Bu tür faktoringde satıcı(ihracatçı), alıcı(ithalatçı), export faktor (satıcının ülkesindeki faktor), import faktor (alıcının ülkesindeki faktor) olmak üzere dört taraf bulunur.
Satıcı ve alıcının farklı ülkelerde olduğu, satıcının alacaklarının takip ve tahsilinin faktor tarafından yapıldığı durumda söz konusu olan uluslararası faktoringi, ticari işlemin ithalat ve ihracat oluşuna göre, ihracat ve ithalat faktoringi olarak iki ana grupta toplamak mümkündür. Uluslararası faktoringde taraflar ayrı ülkede bulunmakla birlikte sistem yine aynıdır. Ancak faktoringin bu türünde ithalatçının ödemelerini yaptığı muhabir bir kuruluş da (banka, faktorun şubesi veya aracı başka faktor) devreye girer.
Yurtiçi faktoringde olduğu gibi, sisteme esas olan hizmetler alacak yönetimi, tahsilat yönetimi ve nakit yönetimidir. Uluslararası faktoring işlemleri bakımından “ risk”faktörü içinde en önemli unsurlardan biri “ülke riski”dir. Ülke riskinin siyasi, sosyal ve ekomomik yönlerinin yanında ithalatçı firmanın, ihracatçı firmaya uzaklığıda bu risk kapsamında değerlendirilir. Ülke riski, herhangi bir ülkenin çeşitli nedenlerden dolayı dış borçlarını ödeyememesi yada ödemek istememesi sonucu ortaya çıkan ve diğer tüm dış borçlanma ve dış yatırımlarda karşılaşılan genel risklerin (dövüz kuru, faiz,ticari riskleri vb.) dışında kalan bir risk olarak tanımlanmaktadır. Yabancı ülkedeki yerleşik kişilere kredi açmanın sonucu olarak ortaya çıkan bu kredi ve ülke risklerini bertaraf etmek için, bazı ülkelerde ihracat kredi sigortası mekanizması geliştirilmiştir. Đhracatçılar, riskleri sigorta şirketine satarak bu risklerden kurtulabilmektedirler.65
64 DTM, a.g.m., s. 3. 65
Đhracattan doğan alacak hakkının bir faktor kuruluşa temlik edildiği faktoring işlemlerinde, yapılan anlaşma hükümlerine göre ihracatçıya rücu edilebilir veya edilmek şartına bağlı olmaksızın ihracat bedellerinin Türk Parasının Kıymetini Koruma mevzuatında belirlenen bedel getirme süreleri içinde tahsilinden faktoring kuruluşları sorumludur.66
Günümüzde iktisadi ilişkilerin hızla gelişmesinden dolayı uluslararası faktoring; ikili faktor sistemi, tek faktorlü sistem, direkt ihracat faktoringi, direkt ithalat faktoringi, back to back faktoring olarak çeşitlendirilmiştir.67
1.4.10.1. ĐKĐLĐ FAKTOR SĐSTEMĐ
Bu sistemin temeli, biri ithalatçının biri ihracatçının olmak üzere iki faktor arasında işbirliğine dayanmaktadır.68 Sözkonusu sistem “zincir” olarak tanımlanan aynı faktor grubunun üyeleri tarafından uygulanır.69 Tipik ikili faktor ilişkisi şöyle çalışır;70
a) Başlangıçta ihracat faktor’u müşterisinin işi hakkında bilgi edinir. b) Đhracat faktoru müşterisinin karşı ülkedeki işiyle ilgili olarak;
verilen hizmet veya satılan mallar, tahmin edilen satış hacmi, ödeme
şartları, borçluların listesi, belirtilen satış hacmi için beklenen faturaların ve alacak avilerinin sayısı hakkında bilgiyi ithalat faktorune iletir.
b) Đthalat faktoru bilgiyi değerlendirir ve ilgilendiği takdirde kendi
şartlarını, hizmetin kendi payına düşen kısmı için belirlediği komisyon oranı ile birlikte bildirir.
c) Đthalat faktorundan şartları alınca ihracat faktoru kendi şartlarını saptayacaktır.
66 Erol Đyibozkurt, Uluslararası Đktisat: Teori, Politika ve Uygulama, Gözden Geçirilmiş ve
Genişletilmiş 4. Baskı, Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları, 2001, s.543.
67 Garzan, a.g.e., s.24. 68 Sarıoğlu, a.g.e., s.17.
69 Sudi Apak, Uluslararası Finansal Teknikler, Emlak Bankası Yayınları, Đstanbul, 1992, s. 95. 70
d) Anlaşma uygulamaya girdiğinde işlemin seyri müşteri için kendi ülkesindeki satışlarda olduğu gibidir. Farklı olan sadece fatura asılları üzerindeki temlik ihbarının borçluyu ilgili ithalat faktorune ödeme yapmaya yönlendirmesi ve bu faktorun borcu takip etmesi için fatura kopyalarının kendisine gönderilmesidir.
e) Bundan sonra ithalat faktoru tahsilat ve hesaplar için ihracat faktoruna, o da müşterisine (ihracatçıya) karşı sorumludur.
f) Düzenlemeler geri dönülemeyen türde faktoringi içine alıyorsa ihracat faktoru borçlular hakkında bilgi ile birlikte onayı istenen borçların ayrıntılarını ithalat faktoruna iletir. Kendi değerlendirmesini yapan ithalat faktoru mevcut prensip anlaşmasına göre ya kredi limiti tanıyarak, yada belirli borçları seçerek onayını verir. Buna dayanarak ihracat faktoru de aynı değerdeki onayı ihracatçıya verir. Burada ithalat faktorunun yükümlülüğü anlaşmazlığa bağlı durumlar hariç, ödenmeyen bir borcu normal vadesinde ödemektir.
g) Đthalat faktoru anlaşmazlıklar için sorumluluk almaz, fakat istenildiği takdirde bunların çözümlenmesinde yardımcı olur.
Đkili faktor sisteminin avantajları; ihracat faktorunun ihracat belgelerinin doğruluğunun kontrol edebilmesi ve Đthalat faktorunun ülkede yürürlükte olan yasaları daha iyi bilmesi sonucu borcun tahsilini kolaylaştırmasıdır. Bu sistemin olumsuz yanları ise para transferinin zaman alması ve muhasebe işlemlerinde mükerrer kayıtların yapılma riskinin bulunması olarak sıralanabilir.71
1.4.10.2. TEK FAKTORLÜ SĐSTEM
Tek faktorlü sistem, ikili faktoring sisteminden kaynaklanan tahsilat gecikmelerinden ve yüksek maliyetlerden kaçınmak üzere, ihracatçı firmanın isteklerinden doğmuştur.72 Sistem, ödemelerin borçlu tarafından doğrudan ihracat faktorüne, ithalat faktoründen geçmeksizin yapılması şeklinde işlemektedir.
71 Garzan, a.g.e., s.25. 72
Tek faktorlü sistemde, işlemler ihracatçı firmanın ihracatçı faktore başvurusu ile başlar ve ihracatçı faktorun ithalatçı faktorden limit almasıyla devam eder. Alınan limite göre, yapılan faktoring sözleşmesinden sonra, ihracatçı firma malları sevk eder ve faturaları ihracatçı faktore devreder. (bilindiği gibi ikili faktoring sisteminde faturalar ithalatçı faktore devredilmektedir.) bu sistemde ihracatçı faktorun sorumluluğunda olan tahsilat işlemi eğer vadeden itibaren 60 gün içinde yapılmazsa, alacaklı firmanın bilgisi dahilinde alacaklar ithalatçı faktore devredilir. Đthalatçı faktor, bu aşamadan sonra tahsilat ve diğer yasal işlemlerle ilgilenir. Eğer ithalatçı faktor da vadeden itibaren 90 gün içinde tahsilat sağlayamazsa bu süre sonunda üstlendiği risk (vermiş olduğu limit) oranında bir tutarı ihracatçı faktore öder.
Bu sistem, komşu ülkelere ihracat yapan, yurtiçi satışlarla fazla ilgilenmeyen ve tahsilat gecikmesine tahammülü olmayan ve düşük maliyetle çalışmak isteyen firmalara uygun görülmektedir.73
1.4.10.3. DĐREKT ĐTHALAT FAKTORĐNGĐ
Đthalat faktoringinde ihracatçıya ödeme garantisi, ithalatçı ülkedeki faktorun yurtdışındaki muhabiri aracılığıyla verilir. Bu sayede ithalatçı firma akreditif açmadan ithalat işlemi yapabilmektedir. Đthalat faktoringi ihracat faktoringinin tersi olarak düşünülmelidir.74 Bu sistemin işleyişi aşağıdaki şekilde gerçekleşmektedir;75
1- Satıcı malları alıcıya göndermektedir.
2- Satıcı, vadeli alacaklarına ait faturaları ithalat faktorüne temlik etmektedir.
3- Đthalat faktorü, alacakların yönetimini üstlenmekte ve vadesi geldiğinde, alıcıdan (borçludan) ödemeyi talep etmektedir. 4- Alıcı ithalat faktorüne, vadede ödeme yapmaktadır.
73 Sarıoğlu, a.g.e., s. 18.
74 Halil Seyidoğlu, Uluslararası Finans, a.g.e., s. 436. 75
5- Đthalat faktoru satıcıya bu bedeli acenta komisyonunu da düşerek ödemektedir.(burada acenta, satıcıyı ithalat faktorüyle ilişki kurdurtan ihracat faktoru olmaktadır).
Giderek gelişen bu faktoring türünde ihracatçı doğrudan ithalatçının bulunduğu ülkedeki bir faktoring kuruluşu ile ilişki kurmaktadır. Bu durumda, ihracatçı faktor faktoring işlemlerine katılmamaktadır. Đhracatçının bir veya iki ülkeye ihracat yapması ve ön finansmana da ihtiyacı olması halinde ihracatçı firma için en uygun uluslararası faktoring sitemi budur. Bu yöntem sayesinde ihracatçı, hem ithalatçı faktorun ülkesindeki bilgi ve tecrübelerinden yararlanmakta hemde faktoring maliyetlerini azaltmaktadır.76
1.4.10.4. BACK TO BACK FAKTORĐNG
Bir faktoring işleminin diğerine dayanak teşkil ettiği back to back faktoring’de ikili faktor ilişkisi biraz daha genişlemekte, ihracatçının alacaklarını ihracat faktoru satın almakta, borçlunun ithal ettiği malları kendi ülkesinde alıcılara satmasından kaynaklanan alacakları da ithalat faktorunca satın alınmaktadır. Buradaki amaç, ihracatçının ithalatçıya tanıdığı krediyi güvence altına almaktır.77 Tipik bir back to back faktoring sistemi şöyle çalışmaktadır;78
1- Đhracat faktoru ihracatçı müşterisi ile tam hizmet esaslı bir faktoring anlaşması yapar ve ithalat faktorunu muhabir olarak tayin eder.
2- Đthalat faktoru dağıtımcı ile dahili satışlar için bir faktoring anlaşması yapar. Bu anlaşma avans ödemelerin yapılabildiği herhangi bir tür hizmeti kapsayabilir.
3- Avans ödemeleri ithalat faktorunun dağıtımcıya tanıdığı limite göre ayarlanır.
4- Đthalat faktoru ve dağıtımcı, dahili satışlardan doğan dağıtımcının alacaklarının ihracat faktorunca ithalat faktoruna temlik edilen borç tutarından mahsup edileceği konusunda anlaşma yaparlar. Yani,
76 Sarıoğlu, a.g.e., s. 19. 77 Garzan, a.g.e., s. 29. 78
dağıtımcının müşterisinin borcunu ithalat faktoru alır ve tahsilde ihracat faktoruna havale eder.
Back to back faktoring, yurtdışında ithalatçı konumunda yan bir kuruluşu olan büyük ihracatçı firmalar için uygun bir sistemdir. Kardeş kuruluşlar arasındaki ticareti faktoringe konu edebilmek için böyle bir faktoring yöntemi geliştirilmiştir. Zincirleme faktoring yöntemi, ihracatçının bir ülkeye yaptığı satışların hepsini tek bir satıcıya yapmasının bir sonucudur. Sonuçta, dağıtımcının ihtiyaç duyduğu kredinin tutarı, ithalat faktorunun normal şartlarda teminatsız olarak tanıdığı kredi tutarından daha fazla olabilir. Kredi riskini kabul etmekteki bu güçlük, dağıtıcının ithalat faktoru ile bir faktoring anlaşmasına girmesi ve dağıtıcının alacaklarının bu faktorce satın alınması ile oluşan bakiyenin teminat olarak kullanılması suretiyle giderilir.79
Zincirleme faktoring yöntemi arada bir ihracat faktoru olmadan da yapılabilir.
1.4.10.5. DĐREKT ĐHRACAT FAKTORĐNGĐ
Karşı ülkedeki faktoru devre dışı bırakan bu hizmet biçiminde ihracatçının ülkesindeki faktor, kayıtların iki kez tutulmasından, haberleşme ve para transferlerindeki gecikmeden ve fazladan oluşacak yönetim masraflarından kaçınmak amacıyla müşterisinin ihracatından doğan borçları aynen iç ticaretteki gibi işleme tabi tutar. Böylece ihracatın yapıldığı ülkedeki borçlularla doğrudan muhatap olan ihracat faktoru borç tutarlarına onay verebilmek için banka istihbarat raporlarına veya muhabirinden aldığı bilgilere, rücu edilebilen tür anlaşmalara ve müşterisinin kredi sigorta poliçesinden doğan haklara ve bizzat kendi adına temin ettiği kredi sigorta poliçesine güvenir;80 Borçlulardan yapılacak tahsilatla ise bizzat kendi meşgul olur. Güçlükler çıktığında yerel bir tahsilat ajanı görevlendirilir veya bütün tahsilat için bir ajan tayin eder. Direkt ihracat faktoringi, faktor zinciri üyeleri tarafından kullanıldığında faktorun tahsil ajanı o ülkedeki üye olacaktır. Bu üye istek halinde borçların riskini paylaşabilir. Üyeler arasındaki bu ilişkiler ait oldukları faktor zincirinin tüzüğü ile saptanan prensiplere sahiptir.
79 Ceylan, Finansal Teknikler, a.g.e., s. 18. 80
Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, faktoring işlemlerinin ayrı ayrı veya bir arada uygulanması değişik faktoring türlerini yaratmaktadır. Burada esas olan, işlevlerden bir kısmının kullanılmadığı durumlarda yanlış yorum yapılarak bu işlemin bir faktoring işlemi olmadığı şeklinde bir sonuç çıkarılmamasıdır. Yukarıda belirtilen tüm faktoring türleri bütün dünyada faktoring işlemi olarak kabul edilip uygulanagelmektedir.81
Sonuç olarak, sunulan hizmetlerin niteliğine göre geliştirilen tüm bu faktoring yöntemleri karşılaştırmalı olarak incelendiğinde, tam hizmet faktoringinin bütün faktoring hizmetlerini sunduğunu; geri dönülebilir faktoring yönteminin garanti hizmeti dışındaki tüm hizmetleri ve vadeli faktoring işlemininde finansman hizmeti dışındaki tüm hizmetleri kapsadığını belirtmek gerekir. Bu temel faktoring yöntemlerinin dışında, toptan faktoring’de satıcıya sadece finansman hizmeti sağlanırken, faktoring ilişkisi borçlulara bildirilmektedir. Hatta sırf faktoring ilişkisinin borçlulara bildirilip bildirilmemesi konusu ele alındığında, acenta faktoringi, sırdaş faktoring ve kapalı faktoring yöntemleri ise “ihbarsız yada gizli faktoring” yöntemleri olarak belirlenmektedir. Bunlar arasında acenta faktoringinde borçluya, ödeme yapılacak kuruluşun acenta olduğu bildirilirken, diğer ikisinde borçluya hiçbir bildirim yapılmaz. Sırdaş faktoring’de satıcıya sadece finansman hizmeti sunulurken kapalı faktoring yönteminde finansman yönteminin yanı sıra garanti hizmeti de verilir.82