Türk vatandaşlarının Avrupa’ya olan göçleri, geliş- mekte olan Batı Avrupa ülkelerinin iş gücü ihtiyacını kar- şılamak üzere 1960’lı yıllarda başlamıştır. Türkiye ile Al- manya arasında 1961’de, Avusturya, Belçika ve Hollanda ile 1964’te, Fransa ile 1965’te ve Avustralya ile 1967’de iş gücü anlaşmaları imzalanmıştır. Bu anlaşmaların sağla- dığı imkânlarla özellikle kırsal kesimden bu ülkelere bü- yük bir göç gerçekleşmiştir. Kırsal kesimden Batı Avrupa ülkelerine misafir işçi statüsünde giden vatandaşlarımı-
zın hedefl eri başlangıçta Türkiye’ye döndükleri zaman iş kurabilecek, tarım yapabilmek için tarla satın alabile- cek veya arsası üzerine bina kurabilecek kadar sermaye biriktirmekti. Kendilerini bu ülkelerde kalıcı görmüyor, Türkiye’ye dönmek için uygun zamanı bekliyorlardı.
1970’lerde Batı Avrupa ülkeleri işçi alımlarını dur- durduktan sonra bu göç Kuzey Afrika, Orta Doğu ve Kör- fez ülkelerine yönelmiştir. Özellikle Türk müteahhitleri- nin buralarda yaptıkları altyapı projelerinde çalışmak için
ŞUBA
T 2011
ŞUBA
T 2011
lemleri bulunmaktadır. Ya kendi kül- türünü ve dilini unutarak asimile ol- makta ya da egemen grubun diline ve değerlerine yabancı kalarak ve o kültüre uyum sağlayamayarak getto- laşmaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti gurbetçilerin kendi dillerini ve de- ğerlerini koruyarak bulundukları ül- kelere uyum sağlamaları için gerek-
li hizmetleri vermeye çalışmaktadır. Birçok ülkede Türk- çe eğitim veren okullar açılmıştır. Bu okulların temel ama- cı gurbetçilerin ana dillerini muhafaza etmelerini sağla- maktır. Yine yabancı ülkelere din görevlileri gönderilmek- tedir. Buradaki amaç ise uzaktaki yakınlarımızın değerle- rini muhafaza etmelerine yardımcı olmaktır.
2009 yılı verileri, 1264 öğretmenin, 1074 din görev- lisinin yurtdışına gönderildiğini ve 3900 Türk derneğinin bulunduğunu göstermektedir.
Bulunduğu ülkeye entegre olamamış gurbetçilerin karşılaştıkları temel sorunlardan birisi de işsizliktir. Ge- rekli eğitimi alamamış, egemen toplumun dilini konuşma yeterliliğine sahip olmayan gurbetçiler, kendilerine yapı- lan ayrımcılığın da tesiriyle iş bulmakta zorlanmaktadırlar. İşsizlik hem onların içinde bulundukları ülkelerde saygın bireyler olarak yaşamlarını zorlaştırmakta hem de aile içi sorunların ortaya çıkmasına sebebiyet vermektedir.
Entegrasyonun gerçekleşebilmesi için katkı sunma- sı gereken iki önemli aktör de yabancı ülke devletleri ve toplumlarıdır. Yabancı devletlerin gurbetçilerin kendi kültür ve dillerini muhafaza ederek topluma uyum sağla- maları için gerekli düzenlemeleri yapmaları önemlidir. Ne yazık ki son zamanlarda özellikle Almanya ve Fransa gibi ülkelerde gurbetçilerin asimile edilme-
sine yönelik düzenlemeler yapılmakta- dır. Roger Brubaker’ın ifade ettiği gibi bu düzenlemeler eski sıkı asimile dü- zenlemelerine benzemese bile uyumu
hedef alan düzenlemeler de değildir.2
Gurbetçilerin bulundukları ülke- lere uyum sağlayabilmelerinde, içinde bulundukları toplumun onlara göste- receği tolerans ve hoşgörü de önemli- dir. Vatandaşlarımızın kendine ait de-
ğerleri ve kültürleri o ülke için zen- ginliktir. Yabancı ülke toplumları bu- nun bilincinde olarak gerekli hoş- görüyü gösterebilirlerse gurbetçile- rin zihinlerinde kurdukları bariyerler çok çabuk yıkılabilecektir. Hoşgörü- nün yerini yabancı düşmanlığına bı- rakması vatandaşlarımızın bulun- dukları ülkelere uyumlarını zorlaştır- maktadır. Son zamanlarda özellikle Batı Avrupa ülkelerinde yabancı düşmanlığı artmaktadır. Bu durum hem vatandaşlarımızın uyumunu zorlaştırmak- ta hem de onların ontolojik güvenlik sorunlarına yol aça- bilmektedir.
Asimilasyon Kıskacı
Asimilasyondan bir grubun, kendisini farklı kılan aslî kültürünü, dilini ve değerlerini terk ederek egemen gru- ba benzemesini anlıyoruz. Yabancı ülke okullarında eği- tim alan, kendisine bu ülkelerin kültürel değerleri dikte edilen gurbetçiler asimilasyonla karşı karşıya kalmakta- dırlar. Yabancı ülke devletlerinin asimilasyon politikaları da zorunlu asimilasyona sebep olmaktadır. Son zaman- larda Almanya ve Fransa gibi ülkelerde asimilasyonist söylem ve politikaların geri dönmesi gurbetçiler için yeni bir problem olarak ortaya çıkmaktadır.
Brubaker’a göre Fransa’da kamusal alanda asimilas- yonist söylemler geri gelmekte, farklılıkların bir arada ya- şama söylemleri ya geri planda kalmakta ya da itibarsız- laşmaktadır. Almanya’da ise kamu politikaları gurbetçile- rin asimile edilmesine yönelik olarak değişiklikler arz et- mektedir. Almanya hükümeti vatandaşlığa kabul kriter- lerini liberalleştirerek daha fazla gurbetçinin vatandaş ol- masını sağlamıştır. Bu politika değişik- liği bir anlayış değişikliğinin sonucu- dur. 1990’lara kadar gurbetçiler fark- lı fakat eşit olarak değerlendirilirken, 1990’lardan sonra farklılıkların orta- dan kalkması için gerekli düzenleme- lere gidilmektedir.3
Yabancı ülkelerdeki Türk okulları, dernekleri ve camileri değerlerimizi ve dilimizi diri tutmaya çalışsalar da tüm bu çabalar bazı ikinci ve üçüncü nesil
İkinci ve üçüncü nesil gurbetçiler arasında hem kendi kültürünü muhafaza edip hem de bulundukları
ülkelerde saygın bireyler olan birçok vatandaşımız bulunmaktadır. Birçok vatandaşımız milletvekilliği, doktorluk
ve avukatlık gibi saygın mesleklere sahip olmaya başlamışlardır.
gurbetçileri asimile olmaktan kurtar- maya yetmemektedir. Yabancı ülke- lerde yaşayan vatandaşlarımız, çocuk- larının asimile olmaması için ya grup içi damat veya gelin bulmakta ya da Türkiye’den ithal damat veya gelin ge- tirmekteler. İthal damat veya gelin- ler uyum konusunda ailelere sorun çı- kartsalar da asimilasyona direnç gös- termektedirler.
Kırsal kesimden gelen ve kısa zamanda belli bir mik- tar parayı biriktirmek isteyen gurbetçiler gece gündüz ça- lışmaktadır. Bu kadar çok çalışmanın bir neticesi olarak çocuklarıyla yeterince ilgilenememektedirler. Ebeveynle- rin eğitim seviyelerinin düşük olması da eklenince çocuk- larıyla gerektiği şekilde ilgilenemeyen, onların ihtiyaçları- na ilgisiz kalan ebeveynler çocuklarını sokaklara kaptıra- bilmektedirler. İlgiden yoksun bu gençler ya uyuşturucu bağımlısı olmakta ya da sokak çetelerinin kurbanları hali- ne gelmektedirler.
Tüm bu olumsuzluklara rağmen, hem vatandaşları- mızın kendi dil ve değerlerini korumada gösterdikleri du- yarlılık hem de devletimizin çabaları sonucunda Batı Av- rupa ülkelerindeki gurbetçilerimiz diğer milletlere oran- la değerlerini ve dillerini daha fazla muhafaza etmekte- dirler.4
İslâm fobisi
Amerika’ya yönelik 11 Eylül saldırıları, medyanın İslâm'ı terörizm ile eşitlemesi ve yanlı propagandaların bir sonucu olarak Batı ülkelerinde müslümanlara ve İslâm'a karşı olumsuz önyargılar artmıştır.5 Basitçe "İslâm korku-
su ve nefreti" olarak tarif edebileceğimiz bu sosyal vakı- anın kökleri çok derinlerdedir. Bir insanın sırf Müslüman olması sebebiyle ayrımcılığa uğraması veya manevi ve fi- ziki saldırılara maruz kalması İslâm fobisinin hayattaki iz- düşümüdür. Oryantalist söylemin oluşturduğu zemin- de esensiyalist yaklaşımın bir sonucu olan İslâm korkusu ve nefreti son yıllara kadar ırkçılık ve yabancı düşmanlığı analizleri arasında kaybolmasına rağmen, İslâmî sembol- lere gösterilen düşmanlık İslâm fobisinin ayrı bir kategori olarak incelenmesini gerekli kılmaktadır.
Vatandaşlarımızın çoğunluğunun Müslüman olma- sı sebebiyle Batı ülkelerinde ortaya çıkan ve yaygınlaşma
eğilimi gösteren İslâm fobisi gurbetçi- lerin bulundukları ülkelere uyum sü- reçlerini aksatmakta ve onları toplum- dan izole etmektedir. Yabancı düş- manlığı ile birleşen İslâm fobisi gur- betçiler için önemli bir güvenlik soru- nu oluşturmaktadır. Islâmî sembollere gösterilen saygısızlık ve bunları kulla- nan gurbetçilerin maruz kaldıkları ay- rımcılık ve saldırılar gurbetçiler için en önemli sorunların başında yer almaktadır. İsviçre’deki mi- nare yasağı oylaması ve kabul edilmesi İslâm fobisinin Batı toplumlarındaki etkisinin en açık göstergesidir
Sonuç
Tüm saydığımız problemlere karşın uzakta yaşayan yakınlarımız bulundukları ülkelerde önemli kazanımlar elde etmişlerdir. İkinci ve üçüncü nesil gurbetçiler ara- sında hem kendi kültürünü muhafaza edip hem de bu- lundukları ülkelerde saygın bireyler olan birçok vatan- daşımız bulunmaktadır. Birçok vatandaşımız milletvekil- liği, doktorluk ve avukatlık gibi saygın mesleklere sahip olmaya başlamışlardır. İşçi statüsünde giden vatandaşla- rımızın çocukları ekonomik olarak orta ve orta üst sınıfa yükselmektedirler. Entegrasyon ve kimlik problemlerini aşmış, asimilasyon kıskacından kurtulmuş ve İslâm fobi- si gibi günümüz toplumsal hastalıklarına karşı gerekli ön- lemlerini almış gurbetçilerimiz için gelecek daha parlak olacaktır.
1 David Laitin, Identity in Formation, Cornell University Press, 1998, 16. 2 Roger Brubaker, “The Return of Assimilation? Changing Perspectives on Im-
migration and Its Sequels in France, Germany, and the United States,” Ethnic & Racial Studies, Jul2001, Vol. 24 Issue 4, 536.
3 Roger Brubaker, “The Return of Assimilation? Changing Perspectives on Im- migration and Its Sequels in France, Germany, and the United States,” Ethnic & Racial Studies, Jul2001, Vol. 24 Issue 4, 536-538.
4 Evelyn Ersanilli, “The Cultural Integration of Turkish Immigrants in Germany, France and Netherlands: A Controlled Comparison,” Conference Papers -- American Sociological Association, 2007 Annual Meeting.
5 Junaid Rana, “The Story of Islamophobia,” Souls: A Critical Journal of Black Politics, Culture & Society, Apr-Jun2007, Vol. 9 Issue 2, p148-161\.
İslâmî sembollere gösterilen saygı- sızlık ve bunları kullanan gurbetçi- lerin maruz kaldıkları ayrımcılık ve saldırılar gurbetçiler için en önem- li sorunların başında yer almakta- dır. İsviçre’deki minare yasağı oyla-
ması ve kabul edilmesi İslâm fobi- sinin Batı toplumlarındaki etkisinin
en açık göstergesidir.
D İ P N O T L A R
Yabancı devletlerin gurbetçilerin kendi kültür ve dillerini muhafaza ederek topluma uyum sağlamaları
için gerekli düzenlemeleri yapmaları önemlidir. Ne yazık ki son zamanlarda özellikle Almanya
ve Fransa gibi ülkelerde gurbetçilerin asimile edilmesine
yönelik düzenlemeler yapılmaktadır.