T.C.
KOCAELĐ ÜNĐVERSĐTESĐ * SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
BĐR ĐHRACAT FĐNANSMAN YÖNTEMĐ OLARAK
FAKTORĐNG: DÜNYA VE TÜRKĐYE UYGULAMASI
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ
DERYA TOSUN
ANABĐLĐM DALI : ĐKTĐSAT
PROGRAMI : ĐKTĐSADĐ GELĐŞME VE
ULUSLARARASI ĐKTĐSAT
T.C.
KOCAELĐ ÜNĐVERSĐTESĐ * SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
BĐR ĐHRACAT FĐNANSMAN YÖNTEMĐ OLARAK
FAKTORĐNG: DÜNYA VE TÜRKĐYE UYGULAMASI
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ
DERYA TOSUN
ANABĐLĐM DALI : ĐKTĐSAT
PROGRAMI : ĐKTĐSADĐ GELĐŞME VE
ULUSLARARASI ĐKTĐSAT
DANIŞMAN: PROF. DR. MEHMET DUMAN
T.C.
KOCAELĐ ÜNĐVERSĐTESĐ * SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
BĐR ĐHRACAT FĐNANSMAN YÖNTEMĐ OLARAK FAKTORĐNG: DÜNYA VE TÜRKĐYE UYGULAMASI
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ
Tezi Hazırlayan: Derya TOSUN
Tezin Kabul Edildiği Enstitü Yönetim Kurulu Karar ve No: 04.07.2007 - 2007/18
Prof. Dr. Mehmet Doç. Dr. Yusuf Yrd. Doç. Dr. Figen DUMAN BAYRAKTUTAN BÜYÜKAKIN
ĐÇĐNDEKĐLER ĐÇĐNDEKĐLER………..….I ÖZET……….IV ABSTRACT………..…..V KISALTMALAR….………...VII TABLOLAR LĐSTESĐ………..………....VIII GĐRĐŞ………...1 BĐRĐNCĐ BÖLÜM FAKTORĐNG TEORĐSĐ 1.1. FAKTORĐNG KAVRAMI……….………..……..……4 1.2. FAKTORĐNG’ĐN FONKSĐYONLARI……….……....8 1.3. FAKTORĐNG’ĐN ĐŞLEYĐŞĐ………...………….13 1.4. FAKTORĐNG TÜRLERĐ………..………..……….………16
1.4.1. TAM SERVĐS GERĐ DÖNÜLEMEZ FAKTORĐNG………..…..…...16
1.4.2. TAM SERVĐS GERĐ DÖNÜLEBĐLĐR FAKTORĐNG…...………..18
1.4.3. VADE ESASINA GÖRE FAKTORĐNG………...19
1.4.4. TOPLU ĐSKONTO ESASINA GÖRE FAKTORĐNG……….20
1.4.5. FATURA ĐSKONTOSU FAKTORĐNGĐ……..………..……….21
1.4.6. ACENTA FAKTORĐNGĐ……….22
1.4.7. BĐLDĐRĐMLĐ (AÇIK) FAKTORĐNG………...22
1.4.8. BĐLDĐRĐMSĐZ (ÖRTÜLÜ) FAKTORĐNG………...………...23
1.4.9. YURTĐÇĐ FAKTORĐNG………..…23
1.4.10. ULUSLAR ARASI FAKTORĐNG………...….………..…24
1.4.10.1. ĐKĐLĐ FAKTOR SĐSTEMĐ……….………...…25
1.4.10.2. TEK FAKTORLÜ SĐSTEM………..……....…26
1.4.10.3. DĐREKT ĐTHALAT FAKTORĐNGĐ………..……...…27
1.4.10.4. BACK TO BACK FAKTORĐNG……….………....28
1.4.10.5. DĐREKT ĐHRACAT FAKTORĐNGĐ……….….…..29
1.5. FAKTORĐNG’ĐN AVANTAJLARI……….……..30
1.6. FAKTORĐNGĐN DEZAVANTAJLARI……….………...…35
1.8. FAKTORĐNG RĐSK DEĞERLENDĐRMESĐ……….……..39
1.9. FAKTORĐNG’DE RĐSK AZALTMA YOLLARI………...…..42
1.10. FAKTORĐNG’ĐN DĐĞER FĐNANSMAN YÖNTEMLERĐ ĐLE KARŞILAŞTIRILMASI………...………...…...42
1.10.1. FAKTORĐNG VE FORFAĐTĐNG………..……….…………...43
1.10.2. ĐHRACAT KREDĐ SĐGORTASI VE FAKTORĐNG…….…………...….46
1.10.3. LEASĐNG VE FAKTORĐNG………...…..47
1.10.4. AKREDĐTĐF VE FAKTORĐNG………...……..48
1.10.5. SENET KARŞILIĞI KREDĐLER VE FAKTORĐNG…………..………..49
1.10.6. SENET ĐSKONTOSU VE FAKTORĐNG………..…....49
1.10.7. POLĐÇE ĐSKONTOSU VE FAKTORĐNG………..…………....…..51
1.11. FAKTORĐNGE UYGUN ĐŞ KOLLARI……….……….…..52
1.12. ULUSLAR ARASI FAKTORĐNG KURULUŞLARI………..………53
1.12.1. FACTORS CHAIN INTERNATIONAL………..….54
1.12.2. INTERNATIONAL FACTORS GROUP………...…………..….56
1.12.3. HELLER INTERNATIONAL GROUP.………...…….57
1.12.4. LOMBART NAT WEST COMMERCIAL SERVĐCES………...….57
ĐKĐNCĐ BÖLÜM FAKTORĐNG UYGULAMASI 2.1 DÜNYADA FAKTORĐNG………...……….58
2.1.1. DÜNYA FAKTORĐNG PĐYASASININ GELĐŞĐMĐ VE BUGÜNÜ…...….58
2.1.2. ÜLKELER ĐTĐBARĐYLE FAKTORĐNG……….……….…72
2.2. TÜRKĐYE’DE FAKTORĐNG ………...…….…77
2.2.1. FAKTORĐNG’ĐN TÜRKĐYE’DEKĐ TARĐHSEL GELĐŞĐMĐ………….….77
2.2.2. FAKTORĐNG’IN TÜRK HUKUK SĐSTEMĐNDEKĐ YERĐ………82
2.2.2.1. BORÇLAR KANUNU………..………...83
2.2.2.2. 90 SAYILI KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME...….86
2.2.2.3. 545 SAYILI KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME...86
2.2.2.5. FĐNANSAL KĐRALAMA, FAKTORĐNG VE FĐNANSMAN
ŞĐRKETLERĐ’NĐN KURULUŞ VE ÇALIŞMA ESASLARI
HAKKINDA YÖNETMELĐK...93 2.2.2.6. BANKALAR KANUNU………...……...…..94 2.2.2.7. TÜRK TĐCARET KANUNU……….…..……96 2.2.2.8.. TÜRK PARASININ KIYMETĐNĐ KORUMA KANUNU………...…..97 2.2.3. TÜRKĐYE’DE FAKTORĐNG’ĐN YERĐ VE ÖNEMĐ………..…..…98
GENEL DEĞERLENDĐRME VE SONUÇ………...…105 YARARLANILAN KAYNAKLAR………...…………...109
ÖZET
Faktoring, bir şirketin alacak hakkının faktoring şirketi denen kuruluşlar tarafından borçluya danışılmaksızın satın alınmasıdır. Bu yöntem işletmelere garanti verme, finansman sağlama ve muhasebe hizmetleri gibi üç temel fonksiyonu yerine getirir. Faktoring işleminde; satıcı, faktoring şirketi ve alıcı olmak üzere üç taraf vardır. Uluslararası faktoringde ise bu ilişkiye dördüncü taraf olarak muhabir faktor kuruluşu eklenmektedir. Faktoring işlemi, faktoringin yapıldığı yer, satıcının faydalandığı hizmetler, riskin üstlenilip üstlenilmemesi gibi unsurlara göre farklılaşmaktadır. Ancak faktoring türleri birbirinden kesin çizgilerle ayrılamaz.
Faktoring uygulamasının tarihi çok eskilere dayanmakla birlikte, bu yöntemin gelişimi Đkinci Dünya Savaşından sonra hız kazanmıştır. Son yıllarda dünya faktoring hacmi hızla büyümektedir. 1993 yılında yaşanan durgunluk dönemi hariç, sürekli artan bir büyüme trendi mevcuttur. Dünya faktoring hacminde ülkeler bazında ilk üç sırayı Đngiltere, Đtalya ve ABD almaktadır. Ayrıca dünya uygulamasında en büyük payı yurtiçi faktoringe aittir. Dünyadaki genel eğilim küçük firmaların faktoringi daha çok kullandıkları yönündedir. Konuya bölgesel olarak bakıldığında faktoring cirosunun yarıdan fazlasına Avrupa ve Amerika’nın sahip olduğu görülmektedir.
Faktoring’in Türkiye’deki gelişimi diğer ülkelere kıyasla geç olmuştur. Faktoringin gelişimi, Dünya’dakinin tersine, önce yurtdışı faktoringle başlamış, daha sonra yurtiçi faktoring ağırlıklı hale gelmiştir. Türkiye’de faktoringe ilişkin özel bir düzenleme yoktur. Đşlemler genel hukuk düzeni içerisinde yürütülmektedir. Ancak hukuki altyapı eksiklikleri bu sektörde sorunlar yaşanmasına neden olmakta ve gelişimini engellemektedir. Faktoring’deki maliyetlerin yüksekliği de bir diğer problemdir. Türkiye’de nicelik açısından hızla gelişen faktoring sektörü, nitelik açısından henüz istenilen düzeyde değildir.
Dünya’da açık hesap türü işlemlerin yaygınlaşmasıyla artan rekabet gereği, gerek Türkiye gerekse diğer ülkeler açısından açık hesapla çalışmaya imkan veren bu finansman yöntemini cazip kılmaktadır.
ABSTRACT
Factoring is the process of purchasing commercial accounts receivable from a business at a discount without consulting the debtor. This method performs three basic functions as giving guarantee to businesses, getting funds, and accounting services. In factoring process there are three parts , the vendor, factoring agency and the buyer. However, in international factoring correspondent factoring institution is added as the fourth part. Factoring process varies according to the factors like the place factoring is done, the services that the vendor utilizes, and whether undertaking the risk or not. But the types of factoring can’t be separated from one another with definite features.
The history of factoring application is traced back to very old times, yet the development of this method was accelerated after the World War II. In recent years the world factoring volume has been booming rapidly. Except for the recession period experienced in 1993, there has been constantly increased growth trend has existed. In the world factoring volume, in countries terms England, Italy and USA take the first three rank. Moreover domestic factoring takes the biggest share in the world application. The general tendency in the world is in the direction of that small firms use factoring more. Refering to the subject locally, it seems that Europe and America have more than half of the factoring turnover.
The development of factoring in Turkey has come about late compared to other countries. The development of factoring , unlike other countries in the world , first began with the foreign factoring and then domestic factoring became intensive. There is no specific amendment relating to factoring in Turkey. The procedure is conducted in general legal system. But the lack of legal substructure causes some troubles experienced in this sector ans prevents it’s development. Also the height of costs is another problem. The factoring sector that develops rapidly in terms of quantity is not at the wanted level in terms of quality.
Because of growing competition along with open account operation’s becoming widespread in the world , factoring makes this finance method attractive that enables to work with open account in terms of both Turkey and other countries.
KISALTMALAR
A.G.E. : Adı Geçen Eser A.G.M. : Adı Geçen Makale A.Ş. : Anonim Şirket
BDDK : Bankacılık Düzenleme Ve Denetleme Kurumu BSMV : Banka Ve Sigorta Muameleleri Vergisi
FCI : Factors Chain Internatinoal IFG : International Factors Group KDV : Katma Değer Vergisi
KHK : Kanun Hükmünde Kararname KOBĐ : Küçük Ve Orta Ölçekli Đşletme
TABLOLAR LĐSTESĐ
Tablo 1: Dış Satım Konusunda Faktoring ile Forfaiting Karşılaştırması………...…45
Tablo 2: Ülkeler Đtibariyle Toplam Faktoring Hacmi (Milyon Euro)………..…...62
Tablo 3: 2005 Yılında Ülkeler Đtibariyle Yurtiçi ve Uluslararası Faktoringde Ciro Dağılımı………...….…65
Tablo 4: Faktoring Hacminin Kıtalara Göre Dağılımı………..68
Tablo 5: Kıtalararası Faktoring Hacminin Oransal Dağılımı (%)………...…70
Tablo 6: Yıllara Göre Türkiye’nin Faktoring Cirosu………..………...80
GĐRĐŞ
Faktoring, Dünya’da ve Türkiye’de giderek gelişen, işletmelerin ticari faaliyetlerini gerçekleştirebilmesi için gereksinim duyduğu dış kaynak ihtiyacının karşılanmasında kullanılan alternatif bir finansman tekniğidir. Bu teknik işletmelere finansman kolaylığı sağlamanın yanında, alacaklardan kaynaklanan riski ve muhasebe, tahsilat gibi idari hizmetleri üstlenme fonksiyonlarını da yerine getirir. Đç ve dış ticarette işletmelerin faaliyetlerini sağlıklı bir şekilde devam ettirebilmesi için gerekli olan kesintisiz nakit akışı faktoring yöntemi kullanılarak karşılanabilir.
Faktoringin işletmelerin ihtiyaçları doğrultusunda şekillenmiş, sahip olduğu fonksiyonların farklı bileşimlerinden oluşan pek çok türü vardır. Ancak bu sınıflandırmalar birbirinden kesin çizgilerle ayrılmamaktadır. Bu yöntem işletmelerin büyümesine, rekabet gücü kazanabilmesine, yeni pazarlara açılabilmesine olumlu katkılar sağlamakta, firmalara bu olanakların yanında sayısız avantajlar sunmaktadır. Ayrıca diğer finansman yöntemleri ile karşılaştırıldığında faktoringin üstün yönlerinin ağırlığı göze çarpmaktadır.
Tarihi M.Ö. 4000 yıllarına kadar uzanan faktoring işlemi geçmişten günümüze sürekli gelişimini sürdürmüş ve bu işlemin kullanımı giderek yaygınlaşmıştır. Gelişmiş ülkelerde yoğun bir şekilde kullanılan faktoring, dünyanın tek pazar haline gelmeye başlamasıyla birlikte gelişmekte olan ülkelerde de yayılmaya başlamıştır. Dünya faktoring piyasasında işlem hacmi olarak en büyük paya sahip ülkeler, sırasıyla Đngiltere, Đtalya ve ABD’dir. Kıtalar açısından bakıldığında dünya faktoring cirosunun %70’inden fazlasını Avrupa’nın oluşturduğu görülmektedir. Ayrıca faktoring işlemleri içerisinde yurtiçi faktoring, uluslararası faktoringe göre oldukça yüksek paya sahiptir.
Dünyadaki kullanımı oldukça eskilere dayanan faktoring, Türkiye’de ilk kez 1980’li yıllarda gündeme gelen, çok kısa geçmişe sahip bir yöntemdir. Türkiye’de faktoringin gelişimi, diğer ülkelerin aksine önce yurtdışı faktoring ile başlamış, daha sonra yurtiçi faktoringin ağırlığı artmıştır. Faktoring sektörü Türkiye’de şirket sayısı ve işlem hacmi bakımından çok hızlı gelişmesine rağmen nitelik açısından yeterli bir
düzeye ulaşamamıştır. Bu gelişimin sağlanamamasının nedenleri arasında hukuki altyapı eksikliği, fonlama maliyetlerinin yüksekliği, faktoring şirketlerinin interbank piyasasından yararlanamaması, istihbarat için gerekli risk merkezlerinin eksikliği, faturanın kıymetli evrak sayılmaması, kredi sigorta sisteminin eksikliği sayılabilir. Bu sorunların aşılmasıyla birlikte bu finansman tekniğinin Türkiye’de de hak ettiği yeri alacağına şüphe yoktur.
Bu araştırmanın literatür taraması aşamasında önceki yıllarda yayınlanmış olan ders kitaplarından, yüksek lisans tezlerinden yararlanılmıştır. Ayrıca çeşitli akademik dergilerde yer alan makalelerdeki bilgiler kullanılmıştır. Bunların dışında çalışma içerisindeki tablolarda yer alan veriler, faktoringle ilgili ulusal ve uluslararası kuruluşların resmi internet adreslerinden elde edilmiştir. Ayrıca bu çalışmanın oluşturulmasında daha çok ikincil kaynaklardan faydalanılmıştır.
Bu çalışmanın temel amacı; faktoringin dünyadaki ve Türkiye’deki mevcut ve gelecekteki konumunu gözler önüne sermek, Türkiye’de bu yöntemin yeterince gelişememesinin nedenlerini ortaya koyarak bunların aşılmasına yardımcı olabilecek çözüm önerileri sunmaktır. Bir diğer amaç ise faktoring yöntemini her yönüyle tanıtarak bu yöntemle ilgili bilgi eksikliğini gidermek ve önyargıları bertaraf edebilmektir.
Bu çalışma iki ana bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın ilk bölümünde faktoring yöntemi teorik olarak açıklanmaya çalışılmış ve bu yöntem hakkında ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Faktoringin sahip olduğu hizmet, garanti ve finansman fonksiyonları ayrı ayrı ele alınmıştır. Ayrıca yurtiçi ve uluslararası açıdan faktoringin işleyişi konusunda açıklama getirilmiş, faktoringin farklı fonksiyonlarının birleşiminden oluşan türleri kısaca anlatılmıştır. Bu işlemin firmalar açısından avantaj ve dezavantajları ayrıntılarıyla ele alınmış, faktoringin kullanımından kaynaklanan maliyet unsurları hakkında bilgiler verilmiştir. Tüm bunlara ek olarak bu bölümde faktoring şirketlerinin karşılaşabileceği riskler ve bu riskleri azaltma yolları irdelenmiştir. Bu yöntemin diğer finansman yöntemleri ile karşılaştırması yapılmış, faktoringe uygun olan iş kollarının neler olduğundan bahsedilmiştir. Ayrıca
uluslararası faktoringin gerçekleştirilmesinde önemli rol alan dört büyük uluslararası faktoring kuruluşu kısaca tanıtılmıştır.
Çalışmanın ikinci bölümünde faktoringin Dünya ve Türkiye’deki uygulaması hakkında ayrıntılı bilgilere yer verilmiştir. Dünya faktoring piyasasının gelişimi ve bugün içinde bulunduğu durum, yurtiçi ve yurtdışı faktoringin almış olduğu paylar, rakamlarla desteklenerek ortaya konulmuştur. Ayrıca Türkiye’de faktoring uygulaması hakkında bilgiler verilerek, Türkiye’de faktoringin tarihi gelişimine değinilmiş, Türk hukuk sistemindeki yerinin ne olduğu sorusuna cevap aranmıştır. Tüm bunlara ek olarak faktoringin gerek yurtiçi gerekse uluslararası alanda günümüzde sahip olduğu konum ve Türkiye ekonomisi açısından faktoringin taşıdığı önem açıklıkla belirtilmiştir. Çalışmanın son kısmında bu sektörde yaşanan sorunlar dile getirilerek olası çözüm önerileri sunulmuştur. Bu çalışma yapılan genel değerlendirmelerle son bulmaktadır.
BĐRĐNCĐ BÖLÜM
FAKTORĐNG TEORĐSĐ
1.1. FAKTORĐNG KAVRAMI
Faktoring, Latince kökenli bir kelime olup başkası hesabına davranan kişiyi ifade etmektedir. Faktoring terimi latince’de mevcut “facere” teriminden kaynaklanmaktadır. Facere bugün Đtalyanca’da “fare”, Fransızca’da “fire” ile eş anlamlı olup “yapmak, yerine getirmek” anlamındadır.1 Gerek diğer ülkelerde gerekse Türkiye’de yerleşmiş olan bu terime Türkçe karşılık bulmak gerekirse, genel “ alacak devir ve satımı işlemi” deyimi kullanılabilir.2
Faktoring tanım olarak; kredili satış yapan firmaların bu satıştan doğan alacak haklarını faktor veya faktoring şirketi denen kuruluşlara devrederek alacağın bu kuruluşlar tarafından tahsil edilmesini sağlayan ve müşterisine tahsilatın yanı sıra bir çok hizmeti de birlikte sunan bir hizmetler paketidir.3 Faktoring daha geniş bir anlatımla, bazı istisnalar dışında, her türlü mal ve hizmet satışı sonrasında oluşan “vadeli” ticari alacakların temlik karşılığı faktor denilen finans kurumuna devredilerek, bu kurumdan ön ödeme, alacak takibi, tahsilat, muhasebe” gibi hizmetlerden, önceden belirlenen hizmet komisyonu, finansman faizi gibi masrafları ödeyerek yararlanmaktır.4
Faktor ise işletmelerin alacak hesaplarının satın alınmasında uzmanlaşmış finansal bir kuruluştur. Ticari ve hukuki anlamda faktor, mal satımı ve hizmet arzı ile uğraşan işletmelerin bu satışları dolayısıyla doğmuş yada doğacak alacaklarını devralarak, tahsilini üstlenen, bu alacaklara karşılık peşin ödemelerde bulunarak finansal kolaylıklar sağlayan, aynı zamanda mali, ticari ve idari konularda işletmeye
1 Mehmet Gökhan Garzan, “Faktoring ve Türkiye’deki Uygulaması”, T.C. Marmara Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Đstanbul, Yüksek Lisans Tezi, 2002, s. 3.
2
B. Arif Kocaman, Faktoring: Genel Alacak Devir ve Satım Đşlemi, Ankara: Türkiye Bankalar Birliği, 1994, s. 6.
3 Engin Sarıoğlu, “ Faktoring Uygulamaları ve Muhasebeleştirilmesi”, T.C. Marmara Üniversitesi,
Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, Đstanbul, Yüksek Lisans Tezi, 1997, s. 3.
4 Đktisadi Araştırmalar Vakfı, “Türkiye’de Faktoring:Esaslar ve Uygulama III: Seminer Açılış ve
Tebliğler”, Türkiye’de Faktoring Semineri, 1999, Đstanbul: Đktisadi Araştırmalar Vakfı Yayınları, 1996, s.83.
verdiği hizmetler karşılığı ücrete hak kazanan kişi ya da kuruluş tarzında tanımlanmaktadır.5
Faktoring alacağın temlikinden öte bir kavramdır. Faktoring basit bir alacak değildir. Alacağın temliki bir hizmetin sağlanması için yapılmaktadır. Faktoringin temelini oluşturan temlik işlemi hukuken tasarrufi bir işlem olup alacak hakkının devri veya satışı anlamına gelmektedir. Faktoringe konu olan alacaklar yurtiçi satışlardan olabileceği gibi, yurt dışına yapılan satışlarla da ilgili olabilir ve bu alacaklar genellikle açık hesap şeklindeki alacaklardır.
Faktoring, hem bir finansal teknik hem de yönetsel bir hizmettir. Bu bağlamda faktoring bir işletmenin pasif varlıklarını ticari büyümenin aktif bir aracına dönüştüren işlemdir.6 Bilindiği gibi ekonominin temel problemi eldeki kıt kaynakların alternatif dağılımını sağlamaktır. Bu noktada “faktoring” kıt kaynakların idaresinde önemli bir araç olarak ortaya çıkmaktadır.
Faktoring işlemi diğer benzer amaçlı finansal araçlardan farklı olan çok çeşitli fonksiyonları yapısında birleştiren modern bir finansman biçimidir. Faktoring işlemiyle faktoring şirketi müşteriye hem nakit sağlayan finansmancısı, hem borçluların defterlerini tutan muhasebecisi, hem de alacağı tahsil edememenin riskini üstlenen teminat verenidir. Bu nedenle faktoring işlemini banka iskontosuna benzetme veya sadece bir alacağın tahsili işlemi olarak görmek hatalıdır.7
Faktoring işlemi bir defaya mahsus olmak kaydıyla ve kısa süreli olarak gerçekleştirilebilecek bir işlem olmayıp, satıcı firma ile faktor arasında uzun vadeli bir çalışma planı gerektirmektedir. Faktorun müşterisi olan işletme, borçlular ile arasındaki ticari ilişkiden ileri gelen ve faturaya dayanan mevcut ve gelecekteki alacaklarını topluca faktoring şirketine devrederek bu alacakların fatura değerinin
5 Derya Sazak, “Türkiye’de Turizm Sektörünün Đşletme Dönemi Finansmanında Yeni Bir Model:
Faktoring”, T.C. Marmara Üniversitesi, Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, Đstanbul, Yüksek Lisans Tezi, 1992, s. 2.
6 Hasan Bakır, Đşletmelerde Đhracatın Alternatif Finansman Olanakları, Eskişehir: Anadolu
Üniversitesi Yayınları: 1611, 1999, s. 138.
%80’i oranında ön ödeme ve finansman imkanına kavuşmaktadır. Faktoring şirketi yapacağı ön ödeme için, ödemeyi yaptığı tarihten vadeye kadar geçen süre için bir faiz oranı uygulamaktadır.
Gerçek anlamda satış kredisinin doğası, elden ele geçerek son alıcı tarafından tüketilen malların ve hizmet bedellerinin, üreticinin devreden çıkmasına rağmen tahsil edilebilmesidir. Bu açıdan faktoring hizmeti, öncelikle imal edilip elden çıkarıldıktan sonra unutulan hammadde ve tüketim malları satıcılarının gerçek satış kredisi tanıma ihtiyaçlarına cevap vermektedir.8
Bu finansman yöntemi, mal veya hizmet satıcısı ile faktor arasında yapılan (60-180 gün) vadeli alacakları kapsayan bir faktoring sözleşmesi ile gerçekleştirilmektedir. Faktoring sözleşmesiyle alacaklı işletme, kişi veya kişiler üzerindeki alacakların tamamını veya bir kısmını faktore devretmeyi ve bu işlemi borçlulara bildirmeyi taahhüt etmektedir. Buna karşılık faktor, alacakları tahsil etmeyi, ödenmeme riskini üstlenmeyi, alacak tutarını peşin olarak veya belirli bir vadenin bitiminde ödemeyi taahhüt etmektedir. Amaç, işletmenin bürokratik işlemlerden kurtulması ve alacağını vadeden önce tahsil ederek, finansman gereksinimini karşılamasıdır.9 Faktoring hizmet sözleşmesinde, faktoring şirketinin türü ve faktoring şirketi tarafından hangi hizmetlerin verileceği, ödeme yapma koşulları, finansmanını öngörüyorsa, satıcıya yapılacak peşin ödeme oranı, satıcıya tanınan kredi limiti, bu limitin belirlenmesi ve iptal yolları, mala ilişkin uyuşmazlıkların ne tür prosedüre tabi olacağı, faktoring komisyonu ve uygulanacak faiz oranları, borcu yerine getirmeye zorlayıcı, yasal uyuşmazlıklara ilişkin yöntemlerin yer alması gerekmektedir. Faktoring hizmet sözleşmesi, sözleşmede yer alan sürenin bitmesi ile ve tarafların sözleşme şartlarına uygun olarak 3 aylık ihbar süresinin bitiminde sona erdirilmektedir. Bitiş tarihinden önce kabul edilmiş faturalar için anlaşma şartları uygulanmasına devam edilmektedir. Satıcının sözleşmede yer alan şartlardan birine uymaması, tasfiyeye gitmesi, alacakları ile ilgili farklı bir düzenlemeye gitmesi durumunda, aktiflerinden en az biri üzerine icra emri alması ve
8 Can Akkerman, “Türkiye’de ve Dünyada Faktoring Uygulamaları ve Değerlendirilmesi”, T.C.
Marmara Üniversitesi, Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, Đstanbul, Yüksek Lisans Tezi, 1994, s. 56.
9
5 gün içinde ödenememiş olması, herhangi bir mahkeme kararına göre satıcı borcunu ödemeye mahkum edildiği halde alacaklısının kısmen ya da tamamen tatmin edilememesi halinde, faktoring şirketi tarafından sözleşme sona erdirilebilmektedir. Unutmamalıdır ki faktoring, faktoring şirketi ile satıcı arasında yapılan uzun süreli bir anlaşmadır.10
Kredili satışların finansmanında gün geçtikçe uygulama alanı daha da genişleyen faktoring tekniği kısa dönemde nakit sıkışıklığını gidermek ve firmalara fon temin etmek amacıyla kullanılmaktadır. Faktoring hizmetinden yararlanmayı düşünen işletmelerin amacı, ek finansman sağlamaktır. Böyle durumlarda, faktor, satın alınan alacakların yalnızca %70-%80 kadar olan kısmını finanse etmeyi kabul etmektedir. Sözkonusu ödeme, nakit yapıldığı için ön ödeme olarak da ifade edilir. Geriye kalan tutar, faiz ve komisyon düşülerek ve alacakların vadesi dolduğunda yapılır. Faktor tarafından alacakların tamamının ödenmeme nedeni, faturalarda meydana gelecek hatalar, anlaşmazlıklar, komisyon, masraflar ve benzeri nedenlerdir.
Faktoring vadeli mal satışlarını özendirerek ihracatı arttırma amacına yönelik bir araç olarak kullanılabilir. Bedeli ödenmeden malını gönderen ihracatçının yabancı ülkelerde alacak hesapları oluşmaktadır. Bu durumda eğer bir bankadan da kısa vadeli kredi sağlayamazsa işlemleri kendisi finanse etmek zorunda kalmaktadır. Buna ise mali durumu elvermeyebilir. Sonra, ihracatçının dış alacakları sürekli izlemesi gerekir. Borçlunun borcunu ödememesi olasılığı da vardır. Firma ayrı bir kredi ve alacak tahsili departmanı kuracak kadar büyük de olmayabilir.11 Bu zorluklarla karşılaşmak istemeyen ihracatçı firmanın yurtdışındaki alacakları, belli bir iskonto karşılığı faktoring şirketine satılmaktadır.
Bir faktoring işleminin gerçekleşebilmesi için, mal satan veya arz eden(satıcı), mal veya hizmet satın alınması dolayısıyla iç borç altına girmiş ticari
10 Zekai Özdemir, “Dış Ticaret Finansman Tekniklerinden Faktoring ve Forfaiting Đşlemleri”, Kocaeli
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:10 (2005/2), s. 204.
11 Halil Seyidoğlu, Uluslar arası Đktisat: Teori, Politika ve Uygulama, Geliştirilmiş 4. Baskı,
borçlular(müşteriler), faktoring şirketi veya faktor olmak üzere üç tarafın bir araya gelmesi gereklidir.
1.2. FAKTORĐNG’ĐN FONKSĐYONLARI
Bir faktoring anlaşması ile faktor, satıcı firmanın yaptığı kredili satışlarla ilgili her türlü muhesebe kayıtlarının tutulması, kredili satışlardan doğan alacakların vadesinde tahsil ve takip edilmesi, alacakların tahsil edilmemesi halinde doğacak kayıpların tam olarak karşılanması, satıcı firmaya kredili satış tutarının belirli bir oranında kredi verilmesi, potansiyel ve mevcut müşterilerin mali durumları hakkında bilgi toplanması, piyasa araştırması yapılması gibi işlevler üstlenir.12
Faktoring’in fonksiyonlarını, garanti(teminat/delkrede), hizmet ve finansman (kredi) fonksiyonu olmak üzere üç ana başlık altında toplamak mümkündür. Bugün gerek Avrupa öğretisinde, gerek dünya öğretisinde kabul edilen fikre göre bir işlemin faktoring sayılabilmesi, bu üç unsurdan en az iki tanesini bünyesinde birleştirmesine bağlıdır. Bu iki unsurdan bir tanesinin de mutlaka hizmetler grubundan olması gerekmektedir. Ancak hizmetler denildiğinde, bunun sadece alacak tahsili olarak ele alınması hatalıdır. Faktoring bir hizmetler demetidir ve bu demet içinde alacağın tahsili yanında, işletmelerin defterlerinin tutulması, alacakların takip edilmesi, pazar araştırması yapılması gibi yan hizmetleri de vardır ve çoğu faktoring şirketlerinin sözleşmelerinde tek madde halinde buna dair bir hüküm geçmekte, “talep edilirse bu hizmetler de verilir” şeklinde bir hüküm bulunmaktadır. Bir işleme faktoring karakterini veren bu hizmetler bütünüdür. Bu hizmetler bütünü yanında finansman ve teminat unsuru devreye girmektedir.13 Ancak bu iki fonksiyon isteğe bağlı olarak, buna eklenebilir. Yani hizmet fonksiyonu olmayan bir faktoring sözleşmesi düşünülemez, fakat finansman veya teminat fonksiyonu olmayan faktoring türleri mevcuttur. Teminat fonksiyonu bulunmayan faktoring türüne gerçek olmayan faktoring, finansman fonksiyonu bulunmayan faktoring türüne ön ödemesiz faktoring denilmektedir. Bununla beraber modern faktoringin en önemli fonksiyonunun finansman olduğu da gözden kaçırmamak gerekir. Faktoring işleminin tüm bu
12 DTM, “Faktoring”, Dış Ticaret Dergisi, Sayı 10 (Aralık 2006), s. 1. 13
fonksiyonları bir paket halinde sunabilmesi, bu işlemin diğer benzer amaçlı finansman araçları arasındaki ayrıcalığını oluşturmaktadır.14
Aşağıda faktoringin fonksiyonları ayrıntılarıyla ele alınmıştır.
HĐZMET FONKSĐYONU : Hizmet fonksiyonu faktoring işleminin vazgeçilmez bir
unsurudur. Hizmet fonksiyonunun olmadığı bir faktoring işlemi düşünülemez. Taraflar arasında sırf böyle bir fonksiyonun icrasını sağlamak amacıyla bile bir faktoring sözleşmesi yapılabilir. Tüm faktoring türlerinde ortak olan bu fonksiyon, faktoring işleminde, faktoring şirketinin satıcıya verdiği idari hizmeti ifade etmektedir. Hizmet ifadesi, borçla ilgili muhasebe kayıtlarının tutulması , borçluya ihtarname gönderilmesi, alacakların tahsil edilmesi ve ödenmemesi durumunda hukuki yollara başvurulması gibi işlemleri içermektedir. Faktoring şirketi, belirli dönemlerde, müşterilerini alacak hesapları üzerindeki hareketler konusunda bilgilendirip, onlara hesap ekstreleri göndermektedir.15
Bu fonkiyonun faktoring sözleşmesinin zorunlu unsurlarından birini teşkil ettiği kabul edilmekle birlikte uluslararası faktoringe ilişkin fonksiyonda hizmet fonksiyonu faktoringin zorunlu unsuru olarak belirtilmemiştir. Faktoring şirketi alacakların takip ve yönetimini üstlendiğinden bu fonksiyonu ifade etmek için “alacakların yönetimi” fonksiyonu da denilmektedir.
Faktoringin hizmetlerinden birisi tahsilat yönetimidir. Tahsilat yönetimi vadesi gelen alacakların doğrudan faktor tarafından tahsil edilmesidir. Satıcı “fatura temliki” esasına bağlı olarak, faktor ile yapmış olduğu sözleşmeye göre alacak hakkını faktore devretmekte, bunu alıcıya bildirmektedir. Tahsilat vadesinde faktor tarafından yapılmaktadır. Alacaklarını faktor’e temlik etmiş olan satıcının düzenlediği faturalar üzerinde ödeme vadesi ve temlik notunun mutlaka bulunması gerekmektedir. Etiket şeklinde olan temlik notu, fatura üzerinden doğan borcun, artık alacağın sahibi olan faktore ödenmesi gerektiğini, ödemenin faktorun banka hesabına yapılması sonucu borçlunun ödeme yükümlülüğünden kurtulacağını, aksi takdirde
14 B. Arif Kocaman, a.g.e., s.11.
15 Güray Küçükkocaoğlu, “Leasing ve Faktoring”,
yükümlülüğün devam edeceğini ve son olarak da mal ile ilgili tüm itirazların doğrudan doğruya alacakları devralan faktoring şirketine yapılması gerektiğini ihbar etmektedir. Geri dönülemez işlemlerde faktor risk altına girmeden önce müşteriden ödeme vadesi ve malla ilgili onay almak zorundadır.
Müşterinin borçlarını ödememesi durumunda faktor satıcı ve müşteri arasındaki ilişkilere zarar vermeden, gerekli girişimlerde bulunmaktadır. Bu aşamada satıcının faktor’e yardımı, borçluya satışları durdurmak ve uyarıda bulunmaktır. Bunun nedeni kanuni takibe gerek kalmadan tahsilatı yapabilmektir. Buna rağmen, alacak tahsil edilmezse faktor kanuni işlemlerini başlatır. Öte yandan, kredibilitelerini düşürmek istemeyen müşteriler, faktor’e olan borçlarının ödenmesinde özel bir çaba gösterirler. Bu nedenle satıcılar faktor’den tahsilat hizmeti alarak alacaklarını tahsil edememe risklerinin azaldığını düşünürler.16 Sonuç olarak, tahsilat yönetimi çerçevesinde tahsilat takibi işlemleri satıcı üzerinde bir yük olmaktan çıkmakta ve faktorun bir finansal kurum olması nedeniyle borçlunun vadesinde ödeme yapması sağlanmaktadır.
Tahsilat yönetiminin düzenli bir biçimde yürütülebilmesi için, faktoring işleminin süreklilik arz etmesi gerekir. Bunun anlamı temlikli faturayı alan borçlunun vadesi gelen bütün ödemeleri faktore yapmasıdır. Aynı müşteriye ait faturaların bir kısmının faktore devredilmesi diğer kısmının satıcı tarafından tahsil edilmesi mümkün değildir. Aynı müşteriye ait tüm alacaklar faktore devredilmelidir. Satıcının alacaklarını faktore devrederek tahsilat yönetimini faktoring şirketine bırakmasıyla birlikte, faktor tarafından tahsilat yönetimi sürekli ve düzenli bir biçimde takip edilir. Dolayısıyla satıcı kendi firmasındaki tahsilat departmanında çalışan personel sayısını ve tahsilat takibi işlemlerini azaltmak veya departmanı tamamen kaldırmak gibi alternatif imkanlara da sahip olacaktır. Faktoring şirketi, aynı zamanda müşteri için faturanın düzenlenmesinden başlayarak alacağın tahsil edilmesine kadar borçluların muhasebesinin tutulmasını üstlenmektedir. Böylece müşteri, borçluların hesabını doğrudan izleme imkanını faktoring şirketine bırakmaktadır. Müşteri bundan böyle çok sayıda borçlunun hesabını değil sadece, faktor tarafından devralınan alacakların karşılığının gösterildiği faktorun hesabını izleyecektir. Ancak faktoring şirketi
16
müşteriye kararlaştırılan hesap devrelerinde kendisi tarafından yürütülen borçların hesabı üzerindeki tüm hesap hareketlerini, hesap özetlerinin ve tahsil edilen ödemelere, açık bulunan alacaklara ilişkin listelerin gönderilmesi suretiyle bildirecektir. Bu yardımcı araçlar vasıtasıyla müşteri, borçluların muhasebesinin faktoring şirketi tarafından üstlenilmesi nedeniyle bu hesaplar üzerinde kaybetmiş olduğu denetimi dolaylı da olsa sağlayabilmektedir. Görüldüğü gibi, müşteri faktoring işlemiyle bir taraftan borçluların muhasebesinin tutulmasından kurtulmakta, diğer taraftanda da devre dışı bırakılmamakta ve faktoring şirketi tarafından kendisine hesap özetlerinin ve ödeme listelerinin gönderilmesi suretiyle dolaylı bir denetim imkanını sürdürmektedir.17
Özetleyecek olursak, faktoringin hizmet fonksiyonu ile müşteri bir taraftan büro ve personel giderlerinde önemli bir tasarruf sağlarken diğer taraftan kredi ve tahsil problemleri, Pazar ve müşteri araştırmaları gibi işletmeler için kısır sayılan ve çok zaman kaybına yol açan işlerle uğraşmaktan kurtulacak, tüm faaliyetlerini malın tedariki, üretimi ve satışı gibi gerçek ve verimli çabalar üzerinde yoğunlaşabilecektir.
FĐNANSMAN FONKSĐYONU: Faktor kuruluşun en önemli işlevlerinden birisi de
alacakların finansmanını sağlamaktır. Teorik olarak, faktor, satıcıya alacakları karşılığında avans ödemesi yapmak suretiyle finansman sağlamaktadır. Böylece alacağa karşı yapılan ön ödeme ile aktif bir değişim gerçekleşmektedir.18 Đşletme açısından faktorden finansman hizmeti alınarak, alacakların nakde dönüşümü hızlandırılır. Böylece işletme için gerekli olan nakit başka bir kaynak yerine, alacaklardan sağlanır.
Faktoring işlemi herşeyden önce müşterisinin nakit sorununu çözerek ona finansman sağlar. Bu nedenle finansman fonksiyonu faktoring işleminin temel işlevlerinden birisidir. Faktoringin sağladığı sözü geçen finansman olanaklarının, faktoringin temelini oluşturduğu söylenebilir.
17 B. Arif Kocaman, a.g.e., s.12. 18
Faktoring yoluyla müşteri alacaklarının finansmanında ön ödeme(avans) yöntemi ve iskonto yöntemi olarak iki yöntem kullanılmaktadır.
Ön Ödeme Yöntemi: Bu yöntem sayesinde faktoring şirketi satıcı firmaya kısa
vadeli ticari alacakların belli bir oranında vadeden önce bir ön ödeme yapabilir. Bu oran genellikle %70-90 düzeyinde uygulanmaktadır.19 Yapılan ödeme borç niteliğinde olmayıp, faktor tarafından müşterisine yapılan bir peşin ödemedir. Yapılan ön ödemenin satıcı açısından son derece önemli ve olumlu birkaç temel sonucu vardır. Yapılan ön ödeme ile fatura karşılığında vadesinden önce, satıcıya belirli bir likidite sağlanır, satıcının alacakları miktar olarak azaltılmış olur. Đşletme sermayesinin artması sonucu, satıcı bilançosu olumlu yönde gelişme gösterir. Ayrıca satıcı 90-180 gün arasında vadeli satış yapma olanağına kavuşarak, üretim ve satış hacmini arttırma, pazarını genişletme imkanı elde eder.20
Ön ödeme yönteminde faktor müşterisinin kendisine devrettiği alacaklarla ilgili olarak her bir borçlu için ayrı bir kredi limiti tayin eder ve bu limitlere göre ön ödemelerde bulunur.21 Satıcı, malı alıcıya gönderdikten sonra, kestiği fatura tutarının, alıcı için önceden onaylanmış limit dahilinde bulunması şartına uygun olarak, faktoring şirketi %80-90 arası bir ödemeyi nakit olarak yapar. Ön ödeme yapıldıktan sonra kalan %10-20’lik kısım, faktoring şirketinin üstlenmesi gerekmeyen mala ilişkin risklerin (ayıplı malın iadesi, malı kabulden kaçınma) teminat olarak ve gereğinde aylık devreler halinde müşterinin hesabına geçirilen faiz ve harçlara mahsup edilmek üzere alıkonulur. Demek ki mala ilişkin herhangi bir risk gerçekleşmezse müşteri alıkonulan bu meblağı, faktoring hizmeti karşılığı ödemesi gereken faiz ve harçlar bundan düşürüldükten sonra kalan kısmıyla elde edecektir.
Đskonto Yöntemi: Bu yöntemde ise, önce alacakların peşin değeri hesaplanmaktadır.
Daha sonra faktor kuruluşun komisyon tutarı ve yaptığı masraflar düşülerek, kalan tutar müşteriye ödenmektedir. Ancak, bu yöntem yaygın olarak kullanılmamaktadır.
19 Garzan, a.g.e., s. 8.
20 Sarıoğlu, a.g.e., , 1997, s. 9.
21 Cemal Şanlı, Nuray Şanlı, Uluslararası Ticaret Hukuku, Gözden Geçirilmiş ve Yenilenmiş 4.
1.3. FAKTORĐNG’ĐN ĐŞLEYĐŞĐ
Yurtiçi faktoring işlemlerinde, malların satıcısı; yani faktoring hizmetini talep eden ve alacaklarını faktoring şirketine devreden kuruluş, malların alıcısı ve faktoring şirketi olmak üzere üç taraf bulunmaktadır. Uluslararası faktoring işlemlerinde ise bu ilişkiye dördüncü bir taraf dahil olmaktadır. O da yurtdışındaki muhabir faktor kuruluşudur. Görüldüğü gibi, uluslararası faktoringde zorunlu ya da sözleşmeye dahil edilen unsurların yerine getirilmesi için ilişkiye ikinci bir faktorun dahil edilmesi gerekmektedir. Yani ulusal faktoringde bir üçgen görünümünde bulunan ilişkiler uluslararası faktoringde ikinci faktorun katılmasıyla şekil değiştirmekte, dörtlü bir ilişki haline gelmektedir.22 Bu nedenle faktoringin işleyişini yurtiçi faktoring ve uluslararası faktoring olarak ayrı ayrı ele almak gerekmektedir.
Faktoring’in işleyişi esnasında göz önünde bulundurulması gereken birtakım hususlar vardır; Öncelikle satıcının kredi değerliliği değil, borçlunun yani alıcının kredibilitesi önemlidir. Faktor kuruluş için, satıcının faktoring’e tabi işleme ilişkin taahhüdünü yerine getirme isteği ve kabiliyeti önemlidir. Ayrıca faktoring işlemine sadece satıcı başvurabilir. Şüphesiz ithalatçı da bu işten yararlanabilir (daha düşük işlem maliyeti), ancak temelde ihracatçıyı finanse eder. Son olarak, faktoring’de faktor kuruluşun satıcının anlaşma çerçevesinde yapacağı tüm kredili satışları onaylaması sözkonusu olup, faktor’un onayı dışında gerçekleştirilen satışlar faktor kuruluşu ilgilendirmemektedir.23
Aşağıda açıklanan yurtiçi ve uluslararası faktoringin işleyiş biçiminde gerçek faktoring esas alınmıştır.
YURTĐÇĐ FAKTORĐNG’ĐN ĐŞLEYĐŞĐ: Faktoring işlemi, bu hizmetin sunduğu
imkanlardan yararlanmak isteyen satıcı firmanın faktor kuruluşuna başvurmasıyla başlar. Satıcı firma, yaptığı başvuruda kendi hesaplarının son durumunu, daimi müşterilerinin isim ve adreslerini, bunların çalıştığı bankaları, bu müşterilere önceki yıllarda yapılan ortalama satış tutarlarını, satışa konu olan mal çeşitlerini bildirir. Faktor bu bilgiler ışığında söz konusu mal piyasası ve borçluların ödeme gücü
22 Şanlı, Nuray Şanlı, a.g.e., s. 143. 23
konularında araştırmalar yapar. Faktor kuruluş, mal piyasasını uygun bulduğu ve borçluların kredi değerliliğini yeterli gördüğü taktirde bütün alacakların ülke ve mal bazında global veya sınırlı olarak satın alınmasına karar verir. Daha sonra satıcı firma ile faktor arasında bir faktoring anlaşması imzalanır. Bu anlaşmalar genellikle, faktor kuruluşa gerekli gördüğü taktirde bazı borçlu firmaların anlaşma dışına çıkarılması ve/veya borçlanma limitlerinin düşürülmesi konusunda yetki vermektedir. Bu şekilde faktoring kuruluşu, ileri tarihlerde bazı firmaların kredi değerliliğinin düşmesi halinde, üstlendiği riski azaltmış olmaktadır.24
Herhangi bir faktoring şirketi ile sözleşme imzalayan firma kendisine yapılan kredili satış önerilerini ve siparişleri derhal faktore iletir. Faktor sözkonusu firmayı inceleyerek bu alacakları satın alıp almayacağını bildirir. Faktorun olumsuz yanıtına karşılık, firmaların satış yapmaktan kaçındıkları gözlenmektedir. Faktorun olumsuz görüşüne rağmen satışı yapan firmalar riski de üstlenmiş olur.25 Faktorun onayı ve tahsis ettiği limit ile satıcı malı yükleyip gönderdikten sonra bir fatura keser ve bunu faktora devreder. Devir belgesi imzalandıktan sonra, alacaklar satıcının mülkiyetinden çıkarak faktoring kuruluşuna geçer. Düzenlenen faturanın bir kopyası borçluya gönderilerek fatura bedelinin faktore ödenmesi gerektiği, faturanın üzerine düşülen bir ibare ile belirtilir. Faturanın tanzim edilmesi ve malın yüklenmesinden sonra, satıcı firmanın talebine bağlı olarak fatura bedelinin %80’ine kadar peşin ödeme yapılabilir. Alıcı firma faturanın vadesinde, ödemeyi faktor’e yaparak borcunu ifa etmekte ve borçtan kurtulmaktadır. Faktoring şirketi, eğer ön ödeme kullandırılmışsa bakiyeyi, ön ödeme kullandırılmamışsa toplam fatura tutarından iskonto masrafı ve komisyon giderlerini düşerek kalan bakiyeyi satıcıya ödemektedir. Faktor itiraz edilen ve ödenmeyen alacakları konusunda satıcıyı sürekli bilgilendirmektedir.
ULUSLARARASI FAKTORĐNG’ĐN ĐŞLEYĐŞĐ: Uluslararası faktoring işleminde
“klasik faktoring” işleminden farklı olarak dört taraf vardır: ihracatçı ve onun kendi ülkesindeki faktor’u, ithalatçı ve onun kendi ülkesindeki faktor’u.26
24 DTM, a.g.m., s. 2. 25 Sarıoğlu, a.g.e, s. 4. 26
Yurtiçi ve uluslararası faktoring arasında işleyiş bakımından fark olmamakla birlikte uluslar arası faktoring şirketleri daha geniş şube ve temsilcilik ağına ihtiyaç duyarlar. Ticari riskin minimizasyonu için ithalatçının ülkesindeki muhabir faktorun seçimine özen gösterilmesi gerekir.27 Çünkü uluslararası faktoring’de yurtiçi faktoringden farklı olarak alacakların satın alınması konusunda kesin kararı verecek olan ithalatçının ülkesindeki muhabir faktor kuruluşudur. Aynı zamanda alıcıyı asıl tanıyan, onun ticari ve mali kapasitesini değerlendirecek olan muhabir faktoring
şirketidir.28
Uluslararası faktoringin işleyişi kısaca şu şekilde gerçekleşmektedir;29
Đthalatçı firma ihracatçı firmaya malları sipariş eder, ihracatçı, ithalatçı hakkında elde ettiği tüm bilgileri ve satışla ilgili belgeleri ihracatçı faktor’e verir.
Đhracatçı faktor bu bilgileri muhabirine (ithalatçı faktor) göndererek ithalatçı ile ilgili limit talebinde bulunur. Gerekli araştırmalar sonucu muhabir faktor ithalatçı ile ilgili limitini ihracatçı faktor’e bildirir. Sözleşme ve diğer gerekli belgeler imzalandıktan sonra ihracatını yapan satıcı, üzerine temlik etiketi yapılmış fatura ile ihracat belgelerini ithalatçıya gönderir ve fatura ile diğer belgelerin birer suretini ihracatçı faktor’e verir. Anlaşmaya uygun olarak ön ödeme ihracatçı faktor tarafından ihracatçıya yapılır. Đhracatçı faktor, temlikli fatura ile diğer belgeleri muhabir faktore gönderir. Muhabir faktor vadede parayı tahsil eder ve masrafını düşerek kalan kısmı ihracatçı faktor’ e gönderir. Đhracatçı faktor, gelen bedelden; ön ödeme tutarı, komisyon, masraf ve yapılan ön ödeme ile ilgili faizi mahsup ettikten sonra bakiyeyi satıcıya öder.
Bu ilişki analiz edilecek olursa, ortada iki ayrı sözleşme bağlantısı olduğu görülür. Đlk olarak ihracatçı ve ülkesindeki faktor arasında bir faktoring sözleşmesi vardır. Đkinci olarak da ihracatçı faktor ile ithalatçı faktor arasında bir faktoring sözleşmesi vardır. Đthalatçı ve ihracatçı faktorler birbirinden tamamıyla ayrı iki kurumsal yapıdır ve aralarındaki ilişki, ihracatçı faktorler ile müşteri arasındaki
27
Đlker Parasız, Kemal Yıldırım, Uluslararası Finansman Teori ve Uygulama: Dışa Açık Ekonomiye Giriş, 1. Baskı, Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları, 1994, s. 365.
28 Halil Seyidoğlu, Uluslararası Finans, Geliştirilmiş 4. Baskı, Đstanbul: Güzem CanYayınları, 2003,
s. 435.
29
ilişkiye benzer. Hukuken borçlar ihracatçı faktor’e devredilir ve o da bu borçları ithalatçı faktor’e yeniden temlik eder. Böylece ödemeler doğrudan ithalatçı faktor’e yapılabilir. Bazı durumlarda da ithalatçı faktor yalnızca riski araştıran ve ihracata yardımcı olan bir ajans gibi de çalışabilir30
1.4. FAKTORĐNG TÜRLERĐ
Đşletmelerin ve faktorlerin farklı ihtiyaçlarına göre faktoring hizmetleri de farklılık göstermektedir. Faktoring’in tüm yararlarını içine alan esas çerçevesi “tam servis” olarak adlandırılmaktadır. Bu hizmetin içindeki bazı hizmetlerin bulunmaması veya anlaşma kapsamında özel şartların bulunmasına göre diğer faktoring türleri oluşmaktadır.31 Đşletmelerin ve faktorlerin farklı gereksinimleri gözönüne alınarak, faktoring hizmetlerinde çeşitlendirmeye gidilmektedir. Faktoring kuruluşları, belirli konularda uzmanlaşmışlardır. Bu nedenle faktorler işletmelere tüm hizmetleri vermeyebilir. Ancak sözleşmede belirtilerek, istenen hizmetler arttırılabilir. Burada önemli olan satıcı ve faktorun karşılıklı olarak anlaşması ve faktorun satıcının ihtiyaçlarına karşılık verebilecek hizmetleri yerine getirebilmesidir.
Faktoring işlemleri, faktoring’in yapıldığı yer, satıcının faydalandığı hizmetler, faktoring işleminin tarafları, riskin üstlenilip üstlenilmemesi, faktorun açık veya gizli olması gibi çeşitli kriterlere göre sınıflandırılmakla birlikte, bu faktoring türleri kesin çizgilerle birbirinden ayrılmamaktadır.32
Aşağıda faktoring türleri genel hatlarıyla sınıflandırılarak açıklanmıştır.
1.4.1. TAM SERVĐS GERĐ DÖNÜLEMEZ FAKTORĐNG
Bu faktoring türü, genelde müşteri ile faktor arasında düzenli ve sürekli bir anlaşmanın olduğu faktoring türüdür. Bu durumda firma, herhangi bir mal/hizmet satışı yaptığında otomatikman alacaklarını faktor’e satarak faktoru araya sokar.
30 Berna Kocaman, a.g.e., s. 3. 31 Bakır, a.g.e., s. 139. 32
Açıklanmış olmasından dolayı da faturanın üzerinde alacakların faktor’e devredildiği belirtilir. Dolayısıyla bu anlaşma ile tüm alacakların yönetimi faktoring şirketine geçmiş olur. Borçlunun fatura bedellerini ödememesi halinde ortaya çıkacak zarar (mal ve/veya hizmetteki bozukluktan veya gecikmeden kaynaklanan zararlar dışında kalan) ise tümüyle faktor kuruluşa ait olur. Geri dönülemez faktoring işlemlerinde faktor, borçlunun ödeme yapmama riskini de geri dönülemez olarak üstlenir.33
Faktoring, esas olarak, alacakların satın alınması işi ile ilgili olduğundan, alacakların nasıl ödendiği önemlidir. Ödeme anlaşmaları, faktor’den faktore değişmekle birlikte, geri dönülemez faktoring sözleşmelerinde, ödemenin alacakların satın alınmalarından belirli bir süre sonra yapılması taahhüt edilmektedir. Üzerinde anlaşmaya varılan vadeye sabit vade veya fixed maturity period denilmektedir.34 Sabit vade hesaplamada, önce işletmenin hesapları incelenmekte ve işletmenin alacaklarının ortalama tahsil süresi hesaplanmaktadır. Ortalama tahsil süresine dayanılarak, satın alınan alacaklardan masraflar düşülerek, belirlenen vadede işletmeye ödeme yapılmaktadır. Böylece ödemenin yapılması için, faktorun alacakları tahsil etmesi gerekmemektedir. Çünkü, ortalama tahsil süresi, sabit bir vadeyi oluşturduğundan , bazı müşterilere belirlenen vadeden önce, bazılarına da alacağın vadesinden sonra ödeme yapmaktadır. Sabit vadeli anlaşmaların, işletmelerin nakit akışlarını düzenlemeleri açısından yararı büyüktür. Özellikle, orta büyüklükte ve gelişen işletmeler için, nakit akışının büyümenin önünde önemli bir engel olduğu düşünülürse, sabit vadeli faktoring anlaşmalarının yararı kendiliğinden anlaşılır. Faktor kuruluş, işletmeye tahsilat yaptıkça da ödeme yapabilir.35 bazı endüstrilerde, örneğin mevsimlik dalgalanma gösteren sektörlerde ortalama tahsilat süresini hesaplamak mümkün olmayabilir. Bu durumda faktor kuruluş, borçlu ödeme yaptıkça satıcıya ödeme yapar.36
Bazı kaynaklara göre geri dönülemez faktoring, gerçek faktoring olarak ele alınmıştır. Buna göre faktoring şirketinin, faktoring işlemlerinin sunduğu tüm
33 Burhanettin Tandoğan, Risk Analizine Yönelik Finansal Tablolar Analizi ve Finansman
Yöntemlerinin Değerlendirilmesi, Ankara: Yazarın Kendi Yayını, 2002, s. 255.
34 Ali Ceylan, Đşletmelerde Finansal Yönetim, Gözden Geçirilmiş 6. Baskı, Bursa: Ekin Kitabevi
Yayınları, 2000, s. 127.
fonksiyonları yerine getirdiği durumlarda, gerçek faktoring veya tam hizmet faktoringi sözkonusudur. Bugün uygulamada hakim olan ve faktoring’in asıl tarzını oluşturan faktoring biçimi budur. Buna Amerikan tipi faktoring de denilmektedir. Bu işleme asıl damgasını vuran alacağın ödenmeme riskinin üstlenilmesidir.37 Bu işlem tarzı gelişmiş ve yaygın faktoring biçimini oluşturmakla birlikte, gerçek faktoring’in yapılabilmesinin ön koşulu faktoring şirketlerinin alıcı ve satıcılar hakkında çok iyi bilgi toplama imkanına sahip olabilmeleridir.38
Bu faktoring türünün bir özelliği de belirlenen limitler çerçevesinde, alacaklarnı faktor’e devreden satıcının isteği halinde alacaklarının belli bir kısmını (genelde %80’e kadar) hemen nakit olarak alabilmesidir.39
Sonuçta özetlenirse, bu faktoring türünde bir ücret, komisyon ve faiz karşılığında vadeli alacakların ödenmeme riskinin üstlenilmesi, satın alınan alacakların karşılığı bir finansman sağlanması, satış kayıtlarının tutulması ve takibi, borçluya borçların faktor’e temlik edildiğinin ihbarı, alacakların tahsilatı hizmetleri sunulmaktadır.
1.4.2. TAM SERVĐS GERĐ DÖNÜLEBĐLĐR FAKTORĐNG
Borçlunun ödememe riskinin üstlenilmeden sadece tahsilat ve finansman hizmeti verilerek yapılan faktoring türü geri dönülebilir faktoring’dir.40 Bir başka deyişle geri dönülebilir faktoring; satıcıya (faktoring şirketinin müşterisine), satış kayıtları yönetimi, tahsilat hizmeti ve finansman sağlandığı fakat faktorun alacağın ödenmeme riskini üstlenmediği faktoring çeşididir.
Bu tür faktoring çeşidinde de faktor, satıcı firmanın vadeli alacaklarını satın almakta ve ona ön ödeme yapmaktadır. Belirlenen limitler çerçevesinde alacakları faktor’e devreden satıcı, alacakların belli bir kısmını (genelde %80’ e kadar) hemen nakit olarak alabilmektedir. Faktor tarafından satın alınan alacakların belli süre
37 B. Arif Kocaman, a.g.e., s. 14. 38 Küçükkocaoğlu, a.g.m., s. 42.
39 Đktisadi Araştırmalar Vakfı, a.g.e., s. 87. 40
içinde (90-120 gün) ödenmemesi durumunda faktoring şirketi alacağı müşterisine rücu etmekte ve yaptığı ön ödemeyi geri talep etmektedir. Bu tür faktoring işleminde faktorun satıcı firmaya yaptığı ön ödeme kredi niteliğini almaktadır. Satıcının faktore devrettiği alacaklar faktoring şirketinden kullandığı krediye karşılık verilen teminat niteliğinde olmaktadır. Bu faktoring’de faktorun temel işlevi tahsilata aracılık etmek
şeklinde ortaya çıkmaktadır. 41
Geri dönülebilir faktoring’de alacağın ispatı açısından, senet veya çek gibi kıymetli evraklara ihtiyaç duyulmaz. Đşlemler fatura bazında yürütülmektedir. Fatura üzerinde, ödemenin faktore yapılacağı belirtilir. Son aşamada, işlem, ödemenin vadesinde faktore yapılmasıyla tamamlanır.42
1.4.3. VADE ESASINA GÖRE FAKTORĐNG
Küçük ölçekli firmalara uygulanan bu faktoring yöntemi kredi sigortasına alternatif olarak geliştirilmiştir.43 Tahsilat ve riskin üstlenilmesi hizmetlerinin verilmesi esasına dayanan vade faktoringi uygulaması işletmelere finansman hizmeti sağlamaz.44 Vade faktoringinde ön ödeme sözkonusu olmamakla birlikte ödemeler satıcıya, ya fatura tarihinden veya borçların faktor’e kopya faturaların tesliminden itibaren belirli bir süre sonra ya da her bir borçludan ödeme alındığında veya onaylı borçlar için borçlunun süre bitiminden acze düşmesi üzerine yapılır.45 Faktor bu yöntemde satıcıya bir ön ödeme yapmadığı için, finansman ücretide talep etmeyecektir. Bu durumda faktorun ücreti, temlik edilen alacak üzerinden alınacak komisyon olarak belirlenir.46
Burada satıcı işletmenin amacı, alacaklarını vadesinde tahsil edebilmektir. Bu faktoring’de kur riski, büyük ölçüde satıcı işletme üzerine kalmaktadır.47
41
Garzan, a.g.e., s. 14.
42
Aykut Öncel, “Başlangıcından Bu Yana Faktoring Sisteminin Evrimi”, Đstanbul Sanayi Odası Dergisi, Sayı: 303, Đstanbul, 1991, s. 47.
43 Sarıoğlu, a.g.e., 1997, s. 21. 44
Onur Ergür, “Đhracat Faktoringi ve Uygulamaları”, T.C. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Đstanbul, Yüksek Lisans Tezi, 1997, s. 6.
45 Bakır, a.g.e., s. 140. 46 Sarıoğlu, a.g.e., s. 21. 47
Vade esasına göre faktoring, maliyet enflasyonunu giderici bir tedbir olarak da düşünülebilir. Vadeli işlemlerde uygulanan vade farkı, fiyat artışlarına neden olmakta ve enflasyonu körüklemektedir. Faktoring işleminin maliyeti vade farkı maliyetinden daha az olduğundan, faktoringin kullanışı maliyetleri, dolayısıyla fiyatları düşürücü bir etki yapacaktır.48
Vadeli faktoring yöntemi, genellikle kendi karmaşık muhasebe sisteminden çok faktorun bilgisayar sistemini tercih eden; ticari risk üstlenilmesi, alacakların tahsilatı, satış defterlerinin tutulması ve yönetim hizmetlerine ihtiyaç duyan, ancak ön finansman ihtiyacı olmayan firmaların tercih ettiği bir hizmettir.49
1.4.4. TOPLU ĐSKONTO ESASINA GÖRE FAKTORĐNG
Bu faktoring yöntemi çok sayıda küçük müşterisi olan ve çok geniş bir iş hacmine sahip olan satıcılara uygulanmaktadır. Bu yöntemde satıcı, satışlarının tamamını toptan olarak faktora devreder. Bu yöntemin özelliği de faktorun satıcıya sadece finansman hizmeti sağlamasıdır. Bunun dışında, satıcıya yönetim, garanti ve tahsilat hizmetlerinden herhangi birini sunma taahhüdünde bulunmaması ve satıcıya rücu hakkını saklı tutmasıdır. Toptan faktoring yöntemi, fatura iskontosu yönteminin uygulanmasına idari ve finansal yapının müsait olmadığı durumlarda uygulama alanı bulabilir.50
Bu tür uygulamada satıcı elinde bulunan kısa vadeli alacaklarını faktor’e devrederek finansman sağlayabilmektedir. Borçlulara ödemeyi faktore yapmaları bildirilmesine karşın işlem “geri dönülebilir faktoring” esasına göre yürütülür. Faktor borç tahsilatından ve alıcı riskinden sorumlu değildir. Faktor tarafından idari hizmet verilmemektedir.51 alacakların takip ve tahsilatı işlemlerini faktor adına satıcı firma
48 Zehra Đnal, “Faktoring Uygulamaları ve Đşletmelerin Finansal Yapılarına Etkisi”, T.C. Đnönü
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya, Yüksek Lisans Tezi, 2006, s. 55.
49 Sarıoğlu, a.g.e., s. 21. 50 Sarıoğlu, a.g.e., s. 21.
51 Đktasadi Araştırmalar Vakfı, “Türkiye’de Faktoring: Esaslar ve Uygulama III: Seminer Açılış ve
Tebliğler”, Türkiye’de Faktoring Semineri, 1999, Đstanbul: Đktisadi Araştırmalar Vakfı Yayınları, 1996, s. 89.
yürütmektedir. Borçlar faktor’e temlik edildiğinden, ödemelerde kendisine yapılmaktadır. Faktor kendisine yapılan ödemelerle ilgili olarak günlük detayları düzenli olarak satıcı firmaya bildirmesi gerekir ve böylece alacakların takibi kolaylaşır.52
1.4.5. FATURA ĐSKONTOSU FAKTORĐNGĐ
Fatura iskontosu; tahsilat hizmetine ve riskten korunmaya ihtiyacı bulunmayan işletmelere sadece finansman kolaylığı sağlandığı çalışma biçimidir. Toplu iskonto yönteminden farkı, borçlulara bildirimde bulunulmamasıdır.53 Doğrudan faktore ödeme yapmalarını borçlulara ihbar etme zorunluluğundan satıcıyı kurtarmak ve faktore satılan borçların tamamen rücu etme esasına tabi tutulmasıyla faktoring sadece finansman ihtiyacına dönüştürülmüş olmakta, türün adına da yaygın biçimde “fatura iskontosu” yada “sırdaş faktoring” denilmektedir. Sırdaş ifadesi borçların faktore satıldığının borçlularca bilinmemesinden kaynaklanmaktadır.54
Bu tür faktoring’de faktor, satıcının ibraz ettiği bir grup faturayı iskonto etmektedir. Satış kayıtlarını satıcı tutmakta ve aynı zamanda mülkiyetini faktore devrettiği borçları faktor adına borçlulardan tahsil etmektedir. Bu düzenlemede faktor normal olarak satıcının satış kayıtlarını ve destekleyici belgelerini istediği zaman izleme özgürlüğünü isteyebilecektir.
Faktoring piyasasında, fatura iskontosu yapan faktorler büyük çoğunluğu teşkil etmektedir. Bu piyasadaki faktorler birbirlerine benzer hizmetler sunduklarından, diğer rakip faktorlerden kendilerini ayırmak için marjinal olarak hizmetlerini yeni teknoloji kullanmak küçük şirketleri de içine alan, yeni yönetim boyutları olan pazarlara açılmak bölgesel kapsamlı genişleme ve ihracat hizmetlerini geliştirmek gibi yollarla geliştirirler.55
52 M. Vefa Toroslu, Faktoring Đşlemleri ve Muhasebesi, Đstanbul: Beta Yayınları, 1999, s. 15. 53 Ergür, a.g.e., s. 7.
54 Bakır, a.g.e., s. 142. 55
1.4.6. ACENTA FAKTORĐNGĐ
Bu faktoring sisteminde, satıcının alacakları faktor tarafından satın alınmasına rağmen, tahsilatı ya satıcı firmanın yada faktorun kurmuş olduğu acenta yapmaktadır. Bu anlaşma ödemelerin faktore giderek yapılmasının borçlulara haber verilmesini gerektirir.56 Fatura borçluları, ödemeyi acentaya yapmakla borçlarından kurtulabilir.
Acenta faktoringini toptan faktoring’den ayıran nokta, acenta faktoringinde borcun ödenmemesi riskine karşı koruma hizmetinin verilmesidir.57 Bu uygulamada faktor alacakların mülkiyetini üzerine aldığı halde idari hizmet ve alacak tahsilatı hizmeti vermemektedir.58
1.4.7. BĐLDĐRĐMLĐ (AÇIK) FAKTORĐNG
Borcun temliki esnasında borçlunun temlik işleminden haberdar edilmesi ve vadede alacağın doğrudan faktoring şirketine ödenmesi bildirimli faktoring’dir.59
Bu faktoring türünde satıcı, kendi adına hazırladığı faturada alacağın muhatabının faktor kuruluş olduğunu belirtir. Faturanın üzerine ödemenin vadede doğrudan faktor’e yapılmasına ilişkin bir ihbar notu konulmaktadır. Bu işlemde faktor, yapılan sözleşme çerçevesinde alıcının ödeme yapmaması halinde doğacak riski kısmen veya tamamen üstlenebilir. Faktor kuruluşlar, satıcının da riskinin bir bölümünü üstlendiği anlaşmaları tercih etmektedirler.60
Bu tür faktoring’de alacağın faktor’e devredildiği kendisine bildirilen borçlu, borç tutarını yeni alacaklı konumuna geçen faktor’e ödemekle yükümlüdür. Borçlu iyi niyetle eski alacaklısına (müşteriye) ödemede bulunduğu gerekçesiyle borçtan
56 Weekly Digest, “Faktoring Definition”, BCR Publishing,, 19.04.2007
(ifgroup.com/data/articles/BCR0704-faktoring_definition.pdf)
57 Bakır, a.g.e., s. 141.
58 Đktasadi Araştırmalar Vakfı, a.g.e., s. 89. 59 Tandoğan, a.g.e., s. 254.
60
kurtulamaz. Bu işlem tarzı daha çok tam hizmet faktoringinde uygulanmaktadır. Böylece faktoring şirketinin riski teminat altına alınmaktadır.61
Borçlunun ödememesi riskinin faktoring şirketi tarafından üstlenildiği gerçek faktoring’de bildirimli(açık) işlem tarzının izlenmesinin nedeni faktoring şirketinin riskinin katlanılmaz hale gelmesinin önlenmek istemesidir.62
1.4.8. BĐLDĐRĐMSĐZ(ÖRTÜLÜ) FAKTORĐNG
Bu tür uygulamada satıcı elinde bulunan kısa vadeli alacaklarını faktor’e devrederek finansman sağlayabilmektedir . Satış kayıtlarını kendisi tutan satıcı faktore devrettiği borçlar karşısında geri dönülebilir esasa dayalı olarak faktor’den finansman sağlamakta ve alacakların tahsilatını faktor adına yapmaktadır. Faktoring
şirketi bildirimsiz faktoring’de yeni alacaklı olarak belirtilmediği için, ne borçluya kendi adına ihtarda bulunabilir, ne de alacağı bizzat tahsil edebilir. Faktoring şirketi ancak müşteri(firma) üzerinden, yani dolaylı olarak ihtarda bulunabilir. Bununla beraber müşteri kendisine yapılan ödemeleri, faktoring şirketi ile aralarındaki ilişki nedeniyle derhal faktoring şirketine havale etmekle yükümlüdür. Bu arada faktoring
şirketi, müşterinin yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde temliki açıklamak (ihbar etmek) hakkını da saklı tutmuş olabilir. Örtülü işlem tarzında faktoring şirketi yeni alacaklı olarak ortaya çıkmadığı için, borçlu iyi niyetle müşteriye (eski alacaklıya) yaptığı ödemeyle borcundan kurtulmaktadır. Bu suretle faktoring şirketi müşteriye ödemiş olduğu avansı geri alamamak tehlikesiyle karşı karşıya bulunmaktadır. Bu nedenle kural olarak sadece gerçek olmayan faktoringde örtülü işlem yapılabilmektedir.63
1.4.9. YURTĐÇĐ FAKTORĐNG
Bir faktoring işleminde yer alan tüm tarafların (alıcı, satıcı ve faktor) aynı ülkede bulunduğu ortamda satıcı firmanın kredili satışlarından doğan senede bağlı alacaklarını faktore devrederek alacakların bir kısmını veya tamamını nakde
61 Đktisadi Araştırmalar Vakfı, a.g.e., s. 87 62 B. Arif Kocaman, a.g.e., s. 15.
63
çevirmesidir. Ülkemizdeki uygulamada; yurtiçi faktoring işlemleri geri dönülebilir ve geri dönülemez olmak üzere iki grupta toplanmaktadır.64
1.4.10. ULUSLAR ARASI FAKTORĐNG
Bu tür faktoringde satıcı(ihracatçı), alıcı(ithalatçı), export faktor (satıcının ülkesindeki faktor), import faktor (alıcının ülkesindeki faktor) olmak üzere dört taraf bulunur.
Satıcı ve alıcının farklı ülkelerde olduğu, satıcının alacaklarının takip ve tahsilinin faktor tarafından yapıldığı durumda söz konusu olan uluslararası faktoringi, ticari işlemin ithalat ve ihracat oluşuna göre, ihracat ve ithalat faktoringi olarak iki ana grupta toplamak mümkündür. Uluslararası faktoringde taraflar ayrı ülkede bulunmakla birlikte sistem yine aynıdır. Ancak faktoringin bu türünde ithalatçının ödemelerini yaptığı muhabir bir kuruluş da (banka, faktorun şubesi veya aracı başka faktor) devreye girer.
Yurtiçi faktoringde olduğu gibi, sisteme esas olan hizmetler alacak yönetimi, tahsilat yönetimi ve nakit yönetimidir. Uluslararası faktoring işlemleri bakımından “ risk”faktörü içinde en önemli unsurlardan biri “ülke riski”dir. Ülke riskinin siyasi, sosyal ve ekomomik yönlerinin yanında ithalatçı firmanın, ihracatçı firmaya uzaklığıda bu risk kapsamında değerlendirilir. Ülke riski, herhangi bir ülkenin çeşitli nedenlerden dolayı dış borçlarını ödeyememesi yada ödemek istememesi sonucu ortaya çıkan ve diğer tüm dış borçlanma ve dış yatırımlarda karşılaşılan genel risklerin (dövüz kuru, faiz,ticari riskleri vb.) dışında kalan bir risk olarak tanımlanmaktadır. Yabancı ülkedeki yerleşik kişilere kredi açmanın sonucu olarak ortaya çıkan bu kredi ve ülke risklerini bertaraf etmek için, bazı ülkelerde ihracat kredi sigortası mekanizması geliştirilmiştir. Đhracatçılar, riskleri sigorta şirketine satarak bu risklerden kurtulabilmektedirler.65
64 DTM, a.g.m., s. 3. 65
Đhracattan doğan alacak hakkının bir faktor kuruluşa temlik edildiği faktoring işlemlerinde, yapılan anlaşma hükümlerine göre ihracatçıya rücu edilebilir veya edilmek şartına bağlı olmaksızın ihracat bedellerinin Türk Parasının Kıymetini Koruma mevzuatında belirlenen bedel getirme süreleri içinde tahsilinden faktoring kuruluşları sorumludur.66
Günümüzde iktisadi ilişkilerin hızla gelişmesinden dolayı uluslararası faktoring; ikili faktor sistemi, tek faktorlü sistem, direkt ihracat faktoringi, direkt ithalat faktoringi, back to back faktoring olarak çeşitlendirilmiştir.67
1.4.10.1. ĐKĐLĐ FAKTOR SĐSTEMĐ
Bu sistemin temeli, biri ithalatçının biri ihracatçının olmak üzere iki faktor arasında işbirliğine dayanmaktadır.68 Sözkonusu sistem “zincir” olarak tanımlanan aynı faktor grubunun üyeleri tarafından uygulanır.69 Tipik ikili faktor ilişkisi şöyle çalışır;70
a) Başlangıçta ihracat faktor’u müşterisinin işi hakkında bilgi edinir. b) Đhracat faktoru müşterisinin karşı ülkedeki işiyle ilgili olarak;
verilen hizmet veya satılan mallar, tahmin edilen satış hacmi, ödeme
şartları, borçluların listesi, belirtilen satış hacmi için beklenen faturaların ve alacak avilerinin sayısı hakkında bilgiyi ithalat faktorune iletir.
b) Đthalat faktoru bilgiyi değerlendirir ve ilgilendiği takdirde kendi
şartlarını, hizmetin kendi payına düşen kısmı için belirlediği komisyon oranı ile birlikte bildirir.
c) Đthalat faktorundan şartları alınca ihracat faktoru kendi şartlarını saptayacaktır.
66 Erol Đyibozkurt, Uluslararası Đktisat: Teori, Politika ve Uygulama, Gözden Geçirilmiş ve
Genişletilmiş 4. Baskı, Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları, 2001, s.543.
67 Garzan, a.g.e., s.24. 68 Sarıoğlu, a.g.e., s.17.
69 Sudi Apak, Uluslararası Finansal Teknikler, Emlak Bankası Yayınları, Đstanbul, 1992, s. 95. 70
