Diğer finansal enstrümanlarda olduğu gibi faktoring işlemlerinde kullanıcılar açısından bir maliyeti vardır. Maliyet unsuru, faktoring şirketleri tarafından satıcı firmalara sunulan hizmetler çeşidine göre farklılık göstermektedir. Satıcı firma, faktoringin hizmet ve teminat fonksiyonlarından yararlanıyor ise faktoring komisyonu gündeme gelmekte, eğer satıcı firma faktoringin finansman fonksiyonundan yararlanıyor ise bu takdirde finansman faizi de sözkonusu olmaktadır. Faktoring işleminde fiyatı, işyükü ve risk olmak üzere iki temel unsur belirlemektedir.109 Đşyükünün değerlendirilmesinde, alıcı sayısı, fatura sayısı,
107 Küçükkocaoğlu, a.g.m., s. 48. 108 Ekren, a.g.e., s. 17.
109
ortalama fatura tutarı, ödeme sayısı, ürün, alıcının nitelikleri gibi unsurlar dikkate alınmakta iken risk değerlendirmesinde ise, ödeme koşulları, alıcının kredibilitesi, ödeme gücü, piyasa koşulları ve risk dağılımı (firmalar, sektörler ve ülke bazında) değerlemede esas olarak alınmaktadır.110
Daha açık bir ifade ile risk değerlemesi esnasında satıcı ve alıcı ile ilgili riskler dikkate alınır. Satıcı ile ilgili riskler; geçmiş yıllardaki performansı, organizasyon yapısı, bulunduğu sektörün genel durumu, alacakların dağılımı ve devir hızı olarak tanımlanır.111 Alıcı firmanın riski ise kredi sigortası primini belirleyeceğinden faktor açısından çok önemlidir. Burada özellikle; firmanın içinde bulunduğu sektörel durum, firmanın faaliyet yapısına dikkat edilir. Uluslararası faktoring işlemlerinde ise ayrıca ülke riskleri de dikkate alınmaktadır. Ülke riskleri de; transfer riski, politik risk, ekonomik risk olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır.
Faktor kuruluş, yaptığı faktoring işlemiyle satıcı işletmeye hem nakit, hemde hizmet sağladığı için iki ayrı gelir elde eder. Başka bir deyişle, faktoring hizmetinden yararlanan işletme için hizmet bedeli olan “komisyon maliyeti” ve iskonto bedeli olarak “finansman maliyeti” olmak üzere iki tür maliyet sözkonusudur.112
Müşteriden alınan komisyon ve iskonto şeklindeki finansman ücreti, işlem banka bünyesinde yapılıyorsa %5 banka ve sigorta muamele vergisi ve %5 oranında kaynak kullanımı destekleme fonuna tabidir. Bu işlem, faktoring şirketi bünyesinde yapılıyorsa sadece %5 oranında banka ve sigorta muamele vergisine tabidir.113
Faktoring işleminin maliyetleri, fırsat maliyetleri arasındadır ve başarılı bir ihracat fırsatı, gerçek kar kaynağıdır.114
Ekonomik olarak düşünüldüğünde faktoring işlemleri, firmaların içinde bulunduğu sektörün ve firmanın ticari hacmine uygun olmalıdır. Firmalara sağlanan
110 Sarıoğlu, ag.e., s. 10. 111
a.g.e., s. 32.
112 Selahattin Tuncer, “Faktoring’le Đlgili Yasal Düzenleme ve Vergileme Sorunları” Dünya Gazetesi,
17.08.1992, s. 3.
113 Ceylan, Finansal Teknikler, a.g.e., s. 39. 114
bu avantajların maliyetinin alternatif finansman yöntemleri ile karşılaştırılması gerekir. Faktoring kuruluşlarının finansman maliyetlerinin yüksek olması bu talebi düşürücü etki yapmaktadır. Uygulamadaki faktoring çeşitleri ile firmalar yararlanmak istemedikleri hizmetlerin maliyetlerinden kaçınabilme imkanına sahiptirler.
HĐZMET KOMĐSYONU: Hizmet komisyonu, yapılan satışlar üzerinden
alınmaktadır. Komisyon kredi ve piyasa araştırmaları, alacak kayıtlarının tutulması, alacakların tahsilatı, ticari riskin üstlenilmesi gibi hizmetler karşılığında alınmaktadır.115 Komisyon maliyetinin belirlenmesi, faktoring işleminin yurtiçi veya yurtdışı ve geri dönülebilir olması ile müşterinin kredibilitesi ve işlem hacmi gibi faktorlere bağlıdır.116
Hizmet komisyonunun alınması; satıcının faktor nezdindeki hesabına borç kaydı, satıcıya ödenecek tutarlardan mahsup veya daha yaygını borcun satış fiyatının borçlunun ödeyeceği paralardan kesinti yapılarak hesaplanması şeklinde olabilir.117 Komisyon tutarını; sabit giderler, kırtasiye, haberleşme, yasal dava takip ve personel giderleri, riskin sıfırlanma bedeli veya riziko primi kar marjı şeklinde belirtmek mümkündür.118 Sabit giderler, faktoring kuruluşunun müşteriye verdiği hizmet nedeniyle yaptığı harcamaları içermektedir. Bunun nedeni, alacakların tahsilatı hizmetini veren faktorun bununla ilgili olarak yapacağı kırtasiye, haberleşme, yasal dava , takip ve personel giderlerini üstlenmesidir. Risk sıfırlama bedelini ise, alıcının riski, ülke riski ve ödeme koşulları belirlemektedir.119
Faktoring komisyonu, faktorun satın aldığı alacakların toplam tutarı üzerinden belli bir yüzde şeklinde anlaşma ile belirlenir. Buna “brüt komisyon” denir. yurtiçi faktoring komisyonu, %0,5 ile %2,5 arasında değişmektedir. Yurtdışı faktoring de alacağın tahsil edilememe riski ithalat faktorune aittir. Bu nedenle komisyon oranı muhabir faktor tarafından belirlenir.
115
Shenkar Odet, Yadong Luo, International Business, USA:John Wiley&Sons Inc,2004, s. 363.
116Tandoğan, a.g.e., s. 260. 117 Bakır, a.g.e., s. 146.
118 Ceylan, Finansal Teknikler, a.g.e., s. 38. 119
FĐNANSMAN KOMĐSYONU: Đskonto tutarı olarak finansman maliyeti, müşteriye
vadeden önce yapılan %80 oranındaki peşin ödemenin maliyetidir. Đskonto bedeli, peşin ödeme ile alacağın tahsilatının yapılacağı tarih arasındaki süre için alınmaktadır.
Uluslararası faktoringde iskonto oranı, “libor, prime rate” ve bunlara ek olarak belirlenen risk marjına göre tespit edilir. Ancak, riske göre belirlenecek olan ek faiz oranı veya spread, müşterinin yıllık işlem hacmine ve kredi değerliliğine göre belirlenmektedir. Bu oran uygulamada %1 ve %3 arasında değişmektedir. “liborun iskonto bedeli olarak esas alınmasının nedeni, uluslar arası piyasalarda banka kredilerinde kullanılan temel faiz oranı olması ve 3 aylık oranın 90 günlük satış vadelerine uygun gelmesidir.
Finansman komisyonu normal olarak, diğer işletme sermayesi kaynaklarıyla kıyaslanabilir ve rekabet edebilir oranlardadır.120 Ödenecek faiz tutarı, yıllık faiz oranına bağlı olarak değişebileceği gibi, risk payına bağlı olarak da değişir.121
Đhracata yönelik faktoring’de faktorun uyguladığı iskonto bedeli, bankaların kısa vadeli ihracat döviz kredileri ile rekabet etmektedir. Faktoring’le temin edilen finansman, muhabir banka tarafından yabancı alıcının riskine göre sağlandığından, maliyet, döviz kredisi maliyetinden düşük olabilir.122
Đskonto masrafı hesaplanırken göz önünde bulundurulması gereken esaslar
şöyledir;123
Kullanım miktarı; satıcı fatura bedelinin en fazla %80’ini peşin kullanma hakkına sahip olmakla birlikte, dilerse bu oranın altında bir ödeme kullanabilmektedir. Bu nedenle iskonto masrafı hesaplanırken, satıcının kullanmış olduğu ön ödeme oranı esas alınır.
120 Ergür, a.g.e., s. 54.
121 Ceylan, Finansal Teknikler, a.g.e., s. 38. 122 Bakır, a.g.e., s. 149.
123
Kullanım süresi: faktor tarafından satıcıya ön ödeme yapıldığı gün satıcının müşterisi tarafından faktora ödendiğinde süre sona erer. Yani faktor iskonto masrafını hesaplarken, ön ödeme ile tahsilat arasında geçen süreyi temel alır.