T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
AKKARAMAN VE ĠVESĠ ERKEK KUZULARININ BESĠ PERFORMANSI VE
KARKAS ÖZELLĠKLERĠNĠN KARġILAġTIRILMASI
Arkan Arshad Burhan Aldeen KHADRE YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Zootekni Anabilim Dalını
Temmuz-2019 KONYA Her Hakkı Saklıdır
TEZ KABUL VE ONAYI
Arkan Arshad Burhan Aldeen KHADRE tarafından hazırlanan “AKKARAMAN VE ĠVESĠ ERKEK KUZULARININ BESĠ PERFORMANSI VE KARKAS ÖZELLĠKLERĠNĠN KARġILAġTIRILMASI” adlı tez çalıĢması 25/07/2019 tarihinde aĢağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı’nda YÜKSEK LĠSANS TEZĠ olarak kabul edilmiĢtir.
Jüri Üyeleri Ġmza
BaĢkan
Prof. Dr. Saim BOZTEPE ………..
DanıĢman
Doç. Dr. Ali KARABACAK ………..
Üye
Dr. Öğr. Üy. Turan AKDAĞ ………..
Yukarıdaki sonucu onaylarım.
Prof. Dr. Mustafa YILMAZ FBE Müdürü
TEZ BĠLDĠRĠMĠ
Bu tezdeki bütün bilgilerin etik davranıĢ ve akademik kurallar çerçevesinde elde edildiğini ve tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalıĢmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm.
DECLARATION PAGE
I hereby declare that all information in this document has been obtained and presented in accordance with academic rules and ethical conduct. I also declare that, as required by these rules and conduct, I have fully cited and referenced all material and results that are not original to this work.
Arkan Arshad Burhan Aldeen KHADRE Tarih: 25/07/2019
iv ÖZET
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
AKKARAMAN VE ĠVESĠ ERKEK KUZULARININ BESĠ PERFORMANSI VE KARKAS ÖZELLĠKLERĠNĠN KARġILAġTIRILMASI
Arkan Arshad Burhan Aldeen KHADRE
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ ZOOTEKNĠ ANABĠLĠM DALI
DanıĢman: Doç. Dr. Ali KARABACAK
2019, 68 Sayfa Jüri
Doç. Dr. Ali KARABACAK Prof. Dr. Saim BOZTEPE Dr. Öğr. Üy. Turan AKDAĞ
Bu araĢtırma 28.05.2018 – 05.08.2018 tarihleri arasında Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Prof. Dr. Orhan DüzgüneĢ AraĢtırma ve Uygulama Çiftliği küçük baĢ tesislerinde yürütülmüĢtür. AraĢtırmada Akkaraman ve Ġvesi ırklarına mensup 10’ar baĢ erkek kuzu sütten kesim çağında ortalama 20 kg canlı ağırlığında ve 2.5 aylık yaĢta entansif besiye alınmıĢtır. Kuzular besi süresince (70 gün) günlük 150 g kuru yonca otu ve ad-libitum olarak kesif yem verilmiĢtir. Açık ağıllarda, aynı çevre Ģartlarında ve benzer yem materyali kullanılarak besiye alınan kuzuların, canlı vücut ölçüleri, besi performansları, karkas özellikleri ve et kaliteleri karĢılaĢtırılmıĢtır.
Kuzuların besi süresince kazandıkları toplam canlı ağırlık, günlük canlı ağırlık artıĢı, toplam yem tüketimi ve 1 kg canlı ağırlık için tükettikleri yem miktarı Akkaraman ve Ġvesiler için sırasıyla; 21.70 ve 19.60 kg; 314 ve 284 g; 106.8 ve 89.9 kg; 4.93 ve 4.61 olarak bulunmuĢtur.
Kesim ve karkas özelliklerine yönelik yapılan incelemede Akkaraman ve Ġvesi kuzuların kesim ağırlığı 43.28 ve 39.66 kg, sıcak karkas ağırlığı 21.80 ve 19.40 kg, soğuk karkas ağırlığı 21.35 ve 18.90 kg, soğutma kaybı % 2.16 ve 2.68, karkas randımanı % 49.29 ve 47.62, sol yarım karkas ağırlığı 9.26 ve 8.47 kg, but ağırlığı 3.20 ve 2.84 kg, sırt-bel ağırlığı 2.13 ve 1.92 kg, omuz baĢı ağırlığı 597 ve 487 g, boyun ağırlığı 595 ve 672 g, kol ağırlığı 1.60 ve 1.52 kg, etek ağırlığı 1.14 ve 1.02 kg olarak tespit edilmiĢtir.
Akkaraman ve Ġvesi kuzuların kesim sonrası karkas ölçülerinden göğüs derinliği 27.1 ve 25.9 cm, göğüs geniĢliği 18.7 ve 17.5 cm, göğüs çevresi 75.2 ve 73.5 cm, but uzunluğu 39.9 ve 39.4 cm, but geniĢliği 7.44 ve 7.20 cm, but derinliği 10.3 ve 10.0 cm, but çevresi 27.1 ve 26.9 cm, sağrı geniĢliği 19.9 ve 18.1 cm, karkas uzunluğu 76.6 ve 76.4 cm olarak belirlenmiĢtir.
v
Doku kompozisyonu analizi amacıyla alınan örneklerin incelenmesi sonucu kaburga kısmındaki kas, kemik, kabuk yağı, kas arası yağ ve atılan oranları Akkaraman ve Ġvesi kuzularında sırasıyla; % 52.4, 53.3; % 20.3, 22.0; % 18.4, 13.5; % 6.4, 7.7 ve % 2.5, 3.6 olarak saptanmıĢtır.
ÇalıĢmada Akkaraman ve Ġvesi kuzuların göz kası alanındaki pH, sertlik ve renk parametrelerinden L *, a *, b *, Ho ve C değerleri sırasıyla; 5.39, 289.9, 38.06, 16.45, 3.03, 10.20, 16.74 ve 5.37, 286.2, 39.47, 15.68, 4.10, 14.65, 16.24 olarak belirlenmiĢtir.
vi ABSTRACT
MS THESIS
COMPARISON OF FATTENING PERFORMANCE AND CARCASS TRAITS MEASUREMENTS OF AKKARAMAN AND AWASSI MALE LAMBS
Arkan Arshad Burhan Aldeen KHADRE
THE GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE OF SELÇUK UNIVERSITY
THE DEGREE OF MASTER OF SCIENCE IN ANIMAL SCIENCE
Advisor: Assoc. Prof. Dr. Ali KARABACAK 2019, 68 Pages
Jury
Assoc. Prof. Dr. Ali KARABACAK Prof. Dr. Saim BOZTEPE Asst. Prof. Dr. Turan AKDAĞ
The present study was conducted in Selçuk University, Faculty of Agriculture, Department of Animal Science Prof. Dr. Orhan DüzgüneĢ Research and Application Farm during the period between 28.05.2018 - 05.08.2018 to compare fattening performance of Akkaraman and Awassi lambs. In this research, a total of 20 lambs were used, and each genotype group consisted of 10 male lambs about 2.5 months of age, which at the beginning of the live weight was averaged 20 kg. Lambs were fed up with ad-libitum concentrated feed and given 150 g dehydrated alfalfa to each animal for a fattening period of 70 days. Body measurements, fattening performances, carcass characteristics and flesh quality of lambs were compared under the same environmental conditions and by using similar feed material.
During the fattening period of lambs, the total live weight gain, daily live weight gain, total feed intakes and the feed conversion ratios of Akkaraman and Ġvesi lambs were found 21.70 and 19.60 kg, 314 and 284 g, 106.8 and 89.9 kg and 4.93 and 4.61 respectively.
In the study was carried out for slaughter and carcass characteristics, the slaughter weight of Akkaraman and Ivesi lambs was 43.28 and 39.66 kg, hot carcass weight was 21.80 and 19.40 kg, cold carcass weight 21.35 and 18.90 kg, cooling loss was % 2.16 and % 2.68, dressing percentage was % 49.29 and % 47.62, left half carcass weight 9.26 and 8.47 kg, leg weight 3.20 and 2.84 kg, back-loin weight 2.13 and 1.92 kg, fore ribs weight 597 and 487 g, neck weight 595 and 672 g, shoulder weight 1.60 and 1.52 kg, flank weight 1.14 and 1.02 kg, chest depth 27.1 and 25.9 cm, chest width 18.7 and 17.5 cm, chest girth 75.2 and 73.5 cm, leg length 39.9 and 39.4 cm, leg width 7.44 and 7.20 cm, leg depth 10.3
vii
and 10.0 cm, leg girth 27.1 and 26.9 cm , rump width 19.9 and 18.1 cm and carcass length 76.6 and 76.4 cm respectively.
viii ÖNSÖZ
Tez çalıĢması sırasında beni her konuda yönlendiren, ilgisini ve desteğini esirgemeyen, kıymetli hocam ve danıĢmanım Sayın Doç. Dr. Ali KARABACAK baĢta olmak üzere, çalıĢmamın pratik ve teorik aĢamalarında yardımlarını esirgemeyen Sayın Yrd. Doç. Dr. Ġbrahim AYTEKĠN ve Özcan ġAHĠN'e, yüksek lisans eğitimim süresince gösterdikleri anlayıĢ ve sabır için annem ve kardeĢime, beni her zaman destekleyen arkadaĢlarıma en derin saygı ve Ģükranlarımı sunarım.
Arkan Arshad Burhan Aldeen KHADRE KONYA-2019
ix ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET ... iv ABSTRACT ... vi ÖNSÖZ ... viii ĠÇĠNDEKĠLER ... ix SĠMGELER VE KISALTMALAR ... xi 1. GĠRĠġ ... 1 2. KAYNAK ARAġTIRMASI ... 3 3. MATERYAL VE YÖNTEM ... 19 3.1. Materyal ... 19 3.2. Yöntem ... 19
4. ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA ... 25
4.1. Sıcaklık-Nem Ġndeksi ... 25 4.2. Vücut Ölçüleri ... 27 4.2.1. Cidago yüksekliği ... 27 4.2.2. Sağrı yüksekliği ... 29 4.2.3. But çevresi ... 30 4.2.4. Vücut uzunluğu ... 32 4.2.5. Göğüs çevresi ... 33 4.2.6. Göğüs derinliği ... 35 4.2.7. Göğüs geniĢliği ... 36 4.2.8. Ġncik çevresi ... 37 4.3. Besi Performansı ... 38 4.3.1. Canlı ağırlık ... 38
4.3.2. Canlı ağırlık artıĢı ... 40
4.3.3. Günlük canlı ağırlık artıĢı ... 41
4.3.4. Yem tüketimi ... 42
4.3.5. Yem değerlendirme katsayısı ... 43
4.4. Kesim ve Karkas Özellikleri ... 44
4.4.1. Kesim özellikleri ... 45
4.4.2. Karkas özellikleri ... 48
4.4.3. Karkas ölçüleri ... 54
4.4.4. Örnekteki kas, kemik ve yağ miktarı ve oranları ... 57
4.5. Et Kalitesi ... 60
5. SONUÇLAR VE ÖNERĠLER ... 63
x
xi SĠMGELER VE KISALTMALAR Simgeler % :Yüzde o C :Santigrat Derece a* :Kırmızılık b* :Sarılık
C* :Chroma (Renk yoğunluğu-canlılığı)
cm :Santimetre
g :gram
H* :Hue (Renk açısı)
kg :Kilogram
L* :Parlaklık
mm :Milimetre
Kısaltmalar
MLD :Musculus longissimus dorsi
pH :Potential of Hydrogen (Hidrojen potansiyeli) SNĠ :Sıcaklık-Nem Ġndeksi
1. GĠRĠġ
Ġnsanoğlunun nüfusu diğer canlı varlıkların aleyhine giderek artarken, insanın sebep olduğu olumsuz etmenler ekolojik dengeyi bozmakta, milyonlarca yıllık doğal seçilim yoluyla günümüze dek ulaĢan birçok hayvan ve bitki türü her geçen gün eksilirken, bazı türler ise gitgide yok olmaktadır. AĢırı çevre kirliliği dünyanın istikbalini tehdit etmekle kalmayıp her geçen gün yaĢanması daha güç bir hal almaktadır. Yeryüzü nüfus artıĢına paralel olarak insanların gıda gereksinimleri de artıĢ göstermektedir. Zirai üretim alanlarının kısıtlı olması sebebiyle artan gıda ihtiyaçlarının karĢılanması amacıyla birim alandan ya da birim hayvandan en üst düzeyde verim elde etmeye çalıĢılmaktadır.
Türkiye kaynaklarının etkili bir biçimde değerlendirilmemesi sonucu birçok üretim dalında olduğu gibi koyun yetiĢtiriciliği açısından da hak ettiği noktada bulunmamaktadır. Türkiye sahip olduğu (33.677.636) koyun varlığı ile dünyada 10. sırada yer almaktadır (TÜĠK 2017). Akkaraman, Morkaraman ve Dağlıç ırkları Türkiye koyun varlığının yaklaĢık % 60’ını temsil etmektedir. Bu ırklar düĢük süt ve döl verimli, kaba karıĢık yapağıya sahip ve ıslah edilmemiĢ ırklar olarak bilinmektedir. Buna karĢılık Türkiye koyun popülasyonu içinde var olan Ġvesi dünyada yüksek süt verimi, Sakız ise yüksek süt ve döl verimi ile tanınmaktadır.
Koyun yetiĢtiriciliği, ekonomik bir eylem olduğu kadar, bu üretim kolunda etkinlik gösteren üreticilerin hayat tarzını da aksettirmektedir. Son yıllarda koyun sayısındaki düĢüĢ, koyun yetiĢtiriciliğinden feragat etmek olarak tanımlandırılabilecek bir durumdur, ayrıca ülke genelinde yaĢanan sosyal, kültürel ve ekonomik bünye değiĢikliğini de aksettirmektedir. Ġnsanların koyun yetiĢtiriciliği gibi uğraĢlı iĢlerden kaçarak, daha az yorucu ve kazançlı iĢler araması aslında kaçınılmaz bir durumdur. Son zamanlarda koyun yetiĢtiriciliğinin önemli problemlerinden biri haline gelen çoban bulma sorunu ve çobanların yüksek ücret talep etmeleri, bu durumun iĢaretleridir. Bugün için ekstansif koĢullarda yapılmakta olan koyunculuğumuzun, ancak yapısal değiĢiklikler geçirerek ayakta kalabilmesi mümkün görünmektedir. Aksi halde koyun yetiĢtiriciliği her geçen gün daha da kötü noktalara gidecektir.
Türkiye’de kiĢi baĢına tüketilen kırmızı et geliĢmiĢ ülkelerin yarısından daha az miktardadır. Tüketilen kırmızı etin önemli bir kısmı sığırlardan elde edilmektedir. Bununla birlikte koyun eti üretimi de önemli bir yer tutmaktadır. Kırmızı et açığının karĢılanmasında ithalat probleme geçici bir çözüm olmaktan öteye gidememektedir. Et
üretiminin arttırılmasında bir taraftan hayvan sayılarının artırılması gerekirken, diğer yandan hayvan baĢına elde edilen verimleri de arttırmak gerekmektedir. Akkaraman ve Ġvesi Türkiye’nin et verimi yüksek iki önemli ırkıdır.
Hayvansal protein gereksiniminin karĢılanmasında kırmızı et büyük önem taĢımaktadır. Kırmızı et kaynakları arasında koyun eti önemli bir yere sahiptir. Koyunculukta birim hayvan baĢına kuzu sayısının artırılmasına çalıĢılırken, öte yandan elde edilen kuzulardan ekonomik bir Ģekilde daha fazla et üretimini sağlayacak yöntemler üzerine durulmaktadır. Türkiye’de koyunlardan ortalama 20 kg civarında karkas elde edilmektedir. Koyun eti üretiminde Akkaraman ve Ġvesi ırkları besi performansı açısından öne çıkan ırklardır. Bu ırkların benzer çevre Ģartları altında besi kabiliyetlerinin ve karkas özelliklerinin karĢılaĢtırılması önemli bir açığı kapatacaktır. Ülkede yaĢanan kırmızı et krizini çizmede yaygın olarak kullanılabilecek bir potansiyelleri vardır. Bu ırklarla yapılmıĢ çok sayıda araĢtırma olmasına rağmen iki ırkın aynı Ģartlarda performanslarını karĢılaĢtıracak çalıĢmalara ihtiyaç vardır. Bu sebeple çalıĢmada Akkaraman ve Ġvesi erkek kuzuların besi performansı ve karkas özelliklerinin incelenmesi amaçlanmıĢtır.
2. KAYNAK ARAġTIRMASI
Daha önce yapılan benzer çalıĢmalar sonucu elde edilen değerler aĢağıda özet olarak sunulmaya çalıĢılmıĢtır.
Eliçin ve ark. (1976), Akkaraman, Ġvesi x Akkaraman (F1) ve Malya x Akkaraman (F1) kuzularının besi performansı ve karkas özelliklerine yönelik yaptıkları çalıĢmada yaklaĢık 2 aylık yaĢta sütten kesilmiĢ 25 adet kuzuya entansif besi uygulayarak ad-libitum kesif yem ve günlük 100 g kuru yonca otu verilmiĢtir. Akkaraman, Ġvesi x Akkaraman (F1) ve Malya x Akkaraman (F1) kuzuların besi baĢı ağırlıkları, besi sonu ağırlıkları ve günlük canlı ağırlık artıĢları sırasıyla; 19.5, 18.3 ve 18.6 kg; 38.8, 38.6 ve 38.8 kg ve 266.0, 265.4 ve 290.4 g olarak bildirmiĢlerdir. Kuzuların 1 kg canlı ağırlık artıĢı için tükettikleri yem miktarı 5.342, 4.853 ve 4.718 kg olarak hesaplanmıĢtır. Karkas özelliklerine yönelik yaptıkları incelemede kesimhane ağırlığı 38.09, 38.07, 38.33 kg, soğuk karkas ağırlığı 20.01, 20.69, 20.60 kg, karkas randımanı % 54.21, % 53.35, % 52.85 olarak bulmuĢlardır.
Ertuğrul ve ark. (1989), Akkaraman ve Hampshire Down x Akkaraman (F1) melezi kuzuların besi gücü ve karkas özelliklerini incelemek amacıyla yaptıkları çalıĢmada hayvan materyali olarak Akkaraman ve Hampshire Down x Akkaraman (F1) melezi kuzularından sırasıyla; 4 ve 5 baĢ olmak üzere toplam 9 baĢ kuzu kesilmiĢtir. Saf ve melez kuzuların kesim özellikleri sırasıyla; kesim öncesi canlı ağırlığı 38.90, 40.22 kg, sıcak karkas ağırlığı 19.51, 19.05 kg, baĢ ağırlığı 1.76, 2.01 kg, dört ayak ağırlığı 1.03, 1.06 kg, deri ağırlığı 4.41, 5.62 kg, takım ağırlığı 1.69, 1.78 kg, iç yağ ağırlığı 0.11, 0.29 kg tespit etmiĢlerdir. Kuzuların soğuk karkas ağırlığı, karkas randımanı, soğutma yitimi, but ağırlığı, sırt- bel ağırlığı, kol ağırlığı, ön kısım ağırlığı, kuyruk ağırlığı ve göz kası alanı saf ve melez grupta sırasıyla; 18.85, 18.47 kg; % 48.25, 45.89; % 3.44, 3.03; 5.28, 5.83 kg, 2.55, 3.14 kg; 2.90, 3.10 kg; 4.46, 5.54 kg, 3.58, 0.66 kg ve 14.80, 16.69 cm2 olarak bildirmiĢlerdir. But, sırt-bel, kol ve kuyruk oranları sırasıyla; % 28.02, 31.55; 13.51, 16.10; 15.49, 16.79 ve 18.62, 3.58 olarak belirlemiĢlerdir. Kuzuların karkas ölçülerinden; sağrı geniĢliği 14.88, 16.20 cm, but uzunluğu 22.13, 19.80 cm, but geniĢliği 6.00, 5.70 cm, but derinliği 7.63, 8.00 cm, göğüs derinliği 27.00, 26.90 cm, omuz geniĢliği 15.13, 16.60 cm olarak ölçmüĢlerdir.
Tekin ve ark. (1993), Akkaraman ve Ġvesi erkek kuzuların besi performansı, kesim ve karkas özelliklerini araĢtırmak amacıyla yapılan çalıĢmada kuzulara ad-libitum kesif yem ve günlük 200 g/baĢ kuru yonca otu verilmiĢtir. Besi performansına yönelik
yapılan incelemede her ırktan sırasıyla; 10 ve 9 baĢ kullanılmıĢtır. Akkaraman ve Ġvesi erkek kuzuların besi baĢı ve besi sonu canlı ağırlıkları sırasıyla; 23.91 ve 24.17 kg; 44.59 ve 45.82 kg olarak bulunurken, günlük canlı ağırlık artıĢları ve 1 kg canlı ağırlık için tükettikleri yem miktarı sırasıyla; 229.78 ve 240.62 g; 6.78 ve 6.31 kg tespit edilmiĢtir. Kesim ve karkas özelliklerine yönelik yapılan çalıĢmada her ırktan 6’Ģar baĢ kuzu kesilmiĢtir. Kuzuların kesim ağırlığı, sıcak karkas ağırlığı, sıcak karkas randımanı, post ağırlığı, baĢ ağırlığı, dört ayak ağırlığı, kalp+akciğer+karaciğer ağırlığı ve dalak ağırlığı sırasıyla; 44.05 ve 43.57 kg; 21.74 ve 20.55 kg; % 49.34 ve 47.03; 5.17 ve 6.26 kg; 1.98 ve 2.21 kg; 0.90 ve 0.88 kg; 1.61 ve 1.74 kg; 0.07 ve 0.07 kg olarak belirlenmiĢtir. Karkas özelliklerinin incelendiği çalıĢmada kuzuların soğuk karkas ağırlığı, soğuk karkas randımanı, but ağırlığı, kol ağırlığı, sırt ağırlığı, bel ağırlığı, böbrek-leğen yağı ağırlığı, kuyruk ağırlığı, MLD kesit alanı ve sırt yağı kalınlığı sırasıyla; 21.03 ve 19.84 kg; % 47.74 ve 45.40; 6.27 ve 5.90 kg; 3.42 ve 3.09 kg; 1.52 ve 1.61 kg; 1.55 ve 1.57 kg; 0.30 ve 0.40 kg; 3.38 ve 2.81 kg; 11.83 ve 10.83 cm2; 6.00 ve 5.67 mm olarak bulunmuĢtur. Kuzuların karkas ölçüleri ise sırasıyla; beden uzunluğu 51.50 ve 52.83 cm, sırt uzunluğu 50.67 ve 50.33 cm, dıĢ but uzunluğu 48.00 ve 45.83 cm, iç but uzunluğu 21.33 ve 20.17 cm, göğüs derinliği 26.75 ve 24.83 cm, göğüs geniĢliği 16.67 ve 15.50 cm, sağrı geniĢliği 17.83 ve 16.17 cm, but geniĢliği 17.67 ve 18.33 cm, but çevresi 28.50 ve 27.83 cm, göğüs çevresi 70.33 ve 70.00 cm, sağrı çevresi 61.17 ve 57.00 cm olarak bildirilmiĢtir.
Ertuğrul ve ark. (1995), sütten kesim çağında 2.5 aylık yaĢta besiye aldıkları 5 baĢ Ile de France x Akkaraman ve 6 baĢ Lincoln x Akkaraman melezi (F1) erkek kuzuların besi performansını incelemek amacıyla 56 gün süreyle beslemiĢlerdir. IF x A ve L x A grupların besi baĢı ağırlığı, besi sonu ağırlığı, besi süresince günlük canlı ağırlık artıĢı ve 1 kg canlı ağırlık artıĢı için tüketilen yem miktarı sırasıyla; 20.5, 27.9 kg; 36.4, 39.6 kg; 283.6, 209.0 g ve 4.050, 5.310 kg olarak bildirmiĢlerdir. Kesim ve karkas özelliklerine yönelik yaptıkları çalıĢmada 5 baĢ Ile de France x Akkaraman ve 5 baĢ Lincoln x Akkaraman melezi (F1) tekiz erkek ve kuzu kullanmıĢlardır. IF x A ve L x A kuzularının kesimhane ağırlığı, sıcak karkas ağırlığı, sıcak karkas randımanı, baĢ ağırlığı, dört ayak ağırlığı, post ağırlığı, takım ağırlığı ve iç yağ ağırlığı sırasıyla; 36.16, 38.90 kg; 17.91, 18.65 kg; % 49.61, 48.25; 1.67, 2.00 kg; 0.97, 1.05 kg; 4.41, 5.78 kg; 1.62, 1.74 kg ve 0.21, 0.31 kg olarak saptanırken, soğuk karkas ağırlığı, soğuk karkas randımanı, soğutma yitimi, but ağırlığı, sırt-bel ağırlığı, kol ağırlığı, böbrek–leğen yağı ağırlığı ve kuyruk ağırlığı sırasıyla; 17.42, 18.11 kg; % 48.25, 46.35; % 2.74, 2.98; 5.78,
5.83 kg; 2.81, 2.75 kg; 3.06, 3.26 kg; 0.14, 0.23 kg ve 0.47, 0.53 kg olarak tespit etmiĢlerdir. Karkastaki but, kol, sırt-bel ve kuyruk oranları IF x A ve L x A gruplarında sırasıyla; % 33.20, 23.26; 17.54, 18.05; 16.12, 15.17 ve 2.69, 2.88 olarak belirlemiĢlerdir. Karkas ölçüleri değerleri ise; but uzunluğu 22.5, 22.0 cm, but geniĢliği 6.0, 6.5 cm, but derinliği 6.9, 7.6 cm, sağrı geniĢliği 16.3, 16.4 cm ve göğüs derinliği 26.6, 28.2 cm olarak ölçmüĢlerdir.
Boztepe ve ark. (1997), yaptıkları çalıĢmada 3.5 aylık yaĢta besiye aldıkları Akkaraman ve Ġvesi erkek kuzuların besi kabiliyeti ve karkas özelliklerini araĢtırmıĢlardır. Bu amaçla her ırktan 6 baĢ kuzu kullanılmıĢ, ve 56 gün süreyle ad-libitum olarak kesif yem verilmiĢtir. ÇalıĢma sonucu elde edilen verilere göre Akkaraman ve Ġvesi erkek kuzuların besi baĢı ve besi sonu canlı ağırlıkları sırasıyla; 20.4 ve 19.1 kg; 36.7 ve 37.7 kg olarak bulunurken, günlük canlı ağırlık artıĢları, günlük yem tüketimleri ve yemden yararlanma katsayıları sırasıyla; 294.1 ve 315.7 g; 1131.8 ve 1221.1 g; 3.99 ve 4.00 olarak tespit edilmiĢtir. Kesim özelliklerine yönelik yapılan incelemede Akkaraman ve Ġvesi erkek kuzuların kesim ağırlığı, sıcak karkas ağırlığı, baĢ ağırlığı, dört ayak ağırlığı, post ağırlığı, kalp+akciğer+karaciğer ağırlığı ve dalak ağırlığı sırasıyla; 35.90 ve 34.50 kg; 17.94 ve 16.62 kg; 1.77 ve 1.77 kg; 0.76 ve 0.78 kg; 4.08 ve 4.30 kg; 1.51 ve 1.38 kg; 0.07 ve 0.07 kg olarak bulunmuĢtur. Karkas özelliklerine yönelik yapılan çalıĢmada ise soğuk karkas ağırlığı, karkas randımanı, soğutma yitimi, testis ağırlığı, böbrek ağırlığı, böbrek-leğen yağı ağırlığı, sol yarım karkas ağırlığı, but ağırlığı, sırt-bel ağırlığı, omuz baĢı ağırlığı, boyun ağırlığı, kol ağırlığı, etek ağırlığı, kuyruk ağırlığı ve MLD kesit alanı sırasıyla; 17.27 ve 16.12 kg; % 47.84 ve 46.71; % 3.81 ve 2.98; 0.16 ve 0.09 kg; 0.11 ve 0.10 kg; 0.11 ve 0.19 kg; 7.46 ve 7.03 kg; 2.61 ve 2.44 kg; 1.48 ve 1.40 kg; 0.55 ve 0.55 kg; 0.70 ve 0.65 kg; 1.30 ve 1.22 kg; 0.79 ve 0.78 kg; 2.43 ve 1.96 kg; 17.60 ve 15.41 cm2 olarak tespit edilmiĢtir.
Kor ve ark. (1998), sütten kesim çağında 2.5 aylık yaĢta besiye aldıkları Akkaraman, Ġvesi x Akkaraman (F1), Sakız x Akkaraman (F1) erkek kuzuları 3 grup halinde her gurupta 8’er baĢ olmak suretiyle 70 gün boyunca ad-libitum kesif yem ve günlük 100 g kuru yonca otu verilmiĢtir. Her guruptan tesadüfi seçilen 5’er baĢ kesim ve karkas özellikleri belirlenmesi amacıyla kesimhaneye gönderilmiĢtir. Kuzuların yukarıdaki sıralamaya göre kesim ağırlığı 36.61, 40.33, 40.67 kg, sıcak karkas ağırlığı 17.84, 20.14, 19.80 kg, sıcak karkas randımanı % 48.70, 49.95, 48.54, baĢ ağırlığı 1.76, 2.03, 2.05 kg, dört ayak ağırlığı 0.87, 1.01, 1.07 kg, deri ağırlığı 4.33,5.06, 4.76 kg, yürek + ciğer takım ağırlığı 1.60, 1.59, 1.85 kg ve iç yağ ağırlığı 0.12, 0.18, 0.21 kg
olarak bulmuĢlardır. Karkas özelliklerine yönelik yaptıkları incelemede; soğuk karkas randımanı % 47.06, 48.52, 47.47, soğuk karkas ağırlığı 17.24, 19.56, 19.36 kg, testis ağırlığı 0.17, 0.19, 0.15 kg, böbrek leğen yağı ağırlığı 0.14, 0.12, 0.15 kg, kuyruk ağırlığı 1.93, 3.33, 1.86 kg olarak belirlemiĢlerdir; kol ağırlığı 1.51, 1.59, 1.70 kg, but ağırlığı 2.55, 2.80, 2.99 kg, sırt-bel ağırlığı 1.42, 1.48, 1.57 kg, boyun ağırlığı 0.58, 0.74, 0.72 kg, omuz baĢı ağırlığı 0.34, 0.35, 0.43 kg, etek ağırlığı 0.97, 1.03, 1.16 kg ve MLD alanı 15.52, 15.48, 18.38 cm2
olarak bildirmiĢlerdir. Sol yarım karkastaki but, kol, sırt-bel, boyun, omuz baĢı ve etek oranları sırasıyla; % 34.60, 35.35, 35.06; 20.54, 20.13, 19.98; 19.34, 18.72, 18.38; 7.88, 9.29, 8.40; 4.70, 4.43, 5.15 ve 13.19, 12.99, 13.44 olarak hesaplamıĢlardır. Karkas ölçüleri aynı sıralamaya göre; karkas uzunluğu 61.80, 63.40, 63.80 cm, but derinliği 6.50, 7.50, 7.00 cm, but geniĢliği 4.90, 5.70, 5.20 cm, but uzunluğu 23.60, 24.80, 23.80 cm olarak, sağrı geniĢliği 14.50, 15.30, 15.90 cm, göğüs derinliği 25.30, 25.00, 25.70 cm, göğüs geniĢliği 12.80, 13.30, 14.70 cm ve omuz geniĢliği 14.20, 14.00, 14.50 cm tespit etmiĢlerdir.
Akmaz ve ark. (2000a), Alman Siyah BaĢlı x Ġvesi (F1) ve Hampshire Down x Ġvesi (F1 ve G1) Melezi Erkek Kuzuların Besi Performansı ve Karkas Özelliklerinin incelendiği çalıĢmada ASB x I (F1), HD x I (F1), HD x (HD x I) (G1) olmak üzere üç grup oluĢturup, her gruptan 6 adet kuzu kesimhaneye gönderilmiĢtir. Kuzuların günlük canlı ağırlık artıĢı ve yemden yararlanma değerleri sırasıyla; 351.18, 367.98, 357.94 g ve 3.77, 3.95, 3.67 kg olarak bulunmuĢtur. Gruplarda kesim öncesi canlı ağırlık 44.72, 45.15, 44.90 kg, sıcak karkas randımanı % 49.06, 52.07, 51.75, sıcak karkas ağırlığı 21.93, 23.51, 23.23 kg, post ağırlığı 6.07, 5.56, 5.24 kg, baĢ ağırlığı 2.02, 2,0, 2.10 kg dört ayak ağırlığı 1.14, 0.99, 1.05 kg, ciğer+yürek takım ağırlığı 2.15, 1.86, 1,95 kg, testis ağırlığı 0.22, 0.23, 0.26 ve iç yağ ağırlığı 0.50, 0.53, 0.52 kg olarak saptanmıĢtır. Karkas özelliklerine yönelik yaptıkları çalıĢmada elde edilen değerler sırasıyla; soğuk karkas ağırlığı 21.70, 23.02, 22.88 kg, soğuk karkas randımanı % 48.54, 50.99, 50.97, but ağırlığı 7.18, 7.69, 7.38 kg, kol ağırlığı 3.85, 4.07, 4.05 kg, sırt ağırlığı 2.02, 2.11, 2.19 kg, bel ağırlığı 1.77, 1.89, 2.02 kg, böbrek ağırlığı 0.14, 0.14, 0.14 kg, böbrek-leğen yağı 0,25, 0,37, 0,39 kg ve kuyruk yağı ağırlığı 0.61, 0.69, 0.31 kg olarak bulunmuĢtur. MLD kesit alanı ve sırt yağı kalınlığı sırasıyla; 13.08, 14.75, 14.42 cm2 ve 9.06, 9.04, 9.42 mm olarak elde edilmiĢtir. Kuzuların karkas ölçüleri değerleri sırasıyla; but geniĢliği 25.83, 26.17, 28.33 cm, göğüs derinliği 27.17, 25.92, 27.67 cm ve göğüs geniĢliği 21.42, 21.67, 22.17 cm olarak saptanmıĢtır.
Akmaz ve ark. (2000b), yaptıkları çalıĢmada Alman Siyah BaĢlı (ASB) x Akkaraman (A) (F1 ve G1) ve Hampshire Down (HD) x A (F1 ve G1) erkek kuzuların besi performansını araĢtırmak amacıyla 4 farklı grup oluĢturup ASB x A (F1), ASB x (ASB x A) G1, HD x A (F1) ve HD x (HD x A) G1 ve her grupta sırasıyla 10, 4, 10 ve 4 baĢ kuzu bulundurmuĢlardır. Takribi 20 kg canlı ağırlığında besiye alınan kuzulara ad-libitum kesif yem ve günlük 100 g kuru yonca otu vermiĢlerdir. Besi sonu 45 kg canlı ağırlığına ulaĢan kuzuların besi süresince günlük canlı ağırlık artıĢı; 362.30, 302.14, 339.60, 360.12 g ve yemden yararlanma değerleri; 3.51, 4.84, 3.47, 3.78 kg olarak bildirmiĢlerdir. Kesim ve karkas özelliklerine yönelik yaptıkları çalıĢmada ASB x A (F1), ASB x (ASB x A) G1, HD x A (F1) ve HD x (HD x A) G1 gruplardan sırasıyla 6, 4, 6 ve 4 baĢ kuzu kullanmıĢlardır. Kuzuların kesim özellikleri; kesim öncesi canlı ağırlığı 45.58, 44.00, 44.83, 45.70 kg, sıcak karkas ağırlığı 22.27, 21.55, 22.77, 23.20 kg, sıcak karkas randımanı % 48.92, 48.99, 50.81, 50.79, baĢ ağırlığı 1.99, 2.02, 2.00, 2.10 kg, dört ayak ağırlığı 1.08, 1.13, 1.04, 1.13 kg, deri ağırlığı 6.46, 5.77, 6.20, 5.41 kg, takım ağırlığı 2.10, 2.09, 1.97, 2.08 kg ve iç yağ ağırlığı 0.46, 0.55, 0.51, 0.50 kg olarak belirtmiĢlerdir. AraĢtırıcılar kuzuların karkas özelliklerinden soğuk karkas ağırlığı, soğuk randımanı, but ağırlığı, kol ağırlığı, sırt ağırlığı, bel ağırlığı, böbrek-leğen yağı ağırlığı, MLD kesit alanı ve sırt yağı kalınlığını sırasıyla; 21.87, 21.38, 22.25, 23.08 kg; % 48.02, 48.59, 49.65, 50.52; 7.24, 7.01, 7.26, 7.45 kg; 3.88, 3.86, 3.95, 4.07 kg; 1.86, 2.30, 2.00, 2.17 kg; 1.78, 1.87, 1.80, 1.92 kg; 0.33, 0.38, 0.29, 0.40 kg; 14.04, 12.25, 14.75, 14.19 cm2 ve 7.03, 7.24, 6.37, 9.17 mm olarak saptamıĢlardır. Karkastaki parçaların oransal payları; but oranı % 33.09, 32.76, 32.66, 32.24, kol oranı % 17.75, 18.06, 17.73, 17.64, sırt oranı % 8.51, 10.75, 8.97, 9.41 ve bel oranı % 8.11, 8.77, 8.11, 8.27 olarak tespit etmiĢlerdir. Karkas ölçülerinden; dıĢ but uzunluğu, iç but uzunluğu, but geniĢliği, vücut uzunluğu, göğüs derinliği, göğüs geniĢliği ve sağrı geniĢliği sırasıyla; 49.17, 48.75, 49.17, 48.75 cm, 25.00, 24.00, 23.17, 23.25 cm, 26.17, 23.25, 25.50, 27.00 cm, 57.83, 52.25, 59.00, 54.00 cm, 26.00, 25.75, 26.58, 25.00 cm, 20.92, 21.88, 19.83, 24.50 cm ve 20.83, 22.13, 21.17, 23.88 cm olarak bildirmiĢlerdir.
Esen ve Yıldız (2000), Akkaraman ve Sakız x Akkaraman (F1) melezi kuzularda besi performansının araĢtırılmasına yönelik yaptıkları çalıĢmada saf genotipten 11, melez genotipten 12 baĢ kuzu ortalama 20 kg canlı ağırlığında besiye alınmıĢtır. Hedeflenen canlı ağırlığa (45 kg) ulaĢana kadar kuzulara ad-libitum kesif yem ve kuru yonca otu verilmiĢtir. Kuzuların günlük ortalama canlı ağırlık artıĢı saf ve melez grupta sırasıyla 245.53 ve 218.87 g, 1 kg canlı ağırlık artıĢı için tüketilen konsantre yem
miktarı 3.28 ve 3.77 kg ve besi sonu canlı ağırlığı 45.16, 45.10 kg olarak tespit edilmiĢtir. Kesim ve karkas özelliklerinin araĢtırılması için toplamda 12 baĢ, her gruptan 6 adet kuzu kesilmiĢtir. Kuzuların sıcak karkas, baĢ, ayak, deri, kalp + akciğer + karaciğer takım ve iç yağ ağırlıkları saf ve melez gurupta sırasıyla 22.38, 21.72; 3.10, 3.32; 5.53, 4.94; 1.64, 1.68 ve 0.25, 0.34 kg olarak bulmuĢlardır. Kuzularının sıcak karkas randımanı ve soğuk karkas randımanı % 49.49, 47.85 ve 48.88, 47.15, soğuk karkas, but, kol, sırt, bel, böbrek leğen yağı ve kuyruk yağı ağırlıkları 22.10, 21.40; 6.01, 6.43; 3.83, 3.34; 2.01, 2.24; 1.41, 1.64; 0.33, 0.34 ve 3.95, 2.18 kg olarak tespit edilmiĢtir. MLD kesit alanı ve sırt yağı kalınlığı ise 12.50, 11.20 cm2
ve 7.94, 7.49 mm olarak bulunmuĢtur. Kesim sonrası karkas ölçüleri değerleri saf ve melez grupta sırasıyla; beden uzunluğu 58.00, 59.33 cm, dıĢ but uzunluğu 37.33, 39.66 cm, göğüs derinliği 26.16, 28.66 cm, göğüs geniĢliği 18.66, 18.66 cm, sağrı geniĢliği 19.50, 18.33 cm ve but geniĢliği 18.16, 18.33 cm olarak tespit etmiĢlerdir. Karkastaki parçaların oransal payları; but oranı, kol oranı, sırt oranı, bel oranı ve kuyruk yağı oranı sırasıyla saf ve melez grupta; % 27.18, 30.27; 17.46, 15.59; 9.09, 10.30; 6.41, 7.79 ve 17.85, 10.11 olarak ölçmüĢlerdir.
Dellal ve ark. (2000), yaklaĢık 2.5 aylık yaĢta sütten kesilmiĢ 74 baĢ Ile de France x Akkaraman (G1) Melezi erkek kuzularına 56 gün boyunca kesif yem ve kuru yonca otu vermiĢlerdir. Kesim ve karkas özelliklerine yönelik yaptıkları incelemede kuzuların sıcak karkas ağırlığı 20.83 kg, sıcak karkas randımanı % 49.66, post ağırlığı 4.65 kg, baĢ+dört ayak ağırlığı 3.01kg, ciğer+yürek ağırlığı 2.12 kg olarak tespit etmiĢlerdir. Kuzuların karkas özellikleri ise; soğuk karkas ağırlığı, soğuk karkas randımanı, soğutma kaybı, but ağırlığı, sırt-bel ağırlığı, ön kısım+boyun ağırlığı, kuyruk ağırlığı, böbrek ağırlığı ve böbrek-leğen yağı ağırlığı sırasıyla; 20.28 kg, % 48.34, % 2.65, 6.65 kg, 3.90 kg, 8.59 kg, 0.315 kg, 0.133 kg ve 0.424 kg olarak bildirmiĢlerdir. Karkastaki but, sırt+bel, ön kısım boyun, böbrek ve leğen yağı ve kuyruk oranları sırasıyla; % 32.92, 19.17, 42.94, 2.06, 1.54 olarak bulmuĢlardır. Kesim sonrası karkas ölçüleri; soğuk karkasta but geniĢliği, uzunluğu ve derinliği sırasıyla; 20.32, 20.07 ve 15.24 cm, soğuk karkasta sırt+bel uzunluğu 33.41 cm olarak hesaplamıĢlardır.
Esen ve Özbey (2001), Sakız x Akkaraman melezi (F1 ve G1) kuzuların besi performansının araĢtırılması için toplamada 18 baĢ, F1 ve G1 genotipinden sırasıyla 8 baĢ ve 10 baĢ kuzu 84 gün boyunca ad-libitum kesif yem ve kuru yonca otu verilerek entansif besiye tabi tutmuĢlardır. F1 ve G1 melezi grupların besi süresince günlük ortalama canlı ağırlık artıĢı 238,04 ve 232,07 g, 1 kg canlı ağırlık artıĢı için tüketilen
konsantre yem miktarı 3,95 ve 3,94 kg olarak bulmuĢlardır. Kesim ve karkas özelliklerine yönelik yaptıkları çalıĢmada toplamda 10 baĢ, her gruptan 5’er baĢ kuzu kesmiĢlerdir. F1 ve G1 melezi kuzuların sırasıyla; kesim ağırlığı 40.68, 40.40 kg, sıcak karkas randımanı % 45.86, 47.26, sıcak karkas ağırlığı 18.72, 19.08 kg, deri ağırlığı 4.55, 4.13 kg, baĢ ve ayaklar ağırlığı 3.08, 3.43 kg, takım ağırlığı 1.55, 1.60 kg ve iç yağ ağırlığı 0.39, 0.27 kg olarak ölçmüĢlerdir. Kuzularının karkas özellikleri F1 ve G1 melezi gruplarda sırasıyla; soğuk karkas randımanı % 45.37, 46.41, soğuk karkas ağırlığı 18.51, 18.73 kg, but ağırlığı 5.76, 5.98 kg, kol ağırlığı 2.81, 3.68 kg, sırt ağırlığı 1.79, 1.86 kg, bel ağırlığı 1.51, 1.46 kg, böbrek leğen yağı ağırlığı 0.32, 0.18 kg, kuyruk yağı ağırlığı 1.90, 1.06 kg, MLD alanı ve sırt yağı kalınlığı 10.68, 10.54 cm2
ve 6.62,6.44 mm tespit etmiĢlerdir. Karkastaki parçaların oransal payları; but % 31.20, 31.82, kol % 15.19, 19.81, sırt % 9.95, 9.82 ve bel % 8.24, 7.80 olarak bulmuĢlardır. Karkas ölçüleri F1 ve G1 melezi gruplarda sırasıyla; beden uzunluğu 58.80, 61.80 cm, sırt uzunluğu 57.20, 60.60 cm, dıĢ but uzunluğu 37.80, 40.20 cm, but geniĢliği 17.80, 16.20 cm, göğüs derinliği 28.40, 26.20 cm, göğüs geniĢliği 17.60, 16.80 cm, sağrı geniĢliği 17.40, 16.40 cm ve göğüs çevresi 70.80, 69.40 cm bildirmiĢlerdir.
Tufan ve Akmaz (2001a), Kangal-Akkaraman ve Akkaraman kuzularının 30, 35 ve 40 kg kesim ağırlıklarında, kesim ve karkas özelliklerini incelemek amacıyla her genotipten ve kesim ağırlıkları gruplarından 6 baĢ toplamda 36 adet kuzuyu kesime sevk etmiĢlerdir. Yapılan çalıĢmada 30 kg kesim ağırlığındaki Kangal-Akkaraman ve Akkaraman kuzularının kesim öncesi ağırlık, sıcak karkas ağırlığı, sıcak karkas randımanı sırasıyla; 30.00, 30.00 kg; 13.99, 13.93 kg; % 46.64, 46.46 olarak bulmuĢlardır. Kesim ağırlıkları 35 kg olan Kangal-Akkaraman ve Akkaraman kuzularının kesim öncesi ağırlık, sıcak karkas ağırlığı, sıcak karkas randımanı sırasıyla; 34.92, 34.83 kg; 16.22, 16.65 kg; % 46.46, 47.80 olarak saptarken, 40 kg kesim ağırlığındaki kuzuların kesim öncesi canlı ağırlığı, sıcak karkas ağırlığı, sıcak karkas randımanı sırasıyla; 40.00, 40.17 kg; 19.20, 20.68 kg; % 47.99, 51.49 olarak bildirmiĢlerdir. Karkas özelliklerine yönelik yapılan incelemede 30 kg kesim ağırlığındaki Kangal-Akkaraman ve Akkaraman kuzularının karkas özellikleri sırasıyla; soğuk karkas ağırlığı, soğuk karkas randımanı, MLD kesit alanı ve sırt yağı kalınlığı sırasıyla; 13.68, 13.68 kg; % 45.60, 45.60; 10.38, 10.67 cm2
ve 1.41, 2.01 mm bulmuĢlardır. Kesim ağırlığı 35 kg olan kuzuların soğuk karkas ağırlığı, soğuk karkas randımanı, MLD kesit alanı ve sırt yağı kalınlığı sırasıyla; 15.80, 16.35 kg; % 45.25, 46.93; 10.50, 10.83 cm2 ve 2.11, 2.51 mm olarak saptarken, 40 kg kesim ağırlığındaki
Kangal-Akkaraman ve Akkaraman kuzularının soğuk karkas ağırlığı, soğuk karkas randımanı, MLD kesit alanı ve sırt yağı kalınlığı sırasıyla; 18.52, 20.19 kg; % 46.29, 50.26; 11.42, 11.71 cm2 ve 2.79, 3.75 mm olarak bildirmiĢlerdir. Kesim ağırlıkları 30 kg olan Kangal-Akkaraman ve Akkaraman kuzularının but, kol, sırt ve bel oranları sırasıyla; % 33.04, 31.76; 16.89, 15.88; 7.62, 7.56 ve 7.35, 7.91 olarak belirlerken, 35 kg kesim ağırlığındaki kuzuların but, kol, sırt ve bel oranları sırasıyla; % 31.13, 30.72; 15.88, 15.67; 7.06, 7.45 ve 7.40, 7.99 olarak tespit etmiĢlerdir. Kesim ağırlıkları 40 kg civarında olan kuzuların but, kol, sırt ve bel oranları ise; % 30.53, 29.98; 15.49, 14.96; 7.32, 7.77 ve 7.70, 8.08 olarak bildirmiĢlerdir.
Kul ve Akcan (2002), Ġvesi, Ost-Friz x Ġvesi (F1) melezi kuzuların besi performansı, kesim ve karkas özelliklerinin araĢtırılması amacıyla yaptıkları çalıĢmada toplamda 13; saf genotipten 7 melez genotipten 6 kuzu kullanmıĢlardır. Ortalama 20 kg canlı ağırlığında besiye aldıkları kuzuları 45 kg canlı ağırlığına ulaĢana kadar ad-libitum kesif yem ve kuru yonca otu verilmiĢtir. Besi süresince günlük ortalama canlı ağırlık artıĢı, saf ve melez grupta sırasıyla 225 ve 222 g, yem değerlendirme katsayısı ise 5.98 ve 5.15 kg olarak bulmuĢlardır. Kuzuların kesim özellikleri; kesim ağırlığı, sıcak karkas ağırlığı, sıcak karkas randımanı, baĢ ve ayak ağırlığı, deri ağırlığı, iç yağ ağırlığı ve takım ağırlığı sırasıyla; 45.11, 47.08 kg; 22.46, 22.03 kg; % 49.76, 46.64; 3.00, 3.43 kg; 6.43, 5.40 kg; 0.57, 0.30 kg ve 1.40, 1.60 kg olarak saptanırken, soğuk karkas ağırlığı, soğuk karkas randımanı, but ağırlığı, kol ağırlığı, sırt ağırlığı, bel ağırlığı, böbrek-leğen yağı ağırlığı, MLD alanı ve kabuk yağı kalınlığı sırasıyla; 21.80, 20.93 kg; % 48.31, 44.29; 6.56, 6.48 kg; 3.74, 3.89 kg; 2.10, 1.33 kg; 1.48, 1.63 kg; 0.25, 0.27 kg; 19.08, 16.08 cm2 ve 16.35, 6.10 mm olarak tespit etmiĢlerdir. Karkastaki but, kol, sırt ve bel parçalarının oransal payları sırasıyla; % 31.04, 30.79; 16.78, 18.37; 9.55, 6.16 ve 6.87, 7.85 olarak hesaplamıĢlardır. Kuzuların karkas ölçüleri ise; dıĢ but uzunluğu 24.28, 34.00 cm, iç but uzunluğu 20.42, 25.50 cm, but geniĢliği 17.14, 21.83 cm, göğüs derinliği 26.28, 27.00 cm, göğüs geniĢliği ve sağrı geniĢliği 16.57, 17.50 ve 15.42, 15.33 cm olarak bildirmiĢlerdir.
Kul ve ġeker (2002), Ġvesi, Tahirova x Ġvesi melezi (F1) kuzuların besi performansı, kesim ve karkas özelliklerinin ortaya konması amacıyla yaptıkları çalıĢmada saf ve melez genotipten sırasıyla 7 ve 8 baĢ Ġvesi erkek kuzu kullanılmıĢtır. Kuzular 15 günlük alıĢtırma periyodundan sonra 98 gün süreyle besiye alınmıĢ ve besi süresince ad-libitum kesif yem ve günlük 300 g kuru yonca otu ile beslemiĢlerdir. Besi sonu 45 kg canlı ağırlığa ulaĢan kuzuların günlük canlı ağırlık artıĢı ve 1 kg canlı ağırlık
artıĢı için tüketilen konsantre yem miktarı sırasıyla; 219, 241 g ve 6.74, 6.06 kg olarak bulunmuĢtur. Kuzuların kesim özellikleri saf ve melez gruplarda sırasıyla; kesim öncesi ağırlığı 45.03, 44.81 kg, sıcak karkas ağırlığı 22.63, 20.55 kg, sıcak karkas randımanı % 50.24, 45.07, deri ağırlığı 6.43, 4.70 kg, baĢ ve ayaklar ağırlığı 2.97, 3.47 kg, takım ağırlığı 1.37, 1.58 kg ve iç yağ ağırlığı 0.60, 0.38 kg olarak saptamıĢlardır. Karkas özelliklerine yönelik yapmıĢ oldukları incelemede saf ve melez gruplarda sırasıyla; soğuk karkas ağırlığı 21.77, 19.72 kg, soğuk karkas randımanı % 48.33, 43.85, karkasta but, kol, sırt ve bel ağırlıkları 6.54, 6.22; 3.74, 3.58; 2.07, 1.69 ve 1.47, 1.44 kg, böbrek-leğen yağı ağırlığı 0.27, 0.33 kg, MLD kesit alanı 20.74, 19.07 cm2
ve sırt yağı kalınlığı 17.60, 8.80 mm olarak elde etmiĢlerdir. Karkastaki but, kol, sırt ve bel oranları sırasıyla; % 29.83, 31.95; 17.18, 18.23; 9.49, 8.43 ve 6.75, 7.39 olarak bildirmiĢlerdir. Kesim sonrası karkas ölçüleri değerleri saf ve melez gruplarda sırasıyla; karkasta sırt uzunluğu 58.57, 61.38 cm, dıĢ but uzunluğu 23.29, 23.00 cm, iç but uzunluğu 20.14, 19.63 cm, but geniĢliği 16.86, 16.50 cm, göğüs derinliği 26.57, 27.75 cm, göğüs çevresi 16.43, 19.13 cm ve sağrı geniĢliği 15.43, 17.63 cm olarak bildirmiĢlerdir.
ġahin ve Akmaz (2002), ortalama 21 kg canlı ağırlığında, 2.5-3 aylık yaĢta sütten kesilmiĢ 55 baĢtan oluĢan Akkaraman ırkına ait kuzular 4 farklı gruba ayırarak ad-libitum kesif yem ve günlük 100 g buğday samanı vermiĢlerdir. Planlanan canlı ağırlıklar 1,2,3 ve 4 numaralı gruplarda sırasıyla; 35, 40, 45 ve 50 kg, kuzu sayıları ise 1. Grupta 13 baĢ diğer üç grupta 14 baĢ olmak üzere toplamda 55 kuzu kullanmıĢlardır. Grupların ortalama günlük canlı ağırlık artıĢı, yemden yaralanma değerleri ve beside geçen süre sırasıyla; 199.74, 224.30, 225.34, 216.37 g; 6.17, 5.77, 6.12, 6.62 kg ve 70.31, 87.36, 108.14, 134.07 gün olarak hesaplanmıĢtır. Kuzuların kesim özellikleri 1, 2, 3 ve 4. Grupta sırasıyla; kesim ağırlığı 35.46, 40.18, 45.11, 49.96 kg, sıcak karkas ağırlığı 16.79, 19.20, 21.90, 25.95 kg, sıcak karkas randımanı % 48.13, 47.47, 48.18, 53.27, baĢ ağırlığı 1.77, 1.83, 1.95, 2.28 kg, dört ayak ağırlığı 0.87, 0.90, 0.94, 1.04 kg, takım ağırlığı 1.43, 1.68, 1.69, 1.61 kg, deri ağırlığı 3.93, 4.69, 5.00, 5.98 ve iç yağı ağırlığı 0.15, 0.22, 0.24, 0.44 kg olarak saptanmıĢtır. AraĢtırıcıların karkas özelliklerine yönelik yaptıkları çalıĢmada; soğuk karkas randımanı % 46.33, 46.02, 47.25, 51.58, soğuk karkas ağırlığı 16.18, 18.18, 21.28, 25.72 kg, but ağırlığı 4.88, 5.34, 6.01, 7.19 kg, kol ağırlığı 2.45, 2.64, 3.00, 3.56 kg, sırt ağırlığı 1.08, 1.24, 1.38, 1.68 kg, bel ağırlığı 1.04, 1.22, 1.33, 1.80 kg, böbrek leğen yağı ağırlığı 0.21, 0.23, 0.30, 0.34 kg ve kuyruk yağı ağırlığı 2.62, 2.85, 3.79, 5.68 kg saptanırken, MLD alanı ve sırt yağı kalınlığı 12.35, 14.40, 14.52, 16.24 cm2
Karkastaki but, kol, sırt, bel ve kuyruk oranları % 30.14, 29.42, 28.26, 27.12; 15.17, 14.57, 14.12, 13.43; 6.65, 6.82, 6.46, 6.33; 6.42, 6.70, 6.25, 6.79 ve 16.18, 15.60, 17.78, 21.41 olarak tespit etmiĢlerdir.
Macit ve ark. (2003a), sekiz aylık yaĢta besiye aldıkları 24 baĢ Ġvesi erkek kuzularını kontrol (12) ve muamele (12) olmak üzere iki grup Ģeklinde konsantre ve kaba yemle 76 gün süreyle beslemiĢlerdir. Gruplara 2 haftada bir yemin miktarı ayarlanarak ad-libitum’a yakın bir sistem uygulanmıĢtır. Muamele grubuna konsantre yeme ek olarak besi boyunca kuzu baĢına günlük 45 mg E vitamini vermiĢlerdir. Kontrol ve muamele gruplarının besi baĢlangıcı ve besi sonu canlı ağırlıkları sırasıyla; 31.8, 45.5 kg ve 32.5, 46.7 kg olarak saptanırken, günlük canlı ağırlık artıĢları ve yem değerlendirme katsayıları 183 g, 7.6 ve 189 g, 7.0 olarak bulmuĢlardır. Kuzuların kesim özelliklerinden; kesim ağırlığı, sıcak karkas ağırlığı ve sıcak karkas randımanı kontrol ve muamele gruplarında sırasıyla; 45.0, 45.6 kg; 19.9, 20.4 kg ve % 44.3, 44.7 olarak bildirmiĢlerdir. Karkas özelliklerine yönelik yapılan incelemede soğuk karkas ağırlığı, soğuk karkas randımanı, MLD kesit alanı ve kaburga üstü yağ kalınlığı sırasıyla; 19.0, 19.1 kg; % 42.3, 42.0; 13.3, 13.5 cm2 ve 2.4, 2.3 mm tespit etmiĢlerdir. Kesim sonrası karkas ölçüleri değerleri; karkas uzunluğu 71.2, 72.1cm, iç but uzunluğu 26.5, 25.7 cm ve but geniĢliği 19.0, 17.5 cm olarak ölçmüĢlerdir. Karkastaki but, kol ve bel oranları sırasıyla; % 19.4, 19.6; 16.5, 16.4 ve 6.9, 7.0 olarak hesaplamıĢlardır.
Macit ve ark. (2003b), Ġvesi kuzuların besi performansı ve karkas özelliklerinin ortaya konması amacıyla yaptıkları çalıĢmada yaklaĢık 2.5 aylık yaĢta sütten kesilmiĢ Ġvesi kuzuları 70 gün süreyle meraya dayalı kesif yemle desteklenen bir besi sürecine tabi tutmuĢlardır. Kuzuların ortalama günlük canlı ağırlık artıĢı 155 g olarak bulunmuĢtur. Kesim özellikleri; kesim ağırlığı 31.40 kg, sıcak karkas ağırlığı 16.04 kg, sıcak karkas randımanı % 51.45, baĢ ağırlığı 1.53 kg, dört bacak ağırlığı 0.77 kg, deri ağırlığı 2.16 kg, akciğer ağırlığı 0.395 kg, karaciğer ağırlığı 0.544 kg ve yürek ağırlığı 0.176 kg olarak bildirmiĢlerdir. Kuzularının karkas özellikleri ise; soğuk karkas ağırlığı 15.72 kg, boyun ağırlığı 0.70 kg, sırt ağırlığı 2.36 kg, bel ağırlığı 2.12 kg, but ağırlığı 3.16 kg, kol ağırlığı 2.36, kuyruk ağırlığı 1.99 kg, böbrek yağı 0.021 kg, leğen yağı 0.024 kg, göz kası alanı ve sırt yağı kalınlığı 11.94 cm2
ve 1.70 mm olarak bildirmiĢlerdir. Kesim sonrası karkas ölçüleri; karkas uzunluğu 47.10 cm, but geniĢliği 20.30 cm, but derinliği 16.70 cm, but uzunluğu 25.10 cm, göğüs çevresi 67.50 cm olarak saptanırken, but, boyun, sırt ve bel oranları % 23.58, 4.34, 17.39 ve 15.45 olarak hesaplanmıĢtır.
Haddad ve Husein (2004), Ġvesi kuzuların büyüme performansı ve karkas özellikleri üzerine farklı diyetlerin etkisini araĢtırmak amacıyla yaptıkları çalıĢmada ortalama 16.7 kg canlı ağırlığında besiye alınan 18 baĢ Ġvesi kuzularını iki farklı grup halinde her birinde 9 baĢ olmak suretiyle iki farklı diyet uygulamıĢlardır. Konsantre yem yoğunluğu yüksek (% 85) ve düĢük (% 40) olan gruplarda besi sonu canlı ağırlığı, günlük canlı ağırlık artıĢı ve yem değerlendirme katsayısı sırasıyla; 33.4, 27.9 kg; 258, 178 g; 3.8, 5.4 olarak bulmuĢlardır. Kesim ve karkas özelliklerine yönelik yapılan incelemede sıcak karkas ağırlığı, soğuk karkas ağırlığı, karkas randımanı ve böbrek ağırlığı sırasıyla; 16.3, 12.8 kg; 15.7, 12.3 kg; % 48.5, 43.5 ve 97, 91 g tespit etmiĢlerdir.
Gül ve ark. (2005), Ġvesi kuzu rasyonlarına değiĢik oranlarda fiğ (vicia sativa) ilavesinin besi performansı, karkas ve et kalite özellikleri üzerine etkilerini araĢtırmak amacıyla yaptıkları araĢtırmada 8 aylık yaĢta besiye aldıkları toplam 36 baĢ erkek kuzuyu 3 farklı gruba ayırarak 60 gün süreyle ad-libitum kesif yem ve kuzu baĢına günlük 300 g kaba yem vermiĢlerdir. Her grupta 12’Ģer baĢ olmak üzere 2. ve 3. grup ek olarak % 15 ve 25 fiğ tohumu ile beslemiĢlerdir. Besi baĢlangıcı ortalama 39.6, 39.8 ve 39.6 kg olan grupların ortalama günlük toplam yem tüketimi 1.716, 1.756, 1.806 kg, ortalama günlük canlı ağırlık artıĢları 0.26, 0.28, 0.29 kg ve yem değerlendirme katsayıları 6.60, 6.27, 6.23 olarak bulmuĢlardır. Besi sonu kesim ve karkas özelliklerini incelemek için her gruptan 5’er baĢ toplamda 15 kuzu kesimhaneye göndermiĢlerdir. Grupların kesim ağırlığı, sıcak karkas ağırlığı, sıcak karkas randımanı sırasıyla 55.0, 56.3, 56.5 kg; 27.6, 27.7, 27.4 kg; % 50.2, 49.2, 48.5 olarak bildirmiĢlerdir. Karkas özelliklerine yönelik yaptıkları çalıĢmada soğuk karkas ağırlığı, but ağırlığı, bel ağırlığı, kol ağırlığı, böbrek–leğen yağı ağırlığı, kuyruk ağırlığı, MLD kesit alanı ve kabuk yağı kalınlığı sırasıyla 27.0, 27.2, 26.8 kg; 5.10, 5.47, 5.06 kg; 1.92, 1.85, 1.83 kg; 2.20, 2.21, 2.74 kg; 0.22, 0.43, 0.26 kg; 4.53, 4.62, 3.92 kg; 12.58, 13.48, 12.88 cm2 ve 3.70, 3.60, 4.30 mm tespit etmiĢlerdir.
Çelik (2006), ortalama sütten kesim ağırlığı 13.94 ve 16.05 kg olan Ġvesi ve Türk Merinosu x Ġvesi (F1) kuzuların besi gücü, kesim ve karkas özelliklerin karĢılaĢtırılması amaçlanmıĢtır. Toplamda 32 baĢ kuzu her genotipten 8 baĢ erkek ve 8 baĢ diĢi kesime gönderilmiĢtir. Günlük ortalama canlı ağırlık artıĢları sırasıyla 235.4 ve 239.9 g olarak hesaplanmıĢtır. Kuzuların kesim özellikleri sırasıyla; kesim ağırlığı 30.32, 33.71 kg, sıcak karkas ağırlığı 12.99, 14.84 kg, baĢ ağırlığı 1.73, 1.85 kg, dört ayak ağırlığı 0.84, 0.91 kg, deri ağırlığı 3.57, 3.82 kg, takım ağırlığı 1.32, 1.43 kg olarak
bulunmuĢtur. Karkas özellikleri ise sırasıyla; karkas randımanı % 42.76, 43.85, soğuk karkas ağırlığı 12.61, 14.50 kg, but ağırlığı 4.20, 4.74 kg, kol ağırlığı 2.17, 2.48 kg, sırt ağırlığı 1.15, 1.38 kg, bel ağırlığı 0.84, 0.98 kg, kuyruk ağırlığı 0.91, 0.81 kg, böbrek-leğen yağı ağırlığı 0.084, 0.134 kg, göz kası alanı 12.65, 13.42 cm2
ve kabuk yağı kalınlığı 2.45, 2.90 mm olarak elde edilmiĢtir. Sol yarım karkastaki but oranı % 33.48, 32.74, kol oranı % 17.28, 17.16, sırt oranı % 9.19, 9.45 ve bel oranı % 6.63, 6.75 olarak saptanırken, vücut uzunluğu 52.75, 53.91 cm, but uzunluğu 40.91, 40.59 cm, but geniĢliği 7.19, 7.53 cm, göğüs geniĢliği 16.81, 18.47 cm, göğüs derinliği 24.06, 24.56 cm ve sağrı geniĢliği 15.28, 16.28 cm olarak değerlendirilmiĢtir.
Ünal ve ark. (2006), üç aylık yaĢta sütten kesilmiĢ, ortalama 20 kg canlı ağırlığında besiye aldıkları Akkaraman, Kıvırcık x Akkaraman (F2), Kıvırcık x (Kıvırcık x Akkaraman), Sakız x Akkaraman (F2) ve Sakız x (Sakız x Akkaraman) kuzularının günlük canlı ağırlık artıĢları ve yem değerlendirme katsayıları sırasıyla; 284, 271, 279, 282, 274 g ve 4.92, 4.81, 4.76, 4.89, 5.01 olarak bildirmiĢlerdir. Besi sonu 45 kg kesim ağırlığına ulaĢan kuzuların kesim ve karkas özelliklerinin incelenmesi için her genotipten 6’Ģar baĢ kesimhaneye göndermiĢlerdir. Kuzuların kesim ağırlığı ve sıcak karkas ağırlığı sırasıyla; 45.43, 45.12, 45.23, 45.33, 45.10 kg ve 22.95, 22.57, 22.29, 22.69, 21.77 kg olarak tespit etmiĢlerdir. Karkas özelliklerine yönelik yaptıkları incelemede karkas randımanı, soğuk karkas ağırlığı, böbrek ve leğen yağı ağırlığı, MLD kesit alanı ve sırt yağı kalınlığı sırasıyla; % 50.52, 50.02, 49.28, 50.06, 48.25; 22.39, 22.06, 21.79, 22.28, 21.11 kg; 0.134, 0.190, 0.289, 0.158, 0.196 kg; 14.67, 14.15, 13.02, 14.07 12.78 cm2 ve 3.50, 5.20, 6.30, 4.30, 4.80 mm olarak bulmuĢlardır. Karkastaki but, kol ve sırt-bel oranları sırasıyla; % 36.13, 34.25, 34.72, 35.04, 34.15; % 19.49, 17.81, 18.21, 18.52, 19.71 ve % 16.90, 20.06, 19.78, 18.81, 18.73 olarak hesaplamıĢlardır.
Karabacak ve Boztepe (2007), yaklaĢık 2.5 aylık yaĢta ve 20 kg canlı ağırlıkta besiye aldıkları Akkaraman ırkına ait 10 erkek kuzuya 68 gün boyunca ad-libitum kesif yem artı günlük 150 g kuru yonca otu verilmiĢtir. Besi sonu elde edilen verilere göre kuzuların ortalama günlük canlı ağırlık artıĢı 304 g, toplam yem tüketimi 86.6 kg ve yem değerlendirme katsayısı ise 4.31 olarak bulunmuĢtur.
Tekel ve ark. (2007), besi süresinin Ġvesi erkek kuzuların besi performansı ve karkas özelliklerine etkisine yönelik yaptıkları çalıĢmada iki aylık yaĢta sütten kesilmiĢ kuzular 15, 16 ve 14 baĢ olmak üzere 3 gurup halinde sırasıyla 60, 75 ve 91 günlük entansif besi uygulanmıĢtır. Grupların günlük ortalama canlı ağırlık artıĢları sırasıyla; 0.26, 0.24 ve 0.22 kg ve bir kg canlı ağırlık artıĢı için tüketilen konsantre yem miktarı
ise 5.410, 5.635 ve 6.160 kg olarak hesaplanmıĢtır. Besi sonu canlı ağırlık ortalamaları sırasıyla; 36.07, 39.07 ve 42.11 kg olarak tespit edilmiĢtir. Kesim özellikleri bir önceki sıralamaya göre; kesimhane ağırlığı, 35.5, 38.71 ve 41.030 kg, sıcak karkas ağırlığı, 17.72, 20.98 ve 21.434 kg, soğuk karkas ağırlığı, 16.99, 20.07, 20.545 kg, karkas randımanı, % 47.41, 51.63 ve 50.13, deri ağırlığı, 4.423, 4.684, 5.565, baĢ ağırlığı 1.994, 2.097, 2.166 kg, dört ayak ağırlığı 0.937, 0.945, 1.033, kuyruk ağırlığı, 2.286, 3.112, 2.786 kg, testis ağırlığı, 0.107, 0.164, 0.177 kg, iç yağ ağırlığı, 0.219, 0.312, 0.444 kg, böbrek ağırlığı, 0.108, 0.136, 0.135 kg olarak saptanırken, yürek + ciğer takım ağırlığı ise 1.451, 1.476, 1.463 kg olarak bulunmuĢtur. Sol yarım karkastaki but, sırt-bel, kol, omuz baĢı, boyun ve etek ağırlıkları sırasıyla; 2.624, 2.940 ve 2.999 kg, 1.186, 1.397 ve 1.487 kg, 1.440, 1.612 ve 1.726 kg, 0.399, 0.442 ve 0.485 kg, 0.632, 0.673 ve 0.726 kg ve 1.131, 1.411 ve 1.411 kg olarak hesaplanmıĢtır.
Karabacak ve Boztepe (2008), 68 gün boyunca besiye aldıkları Akkaraman kuzuların kesim ve karkas özelliklerini incelemek amacıyla yaptıkları çalıĢmada kuzuların kesim ağırlığı 40.92 kg, sıcak karkas ağırlığı 19.12 kg, baĢ ağırlığı 1.903 kg, dört ayak ağırlığı 0.861 kg, post ağırlığı 5.55 kg, ciğer takım ağırlığı 1.641 kg, iç yağ ağırlığı 177 g ve testis ağırlığını 99.7 g olarak bulmuĢlardır. Karkas özelliklerine yönelik yapmıĢ oldukları çalıĢmada; karkas randımanı % 45.98, soğutma kaybı % 1.53, soğuk karkas ağırlığı 18.84 kg, but ağırlığı 2.96 kg, kol ağırlığı 1.533 kg, boyun ağırlığı 0.605 kg, sırt bel ağırlığı 1.67 kg, etek ağırlığı 0.720 kg, kuyruk ağırlığı 2.99 kg, böbrek leğen yağı ağırlığı 0.128 kg, MLD kesit alanı 14.15 cm2, kaburga üstü kabuk yağı kalınlığı 8.6 mm ve göz kası kabuk yağı kalınlığı 5.91 mm olarak hesaplamıĢlardır. Karkastaki parçaların oransal payları; but oranı % 37.3, sırt bel oranı % 20.6, boyun oranı % 7.7, kol oranı % 19.2, etek oranı % 9.3 ve kuyruk oranı % 16.16 olarak saptanırken, but derinliği 5.94 cm, göğüs derinliği 22.2 cm, but geniĢliği 4.13 cm, sağrı geniĢliği 17.2 cm, göğüs geniĢliği 17.8 cm, omuz geniĢliği 15.6 cm, but uzunluğu 19.3 cm ve karkas uzunluğu 60.0 cm olarak ölçmüĢlerdir.
Esenbuga ve ark. (2009), Ġvesi erkek kuzuların besi performansı ve karkas özelliklerini incelemek amacıyla 8 aylık yaĢta besiye aldıkları 12 baĢ Ġvesi erkek kuzularını 60 gün boyunca ad-libitum kesif yem ve günlük 300 g/baĢ kaba yemle beslemiĢlerdir. Kuzuların besi baĢlangıcı ve sonu canlı ağırlıkları sırasıyla; 39.63 ve 55.08 kg olarak saptanırken, günlük canlı ağırlık artıĢları ve yem değerlendirme katsayıları 0.258 kg ve 6.37 olarak bildirmiĢlerdir. Rasgele seçilen 8 kuzu kesim ve karkas özelliklerinin belirlenmesi için kesime sevk edilmiĢtir. Kuzuların kesim ağırlığı,
sıcak karkas ağırlığı, sıcak karkas randımanı, soğuk karkas ağırlığı, soğuk karkas randımanı, MLD kesit alanı ve kaburga üstü yağ kalınlığı sırasıyla; 56.10 kg, 27.58 kg, % 49.14, 27.02, % 48.15, 12.58 cm2 ve 3.70 mm olarak bulmuĢlardır.
Teke ve Ünal (2009), Akkaraman kuzuların bazı kesim özelliklerine kesim ağırlığı ve cinsiyetin etkisini inceledikleri çalıĢmada 181 baĢ erkek ve 38 baĢ diĢi olmak üzere toplamda 219 kuzu kullanmıĢlardır. Ortalama 42.6 kg kesim ağırlığındaki erkek ve diĢi kuzuların sıcak karkas ağırlığı 22.2, 21.9 kg, sıcak karkas randımanı % 51.2, 51.6, karkas uzunluğunu 75.6, 75.0 cm ve göğüs derinliği 26.8, 26.7 cm olarak bildirmiĢlerdir.
Abdullah ve ark. (2010), Ġvesi (Ġ), ġarole x Ġvesi (ġĠ) (F1), Romanov x Ġvesi (RĠ) (F1), Ġvesi x (ġarole x Ġvesi) (ĠġĠ) (B1) ve Ġvesi x (Romanov x Ġvesi) (ĠRĠ) (B1) melezi erkek kuzularının büyüme performansı ve karkas özelliklerinin araĢtırılması amacıyla yaptıkları çalıĢmada her genotipten 10 baĢ erkek kuzu toplamda 50 kuzuyu 6 ay boyunca besiye almıĢlardır. ġarole x Ġvesi (ġĠ) (F1), Ġvesi x (ġarole x Ġvesi) (ĠġĠ) (B1), Romanov x Ġvesi (RĠ) (F1), Ġvesi x (Romanov x Ġvesi) (ĠRĠ) (B1) ve Ġvesi (Ġ) erkek kuzuların besi sonu canlı ağırlıkları ve günlük canlı ağırlık artıĢları sırasıyla; 62.4 kg, 283 g; 46.7 kg, 224 g; 50.7 kg, 239 g; 34.3 kg, 164 g ve 35.9 kg, 193 g olarak bildirmiĢlerdir. Kesim ve karkas özelliklerinin incelenmesi amacıyla her genotipten 6 baĢ kesilmiĢtir. Yapılan incelemede kuzuların kesim ağırlığı, sıcak karkas ağırlığı, soğuk karkas ağırlığı ve karkas randımanı sırasıyla; 58.35, 52.25, 56.18, 47.73, 40.49 kg; 27.22, 26.21, 26.07, 25.99, 24.91 kg; 26.00, 24.46, 24.80, 24.84, 23.65 kg; % 53.73, 51.20, 51.66, 49.67, 47.22 olarak saptanırken, böbrek, akciğer, karaciğer, testis ve böbrek yağı ağırlıkları sırasıyla; 105, 115, 121, 117, 130 g; 624, 693, 774, 709, 792 g; 626, 625, 618, 638, 559 g; 332, 281, 400, 400, 279 g ve 412, 333, 339, 579, 317 g tespit etmiĢlerdir. Karkastaki but, kol ve bel oranları sırasıyla; % 34.31, 33.17, 32.87, 34.43, 32.98; 41.16, 39.62, 43.29, 41.40, 39.29; 11.55, 10.67, 10.89, 9.64, 9.66 olarak hesaplanmıĢtır. Kuzuların karkas ölçüleri ise; vücut uzunluğu 118.67, 109.33, 118.50, 108.50, 105.50 cm, but uzunluğu 23.25, 21.85, 23.17, 23.17, 21.30 cm ve but geniĢliği 21.67, 20.05, 21.00, 18.25, 16.67 cm olarak bildirmiĢlerdir.
Al-Rawi (2013), yaklaĢık 3.5 - 4 aylık yaĢta, ortalama 23.67 kg canlı ağırlığında 18 baĢ Ġvesi kuzuları 90 gün boyunca entansif besiye alınmıĢtır. Kuzuları 3 farklı gruba ayırarak 2 ve 3 gruba sırasıyla 1.5 ve 3 ml soğan yağı verilirken 1. Grup kontrol grubu olarak tayin edilmiĢtir. Kuzuların besi süresince canlı ağırlık artıĢları ve yem
değerlendirme katsayıları sırasıyla;11.92, 14.17, 15.31 kg; 11.47, 7.81, 5.99 olarak bildirmiĢtir.
Șireli ve Tekel (2013), sütten kesim yaĢı 2.5 aylık olan 26 baĢ Ġvesi erkek kuzuyu 3 farklı büyütme sistemi uygulayarak (ad-libitum ana sütü (G-I), ad-libitum ana sütü + karma yem + yonca samanı (G-II), sağımdan sonra kalan süt + karma yem + kuru yonca otu (G-III)) 60 gün süreyle besiye almıĢlardır. Besi sonu canlı ağırlık ortalamaları sırasıyla; 33.94, 35.34, 38.47 kg, günlük ortalama canlı ağırlık artıĢı 0.260, 0.256, 0.290 kg ve 1 kg canlı ağırlık artıĢı için tüketilen konsantre yem miktarı ise 5.099, 4.976 ve 4.847 kg olarak bildirmiĢlerdir. (G-I, G-II ve G-III) Gruplarının kesim özellikleri sırasıyla; kesim ağırlığı 33.33, 35.30, 37.67 kg, sıcak karkas ağırlığı 16.89, 18.49, 20.28 kg, baĢ ağırlığı 1.83, 1.89, 1.98 kg, ayak ağırlığı 0.94, 0.98, 1.10 kg, post ağırlığı 4.80, 4.85, 5.52 kg, takım ağırlığı 1.28, 1.45, 1.53 kg ve iç yağ ağırlığını 0.18, 0.25, 0.23 kg olarak saptamıĢlardır. Karkas özelliklerine yönelik yaptıkları çalıĢmada önceki sıralamaya göre; karkas randımanı % 48.64, 50.69, 50.08, soğutma kaybı % 4.36, 2.82, 3.96, soğuk karkas ağırlığı 16.36, 19.08, 19.43 kg, but ağırlığı 2.64, 2.64, 2.69 kg, kol ağırlığı 1.35, 1.51, 1.49 kg, sırt-bel ağırlığı 1.20, 1.44, 1.52 kg, boyun ağırlığı 0.53, 0.84, 0.78 kg, etek ağırlığı 0.99, 1.07, 1.08 kg, kuyruk ağırlığı 2.14, 2.75, 2.30 kg ve böbrek- leğen yağı ağırlığı 0.07, 0.10, 0.13 kg olarak hesaplamıĢlardır.
Aytekin ve ark. (2015), Akkaraman kuzuların kapalı ağıl Ģartlarında besi performansları, kesim ve karkas özelliklerinin ortaya konması amacıyla yaptıkları çalıĢmada ortalama 20 kg canlı ağırlıkta ve 2.5 aylık yaĢta olan 14 baĢ Akkaraman ırkına ait kuzuyu 88 gün boyunca ad-libitum kesif yeme ek olarak günde 150 g kuru yonca otu verilmiĢtir. Kuzuların günlük canlı ağırlık artıĢı, toplam yem tüketimi ve yem değerlendirme katsayısı sırasıyla 291 g, 261.91 kg ve 5.13 olarak bulunmuĢtur. Kesim ağırlığı, sıcak karkas ağırlığı, post ağırlığı, dörtayak ağırlığı ve baĢ ağırlığı sırasıyla; 46.07, 24.05, 6.03, 0.975 ve 2.01 kg olarak bulunmuĢtur. Ciğer takım, testis ve iç yağ ağırlığı ise sırasıyla; 1.71, 0.192, 0.37 kg olarak saptanmıĢtır. Karkas özelliklerine yönelik yaptıkları çalıĢmada; soğuk karkas ağırlığı 23.69 kg, soğuk karkas randımanı % 51.40, soğutma kaybı % 1.5, Sırt-bel ağırlığı 1.08 kg, but ağırlığı 3.4 kg, kol ağırlığı 1.72 kg. Etek, boyun ve kuyruk ağırlığı sırasıyla; 1,33, 0.86 ve 3.87 kg. Göz kası alanı 16.68 cm2, kaburga üstü kabuk yağı kalınlığı 6.82 mm ve göz kası üstü kabuk yağı kalınlığı 4.46 mm olarak bulmuĢlardır. Kuzuların karkas ölçülerinden; but geniĢliği 6.1 cm, göğüs geniĢliği 22.6 cm ve göğüs derinliği 26.7 cm tespit etmiĢlerdir. Sol yarım karkastaki but, kol, sırt-bel ve boyun oranları sırasıyla % 34.86, 17.65, 11.14, 8.82
olarak hesaplanmıĢtır. Pirzola bölgesindeki dokuların oranları ise; kas, kemik, kabuk yağı, kaslar arası yağ ve atılan parçaların oranları sırasıyla % 43.42, 26.91, 17.47, 8.02 ve 4.12 olarak belirlenmiĢtir.
Karabacak ve ark. (2015), farklı ağıl Ģartlarında yetiĢtirilen Akkaraman erkek kuzuların besi performansı ve karkas özelliklerinin ortaya konması amacıyla yaptıkları çalıĢmada ortalama 20 kg canlı ağırlıkta ve 3 aylık yaĢtan küçük 14 baĢ Akkaraman erkek kuzularını sütten kesim çağında besiye almıĢlardır. Kuzulara 58 gün boyunca ad-libitum kesif yem ve günlük 150 g kuru yonca otu verilmiĢtir. Kapalı ve açık ağıl Ģartlarında yetiĢtirilen kuzuların sırasıyla; canlı ağırlık artıĢları 18.15, 16.04 kg, günlük canlı ağırlık artıĢları 313, 277 g ve yem değerlendirme katsayıları 4.10, 4.49 olarak saptanmıĢtır. Kuzuların kapalı ve açık Ģartlarda kesim özellikleri sırasıyla: kesim ağırlığı 37.29, 35.68 kg, sıcak karkas ağırlığı 17.79, 18.40 kg, post ağırlığı 4.68, 3.88 kg, ayak ağırlığı 871.4, 828.3 g, baĢ ağırlığı 1.77, 1.79 kg, böbrek ağırlığı 125, 122 g, ciğer takım ağırlığı 1.65, 1.46 kg, testis ağırlığı 103.8, 73.3 g, dalak ağırlığı 76.25, 108.3 g ve iç yağ ağırlığı 171, 156.7 g olarak tespit etmiĢlerdir. Karkas özelliklerine yönelik yapılan incelemede; soğuk karkas ağırlığı 17.50, 18.05 kg, soğuk karkas randımanı % 46.90, 50.53, soğutma yitimi % 1.65, 1.90, sırt-bel ağırlığı 1.58, 1.63 kg, but ağırlığı 2.72, 2.85 kg, omuz baĢı ağırlığı 0.404, 0.473 kg, boyun ağırlığı 0.594, 0.635 kg, kol ağırlığı 1.478, 1.490 kg, etek ağırlığı 0.750, 0.670 kg, kuyruk ağırlığı 2.51, 2.13 kg, böbrek leğen yağı ağırlığı 142.5, 115 g ve Muscles longissimus dorsi alanı 13.68, 14.22 cm2 olarak bulmuĢlardır. Karkastaki but, sırt-bel, boyun, kol ve etek oranları; % 36.22, 36.76; 21.10, 21.06; 7.92, 8.22; 19.64, 19.24 ve 9.72, 8.60 olarak saptamıĢlardır. Kuzuların karkas ölçülerinden; karkas uzunluğu 58.75, 59.92 cm, omuz geniĢliği 16.50, 16.75 cm, but uzunluğu 25.31, 26.33 cm, but derinliği 6.56, 6.75 cm, göğüs derinliği 24.75, 24.50 cm, göğüs geniĢliği 20.13, 19.42 cm ve but geniĢliğini 4.69, 4.92 cm olarak bildirmiĢlerdir.
3. MATERYAL VE YÖNTEM
3.1. Materyal
Bu araĢtırma 28.05.2018 – 05.08.2018 tarihleri arasında Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Prof. Dr. Orhan DüzgüneĢ AraĢtırma ve Uygulama Çiftliği küçük baĢ tesislerinde yürütülmüĢtür. AraĢtırmada Akkaraman ve Ġvesi ırklarına mensup 10’ar baĢ erkek kuzu sütten kesim çağında ortalama 20 kg canlı ağırlığında ve 2.5 aylık yaĢta entansif besiye alınmıĢtır.
Beside kullanılan yem materyali pelet toklu besi yemi Konya’nın Ereğli ilçesinde bulunan özel bir yem fabrikasından temin edilmiĢtir. Rasyonda bulunan besin maddeleri kompozisyonu Çizelge 3.1’de gösterilmiĢtir.
Çizelge 3.1. Rasyonun içerdiği besin maddeleri kompozisyonu
Analitik BileĢenler Ham Maddeler Katkı Maddeleri
Ham protein % 17 Arpa Vitaminler (kg) Ġz elementler
Ham selüloz % 10 Mısır A: 10.000 IU Manganez (Mangan sülfat) 50 mg Ham kül % 8 Mısır ddgs* D3: 2.500 IU Demir (Demir sülfat monohidrat) 50 mg Ham yağ % 4.5 Mısır kepeği E: 25 Mg Çinko (Çinko oksit) 50 mg
Sodyum % 0.4 Buğday kepeği Bakır (Bakır sülfat pentahidrat) 10 mg Ayçiçek küsbesi Ġyot (Kalsiyum iyodat anhidrit) 0.8 mg
Razmol Selenyum (Sodyum sülfat) 0.3 mg
Mermer Tuz Vitamin Mineraller
*Mısırın kuru iĢleme yan ürünü olup, tahılın etenole mayalı fermantasyonundan sonra geriye kalan fraksiyonlarını içeren yüksek enerji ve protein taĢıyan bir hammaddedir.
3.2. Yöntem
Tesislere getirilen kuzuların kulak numaraları not edilerek 20 bölmeye, her bölmede bir kuzu bulunmak üzere rasgele bir Ģekilde dağıtılmıĢtır. Aynı ırka mensup olan kuzuların yan yana bulunmasına dikkat edilmiĢtir. Bölmelerin her biri için yemlik ve suluk temin edilmiĢtir.
Besinin tamamlanması için planlanan süre 10 hafta (70 gün) olarak öngörülmüĢtür.
Kuzular besiye alınmadan önce 10 günlük bir alıĢtırma periyoduna tabi tutulup, alıĢtırma periyodundan sonra bireysel bölmelerdeki kuzulara günlük 150 g kuru yonca
otu ve ad-libitum kesif yem ve su verilmiĢtir. Deneme süresince gün içinde iki defa olmak üzere sabah ve akĢam suluklar temizlenmiĢtir.
Kuzuların besi süresince 15 gün aralıklarla alınan; cidago yüksekliği (CY), sağrı yüksekliği (SY), göğüs derinliği (GD), kürekler arkası göğüs geniĢliği (KAGG), vücut uzunluğu (VU), göğüs çevresi (GÇ) ve but çevresi (BÇ) ölçüleri Ertuğrul (1996),’un bildirdiği Ģekilde ölçü bastonu ve ölçü Ģeridi ile alınmıĢtır.
Kuzuların canlı ağırlık artıĢları ve yem tüketimleri çalıĢma boyunca haftada bir kez olmak üzere 10 hafta boyunca kaydedilmiĢtir. Vücut ölçüleri ise 14 gün arayla alınmıĢtır. Haftalık tartımlarda 50 g duyarlı terazi kullanılmıĢtır. Kesimler Konya’nın Sarayönü ilçesinde bulunan özel Yılet Et Kombinasında gerçekleĢtirilmiĢtir. Kesime sevk edilmeden önce son canlı ölçümleri alınan kuzular kesim öncesi 12 saat boyunca aç bırakılmıĢtır.
Kesim sonrası kuzuların sıcak karkas, kalp, karaciğer, baĢ, dört ayak, post, iç yağ, dalak ve pelvis yağının ağırlıkları kaydedilmiĢtir.
Bir gün boyunca soğuk depoda bekletilen karkasların soğuk karkas ağırlıkları belirlenmiĢtir. Kesim sonrası soğuk karkas ölçüleri Ertuğrul (1985),’un bildirdiği yönde hesaplanmıĢtır. Parçalama iĢlemine baĢlamadan önce halen karkas üzerinde duran kuyruk, böbrekler, testisler ve böbrek-leğen yağları karkastan ayrılmıĢtır. Daha sonra karkaslar kuyruk sokumundan baĢlayarak omurga hizasında her iki taraf eĢit olacak Ģekilde bölünmüĢtür.
Colomer-Rocher ve ark. (1987), tarafından tanımlanan ve ayrıntıları Güney (1990), tarafından belirlenen Akdeniz Metoduna uygun olarak parçalanan karkasların derileri yüzüldükten sonra karkas üzerinde kuyruk, böbrekler, testisler ve böbrek-leğen yağları bırakılacak Ģekilde soğuk hava deposunda +4 o
C’de 24 saat boyunca bekletilmiĢtir.
Omuz parçasının karkastan ayırmak için 4 kesim çizgisi uygulanmıĢtır. Bu kesim çizgileri sekil 3.2’de gösterildiği üzere içten 5. sırt omuru itibariyle yapılan kesme, üstte sırt çizgisine yakın bir noktada D nirengi noktasını, aynı kesmenin, altta kolun vücuda doğal birleĢme çizgisini kestiği nokta ise E nirengi noktasını oluĢturur. Bunun gibi 3. ve 4. boyun omuru arasından yapılan kesmenin D’den gelen paralel hattı kestiği nokta V nirengi noktasıdır. V’den baĢlayarak VU hattı boyunca yapılan kesme Manibrium Sternin’in ön ucunda kolun vücuda birleĢme noktasına getirilerek P nirengi noktası bulunur. VD, DE, EP ve VP hatlarını kapsayacak Ģekilde yapılacak kesim ile kol parçasının karkastan ayrılması tamamlanır. Bu tip bir uygulama ile kürek kemiği
ucundaki kıkırdağın kesilmemesi sağlanmaktadır. Kolun çıkarılmasında ED kesimi yapılırken kıkırdak üzerindeki tabakanın bıçak ucu ile kaldırılması gerekmektedir.
Etek kısmının karkastan ayrılması, Manibrium Sterni’den, butun doğal bağlantı noktasına doğru bir kesme yapılarak gerçekleĢtirilir. Daha sonra omurgaya paralel bir ensizyonla (AB çizgisi) etek karkastan ayrılmıĢ olur.
Butun karkastan ayrılması için, son bel omuru butta kalacak Ģekilde, 5. ve 6. bel omurları arasında karkasın yatay çizgisine dik bir kesme alınarak but yarım karkastan ayrılır. Eğer bel omuru sayısı 7 adet ise, 7. omur butta kalacaktır, bu durumda kesme 6. ve 7. bel omurları arasında yapılmaktadır.
Yarım karkasın iç yüzünden baĢlamak üzere, birinci göğüs omuru ile sonuncu boyun omuru arasından birinci kaburganın ön kenarı boyunca Manibrium Sterni’ye kadar yapılan bir kesme ile boyun karkastan ayrılır.
Birinci göğüs omurundan itibaren sayılarak 5. ve 6. omurlar arası bulunup, buradan bir kesme yapılır. Aynı Ģekilde 5. ve 6. kaburgalar arasından da bir kesme yapılır. Daha sonra iĢaretlenen yerleri birleĢtirecek Ģekilde bir kesme ile omuz baĢı karkasın son parçası durumunda olan sırt-bel’den (kaburgalar) ayrılır.
Boyun ve omuz baĢının çıkarılması ile kaburgalar karkasın serbest kalan son parçası durumundadır. Sırt-bel’in omuz baĢından ayrıldığı yerdeki kaburga 6. kaburgadır. Buradan sayılarak 12. ve 13. kaburgalar arası bulunur ve bu kısımdan sırt-bel iki parçaya ayrılır.
Yapılan tüm parçalama iĢlemleri sol yarım karkasta yer almıĢtır. Boyun, kol, omuz baĢı, etek, sırt-bel ve but olmak üzere 6 parçaya ayrılarak ağırlıkları 1 grama hassas terazi ile tespit edilmiĢtir. Göz kası alanı ölçümü için 12 ve 13. kaburgalar arasındaki kesimin alanı WinFolia alan ölçer tarayıcısı ile ölçülmüĢtür (Ipek ve ark., 2014).
Kesim ve karkas özellikleri aĢağıdaki formüllere göre yapılmıĢtır. Randıman (%) = (Soğuk Karkas Ağ.(SOKA) (kg) / Kesimhane Ağ.(kg)) x 100 Soğutma kaybı (%) = (Sıcak Karkas Ağ. (SIKA) (kg)–SOKA / SIKA) x 100 Karkas parçalarının oranları* (%) = (Karkas Parçası (g veya kg)/ SOKA) x 100
Karkas parçalarının oranları (%) = (Karkas Parçası / Soğuk Solyarım Karkas Ağ.(kg)) x 100
