaratan’ın vahyinden uzak kalması” olumlu olarak

kabul edilmektedir. İsmen bir inanca sahip olduğunu

söylemek, elbette bu ilâhî vahiy temellerindeki dünyayı ve insanı ıslah edip insan-ı kâmil seviyesinde bir insan

yapacak değerleri yaşamak ve bu değerlerin o bereket dolu neticelerini ifşa edebilmek demek değildir. Ve her şeyde olduğu gibi samimiyetle Yaratan

vahyine sarılmak ve ilâhî değerleri her çağa temel oluşturmak insanı kendi

yaratıldığı o müstesna mevkiinde yaşamak ve yaşatmak olacaktır.