Modern çözümleme yöntemlerinin şiir çözümleme becerisine etkisi ve şiir öğretiminde kullanılabilirliği

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI

MODERN ÇÖZÜMLEME YÖNTEMLERİNİN ŞİİR ÇÖZÜMLEME

BECERİSİNE ETKİSİ VE ŞİİR ÖĞRETİMİNDE

KULLANILABİLİRLİĞİ

DOKTORA TEZİ

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI

MODERN ÇÖZÜMLEME YÖNTEMLERİNİN ŞİİR ÇÖZÜMLEME

BECERİSİNE ETKİSİ VE ŞİİR ÖĞRETİMİNDE

KULLANILABİLİRLİĞİ

DOKTORA TEZİ

Abdulkerim KARADENİZ

Danışman: Doç. Dr. Ülkü GÜRSOY

Ankara Eylül, 2012

i

Abdulkerim KARADENİZ’in “MODERN ÇÖZÜMLEME

YÖNTEMLERİNİN ŞİİR ÇÖZÜMLEME BECERİSİNE ETKİSİ VE ŞİİR ÖĞRETİMİNDE KULLANILABİLİRLİĞİ” başlıklı tezi 10.09.2012 tarihinde, jürimiz tarafından Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Bilim Dalı’nda Doktora Tezi olarak kabul edilmiştir.

Adı Soyadı İmza

Başkan: Prof. Dr. Alemdar YALÇIN ...

Üye (Tez Danışmanı): Doç. Dr. Ülkü GÜRSOY ...

Üye: Prof. Dr. Yaşar AYDEMİR ...

Üye: Doç. Dr. Gıyasettin AYTAŞ ...

ii ÖN SÖZ

Modern çözümleme yöntemlerinin şiir çözümleme becerisine etkisi ve şiir öğretiminde kullanılabilirliği, tezimizin konusunu oluşturmaktadır. Çalışmada şiir tahlili derslerinde öteden beri uygulanan yöntemlerden de istifade ederek modern şiir kuram ve yaklaşımlarından hareketle Türk edebiyatının çeşitli dönemlerinden seçilen şiirler üzerinde şiir çözümlemeleri yapılmıştır. Özellikle metin dil bilimi açısından metne yaklaşılmış ve ele alınan şiirler bağdaşıklık ve tutarlılık ilişkileri bakımından değerlendirilmiştir. Bunun yanı sıra bağdaşıklık ve tutarlılığın metin çözümlemesine getirdiği yenilikler ve sağladığı kolaylıklar üzerinde durulmuştur. Metin dil biliminin yanında yapısalcılık, ontoloji, alımlama estetiği ve hermeneutik gibi kuram ve yaklaşımların verilerinden de yararlanılarak metne bir bütün olarak bakmak amaçlanmıştır.

Günümüzde metin incelemelerinde en çok kullanılan yöntemlerden biri de hiç şüphesiz metin dil bilimidir. Metin dil bilimi, bir metni yapısal ve anlamsal bütünlükleri açısından değerlendirir ve metni oluşturan unsurları bağdaşıklık ve tutarlılık kavramları çerçevesinde inceler. Bunun yanı sıra metni oluşturan unsurlar arasındaki bağlantıları ortaya koymayı amaçlar.

Türkiye’de şiirin okunması ya da şiir çözümlemesi konusunda oldukça az çalışma yapılmaktadır. Bunun nedeni okuma çalışmalarının ağırlıklı olarak roman ve hikâyeye yönelmiş olmasıdır. Aslında Türk edebiyatına baktığımızda edebiyatımızın şiirle özdeşleşmiş olduğunu görürüz. Belki şiir alanında yapılacak yeni çalışmalar ve bu çalışmalar doğrultusunda oluşturulacak yeni yaklaşımlar, şiiri ve dolayısıyla şiir çözümlemesini daha önemli bir noktaya taşıyabilir.

Çalışmam boyunca bana yol gösteren, ufuk açan, sonsuz sabrı ve hoşgörüsü ile değerli zamanını ayıran saygıdeğer danışman hocam Doç. Dr. Ülkü Gürsoy’a teşekkür etmeyi bir borç bilirim.

Araştırmanın başlangıcından bitimine kadar değerli görüş ve eleştirileriyle bana yol gösteren ve yardımcı olan hocalarım Prof. Dr. Alemdar Yalçın ve Doç. Dr. Gıyasettin Aytaş’a teşekkür ederim.

Çalışmalarımda akademik destek sağlayan ve çalışmamın her aşamasında değerli tavsiyeleri ile bana yol gösteren Prof. Dr. Sevim Nilay Işıksalan ve Doç. Dr. Şahmurat Arık’a teşekkür ederim.

iii

Tezimi okuyarak ifadelerin daha anlaşılır olmasını ve tezimdeki yanlışları düzeltmemi sağlayan Yrd. Doç Dr. Mustafa Türkyılmaz, Yrd. Doç Dr. Remzi Can, Yrd. Doç. Dr. Âdem Taşdemir, Yrd. Doç Dr. Menderes Ünal ve Yrd. Doç. Dr. Rüştü Yeşil’e minnet duygularımı sunarım.

Ayrıca bana her zaman destek olan sevgili eşim Havvaana ve anne-babama, büyürken onlardan çaldığım zamanlar için şikâyetçi olmayan kızlarım Rüveyda ve Nihal’e en içten duygularımla teşekkürlerimi sunuyorum.

iv ÖZET

MODERN ÇÖZÜMLEME YÖNTEMLERİNİN ŞİİR ÇÖZÜMLEME BECERİSİNE ETKİSİ VE ŞİİR ÖĞRETİMİNDE KULLANILABİLİRLİĞİ

KARADENİZ, Abdulkerim

Doktora, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Bilim Dalı

Tez Danışmanı: Doç. Dr. Ülkü GÜRSOY Eylül-2012, 425 sayfa

Bu araştırmanın amacı, modern çözümleme yöntemlerinin, öğrencilerin şiir çözümleme becerisine etkisini ve şiir öğretiminde kullanılabilirliğini incelemektir. Bunun yanı sıra modern çözümleme yöntemleri ile şiir çözümlemenin, öğrencilerin, şiire karşı tutum, estetik duyarlılık, eleştirel düşünme, problem çözme ve yaratıcı düşünme becerileri üzerinde, uygulamalar öncesi ve sonrasında anlamlı bir farklılığın olup olmadığını araştırmaktır.

Bu araştırmada, ön test ve son teste dayalı deneysel desen ile karma yöntem araştırması kullanılmıştır. Karma yöntem araştırması, araştırmacının nicel ve nitel araştırma tekniklerini tek bir çalışma içerisinde birleştirdiği araştırma olarak tanımlanmaktadır. Buna göre nicel ve nitel veriler ayrı ayrı toplanmış, analiz edilmiş ve elde edilen veriler, sonuçta bir araya getirilmiştir.

Araştırma, 2011-2012 eğitim-öğretim döneminde Ahi Evran Üniversitesi Türkçe Eğitimi Bölümü 2. sınıf öğrencileri (N=71) ile yürütülmüştür. Araştırmacı, 12 haftalık süreçte, Deney grubunda modern çözümleme yöntemleriyle, Kontrol grubunda ise geleneksel yöntem dediğimiz yazar merkezli inceleme yöntemiyle şiir çözümlemeleri yapmıştır. Uygulama öncesinde ve sonrasında öğrencilerin, şiire karşı tutumları, şiir çözümleme becerileri, estetik duyarlılıkları, eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme ve problem çözme becerilerini belirlemek amacıyla farklı veri toplama araçları kullanılmıştır. Bunlar Şiir Tutum Ölçeği, Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği, Estetik Duyarlılık Ölçeği, Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği, Yaratıcı Düşünme Becerisi

v

Ölçeği ve Problem Çözme Becerisi Ölçeğidir. Ayrıca süreç boyunca öğrencilerin çözümledikleri şiirleri değerlendirmek amacıyla Şiir Değerlendirme Ölçeği kullanılmıştır. Üniversitelerde görev yapan öğretim üyelerinin şiir öğretimi ve şiirle ilgili kuram ve yaklaşımlarla ilgili görüşlerini almak için Yarı Yapılandırılmış Görüşme Formu kullanılmıştır.

Bulgular, hem modern çözümleme yöntemlerinin hem de geleneksel yöntemin, öğrencilerin şiire karşı tutum, şiir çözümleme becerisi, estetik duyarlılık, eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme ve problem çözme becerileri üzerinde olumlu etkiye sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Bunun dışında öğrencilerin uygulama öncesinde şiir çözümleme becerilerinin yetersiz düzeyde olduğu, uygulama sonrasında ise olumlu yönde bir değişimin gerçekleştiği görülmektedir. Deney ve Kontrol gruplarının şiir çözümleme becerileri karşılaştırıldığında ise özellikle son dönem şiirlerinin çözümlenmesinde, Deney grubu lehine anlamlı bir farklılığın olduğu saptanmıştır.

Öğretim üyelerinin, şiir öğretimi ve şiirle ilgili kuram ve yaklaşımlar hakkındaki görüşleri incelendiğinde şiirle ilgili kuram ve yaklaşımların, şiir öğretiminde kullanılması gerektiği yönünde görüş bildirdikleri görülmektedir. Şiirle ilgili kuram ve yaklaşımların, şiir öğretiminde kullanılmasının, öğrencilere şiirden zevk alma, şiirin anlam dünyasına girme ve farklı bakış açıları geliştirme gibi özelliklerin kazandırılması adına önemli olduğu bu görüşlerin arasındadır. Bunun yanı sıra kullanılacak yöntemin, metnin niteliği ya da dönemin özelliklerine göre seçilmesi gerektiği, bazı öğretim üyeleri tarafından özellikle bir koşul olarak aranmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Modern çözümleme yöntemleri, edebiyat eğitimi, şiir öğretimi, şiir çözümleme becerisi.

vi ABSTRACT

THE EFFECTS OF MODERN ANALYSIS METHODS IN POETRY ANALYSIS SKILLS AND AVAILABILITY OF THE METHODS IN TEACHING POETRY

KARADENİZ, Abdulkerim

Doktorate, Social Sciences Teaching in Secondary Education Educational Department of Turkish Language and Literature

Thesis Advisor: Doç. Dr. Ülkü GÜRSOY September-2012, 425 pages

The purpose of this research is to examine the modern methods of analysis’ availability in teaching poetry and their effects in students’ poetry analyzing ability. Besides, it is to determine whether there is a significant difference in students’ creative thinking skills, attitude towards poetry, aesthetic sensitivity, critical thinking and problem solving skills before and after the practice processes of the poetry analysis through modern analyzing methods.

In this study an experimental design based on pre-text, post-test and a mixed method research have been used. Mixed method research is defined as a research that the researcher combines the quantitive and qualitative research techniques in a single study. Accordingly, the quantitive and qualitative data were collected separately, analyzed and the obtained data brought together ultimately.

Research was carried out with Ahi Evran University Department Of Turkish Language 2nd grade students (N=71). The researcher in 12-week period analyzed poetry in experimental group through modern methods of analyzing, whereas in control group, through traditional method. To determine students’ skills in analyzing poetry, students’ creative thinking skills, attitude towards poetry, aesthetic sensitivity, critical thinking and problem solving, different data collecting instruments were used before and after the implementation process. These instruments are poetry attitude scale, the scale of ability to analyze poetry, aesthetic sensitivity scale, the scale of critical thinking skills, the scale of the creative thinking skills and the scale of problem solving skills. In

vii

addition, throughout the process in order to assess the poems, students analyze, a Poetry Rating Scale was used. Semi Structured Interview Forms were used to get views of academic staff who work in universities on the relevant theories and approaches of teaching poetry and poetry.

Results reveal that both traditional and modern method of analyzing has a positive effect on students’ creative thinking skills, attitude towards poetry, aesthetic sensitivity, critical thinking, problem solving and ability of analyzing poetry. In addition, it is observed that before the practice, students’ skills of analyzing were inadequate, but following the practice process the change was in positive direction. In comparing the Experimental and Control groups with regard to skills of poetry analyzing, especially analyzing the latest period poems, a statistically significant difference has been observed in the experimental group.

When the views of academic members on teaching poetry and relevant theories and approaches to poetry examined, we observe an agreement that relevant theories and approaches to poetry should be used in teaching poetry process. The use of relevant theories and approaches to poetry in teaching poetry promoted academicians’ views which support, those methods maintain special attitudes such as students’ joy over poetry, going into the poetry and gaining different perspectives. In addition, the method which will be used should be chosen according to the nature or the period of the text is a must condition especially sought by some academic members.

Key Words: Modern analysis methods, study of literature, teaching poetry, ability to analyze poetry.

viii İÇİNDEKİLER

JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI ... i

ÖN SÖZ ... ii

ÖZET ... iv

ABSTRACT ... vi

İÇİNDEKİLER ... viii

TABLOLAR LİSTESİ ... xvi

ŞEKİLLER LİSTESİ ... xxvi

GRAFİKLER LİSTESİ ... xxvii

KISALTMALAR LİSTESİ ... xxx I. BÖLÜM ... 1 GİRİŞ ... 1 1. 1. Problem Durumu ... 1 1. 2. Araştırmanın Amacı ... 5 1. 3. Araştırmanın Önemi ... 7 1. 4. Varsayımlar ... 9 1. 5. Sınırlılıklar ... 10 1. 6. İlgili Araştırmalar ... 10 II. BÖLÜM ... 16 KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 16 2. 1. Kavramsal Çerçeve ... 16

2. 1. 1. Edebiyat Eğitiminin Önemi ... 16

2. 1. 2. Edebiyat Eğitiminde Edebî Metnin Yeri ve Önemi ... 21

2. 1. 3. Edebiyat Eğitiminde Metin Çözümlemesinin Önemi ... 27

2. 1. 4. Metin Çözümlemesinde Modern Yaklaşımların Önemi ... 29

2. 1. 5. Şiir Öğretiminin Önemi ... 32

2. 2. Edebiyat Kuramları ... 36

2. 2. 1. Metin Dil Bilimi ... 39

2. 2. 1. 1. Bağdaşıklık Araçları ... 45

2. 2. 1. 1. 1. Gönderim... 45

2. 2. 1. 1. 2. Eksiltili Anlatım ... 50

ix

2. 2. 1. 1. 4. Bağlama Ögeleri... 56

2. 2. 1. 1. 5. Kelime Bağdaşıklığı ... 60

2. 2. 2. Mehmet Âkif Ersoy’un Seyfi Baba Adlı Manzum Hikâyesinin Metin Dil Bilimi Açısından İncelenmesi ... 66

2. 2. 3. Sanat Ontolojisi ... 87

2. 2. 3. 1. Ontolojik Analiz Yöntemi ... 88

2. 2. 4. Ahmet Muhip Dıranas’ın Olvido Adlı Şiirini, Ontolojik Edebiyat Kuramı İle Yeniden Okuma Denemesi ... 93

2. 2. 5. Alımlama Estetiği ... 101

2. 2. 6. Yapısalcı Yaklaşım ... 109

2. 3. Modern Çözümleme Yöntemleri İle Şiir Çözümlemeleri ... 117

2. 3. 1. Gazel (Fuzûlî) ... 120

2. 3. 2. Hürriyet Kasidesi (Namık Kemal) ... 132

2. 3. 3. Yağmur (Tevfik Fikret) ... 149

2. 3. 4. Merdiven (Ahmet Haşim) ... 157

2. 3. 5. Han Duvarları (Faruk Nafiz Çamlıbel) ... 163

2. 3. 6. Otuz Beş Yaş (Cahit Sıtkı Tarancı) ... 173

2. 3. 7. Ağrı (Ahmet Muhip Dranas) ... 180

2. 3. 8. Günler Bana Bir Hikâye Anlattı (Cahit Külebi) ... 196

III. BÖLÜM ... 202

YÖNTEM ... 202

3. 1. Araştırmanın Modeli ... 202

3. 2. Evren ve Örneklem ... 203

3. 3. Veri Toplama Tekniği ... 207

3. 4. Veri Toplama Araçlarının Geliştirilmesi ... 208

3. 4. 1. Şiir Tutum Ölçeğinin Geliştirilme Süreci ... 209

3. 4. 1. 2. Şiir Tutum Ölçeği Doğrulayıcı Faktör Analizine Yönelik Bulgular . 213 3. 4. 1. 3. Şiir Tutum Ölçeği Madde Analizi ... 215

3. 4. 1. 4. Şiir Tutum Ölçeğinin Cronbach Alpha Güvenirlik Durumu ... 217

3. 4. 2. Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeğinin Geliştirilme Süreci ... 218

3. 4. 2. 1. Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Doğrulayıcı Faktör Analizi Sonuçları ... 223

x

3. 4. 2. 3. Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeğinin Cronbach Alpha Güvenirlik

Durumu ... 228

3. 4. 3. Estetik Duyarlılık Ölçeğinin Geliştirilme Süreci ... 229

3. 4. 3. 1. Estetik Duyarlılık Ölçeği Doğrulayıcı Faktör Analizi Sonuçları ... 233

3. 4. 3. 2. Estetik Duyarlılık Ölçeği Madde Analizi ... 235

3. 4. 3. 3. Estetik Duyarlılık Ölçeğinin Cronbach Alpha Güvenirlik Durumu .. 237

3. 4. 4. Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeğinin Geliştirilme Süreci ... 238

3. 4. 4. 1. Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Doğrulayıcı Faktör Analizi Sonuçları ... 243

3. 4. 4. 2. Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Madde Analizi ... 246

3. 4. 4. 3. Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeğinin Cronbach Alpha Güvenirlik Durumu ... 248

3. 4. 5. Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeğinin Geliştirilme Süreci ... 249

3. 4. 5. 1. Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Doğrulayıcı Faktör Analizi Sonuçları ... 253

3. 4. 5. 2. Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Madde Analizi ... 255

3. 4. 5. 3. Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeğinin Cronbach Alpha Güvenirlik Durumu ... 258

3. 4. 6. Problem Çözme Becerisi Ölçeğinin Geliştirilme Süreci ... 258

3. 4. 6. 1. Problem Çözme Becerisi Ölçeği Doğrulayıcı Faktör Analizi Sonuçları ... 264

3. 4. 6. 2. Problem Çözme Becerisi Ölçeği Madde Analizi ... 267

3. 4. 6. 3. Problem Çözme Becerisi Ölçeğinin Cronbach Alpha Güvenirlik Durumu ... 269

3. 4. 7. Şiir Değerlendirme Ölçeğinin Geliştirilme Süreci ... 270

3. 4. 8. Yarı Yapılandırılmış Görüşme Formu ... 271

3. 4. 9. Kişisel Bilgi Formu ... 271

3. 5. Veri Toplama Süreci ... 272

3. 5. 1. Modern Çözümleme Yöntemleriyle Şiir Çözümlemelerinin Yapılması Süreci ... 272

3. 6. Verilerin Analizi ve Yorumlanması ... 274

3. 6. 1. Nicel Verilerin Analizi ... 274

3. 6. 2. Nitel Verilerin Analizi ... 275

IV. BÖLÜM ... 277

xi

4. 1. Nicel Bulgular ve Yorum ... 277 4. 1. 1. Şiir Tutum Ölçeği İle İlgili Bulgular ... 278 4. 1. 1. 1. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Şiir Tutum Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test Bulguları ... 278 4. 1. 1. 2. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Şiir Tutum Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Son Test Bulguları ... 280 4. 1. 1. 3. Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Şiir Tutum Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test ve Son Test Bulguları ... 282 4. 1. 1. 4. Deney Grubunda Bulunan Öğrencilerin Şiir Tutum Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test ve Son Test Bulguları ... 284 4. 1. 2. Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği İle İlgili Bulgular ... 286 4. 1. 2. 1. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test Bulguları ... 286 4. 1. 2. 2. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Son Test Bulguları ... 288 4. 1. 2. 3. Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test ve Son Test Bulguları ... 291 4. 1. 2. 4. Deney Grubunda Bulunan Öğrencilerin Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test ve Son Test Bulguları ... 293 4. 1. 3. Estetik Duyarlılık Ölçeği İle İlgili Bulgular ... 295 4. 1. 3. 1. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Estetik Duyarlılık Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test Bulguları ... 295 4. 1. 3. 2. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Estetik Duyarlılık Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Son Test Bulguları ... 297 4. 1. 3. 3. Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Estetik Duyarlılık Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test ve Son Test Bulguları ... 299 4. 1. 3. 4. Deney Grubunda Bulunan Öğrencilerin Estetik Duyarlılık Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test ve Son Test Bulguları ... 301 4. 1. 4. Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği İle İlgili Bulgular ... 303 4. 1. 4. 1. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test Bulguları ... 303 4. 1. 4. 2. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Son Test Bulguları ... 305 4. 1. 4. 3. Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test ve Son Test Bulguları ... 308 4. 1. 4. 4. Deney Grubunda Bulunan Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test ve Son Test Bulguları ... 310

xii

4. 1. 5. Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği ile İlgili Bulgular ... 312 4. 1. 5. 1. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test Bulguları ... 312 4. 1. 5. 2. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Son Test Bulguları ... 314 4. 1. 5. 3. Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test ve Son Test Bulguları ... 317 4. 1. 5. 4. Deney Grubunda Bulunan Öğrencilerin Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test ve Son Test Bulguları ... 319 4. 1. 6. Problem Çözme Becerisi Ölçeği İle İlgili Bulgular ... 321 4. 1. 6. 1. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Problem Çözme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test Bulguları ... 321 4. 1. 6. 2. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Problem Çözme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Son Test Bulguları ... 323 4. 1. 4. 3. Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Problem Çözme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar ile İlgili Ön Test ve Son Test Bulguları ... 325 4. 1. 6. 4. Deney Grubunda Bulunan Öğrencilerin Problem Çözme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplar İle İlgili Ön Test ve Son Test Bulguları ... 327 4. 1. 7. Şiir Değerlendirme Ölçeği İle İlgili Bulgular ... 329 4. 1. 7. 1. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Çözümledikleri Divan Şiirinden (Gazel) Aldıkları Puanlarla İlgili Bulgular ... 329 4. 1. 7. 2. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Çözümledikleri Halk Şiirinden (Koşma) Aldıkları Puanlarla İlgili Bulgular ... 331 4. 1. 7. 3. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Çözümledikleri Servet-i Fünûn Şiirinden (Ömr-i Muhayyel) Aldıkları Puanlarla İlgili Bulgular ... 333 4. 1. 7. 4. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Çözümledikleri Fecr-i Âti Şiirinden (Bir Günün Sonunda Arzu) Aldıkları Puanlarla İlgili Bulgular ... 335 4. 1. 7. 5. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Çözümledikleri Milli Edebiyat Şiirinden (Sanat) Aldıkları Puanlarla İlgili Bulgular ... 337 4. 1. 7. 6. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Çözümledikleri I. Yeni Şiirinden (Karanlık Çiçeği) Aldıkları Puanlarla İlgili Bulgular ... 339 4. 1. 7. 7. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Çözümledikleri II. Yeni Şiirinden (Göğe Bakma Durağı) Aldıkları Puanlarla İlgili Bulgular ... 341 4. 1. 7. 8. Çalışma Grubunda Bulunan Öğrencilerin Çözümledikleri Cumhuriyet Devri Serbest Şiirinden (Olvido) Aldıkları Puanlarla İlgili Bulgular ... 343 4. 2. Nitel Bulgular ve Yorum ... 347

xiii

4. 2. 1. Şiirle İlgili Kuram ve Yaklaşımların, Şiir Öğretiminde Kullanılmasına

Yönelik Bulgular ... 347

4. 2. 2. Modern Çözümleme Yöntemlerinin, Şiir Tahlili Derslerinde Kullanılmasına Yönelik Bulgular ... 350

4. 2. 3. Modern Çözümleme Yöntemleri İle Geleneksel Çözümleme Yönteminin Kullanılmasına Yönelik Bulgular ... 353

4. 2. 4. Şiirle İlgili Kuram ve Yaklaşımların, Öğrencilerin Şiire Karşı Tutum ve Estetik Duyarlılıkları Üzerindeki Etkilerine Yönelik Bulgular ... 356

4. 2. 5. Şiirle İlgili Kuram ve Yaklaşımların, Öğrencilerin, Eleştirel Düşünme, Yaratıcı Düşünme ve Problem Çözme Becerileri Üzerindeki Etkilerine Yönelik Bulgular ... 358

4. 2. 6. Şiirle İlgili Kuram ve Yaklaşımların, Lise ve Üniversite Düzeyinde Kullanılmasına Yönelik Bulgular ... 361

4. 2. 7. Şiirle İlgili Kuram ve Yaklaşımların, Hangi Edebî Dönemin Şiirini Çözümlemede Daha Başarılı Olacağına Yönelik Bulgular ... 363

V. BÖLÜM ... 367

SONUÇ VE ÖNERİLER ... 367

5. 1. Sonuçlar ... 367

5. 1. 1. Şiir Tutum Ölçeği İle İlgili Sonuçlar ... 367

5. 1. 1. 1. Kontrol Grubu Öğrencilerinin Şiir Tutum Ölçeği İle İlgili Sonuçları 368 5. 1. 1. 2. Deney Grubu Öğrencilerinin Şiir Tutum Ölçeği İle İlgili Sonuçları . 368 5. 1. 2. Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği İle İlgili Sonuçlar ... 369

5. 1. 2. 1. Kontrol Grubu Öğrencilerinin Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği İle İlgili Sonuçları ... 369

5. 1. 2. 2. Deney Grubu Öğrencilerinin Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği İle İlgili Sonuçları ... 370

5. 1. 3. Estetik Duyarlılık Ölçeği İle İlgili Sonuçlar ... 370

5. 1. 3. 1. Kontrol Grubu Öğrencilerinin Estetik Duyarlılık Ölçeği İle İlgili Sonuçları ... 370

5. 1. 3. 2. Deney Grubu Öğrencilerinin Estetik Duyarlılık Ölçeği İle İlgili Sonuçları ... 371

5. 1. 4. Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği İle İlgili Sonuçlar ... 371

5. 1. 4. 1. Kontrol Grubu Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği İle İlgili Sonuçları ... 372

5. 1. 4. 2. Deney Grubu Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği İle İlgili Sonuçları ... 372

xiv

5. 1. 5. 1. Kontrol Grubu Öğrencilerinin Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği İle

İlgili Sonuçları ... 373

5. 1. 5. 2. Deney Grubu Öğrencilerinin Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği İle İlgili Sonuçları ... 374

5. 1. 6. Problem Çözme Becerisi Ölçeği İle İlgili Sonuçlar ... 374

5. 1. 6. 1. Kontrol Grubu Öğrencilerinin Problem Çözme Becerisi Ölçeği İle İlgili Sonuçları ... 375

5. 1. 6. 2. Deney Grubu Öğrencilerinin Problem Çözme Becerisi Ölçeği İle İlgili Sonuçları ... 375

5. 1. 7. Şiir Değerlendirme Ölçeği İle İlgili Sonuçlar ... 375

5. 1. 7. 1. Divan Şiiri İle İlgili Sonuçlar ... 376

5. 1. 7. 2. Halk Şiiri İle İlgili Sonuçlar ... 376

5. 1. 7. 3. Servet-i Fünûn Şiiri İle İlgili Sonuçlar ... 377

5. 1. 7. 4. Fecr-i Âti Şiiri İle İlgili Sonuçlar ... 377

5. 1. 7. 5. Milli Edebiyat Şiiri İle İlgili Sonuçlar ... 377

5. 1. 7. 6. I. Yeni Şiiri İle İlgili Sonuçlar ... 378

5. 1. 7. 7. II. Yeni Şiiri İle İlgili Sonuçlar ... 378

5. 1. 7. 8. Cumhuriyet Devri Serbest Şiiri İle İlgili Sonuçlar ... 379

5. 1. 8. Yarı Yapılandırılmış Görüşme Formu İle İlgili Sonuçlar ... 379

5. 1. 8. 1. Şiirle İlgili Kuram ve Yaklaşımların Şiir Öğretiminde Kullanılmasına Yönelik Sonuçlar ... 379

5. 1. 8. 2. Modern Çözümleme Yöntemlerinin Şiir Tahlili Derslerinde Kullanılmasına Yönelik Sonuçlar ... 380

5. 1. 8. 3. Modern Çözümleme Yöntemleri İle Geleneksel Çözümleme Yönteminin Kullanılmasına Yönelik Sonuçlar ... 380

5. 1. 8. 4. Şiirle İlgili Kuram ve Yaklaşımların Öğrencilerin Şiire Karşı Tutum ve Estetik Duyarlılıkları Üzerindeki Etkilerine Yönelik Sonuçlar ... 380

5. 1. 8. 5. Şiirle İlgili Kuram ve Yaklaşımların Öğrencilerin Eleştirel Düşünme, Yaratıcı Düşünme ve Problem Çözme Becerileri Üzerindeki Etkilerine Yönelik Sonuçlar ... 381

5. 1. 8. 6. Şiirle İlgili Kuram ve Yaklaşımların Lise ve Üniversite Düzeyinde Kullanılmasına Yönelik Sonuçlar ... 381

5. 1. 8. 7. Şiirle İlgili Kuram ve Yaklaşımların Hangi Edebî Dönemin Şiirini Çözümlemede Daha Başarılı Olacağına Yönelik Sonuçlar ... 381

5. 2. Öneriler ... 383

5. 2. 1. Öğrencilerin Şiir Tutum Ölçeği Cevaplarından Elde Edilen Bulgulara Yönelik Öneriler ... 383

xv

5. 2. 2. Öğrencilerin Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Cevaplarından Elde Edilen

Bulgulara Yönelik Öneriler ... 385

5. 2. 3. Öğrencilerin Estetik Duyarlılık Ölçeği Cevaplarından Elde Edilen Bulgulara Yönelik Öneriler ... 387

5. 2. 4. Öğrencilerin Eleştirel Düşünme, Yaratıcı Düşünme ve Problem Çözme Becerisi Ölçeği Cevaplarından Elde Edilen Bulgulara Yönelik Öneriler ... 389

5. 2. 5. Öğrencilerin Şiir Değerlendirme Ölçeğinden Aldıkları Puanlardan Elde Edilen Bulgulara Yönelik Öneriler ... 391

5. 2. 6. Öğretim Üyelerinin Yarı Yapılandırılmış Görüşme Formuna Verdikleri Cevaplardan Elde Edilen Bulgulara Yönelik Öneriler ... 392

KAYNAKÇA ... 394

EKLER ... 409

EK-1 ŞİİR TUTUM ÖLÇEĞİ ... 410

EK-2 ŞİİR ÇÖZÜMLEME BECERİSİ ÖLÇEĞİ ... 411

EK-3 ESTETİK DUYARLILIK ÖLÇEĞİ ... 413

EK-4 ELEŞTİREL DÜŞÜNME BECERİSİ ÖLÇEĞİ ... 414

EK-5 YARATICI DÜŞÜNME BECERİSİ ÖLÇEĞİ ... 416

EK-6 PROBLEM ÇÖZME BECERİSİ ÖLÇEĞİ ... 418

EK-7 ŞİİR DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ ... 420

EK-8 YARI YAPILANDIRILMIŞ GÖRÜŞME FORMU ... 422

EK-9 KİŞİSEL BİLGİ FORMU ... 424

xvi

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 3. 1. Ön Test Son Test Kontrol Gruplu Model ...203 Tablo 3. 2. Çalışma Grubuna Dair Betimsel Veriler ...204 Tablo 3. 3. Deney Grubunun Deneysel Sürece Katılma Durumu ve Şiir Değerlendirme Ölçeğinden Aldıkları Puanlar ...205 Tablo 3. 4. Kontrol Grubunun Sürece Katılma Durumu ve Çözümledikleri Şiirlerden Aldıkları Puanlar...206 Tablo 3. 5. Araştırmada Kullanılan Ölçme Araçları ve Kullanım Süreçleri ...207 Tablo 3. 6. Şiir Tutum Ölçeği Maddelerinin Ortak Faktör Varyans Değerleri ...210

Tablo 3. 7. Şiir Tutum Ölçeği Öz Değer İstatistiğine Bağlı Faktör Sayısı ve Açıklanan Varyans Yüzdesi ...212 Tablo 3. 8. Şiir Tutum Ölçeği Faktör Yük Değerleri ...212 Tablo 3. 9. Şiir Tutum Ölçeği Uyum İndeksi ...215 Tablo 3. 10. Şiir Tutum Ölçeğini Cevaplayan Üst % 27’lik Grup ile Alt % 27’lik Grubun, Puanları Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...216 Tablo 3. 11. Şiir Tutum Ölçeği Madde Analizi Sonuçları ...217

Tablo 3. 12. Şiir Tutum Ölçeğindeki Olumlu ve Olumsuz Maddelerin Puanlaması...218 Tablo 3. 13. Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Maddelerinin Ortak Faktör Varyans Değerleri ...219 Tablo 3. 14. Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Öz Değer İstatistiğine Bağlı Faktör Sayısı ve Açıklanan Varyans Yüzdesi ...221 Tablo 3. 15. Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Faktör Yük Değerleri ...222

Tablo 3. 16. Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Uyum İndeksleri ...225

Tablo 3. 17. Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeğini Cevaplandıran Üst %27’lik Grup İle Alt %27’lik Grubun, Puanları Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...226 Tablo 3. 18. Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Madde Analizi Sonuçları ...227

xvii

Tablo 3. 19. Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeğindeki Maddelerin Puanlandırılması ..229

Tablo 3. 20. Estetik Duyarlılık Ölçeği Maddelerinin Ortak Faktör Varyans Değerleri ...230 Tablo 3. 21. Estetik Duyarlılık Ölçeği Öz Değer İstatistiğine Bağlı Faktör Sayısı ve Açıklanan Varyans Yüzdesi ...232 Tablo 3. 22. Estetik Duyarlılık Ölçeği Faktör Yük Değerleri ...232

Tablo 3. 23. Estetik Duyarlılık Ölçeği Uyum İndeksleri ...235

Tablo 3. 24. Estetik Duyarlılık Ölçeğini Cevaplandıran Üst %27’lik Grup İle Alt %27’lik Grubun Puanları Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...236 Tablo 3. 25. Estetik Duyarlılık Ölçeği Madde Analizi Sonuçları ...237

Tablo 3. 26. Estetik Duyarlılık Ölçeğindeki Maddelerin Puanlandırılması ...238

Tablo 3. 27. Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Maddelerinin Ortak Faktör Varyans Değerleri ...239 Tablo 3. 28. Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Öz Değer İstatistiğine Bağlı Faktör Sayısı ve Açıklanan Varyans Yüzdesi ...241 Tablo 3. 29. Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Faktör Yük Değerleri ...242

Tablo 3. 30. Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Uyum İndeksleri ...245

Tablo 3. 31. Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeğini Cevaplandıran Üst %27’lik Grup İle Alt %27’lik Grubun Puanları Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...246 Tablo 3. 32. Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Madde Analizi Sonuçları ...247

Tablo 3. 33. Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeğindeki Maddelerin Puanlandırılması ...248 Tablo 3. 34. Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Maddelerinin Ortak Faktör Varyans Değerleri ...250 Tablo 3. 35. Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Öz Değer İstatistiğine Bağlı Faktör Sayısı ve Açıklanan Varyans Yüzdesi ...252 Tablo 3. 36. Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Faktör Yük Değerleri ...252

xviii

Tablo 3. 38. Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeğini Cevaplandıran Üst %27’lik Grup İle Alt %27’lik Grubun Puanları Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...256 Tablo 3. 39. Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Madde Analizi Sonuçları ...257

Tablo 3. 40. Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeğindeki Maddelerin Puanlandırılması ...258 Tablo 3. 41. Problem Çözme Becerisi Ölçeği Maddelerinin Ortak Faktör Varyans Değerleri ...260 Tablo 3. 42. Problem Çözme Becerisi Ölçeği Öz Değer İstatistiğine Bağlı Faktör Sayısı ve Açıklanan Varyans Yüzdesi ...262 Tablo 3. 43. Problem Çözme Becerisi Ölçeği Faktör Yük Değerleri ...263 Tablo 3. 44. Problem Çözme Becerisi Ölçeği Uyum İndeksleri ...266

Tablo 3. 45. Problem Çözme Becerisi Ölçeğini Cevaplandıran Üst %27’lik Grup İle Alt %27’lik Grubun Puanları Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...267 Tablo 3. 46. Problem Çözme Becerisi Ölçeği Madde Analizi Sonuçları ...268

Tablo 3. 47. Problem Çözme Becerisi Ölçeğindeki Maddelerin Puanlandırılması ...270 Tablo 3. 48. Şiir Değerlendirme Ölçeğindeki Olumlu ve Olumsuz Maddelerin Puanlaması ...271 Tablo 3. 49. Ölçeklerdeki Olumlu ve Olumsuz Maddelerin Puanlaması ...275 Tablo 4. 1. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Tutum Ölçeği Ön Test Ortalamalarının Dağılımları ...278 Tablo 4. 2. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Tutum Ölçeğine Verdikleri Cevaplara İlişkin Ön Test Puanları Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...278 Tablo 4. 3. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Şiir Tutum Ölçeğinin Alt Boyutlarına Verdikleri Cevaplara İlişkin Ön Test Puanları ...279 Tablo 4. 4. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Tutum Ölçeği Son Test Ortalamalarının Dağılımları ...280 Tablo 4. 5. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Tutum Ölçeğine Verdikleri Cevaplara İlişkin Son Test Puanları ...280

xix

Tablo 4. 6. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Şiir Tutum Ölçeğinin Boyutlarına Verdikleri Cevaplara İlişkin Son Test Puanları ...281 Tablo 4. 7. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Şiir Tutum Ölçeği Ortalamaların Dağılımı ...282 Tablo 4. 8. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Şiir Tutum Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanları Arasındaki Bağımlı t-Testi Sonuçları ...283 Tablo 4. 9. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Cinsiyet ile Şiir Tutum Ölçeği Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Analizi Sonuçları ...283 Tablo 4. 10. Deney Grubu Öğrencilerinin, Şiir Tutum Ölçeği Ortalamaların Dağılımı...284 Tablo 4. 11. Deney Grubu Öğrencilerinin, Şiir Tutum Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanları Arasındaki Bağımlı t-Testi Sonuçları ...285 Tablo 4. 12. Deney Grubu Öğrencilerinin, Cinsiyet ile Şiir Tutum Ölçeği Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Analizi Sonuçları ...285 Tablo 4. 13. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Ön Test Ortalamalarının Dağılımları ...286 Tablo 4. 14. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplara İlişkin Ön Test Puanları ...287 Tablo 4. 15. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeğinin Alt Boyutlarına Verdikleri Cevaplara İlişkin Ön Test Puanları ...287 Tablo 4. 16. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Son Test Ortalamalarının Dağılımları ...288 Tablo 4. 17. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplara İlişkin Son Test Puanları ...289 Tablo 4. 18. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Şiir Tutum Ölçeğinin Alt Boyutlarına Verdikleri Cevaplara İlişkin Son Test Puanları ...289 Tablo 4. 19. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Ortalamalarının Dağılımı ...291 Tablo 4. 20. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanları Arasındaki Bağımlı t-Testi Sonuçları ...291 Tablo 4. 21. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Cinsiyet İle Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Analizi Sonuçları ...292 Tablo 4. 22. Deney Grubu Öğrencilerinin, Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Ortalamaların Dağılımı ...293

xx

Tablo 4. 23. Deney Grubu Öğrencilerinin, Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanları Arasındaki Bağımlı t-Testi Sonuçları ...293 Tablo 4. 24. Deney Grubu Öğrencilerinin, Cinsiyet İle Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Analizi Sonuçları ...294 Tablo 4. 25. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Estetik Duyarlılık Ölçeği Ön Test Ortalamalarının Dağılımları ...295 Tablo 4. 26. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplara İlişkin Ön Test Puanları ...295 Tablo 4. 27. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Estetik Duyarlılık Ölçeğinin Alt Boyutlarına Verdikleri Cevaplara İlişkin Ön Test Puanları ...296 Tablo 4. 28. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Estetik Duyarlılık Ölçeği Son Test Ortalamalarının Dağılımları ...297 Tablo 4. 29. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Estetik Duyarlılık Ölçeğine Verdikleri Cevaplara İlişkin Son Test Puanları ...297 Tablo 4. 30. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Estetik Duyarlılık Ölçeğinin Alt Boyutlarına Verdikleri Cevaplara İlişkin Son Test Puanları ...298 Tablo 4. 31. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Estetik Duyarlılık Ölçeği Ortalamalarının Dağılımı ...299 Tablo 4. 32. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Estetik Duyarlılık Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanları Arasındaki Bağımlı t-Testi Sonuçları ...300 Tablo 4. 33. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Cinsiyet İle Estetik Duyarlılık Ölçeği Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Analizi Sonuçları ...300 Tablo 4. 34. Deney Grubu Öğrencilerinin, Estetik Duyarlılık Ölçeği Ortalamalarının Dağılımı ...301 Tablo 4. 35. Deney Grubu Öğrencilerinin, Estetik Duyarlılık Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanları Arasındaki Bağımlı t-Testi Sonuçları ...302 Tablo 4. 36. Deney Grubu Öğrencilerinin, Cinsiyet İle Estetik Duyarlılık Ölçeği Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Analizi Sonuçları ...302 Tablo 4. 37. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Ön Test Ortalamalarının Dağılımları ...303 Tablo 4. 38. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplara İlişkin Ön Test Puanları ...304 Tablo 4. 39. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeğinin Alt Boyutlarına Verdikleri Cevaplara İlişkin Ön Test Puanları ...304

xxi

Tablo 4. 40. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Son Test Ortalamalarının Dağılımları ...305 Tablo 4. 41. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplara İlişkin Son Test Puanları ...306 Tablo 4. 42. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeğinin Boyutlarına Verdikleri Cevaplara İlişkin Son Test Puanları ...307 Tablo 4. 43. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Ortalamalarının Dağılımı ...308 Tablo 4. 44. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanları Arasındaki Bağımlı t-Testi Sonuçları ...309 Tablo 4. 45. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Cinsiyet İle Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Analizi Sonuçları ...309 Tablo 4. 46. Deney Grubu Öğrencilerinin, Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Ortalamaların Dağılımı ...310 Tablo 4. 47. Deney Grubu Öğrencilerinin, Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanları Arasındaki Bağımlı t-Testi Sonuçları ...311 Tablo 4. 48. Deney Grubu Öğrencilerinin, Cinsiyet İle Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Analizi Sonuçları ...311 Tablo 4. 49. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Ön Test Ortalamalarının Dağılımları ...312 Tablo 4. 50. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplara İlişkin Ön Test Puanları ...313 Tablo 4. 51. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeğinin Alt Boyutlarına Verdikleri Cevaplara İlişkin Ön Test Puanları ...313 Tablo 4. 52. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Son Test Ortalamalarının Dağılımları ...314 Tablo 4. 53. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplara İlişkin Son Test Puanları ...315 Tablo 4. 54. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeğinin Boyutlarına Verdikleri Cevaplara İlişkin Son Test Puanları ...315 Tablo 4. 55. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Ortalamalarının Dağılımı ...317 Tablo 4. 56. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanları Arasındaki Bağımlı t-Testi Sonuçları ...317

xxii

Tablo 4. 57. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Cinsiyet İle Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Analizi Sonuçları ...318 Tablo 4. 58. Deney Grubu Öğrencilerinin, Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Ortalamaların Dağılımı ...319 Tablo 4. 59. Deney Grubu Öğrencilerinin, Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanları Arasındaki Bağımlı t-Testi Sonuçları ...319 Tablo 4. 60. Deney Grubu Öğrencilerinin, Cinsiyet ile Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Analizi Sonuçları ...320 Tablo 4. 61. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Problem Çözme Becerisi Ölçeği Ön Test Puanlarının Dağılımları ...321 Tablo 4. 62. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Problem Çözme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplara İlişkin Ön Test Puanları ...321 Tablo 4. 63. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Problem Çözme Becerisi Ölçeğinin Alt Boyutlarına Verdikleri Cevaplara İlişkin Ön Test Puanları ...322 Tablo 4. 64. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Problem Çözme Becerisi Ölçeği Son Test Ortalamalarının Dağılımları ...323 Tablo 4. 65. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Problem Çözme Becerisi Ölçeğine Verdikleri Cevaplara İlişkin Son Test Puanları ...323 Tablo 4. 66. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Problem Çözme Becerisi Ölçeğinin Alt Boyutlarına Verdikleri Cevaplara İlişkin Son Test Puanları ...324 Tablo 4. 67. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Problem Çözme Becerisi Ölçeği Ortalamalarının Dağılımı ...325 Tablo 4. 68. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Problem Çözme Becerisi Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanları Arasındaki Bağımlı t-Testi Sonuçları ...326 Tablo 4. 69. Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Cinsiyet İle Problem Çözme Becerisi Ölçeği Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Analizi Sonuçları ...326 Tablo 4. 70. Deney Grubu Öğrencilerinin, Problem Çözme Becerisi Ölçeği Ortalamalarının Dağılımı ...327 Tablo 4. 71. Deney Grubu Öğrencilerinin, Problem Çözme Becerisi Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanları Arasındaki Bağımlı t-Testi Sonuçları ...328 Tablo 4. 72. Deney Grubu Öğrencilerinin, Cinsiyet İle Problem Çözme Becerisi Ölçeği Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Analizi Sonuçları ...328

xxiii

Tablo 4. 73. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeği (Gazel) Ortalama Puanlarının Dağılımları ...329 Tablo 4. 74. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Gazel) Aldıkları Ortalama Puanlar Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...330 Tablo 4. 75. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Cinsiyet İle Şiir Değerlendirme Ölçeği (Gazel) Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...330 Tablo 4. 76. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeği (Koşma) Ortalama Puanlarının Dağılımları ...331 Tablo 4. 77. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Koşma) Aldıkları Ortalama Puanlar Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...332 Tablo 4. 78. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Cinsiyet İle Şiir Değerlendirme Ölçeği (Koşma) Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...332 Tablo 4. 79. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeği (Ömr-i Muhayyel) Ortalama Puanlarının Dağılımları ...333 Tablo 4. 80. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Ömr-i Muhayyel) Aldıkları Ortalama Puanlar Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları...334 Tablo 4. 81. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Cinsiyet İle Şiir Değerlendirme Ölçeği (Ömr-i Muhayyel) Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları...334 Tablo 4. 82. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeği (Bir Günün Sonunda Arzu) Ortalama Puanlarının Dağılımları ...335 Tablo 4. 83. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Bir Günün Sonunda Arzu) Aldıkları Ortalama Puanlar Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları...336 Tablo 4. 84. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Cinsiyet İle Şiir Değerlendirme Ölçeği (Bir Günün Sonunda Arzu) Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları...336 Tablo 4. 85. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeği (Sanat) Ortalama Puanlarının Dağılımları ...337 Tablo 4. 86. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Sanat) Aldıkları Ortalama Puanlar Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları...338

xxiv

Tablo 4. 87. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Cinsiyet İle Şiir Değerlendirme Ölçeği (Sanat) Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...338 Tablo 4. 88. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeği (Karanlık Çiçeği) Ortalama Puanlarının Dağılımları ...339 Tablo 4. 89. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Karanlık Çiçeği) Aldıkları Ortalama Puanlar Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları...340 Tablo 4. 90. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Cinsiyet İle Şiir Değerlendirme Ölçeği (Karanlık Çiçeği) Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...340 Tablo 4. 91. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeği (Göğe Bakma Durağı) Ortalama Puanlarının Dağılımları ...341 Tablo 4. 92. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Göğe Bakma Durağı) Aldıkları Ortalama Puanlar Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...342 Tablo 4. 93. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Cinsiyet İle Şiir Değerlendirme Ölçeği (Göğe Bakma Durağı) Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...342 Tablo 4. 94. Çalışma Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeği (Olvido) Ortalama Puanlarının Dağılımları ...343 Tablo 4. 95. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin, Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Olvido) Aldıkları Ortalama Puanlar Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...344 Tablo 4. 96. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin, Cinsiyet İle Şiir Değerlendirme Ölçeği (Olvido) Ortalamaları Arasındaki Bağımsız t-Testi Sonuçları ...344 Tablo 4. 97. Öğretim Üyelerinin, Şiirle İlgili Kuram ve Yaklaşımların, Şiir Öğretiminde Kullanılmasına Verdikleri Cevaplara Yönelik Bulgular ...347 Tablo 4. 98. Öğretim Üyelerinin, Modern Çözümleme Yöntemlerinin, Şiir Tahlili Derslerinde Kullanılmasına Verdikleri Cevaplara Yönelik Bulgular ...350 Tablo 4. 99. Öğretim Üyelerinin, Modern Çözümleme Yöntemleri ve Geleneksel Çözümleme Yönteminin Kullanılmasına Verdikleri Cevaplara Yönelik Bulgular...353 Tablo 4. 100. Öğretim Üyelerinin, Şiirle İlgili Kuram ve Yaklaşımların, Öğrencilerin Şiire Karşı Tutum ve Estetik Duyarlılıkları Üzerindeki Etkilerine Verdikleri Cevaplara Yönelik Bulgular ...356

xxv

Tablo 4. 101. Öğretim Üyelerinin, Şiirle İlgili Kuram ve Yaklaşımların, Öğrencilerin Eleştirel Düşünme, Yaratıcı Düşünme ve Problem Çözme Becerileri Üzerindeki Etkilerine Verdikleri Cevaplara Yönelik Bulgular ...359 Tablo 4. 102. Öğretim Üyelerinin, Şiirle İlgili Kuram ve Yaklaşımların Lise ve Üniversite Düzeyinde Kullanılmasına İlişkin Verdikleri Cevaplara Yönelik Bulgular...361 Tablo 4. 103. Öğretim Üyelerinin, Şiirle İlgili Kuram ve Yaklaşımların Hangi Edebî Dönemin Şiirini Çözümlemede Daha Başarılı Olacağına Verdikleri Cevaplara Yönelik Bulgular ...364

xxvi

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 3. 1. Şiir Tutum Ölçeği Doğrulayıcı Faktör Analizi Standardize Edilmiş (Standardized Solution) Sonuçları ...214 Şekil 3. 2. Problem Çözme Becerisi Ölçeği Doğrulayıcı Faktör Analizi Standardize Edilmiş (Standardized Solution) Sonuçları ...224 Şekil 3. 3. Estetik Duyarlılık Ölçeği Doğrulayıcı Faktör Analizi Standardize Edilmiş (Standardized Solution) Sonuçları ...234 Şekil 3. 4. Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Doğrulayıcı Faktör Analizi Standardize Edilmiş (Standardized Solution) Sonuçları ...244 Şekil 3. 5. Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Doğrulayıcı Faktör Analizi Standardize Edilmiş (Standardized Solution) Sonuçları ...254 Şekil 3. 6. Problem Çözme Becerisi Ölçeği Doğrulayıcı Faktör Analizi Standardize Edilmiş (Standardized Solution) Sonuçları ...265

xxvii

GRAFİKLER LİSTESİ

Grafik 3. 1. Şiir Tutum Ölçeği Maddelerinin Öz Değerine Göre Çizilen Çizgi Grafiği ...211 Grafik 3. 2. Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Maddelerinin Öz Değerine Göre Çizilen Çizgi Grafiği ...220 Grafik 3. 3. Estetik Duyarlılık Ölçeği Maddelerinin Öz Değerine Göre Çizilen Çizgi Grafiği ...231 Grafik 3. 4. Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Maddelerinin Öz Değerine Göre Çizilen Çizgi Grafiği ...240 Grafik 3. 5. Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Maddelerinin Öz Değerine Göre Çizilen Çizgi Grafiği ...251 Grafik 3. 6. Problem Çözme Becerisi Ölçeği Maddelerinin Öz Değerine Göre Çizilen Çizgi Grafiği ...261 Grafik 4. 1. Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Şiir Tutum Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...282 Grafik 4. 2. Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Şiir Tutum Ölçeği Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...284 Grafik 4. 3. Deney Grubundaki Öğrencilerin Şiir Tutum Ölçeği Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...286 Grafik 4. 4. Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...290 Grafik 4. 5. Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...292 Grafik 4. 6. Deney Grubundaki Öğrencilerin Şiir Çözümleme Becerisi Ölçeği Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...294 Grafik 4. 7. Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Estetik Duyarlılık Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...299 Grafik 4. 8. Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Estetik Duyarlılık Ölçeği Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...301 Grafik 4. 9. Deney Grubundaki Öğrencilerin Estetik Duyarlılık Ölçeği Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...303

xxviii

Grafik 4. 10. Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...308 Grafik 4. 11. Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...310 Grafik 4. 12. Deney Grubundaki Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Becerisi Ölçeği Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...312 Grafik 4. 13. Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...316 Grafik 4. 14. Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...318 Grafik 4. 15. Deney Grubundaki Öğrencilerin Yaratıcı Düşünme Becerisi Ölçeği Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...320 Grafik 4. 16. Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Problem Çözme Becerisi Ön Test ve Son Test Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...325 Grafik 4. 17. Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Problem Çözme Becerisi Ölçeği Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...327 Grafik 4. 18. Deney Grubundaki Öğrencilerin Problem Çözme Becerisi Ölçeği Puanlarının Grafiksel Gösterimi ...329 Grafik 4. 19. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Gazel) Aldıkları Puanların Grafiksel Gösterimi ...331 Grafik 4. 20. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Koşma) Aldıkları Puanların Grafiksel Gösterimi ...333 Grafik 4. 21. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Ömr-i Muhayyel) Aldıkları Puanların Grafiksel Gösterimi ...335 Grafik 4. 22. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Bir Günün Sonunda Arzu) Aldıkları Puanların Grafiksel Gösterimi ...337 Grafik 4. 23. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Sanat) Aldıkları Puanların Grafiksel Gösterimi ...339 Grafik 4. 24. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Karanlık Çiçeği) Aldıkları Puanların Grafiksel Gösterimi ...341 Grafik 4. 25. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Göğe Bakma Durağı) Aldıkları Puanların Grafiksel Gösterimi ...343 Grafik 4. 26. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin Şiir Değerlendirme Ölçeğinden (Olvido) Aldıkları Puanların Grafiksel Gösterimi ...345

xxix

Grafik 4. 27. Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Uygulama Sürecinde Şiir Değerlendirme Ölçeğinden Aldıkları Puanların Grafiksel Gösterimi ...345 Grafik 4. 28. Öğretim Üyelerinin, Şiir Çözümlemesinde En Çok Hangi Edebiyat Kuramını Kullandıklarına İlişkin Grafiksel Gösterim ...366

xxx

KISALTMALAR LİSTESİ

MEB : Millî Eğitim Bakanlığı TDK : Türk Dil Kurumu f : frekans % : yüzde N : veri sayısı p : anlamlılık düzeyi r : korelasyon SD : standart sapma df : serbestlik derecesi t : t testi için t değeri vb. : ve benzerleri vd. : ve diğerleri X : ortalama X : aritmetik ortalama Ö : öğretim üyesi m : madde

I. BÖLÜM

GİRİŞ

Bu bölümde problem durumu, problem cümlesi, araştırmanın önemi ve amacı, alt problemler, ilgili bazı terimler, varsayımlar ve sınırlılıklar açıklanmıştır.

Yükseköğretim düzeyindeki öğrencilerin şiire karşı tutum, şiir çözümleme becerisi, estetik duyarlılık, eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme ve problem çözme becerilerinin saptanması amacıyla yapılan bu çalışmada, hem nicel hem de nitel araştırma tekniklerinden yararlanılmıştır. Nicel araştırmada, öğrencilerin yukarıda bahsettiğimiz becerilerinin düzeyleri ölçüldükten sonra süreç içindeki gelişimleri incelenmiştir. Nitel araştırmada üniversitelerde görev yapan öğretim üyelerinin şiir öğretimi ve şiirle ilgili kuram ve yaklaşımlar hakkındaki görüşleri, içerik analizi yöntemiyle ortaya konulmaya çalışılmıştır.

1. 1. Problem Durumu

Edebiyat, bir toplumun yüzyıllarca süren bir süreçte meydana getirdiği kültürün yegâne yansımasıdır. Edebiyat, aynı zamanda bir toplumu millet yapan unsur olan dilin taşıyıcısıdır. “Her toplum kendi dilini, yazınını, kültürünü topluma katılan yeni

kuşaklara doğru olarak öğretmek, bu değerlerinin kaybolmadan ve gelişerek daha sonraki kuşaklara aktarmak; hatta olanağı varsa, kendi değerlerini başka uluslara da öğretmek ister. Toplumun kültürel değerlerinin yeni kuşaklara öğretilmesindeki temel amaç, kendine ait değerleri geliştirerek ve zenginleştirerek ilgili toplumca sürekliliğinin sağlanması ve yaşatılmasıdır” (Günay, 2006: 8). Bu bakımdan yeni neslin kültürel

değerleri doğru olarak anlaması, özümsemesi ve bu kültürel değerleri geliştirip zenginleştirerek ortak kültüre katkı yapması önemlidir. İşte edebiyat eğitimi bu noktada,

ortak kültürün yeni nesillerce öğrenilmesi ve nesilden nesile aktarılması hususunda önem arz etmektedir.

Edebiyat eğitimi ve öğretimi ile ilgili son yıllarda yapılan çalışmalarda, bu alan ile ilgili problemlerin tespitine yönelik birtakım teorik bilgiler verilmekte ve öneriler ileri sürülmektedir. Ancak bunlar tekliften öteye geçip somutlaştırılamamaktadır. Çünkü edebiyat eğitimi ile ilgili problemler yalnızca dışarıdan gözlemlenmekle yetinilmekte, uygulamalı olarak bu sorunların çözümüne yönelik çalışmalar yapılmamaktadır.

Bu problemlerden biri de şiir öğretiminde yalnızca geleneksel yaklaşımın benimsenmesi ve şiir çözümlemesinde sağlam ve sağlıklı bir metodun kullanılmamasıdır. Bu konuda yapılan çalışmalar, bir metodun Türk edebiyatının herhangi bir döneminden seçilen bir şiire uygulanması şeklinde gerçekleştirilmekte ve teorik bilgiler sunmaktan öteye geçememektedir. Oysa bu çalışmaların, şiir öğretiminde, öğrenci üzerinde uygulanarak öğrencilerin şiir çözümleme becerisine etkisinin ölçülmesi ve diğer şiir çözümleme yöntemleriyle kıyaslanması şeklinde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Liselerde okutulan edebiyat dersinin amaçları, Millî Eğitim Bakanlığının ilgili yönetmelik ve kararları ile belirlenmiştir. Buna göre edebiyat eğitiminin amaçları Türkçeyi doğru kullanmak, öğrencinin kendisini düzgün ifade edebilmesini sağlamak, öğrencilerin estetik zevklerini geliştirmek olarak sıralanabilir. “Adı geçen genel

amaçlar arasında birinci sıraya ‘okuduklarını tam ve doğru anlama gücü kazandırmak’ hedefi yerleştirilmiştir. Aslında bu doğru bir yaklaşımdır, ancak bunun nasıl yapılacağı ile ilgili yeterli çalışmanın bugüne değin yapıl(a)madığı savlanabilir” (Günay, 2006:

9). Bunda edebiyat eğitiminin uygulamalı bir yaklaşımla yapılmamasının etkili olduğunu söyleyebiliriz.

Milli Eğitim Bakanlığının, Türk Edebiyatı Öğretim Programının genel amaçları şu şekilde sıralanmaktadır:

1. Edebiyatın kültürel ve tarihî olandan hareketle dille gerçekleşen bir güzel sanat etkinliği olduğunu kavratmak,

2. Edebî eser ve metinlerin, ortaya çıktıkları dönemi, güzel sanatlara özgü duyarlılıkla yapı, tema, dil ve anlatım bakımlarından temsil ettiklerini sezdirmek,

3. Edebî metinleri yapı, tema, dil, anlatım ve anlam bakımlarından yazıldıkları dönemin zihniyetiyle ilişkilendirmek,

4. Ulusal ve evrensel değerlerin sanat eseri olan edebî metinlerde zenginleşerek varlıklarını nasıl sürdürdüklerini kavratmak,

5. Türkçenin, tarihî akış içinde yaşanılan medeniyet daireleri çevresinde nasıl zenginleştiğini ve edebiyat dili hâline geldiğini kavratmak,

6. Toplumsal hayatın ve her türlü bireysel değerin edebî metinlerde nasıl yansıdığını belirlemek,

7. Türkçenin, Türk ulusunun kimliği olduğunu kavratmak,

8. Yeni düşünceler üretebilme yeteneğini geliştirmek,

9. Okuma zevki ve alışkanlığını geliştirmek,

10. Araştırma, tartışma, anlama, değerlendirme ve yorumlama yeteneklerini geliştirmek,

11. Öğrencilerin sanat zevk ve anlayışlarını geliştirmek,

12. Dille gerçekleştirilen sanatın etkinliklerini anlayabilecek zevk ve bilgi birikimini kazandırmak,

13. Dil ve edebiyat ilişkisini kavratmak,

14. Edebiyat ile diğer çalışma alanları ve bilim dalları arasındaki ilişkiyi kavratmak,

15. Zamanın akışına paralel olarak -en eski dönemden bugüne- Türk yaşama tarzını, düşüncesini, dil zevkini ve kültür hayatına özgü gelişmeleri edebî metinler çevresinde değerlendirmek,

16. Edebî metinlerden hareketle Türk kültür hayatının, tarihinin ve edebiyatının birbirinden ayrılmaz bir bütün oluşturduğunu kavratmak,

17. Edebî metinlerin zamanın getirdiği değişmelerle zenginleştiğini ve geliştiğini kavratmak,

18. Edebî eserler çevresinde Türk insanının kültür, anlayış ve zevk bakımından gelişmesini kavratmak,

19. Öğrencilerin; kazandıkları yöntem ve dikkatle karşılaştıkları her türlü yazılı ve sözlü metni anlamalarını, değerlendirmelerini ve yorumlamalarını sağlamak,

20. Başta sanat metinleri olmak üzere her türlü metinde ulusal ve evrensel kültür, düşünce ve zevk ögelerini belirlemek; bunlar arasındaki ilişkiyi kavratmak,

21. Her türlü insan etkinliğinin edebî eserlerde, sanata has duyarlılıkla dile getirilerek değerlendirildiğini kavratmak,

22. Öğrencilerin Türk ulusunun yaşadığı medeniyet daireleri ile Türk edebiyatının dönemlerini bugünden geçmişe yönelen bir dikkatle değerlendirip yorumlayacak düzeye ulaşmalarını sağlamak olarak belirlenmiştir (MEB, 2005: 11-12).

Yukarıdaki amaçların gerçekleştirilmesi için edebiyatın yalnızca güzel sanatların bir dalı değil, aynı zamanda bir bilim dalı olduğunun da farkına varılması gerekmektedir. Çünkü edebiyat eğitiminin amaçlarına ulaşması, edebî metnin sistemli bir şekilde incelenmesi ile mümkündür.

İsmail Çetişli (2006: 76), edebiyat kavramının iki farklı anlamına dikkat çeker. Bunlardan ilki ve en yaygın kullanılan anlamı “dille yapılan güzel sanat dalı”dır. Yani yazar ve şairin kaleminden çıkan ve estetik değere haiz olan eserlere “edebiyat”, bu kişilerin icra ettikleri sanata da “edebiyat sanatı” denir.

Edebiyat kavramının yaygın olarak kullanılan ikinci anlamı ise “edebiyat eseri ve sanatı ile ilgili araştırma, inceleme, değerlendirme çalışmaları ile bu çerçevedeki eğitim ve öğretim faaliyetleri”dir. İşte edebiyatın bu ikinci anlamı, bir edebî metnin çözümlenmesi işini de beraberinde getirmektedir.

Edebî metnin çözümlenmesi işi ise edebiyat eğitimcisinin görevidir. Edebiyat eğitimcisi, edebî metinleri metotlu bir yaklaşımla inceleyerek değerlendirmeli ve öğrencilerin, bir edebî metni anlama, çözümleme ve yorumlama becerilerini kazandırmaya yönelik çalışmalarla estetik duyarlılıklarını geliştirmeye çalışmalıdır.

Edebiyat eğitiminde, eleştirel ve çok yönlü bir bakış açısının kazandırılması için metin merkezli bir anlayışın hâkim olması gerekmektedir. Yani edebiyat eğitimi, metin merkezli ve metotlu bir yaklaşımla verilmelidir. Bu da öğrencinin metinden hareket ederek birtakım çözümleme yöntemlerinin rehberliğinde, sorgulayıcı bir anlayışla, estetik duyarlılıklarını geliştirmeye yönelik uygulamalarla gerçekleştirilebilir.

1. 2. Araştırmanın Amacı

Bu çalışmanın amacı modern çözümleme yöntemlerinin şiir çözümleme becerisine etkisini ortaya koymak ve şiir öğretiminde kullanılabilirliğini belirlemektir. Bunun yanı sıra bu genel amaca ulaşmak için aşağıdaki alt problemlerin cevapları aranmıştır:

1. Kontrol grubundaki öğrencilerin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

1. 1. Öğrencilerin şiire karşı tutumlarına ilişkin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

1. 2. Öğrencilerin şiir çözümleme becerilerine ilişkin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

1. 3. Öğrencilerin estetik duyarlılıklarına ilişkin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

1. 4. Öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerine ilişkin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

1. 5. Öğrencilerin yaratıcı düşünme becerilerine ilişkin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

1. 6. Öğrencilerin problem çözme becerilerine ilişkin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

2. Deney grubundaki öğrencilerin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

2. 1. Öğrencilerin şiire karşı tutumlarına ilişkin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

2. 2. Öğrencilerin şiir çözümleme becerilerine ilişkin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

2. 3. Öğrencilerin estetik duyarlılıklarına ilişkin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

2. 4. Öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerine ilişkin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

2. 5. Öğrencilerin yaratıcı düşünme becerilerine ilişkin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

2. 6. Öğrencilerin problem çözme becerilerine ilişkin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

3. Deney ve Kontrol gruplarındaki öğrencilerin ön test puanları arasında anlamlı farklılık var mıdır?

3. 1. Öğrencilerin şiire karşı tutumlarına ilişkin ön test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

3. 2. Öğrencilerin şiir çözümleme becerilerine ilişkin ön test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

3. 3. Öğrencilerin estetik duyarlılıklarına ilişkin ön test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

3. 4. Öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerine ilişkin ön test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

3. 5. Öğrencilerin yaratıcı düşünme becerilerine ilişkin ön test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

3. 6. Öğrencilerin problem çözme becerilerine ilişkin ön test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

4. Deney ve Kontrol gruplarındaki öğrencilerin son test puanları arasında anlamlı farklılık var mıdır?

4. 1. Öğrencilerin şiire karşı tutumlarına ilişkin son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

4. 2. Öğrencilerin şiir çözümleme becerilerine ilişkin son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

4. 3. Öğrencilerin estetik duyarlılıklarına ilişkin son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

4. 4. Öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerine ilişkin son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

4. 5. Öğrencilerin yaratıcı düşünme becerilerine ilişkin son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?