32 numaralı Konya Şer'iye Sicili (1096-1110 / 1685-1699) Değerlendirme ve transkripsiyon

(1)

T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TARİH ANABİLİM DALI YENİÇAĞ BİLİM DALI

32 NUMARALI KONYA ŞER’İYE SİCİLİ (1096-1110/ 1685-1699)

DEĞERLENDİRME VE TRANSKRİPSİYON

HAZIRLAYAN

Mustafa Fırathan TAŞIN 164202031011

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DANIŞMAN

Prof. Dr. İzzet SAK

(2)

III

T. C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Bilimsel Etik Sayfası

Öğ

renci

ni

n

Adı Soyadı Mustafa Fırathan TAŞIN

Numarası 164202031011

Ana Bilim / Bilim Dalı Tarih/ Yeniçağ Tarihi

Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora

Tezin Adı 32 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1096-1110/1685-1699) Değerlendirme _{ve Transkripsiyon}

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

(3)

IV

T. C.

Yüksek Lisans Tezi Kabul Formu

Öğ

renci

ni

n

Numarası 164202031011

Ana Bilim / Bilim Dalı Tarih/ Yeniçağ Tarihi

Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. İzzet SAK

Tezin Adı 32 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1096-1110/1685-1699) Değerlendirme ve _{Transkripsiyon}

Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan 32 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1096-1110/1685-1699) Değerlendirme ve Transkripsiyon başlıklı bu çalışma 18.06.2019 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

(4)

V

İçindekiler

BİLİMSEL ETİK SAYFASI ... III YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU ... IV ÖZET ... XXXIII SUMMARY ... XXXIV ÖN SÖZ ... XXXV KISALTMALAR ... XXXVI

GİRİŞ ... 1

I- ÇALIŞMANIN KONUSU AMACI VE YÖNTEMİ ... 1

II. ŞER’İYE SİCİLLERİ VE TARİHİ ÖNEMİ ... 1

III. 32 NUMARALI KONYA ŞER’İYE SİCİLİ ... 4

BİRİNCİ BÖLÜM ... 7

SOSYAL HAYAT İLE İLGİLİ BELGELER ... 7

I. NAMZED ... 7

II. NİKÂH AKDİ ... 9

III. TALÂK VE MUHÂLA’A ... 11

IV. Fİ’L-İ ŞENÎ’ VE HANEYE TECÂVÜZ ... 13

V. KAPIYA KATRAN SÜRME ... 17

VI. HIRSIZLIK ... 19

VII. DARB VE YARALAMA ... 21

İKİNCİ BÖLÜM ... 25

EKONOMİK HAYAT İLE İLGİLİ BELGELER ... 25

I. MÜLK SATIŞLARI ... 25

II. ALACAK DAVALARI ... 28

III. TEFVÎZ ... 29

IV. VAKIF KAYITLARI ... 30

V. VERGİ KAYITLARI ... 34

(5)

VI

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ... 39

İDARİ VE SİYASİ HAYAT İLE İLGİLİ BELGELER ... 39

I. FERMÂN ... 39

II. BERÂT ... 40

III. TA’YÎN ... 40

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ... 43

HUKUKÎ HAYAT İLE İLGİLİ BELGELER ... 43

I. MÎRÂS ... 43

II. VASÎ TA’YÎNİ ... 46

III. NAFAKA TAKDÎRİ ... 48

IV. ÖLÜM KEŞFİ ... 49

V. KÖLELER VE CARİYELER ... 51

VI. HAYVANLARLA İLGİLİ DAVALAR ... 53

SONUÇ ... 55

KAYNAKLAR ... 57

METİNLER ... 61

1-1 Hasâd Kaydı ... 61

1-2 Hasâd Kaydı ... 61

1-3 Kurb-ı Cedîd Mahallesi’nden Mehmed Efendi’nin Kitâb Vakfı ... 61

2-1 Ölüm Tescîli (Maktûlen Bulunan Kişinin Tescîli) ... 62

2-2 Talâk Tescîli (Kocanın Boşanma İrâdesini Karısına Vermesi) ... 63

3-1 Darb ve Küfür Da‘vâsı ... 63

3-2 Nafaka Takdîri (‘Arabça) ... 63

3-3 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 64

4-1 Yer Tasarrufu Da‘vâsı ... 64

4-2 Vasî Üzerine Nâzır ve Vekîl Ta‘yîni ... 64

4-3 Nafaka Takdîri ... 65

(6)

VII

5-2 Fi‘l-i Şenî‘ Davâsı (Tecâvüz Saldırısı) ... 66

6-1 ‘Ayıblı Satılan Hayvan Da‘vâsı ve Geri Sâhibine Red ... 66

6-2 Hırsızlık ve Kayıp Hayvân Da‘vâsı ... 67

6-3 Vasî Ta‘yîni ... 67

7-1 Akıl Hastası Olan Kimsenin Koruma Altına Alınması ... 67

7-2 Küfür Da‘vâsı ... 68

7-3 Vasî-i Muhtârlık ve Alacak Da‘vâsı (Vasiyet) ... 68

8-1 Vekîl Ta‘yîni ve Alacak Da‘vâsı ... 68

8-2 Mülk Satışı (Mîrâs Hissesi Satışı) ... 69

8-3 Şerefeddîn Câmi‘i’ne En‘âmhân Ta‘yîni ... 69

9-1 Mîrâs ve Alacak Da‘vâsı ... 69

9-2 Ra‘iyyet Rüsûmu Da‘vâsı ... 70

10-3 Alacak Da‘vâsı ve Ölüm Tescîli ... 71

11-1 Alacak İçin Vekîl Ta‘yîni ... 72

11-2 Mîrâsdan Mehir ve Hibe Da‘vâsı ... 72

12-1 Tekâlîf-i ‘Örfiye Da‘vâsı ... 73

12-2 Mülk Satışı (Mîrâs Bağ Satışı) ... 73

12-3 Konya Esnâfının Mütesellimden Alacaklarını Teslîm Aldıklarını Tescîl ... 74

13-1 Mîrâs ve Hisse Satışı ... 74

13-2 Alacak Da‘vâsı ... 75

14-1 Önceki Belgenin Devâmı ... 75

14-2 Haksız Yere Tekâlîf-i Şâkka ve Subaşı Akçası Alınmaması Hakkında Mütesellime Tenbîh Edilmesi ... 75

(7)

VIII

15-1 Mîrî İçin Satın Alınan Develerin Ücretlerinin Ödenmesi ... 76

15-2 Ilgun Kazâsı’nın 1096 Senesi ‘Avârız ve Bedel-i Nuzülü ... 77

16-1 Menzil Bargiri Ücreti Da‘vâsı ... 77

16-2 Kayyım Ta‘yîni ... 78

16-3 Hırsızlıkdan Habsedilen Kimse İçin Verilen Para Da‘vâsından Ferâgat ... 78

17-1 Bağ ve Bostâna Hayvan Salıp Zarar Verme Da‘vâsı ... 78

18-1 Para Karşılığında Darb Da‘vâsından Ferâgat ... 79

18-2 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 80

18-3 Mülk Satışı (Oda Satışı) ... 80

19-1 Mîrâs Da‘vâsı ... 81

19-2 Fî’l-i Şenî‘ Kasdıyla Hâneye Tecâvüz Da‘vâsı ... 81

20-1 Bu Belge Darb Edilmişdir ... 82

20-3 Vakıf Görev Ücretleri Alacak Da‘vâsı ... 82

21-2 Köle Azâdı ... 83

21-3 Köle Azâdı ... 84

22-1 Eşkıyâ Te’dîbi Hakkında Fermân ... 84

22-2 Göçeroğlu Pîr Esed Sultân Tekyesi Cüzhân Berâtı ... 84

23-2 Anadolu’da Eşkıyâlık Eden Levendât Hakkında Ser-Çeşme Mektûb ... 85

24-2 Şeyh‘âlimân Karyesi Mescidi İmâmet Berâtı ... 86

24-3 Şeyh Sadreddîn Evkâfı Tevliyet Berâtı ... 86

25-1 Esb-Keşân Hâssı Rüsûmu Hakkında Fermân ... 87

(8)

IX

26-2 Pürçüklü Mahallesi Mescidi İmâmet Berâtı ... 88

27-1 Tîmâr Tevcîh Berâtı ... 89

28-1 Tîmâr Tevcîhi Fermânı ... 90

28-2 Şeyh‘osmânrûmî Mahallesi Mescidi İmâmet Berâtı ... 90

29-1 Tîmâr Tevcîhi Fermânı ... 91

29-2 Konya Kazâsı Dellâlbaşılık Berâtı ... 91

30-2 Alacağını Aldığını Tescîl ... 92

30-3 Mülk Satışı (Mîrâs Hissesi Satışı)... 92

31-1 Bu Belge Tamâmen Bozuk ... 93

31-2 Darb Davâsı (Karısını Döven Kimsenin Tescîli) ... 93

32-2 Muhâla‘a ... 93

33-2 Vakıf Gelirleri Tasarrufu Da‘vâsı ... 94

35-2 İftirâ Da‘vâsı ... 96

36-2 Rızâ Senedi (Mesâneden Taş İhrâcı) ... 97

36-3 Alacak Da‘vâsı (Vakıf Alacağı Da‘vâsı) ... 97

36-4 Mütevelli Ta‘yîni (Görevinden Ferâgat Eden Mütevelli Yerine Yenisinin Ta‘yîni) ... 97

(9)

X

37-2 Muhâla‘a ... 98

37-3 Darb Da‘vâsı ... 98

38-1 Azâdlı Olduğunu İsbât ve Mülk Hibesi Da‘vâsı ... 99

38-2 Rüsûm-ı Ra‘iyyet Da‘vâsı ... 99

38-3 Mütesellimlik Hizmeti Ücreti Muhâsebesi ... 100

39-1 Kefîllikden Ayrıldıklarını Tescîl ... 100

39-2 Fi‘l-i Şenî ve Hâneye Tecâvüz Da‘vâsı ... 101

39-3 Mülk Satışı (Tarla Satışı) ... 101

41-1 Darb ve Küfür Da‘vâsı ... 103

42-1 Fi‘l-i Şenî‘ ve Livâta Da‘vâsı ... 104

44-1 Fî’l-i Şenî‘ Olayında Dahli Olmadığının Tescîli ... 107

44-2 Aynedâr Mahallesi ‘Avârızı Vakfına Mütevelli Ta‘yîni ... 107

44-3 Darb Da‘vâsı ... 107

44-4 Darb ve Yaralama Da‘vâsı ... 108

45-1 Darb Olayında Fâ‘ilin İsminin Tescîli ... 108

45-2 Mülk Satışı (Kürkçü Dükkânı Satışı) ... 109

45-3 Bedel-i Sürsât Alacağı Kalmadığını Tescîl ... 109

46-1 Debbâğ Olmayanların Keçi Derisi Satmalarının Yasaklanması ... 109

46-2 Mülk Satışı (Vasiyetin Yerine Getirilmesi İçin Bağ Satışı) ... 110

(10)

XI

47-1 İzinsiz Ekilen Tarla Tasarrufu Da‘vâsı ... 111

47-2 Bedel-i Sürsât Da‘vâsınde Kefîl Olduklarını Tescîl ... 112

48-1 Mîrâs ve Alacak Da‘vâsı ... 112

48-2 Mülk Satışı (Han Odası Tasarrufu Tefvîzi) ... 113

48-3 İftirâ Da‘vâsı ... 113

49-1 Vasî-i Muhtârlık Da‘vâsı (Vasiyet) ... 113

50-1 Mîrâs (Tehârüc) ... 115

51-1 Nafaka Da‘vâsı ... 116

51-2 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçin Tarla Satışı) ... 117

52-2 Mülk Satışı (Dükkân Satışı) ... 118

52-3 Mülk Satışı (Dükkân Satışı) ... 118

54-1 Hırsızlık Da‘vâsı ... 120

54-2 Vakıf Alacak Da‘vâsı ... 120

55- Bu Sayfa Mevcûd Değil ... 121

57-2 Ölüm Keşfi (Tandıra Düşüp Yanarak Ölen Çocuğun Keşfi) ... 123

(11)

XII

58-2 Mülk Satışı (Bağ Tasarrufu Tefvîzi) ... 124

59-1 Sultân ‘Alâ’eddîn Câmi‘i Ta‘mîr Keşfi Hücceti ... 125

59-2 Darb ve Küfür Da‘vâsı (Anasına Küfreden Oğlan) ... 126

60-1 Silifke Sancağı Bedel-i Sürsâtı Hücceti ... 126

60-2 Mevlânâ Vakfına ‘Âit Arsanın Kirâlanması ... 127

61-1 Mülk Satışı (Zarûret-i Nafaka İçin Dükkân Satışı) ... 128

61-2 Köle Azâdı (Kitâbet Sonrası Azâd ve Hibe Tescîli) ... 128

61-3 Mecnûnun Ev Hapsine Alınması İçin İzin virilmesi ... 129

62-2 Mîrâs Da‘vâsı ve Tehârüc ... 129

63-2 Vasî Ta‘yîni ve Vasînin Mâlları Teslîm Aldığını Tescîl ... 131

64-1 Mülkiyet Da‘vâsı ... 131

65-2 Mîrâs ... 133

66-3 Talâk Tescîli ... 135

67-2 Mülkiyet Da‘vâsı ... 136

68-1 Vakıf Dükkân Kirâlanması Anlaşmazlığı ... 136

68-2 Kölenin Fâ‘il Olduğu Yaralama Da‘vâsında Sulh ... 137

(12)

XIII

69-2 Tarla Tasarrufu Da‘vâsı ... 138

70-1 Tekâlîf-i Örfiye Da‘vâsı ... 139

71-2 Talâkdan Sonra Mehir Alacağı ve Kalan Eşyâ Da‘vâsında Sulh ... 140

71-3 Mülk Satışı (Zemîni Vakf Olan Ev Satışı) ... 141

72-1 Tekâlîf Da‘vâsı ... 141

72-2 Kısrak Mülkiyeti Da‘vâsı ... 142

73-1 Mîrâsdan Mehir ve Nafaka Alımını Tescîl ... 142

73-2 Mîrâs Da‘vâsında Sulh ... 142

75-1 Kürkçü Hamamı’nın Ta‘mîr Keşfi ... 144

75-2 Mülk Satışı (Dut Bahçesi Satışı) ... 145

76-1 Kürkçü Hamamı’nın Ta‘mîr Edilmek Şartıyla Doksan Yıllığına Kirâlanması ... 146

77-1 Ölüm Keşfi (Katl Edilip Ağıla Gömülen Kimsenin Keşfi) ... 147

78-1 Mülk Satışı (Tarla ve Bağ Satışı) ... 148

79-1 Karaman Eyâleti Vâlileri ve Mütesellimlerinin Kaldığı Sarâyın Ta‘mîr Keşfi ... 149

(13)

XIV

80-2 Hâneye Tecâvüz Da‘vâsı ... 151

81-2 Mîrâs Da‘vâsı ve Ölüm İsbâtı ... 152

82-1 Nafaka İçin Harcanan Para Da‘vâsı ... 153

83-1 Katl Edilen Kimsenin Dem ve Diyeti Da‘vâsında Sulh... 154

83-2 Darb ve Yaralamaya Dâ’ir Diyet Da‘vâsından Ferâgat ... 155

84-2 Mülk Satışı (Mîrâs Bağ Satışı) ... 156

85-1 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçin Ev Satışı) ... 156

86-1 Câriye Hürriyeti İsbât Da‘vâsı ve Semen İle Rücû‘ ... 158

87-1 Hürriyetini İsbât Eden Câriye İçin Ödenen Paranın Geri Alındığının Tescîli ... 159

87-2 Hayvan Ortaklığından Ayrılma Da‘vâsı ... 159

88-2 Mülk Satışı ( Mîrâs Hissesi Satışı)... 161

88-3 Muhâla‘a ... 161

89-2 Tarla Tasarrufu Da‘vâsı ... 162

90-1 Mîrâs Da‘vâsı (Seferde Şehîd Olan Kimsenin Mîrâsı Da‘vâsı) ... 163

91-1 Alacak Da‘vâsı (Vakıf Muhâsebesinden Alacak Da‘vâsı) ... 164

91-2 Mülk Satışı (Zemîni Vakf Olan Bağ Satışı) ... 164

91-3 Ölüm Keşfi (Başı Kesilerek Öldürülen Kadının Keşfi) ... 165

(14)

XV

92-2 Yumrukla Darb Edip Diş Çıkarma ve Diş Diyeti Da‘vâsı ... 166

92-3 Nâmzedden Ayrılma ... 166

93-1 Mülk Satışı (Vekâlet Yoluyla Ev Satışı) ... 166

93-2 Alacak Da‘vâsı (Tütün Yaprağı Satışından Alacak Da‘vâsı) ... 167

94-1 Satın Alınan Devenin ‘Ayıblı Olduğu İddi‘âsı ve Reddi ... 168

94-2 Nâmzedde Harcanılan Para Da‘vâsı ... 168

94-3 Vasî Tayîni ... 169

95-2 Rızâ Senedi (Fıtık Hastalığı Tedâvisi) ... 169

96-2 Kapıya Katran Sürme ... 171

97-1 Mîrâs ve Tereke Saklama Da‘vâsı ... 171

97-2 Kardeşler Arasında Ortaklık Da‘vâsından Ferâgat ... 172

97-3 Vasî ve Nâzır Ta‘yîni ... 172

98-1 Kayyımdan Mîrâsı Teslîm Aldığını Tescîl ... 173

98-2 Ferhûniye Evkâfı Gelirleri Hisse Da‘vâsı ... 173

99-2 Düğün Sırasında Kaftanlık Adıyla Verilen Para Da‘vâsı ... 174

100-1 Mülk Satışı (Bağ Harâbesi Satışı) ... 175

100-3 Fi‘l-i Şenî‘ Da‘vâsı ... 176

101-1 Mîras ve Nafaka Da‘vâsı ... 176

(15)

XVI

102-3 Mülk Satışı (Zemîni Vakf Olan Bağ ve Tarla Satışı) ... 178

103-3 Bargir Mülkiyeti Da‘vâsı ve Semen İle Rücû‘ ... 179

104-1 Emânet Bırakıldığı İddi‘â Edilen At Mülkiyeti Da‘vâsı ... 180

105-1 Oğul İle Baba Arasında Mülk Hibesi Da‘vâsı ... 181

106-1 Eşkıyâ Diye Levent Elinden Alınan Paranın İ‘âdesi Da‘vâsı ... 182

107-1 Bağ Mülkiyeti Da‘vâsı ... 184

107-2 Muhâla‘a Sonrası Eşyâ Da‘vâsı ... 184

107-3 Muhâla‘a ... 185

108-1 Azâdlı Köle Mîrâsı ve Hibe Da‘vası ... 185

108-2 Mülk Satışı (Vakıf Mâlı Ev Satışı) ... 186

109-1 Mülk Satışı (Zemîni Vakf Olan Dükkân Satışı) ... 186

110-2 İçki İçip Mahalle Halkını Rahatsız İden Kimsenin Ta‘zîri ... 188

(16)

XVII

112-3 Mülk Satışı (Arsa-i Hâliye Satışı) ... 191

113-1 Mülk Satışı (Vakıf Mâlı Ev Satışı) ... 191

113-2 Emânet Verilen Hayvânların İzinsiz Satışı Da‘vâsı ... 191

114-1 Eyâlet-i Karaman Beglerbegi Hâssı Hatunsarây Karyesi Kendir Öşrü Da‘vâsı ... 192

114-2 Nafakası Karşılandığı Hâlde Evi Terk Eden Kadının Kocasına Teslîmi ... 193

115-1 Mülk Satışı (Zemîni Vakf Olan Mîrâs Ev Satışı) ... 193

116-1 Mâlları Gasbedilen Lârende Kâdısının Mâllarının Geri Alınması ... 194

116-2 Muhâla‘a ... 195

117-1 Karısını Katleden Koca İle Olan Dem ve Diyet Da‘vâsından Ferâgat ve Sulh ... 195

117-2 Sınır Anlaşmazlığı Da‘vâsı ... 196

118-1 Bekâret İzâlesi ve Hâmilelik Tescîli ... 196

118-3 Mülk Satışı (Dükkân Hissesi Satışı) ... 197

119-1 Konya Esnâfının Eyâlet-i Karaman Vâlisine Verdikleri Mâlların Parasını Aldıklarını Tescîl ... 197

119-2 Azâdlı Olduğunu İsbât ve Hibe Da‘vâsı ... 198

120-2 Mülkiyet ve Mülk Satış Da‘vâsı ... 199

121-1 Vakıf Arâzisi Anlaşmazlığı Da‘vâsı ... 200

121-3 Mülk Satışı (Bağ Hissesi Satışı) ... 201

(17)

XVIII

124-1 Telef Olan Emânet Atın Tazmîni ... 204

125-2 Nâmzedden Ayrılma ve Mâl Da‘vâsı ... 206

126-1 Hibe İsbâtı Da‘vâsı ... 207

126-2 Ölüm Keşfi (Kılıç İle Öldürülen Kişinin Keşfi) ... 207

127-1 Katil Olayında Fâ‘ilin Tesbîti ve Köy Halkından Da‘vâları Olmadığının Tescîli ... 208

127-2 Katil Da‘vâsı ve Kâtilin Kısâsla Cezâlandırılması ... 208

128-1 Mülk Satışı (Zemîni Vakf Olan Dükkân Yeri Satışı) ... 209

128-2 Kişinin Nefsine Kefîl Da‘vâsı ... 209

130-1 Mîrâs Da‘vâsı (Terekeden Mehir Talebi Da‘vâsı) ... 211

130-2 Mîrâs Da‘vâsı (Terekeden Mehir Talebi Da‘vâsı) ... 212

130-3 Vasî Ta‘yîni ... 212

131-1 Katledilen Kimsenin Kâtilinin Kısâsından Ferâgat ... 213

132-1 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçin Ev Satışı) ... 214

132-2 Mülk Satış Anlaşmazlığı ve Mülkiyet Da‘vâsında Sulh ... 214

132-3 Nâmzedden Ayrılma Sonrası Alacak Da‘vâsından Ferâgat ... 215

133-1 Emânet Verilen Eşyâ Da‘vâsı ... 215

133-2 Muhâla‘a ... 215

(18)

XIX

134-1 Ekili Tarla Mülkiyeti ve Tasarrufu Da‘vâsında Sulh ... 216

135-1 Câriye Azâdı ... 217

135-2 Talâk Sonrası Çocukların Velâyeti Da‘vâsından Ferâgat ... 217

136-1 Emânet Konulan Eşyânın Hırsızlık Da‘vâsı ... 218

137-2 Karı-Koca Arasında Borç Karşılığı Ev Teslîmi ... 220

138-1 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçin Vakfa Bağ Satışı) ... 220

138-2 Mîrâs İddi‘ası ve Mülk Hibesi İsbâtı Da‘vâsı ... 221

139-1 Muhâla‘a ... 221

139-2 Muhâla‘a ... 222

139-3 Kendili Beslemek Şartıyla Azâdlı Câriye’ye Mülk Hibesi Tescîli ... 222

140-1 Mîrâs ... 222

140-2 Mülk Satışı ve Alacak Da‘vâsı ... 223

141-2 Hibe İsbâtı Da‘vâsı ... 224

142-1 Mülk Satışı (Bağ ve Ev Satışı) ... 225

143-2 Mîrâs Da‘vâsı ve Ölüm Tescîli ... 226

144-1 Mîrâs Da‘vâsı ve Ölüm Tescîli ... 227

144-3 Darb Da‘vâsı ... 227

(19)

XX

145-3 Vekîl Ta‘yîni ... 229

146-1 Tarla Tasarrufu ve Hakk-ı Tapu Da‘vâsı ... 229

147-1 Velâyet Da‘vâsı ... 230

147-2 Alacak ve Mîrâs Da‘vâsı ... 230

148-1 Hibe İddi‘âsı ve Mülkiyet Da‘vâsı ... 231

148-2 Tekâlîf-i ‘Örfiye ve Şâkka Da‘vâsı ... 231

149-1 Tekâlîf-i ‘Örfiye ve Şâkka Da‘vâsı ... 232

150-3 Gasb Da‘vâsı ... 234

151-1 Mîrâs Da‘vâsı ve Mürûr-ı Zemân ... 235

151-2 Ze‘âmet Mahsûlü Da‘vâsı ... 235

152-1 Vakıf Tarla Tasarrufu Da‘vâsı ... 236

152-3 Vasî Ta‘yîni ... 237

153-1 Mülk Satışı (Bağ Hisseleri Satışı) ... 237

153-2 Ticârî Ortaklık Da‘vâsı ... 238

154-1 Eşkün Mukâta‘ası Mahsûlü Da‘vâsı ... 238

155-1 Mîrâs Da‘vâsından Ferâgat ... 239

155-3 Rızâ Senedi (Kurşun Yarası Tedâvisi) ... 240

156-2 Komşular Arasında Sınırda Olan Zerdali Da‘vâsı ... 241

(20)

XXI

157-2 Vasî Ta‘yîni ... 242

158-1 Mîrâs ve Hibe İsbâtı Da‘vâsı ... 242

158-2 Merkeb Mülkiyeti Da‘vâsı ... 243

159-1 Esb-keşân Vergisi Da‘vâsı ... 244

159-4 Vasî Ta‘yîni ... 245

160-1 Mülk Satışı (Zarûret-i Nafaka İçin Ev Satışı) ... 245

160-2 Vasî ve Üzerine Nâzır Ta‘yîni ... 245

160-3 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçin Bağ ve Tarla Satışı) ... 246

160-4 Vasî Ta‘yîni ... 246

161-1 Mîrâs ve Köle Hibesi İsbâtı Da‘vâsı ... 246

161-2 Nikâh Esnâsında Rüşvet Adıyla Verilen Para Da‘vâsı ... 247

162-2 Darb ve Hakâret Da‘vâsı ... 248

162-3 Gasb Da‘vâsı ... 248

163-2 Nâmzedde Rüşvet Nâmıyla Verilen Para Da‘vâsından Ferâgat ... 249

164-2 Muhâla‘a ... 250

164-3 Vasî Ta‘yîni ... 251

165-1 Dükkâna Zararı Olan Su Da‘vâsı ... 251

165-2 Mîrâs ve Hakk-ı Şuf‘a Da‘vâsı ... 252

(21)

XXII

167-2 Tarla Yapılan Yaylak Da‘vâsı ... 254

168-1 Tîmâr ile Vakıf Arasında Arâzi Sınırı Da‘vâsı ... 255

168-2 Mü’ezzin ve Temcîdhân Ta‘yîni ... 256

169-4 Vakıf Arâzisi Olduğunun Tescîli ... 257

170-2 Mülk Satışı (‘Arsa-i Hâliye Satışı) ... 258

170-4 Vasî Ta‘yîni ... 258

171-2 Mîrâsdan Mehir Talebi Da‘vâsı ... 259

173-1 Hac Yolunda Vefât Eden Kimsenin Eşyâlarının Teslîm Alındığının Tescîli ... 261

173-3 Vasî Ta‘yîni ... 262

174-2 Resm-i Otlak Da‘vâsı ... 263

174-3 Muhâla‘a ... 263

175-1 Fi‘l-i Şenî‘ ve Hâneye Tecâvüz Da‘vâsı ... 264

175-2 Muhâla‘a ... 264

175-3 Zirâ‘î Ortaklıkdan Ayrılmayı Tescîl ... 265

(22)

XXIII

176-2 Mîrâs Da‘vâsı ... 265 176-3 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 266 177-1 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 266 177-2 Vasîlik Da‘vâsında Sulh ... 267 177-3 Kitâbete Kesilen Kölenin Kitâbet Şartlarını Değiştirme Talebi ... 267 178-1 Alacak Da‘vâsı (Mülk Satışından Alacak Da‘vâsı) ... 268 178-2 Ahâliye Saldırarak Şehrin Huzûrunu Bozan Yeniçerilerin Habsi ... 268 179-1 ‘Abd-ı Âbık ve Mülkiyet Da‘vâsı ... 269 179-2 Livâta Da‘vâsı ... 269 179-3 Mülk Satışı (Samanlık Satışı) ... 270 180-1 Para Hibesi Da‘vâsı ... 270 180-2 Köle Satışı ... 270 180-3 Küfür ve Darb Da‘vâsı ... 271 180-4 Vasî Ta‘yîni ... 271 181-1 Dem ve Diyet Da‘vâsında Sulh ... 272 181-2 Vasî-i Muhtârlık Da‘vâsı (Vasiyet) ... 272 181-3 Mülk Satışı (Ev ve Bağ Satışı) ... 273 182-1 Mülk Satışı (Mîrâs Hissesi Satışı)... 273 182-2 Mütesellim Ağa Hizmetkârı’nın Terekesinin Teslîm Alımını Tescîl ... 273 182-3 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 274 182-4 Vasî Ta‘yîni ... 274 183-1 Mülk Satışı (Ev ve Bağ Satışı) ... 274 183-2 Darb, Yaralama ve Küfür Da‘vâsı ... 275 183-3 Ra‘iyyet Rüsûmu Da‘vâsı ... 275 184-1 Mevlânâ Zâviyesi Şâdırvânının Suyunu Kendi Bağlarına Akıtan Kişilerin Da‘vâsı ... 276 184-2 Ölen Vasî Üzerinde Kalan Mîrâsın Teslîm Alındığının Tescîli ... 276

(23)

XXIV

185-1 Muhâla‘a ... 277 185-2 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 277 185-3 Mülk Satışı (Bağ Hissesi Satışı) ... 277 186-1 Mîrâs Da‘vâsı ... 278 186-2 Alacak Da‘vâsı ... 278 187-1 Önceki Belgenin Devâmı ... 279 187-2 Muhâla‘a ... 279 187-3 Muhâla‘a ... 280 188-1 Nikâh İçin Kardeşinden İzin Alan Nasrâniye Kadının Tescîli ... 280 188-2 Nâmzedden Ayrılma ... 280 188-3 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 281 188-4 Mülk ve Eşyâ Hibesi ... 281 189-1 Livâta Da‘vâsı ... 281 189-2 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 282 189-3 Vasî Ta‘yîni ... 282 190-1 Azâdlı Olduğunu İsbât Da‘vâsı ... 283 190-2 Vasî-i Muhtârlık Da‘vâsı (Vasiyet) ... 283 191-1 Mîrâsdan Mehir Talebi Da‘vâsı ... 284 191-2 ‘Abd-ı Âbık (Elinden Alınan Kölenin Ücretinin Geri Alınması Da‘vâsı ... 284 192-1 Ya‘kûb Pâşâ Şâdırvânı Vakfına Mütevelli ve Nâzır Ta‘yîni ... 285 192-2 Vasî Ta‘yîni ... 286 192-3 Vasî Ta‘yîni ... 286 192-4 Nâmzedden Ayrılma ... 286 193-1 Vasîlikden Ferâgat ve Yeni Vasî Ta‘yîni ... 287 193-2 Mîrâsdan Mehir Talebi Da‘vâsı ... 287 193-3 Vasî Ta‘yîni ... 288 194-1 Küçük Yaşta Nikâhları Kıyılan Çocukların Nikâhlarının Sahîhliğinin Tescîli ... 288

(24)

XXV

194-2 Azâdlı Olduğunu İsbât ve Mülk Hibesi Da‘vâsı ... 288 195-1 Darb ve Küfür Da‘vâsı ... 289 195-2 Alacak Da‘vâsı ... 290 196-1 ‘Abd-ı Âbık (Kaçak Köleye Nafaka Takdîri) ... 290 196-2 Muhâla‘a ... 291 196-3 Karaman Eyâleti Cizyelerinin Toplanması ... 291 197-1 Muhâla‘a ... 292 197-2 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 292 198-1 Şâdî Beg Hamamının Ta‘mîr Keşfi ... 293 198-2 Resm-i Otlak Da‘vâsı ... 294 199-1 Önceki Belgenin Devâmı ... 294 199-2 Mîrâs (Tehârüc) ... 294 199-3 Vasî-i Muhtârlık Da‘vâsı (Vasiyet) ... 295 200-1 Mülk Satışı (Mîrâs Hissesi Satışı)... 295 200-2 Mülk Satışı (Zarûret-i Nafaka İçin Bağ Satışı) ... 296 200-3 Vasî Ta‘yîni ... 296 201-1 Azâdlı Olduğunu İsbât ve Hibe Da‘vâsı ... 297 201-2 Muhâla‘a ... 297 201-3 Vasî Ta‘yîni ... 298 202-1 Kaçak Hizmetkâr Da‘vâsı ... 298 202-2 Evine Nâ-mahrem Alan Kadının Tesbîti ... 298 202-3 Mîrâs Da‘vâsı ... 299 203-1 Vasî-i Muhtârlık Da‘vâsı (Vasiyet) ... 299 203-2 ‘Alâ’eddîn Câmi‘i’nde Sonradan İhdâs Edilen Du‘âgûyluk Vazîfesinin Reddi ... 300 204-1 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 300 204-2 Nâmzedden Ayrılma ve Eşyâ Da‘vâsında Sulh ... 301 204-3 Vasîlikden Ferâgat ve Yeni Vasî Ta‘yîni ... 301

(25)

XXVI

205-1 Ticârî Ortaklıkda Alacak Da‘vâsı ... 302 205-2 Mülk Hibesi Tescîli... 303 206-1 Mîrâs ve Hibe İsbâtı Da‘vâsı ... 303 206-2 Kayyım Ta‘yîni ... 304 207-1 Değirmen Suyu Çıkarmak İçin Lağımcının Sille Ahâlisi İle Yaptığı Sözleşme ... 304 207-2 Alacak İsbâtı ve Mülkiyet Da‘vâsı ... 305 208-1 Hibe İsbâtı Da‘vâsı ... 306 208-2 Vasî ve Kayyım Ta‘yîni ... 306 208-3 Livâta Da‘vâsı ... 306 209-1 Mülk Satışı (Bağ ve Tarla Takâsı) ... 307 209-2 Yaralı Keşfi (Bıçak İle Yaralanan Kimsenin Keşfî) ... 308 210-1 Muhâla‘a ... 308 210-2 Mülk Satışı (Zemîni Vakf Olan Ev Satışı) ... 309 210-3 Nafaka Takdîri ... 309 211-1 Mîrâsdan Mehr-i Mü’eccel Talebi Da‘vâsı ... 309 211-2 Nafaka Takdîri ... 310 211-3 Vasî Ta‘yîni ... 310 212-1 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 311 212-2 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 311 212-3 Mîrâs (Tehârüc) ... 311 212-4 Vasî Ta‘yîni ... 312 213-1 Mîrâs (Tehârüc) ... 312 213-2 Tâciz Da‘vâsı ... 312 213-3 Vasî Ta‘yîni ... 313 214-1 Mîrâs ve Hibe İsbâtı Da‘vâsı ... 313 214-2 Mülk Satışı (Mîrâs Hissesi Satışı)... 314 214-3 Vasî Üzerine Nâzır Ta‘yîni ... 314

(26)

XXVII

215-1 Nafaka Takdîri (Kocası Tarafından Baba Evine Terkedilen Mecnûneye Nafaka Takdîri) ... 315 215-2 Hâcıcemâl Mahallesi ‘Avârız Vakfı’na Mütevelli ve Nâzır Ta‘yîni ... 315 215-3 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 315 215-4 Vasî Ta‘yîni ... 316 216-1 Tecâvüz Kasdıyla Eve Girme ve Ta‘zîr ... 316 216-2 Mülk Satışı (Tarla Satışı) ... 316 216-3 Vasî Ta‘yîni ... 317 217-1 Mîrâs ve Hibe İsbâtı Da‘vâsı ... 317 217-2 Mîrâs ve Hibe İsbâtı Da‘vâsı ... 318 218-1 Mülk Satışı (Ev Hissesi Satışı) ... 318 218-2 Katil Suçlamasından Men‘ Edilme ... 319 219-1 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 319 219-2 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 320 219-3 Nafaka Takdîri (‘Arabça) ... 320 219-4 Nâmzedden Ayrılma ve Verilen Hediyelerin Geri Alınması ... 320 220-1 Barut Yaparken Yaralanan Kimsenin Olayda Mahallelinin Dahli Olmadığını Tescîli ... 321 220-2 Livâta Da‘vâsı ... 321 220-3 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 322 221-1 Hiyânet Kasdıyla Eve Girme Da‘vâsı ... 322 221-2 Mîrâs ve Mülkiyet Da‘vâsı ... 322 222-1 Mülk Satışı (Zemîne Vakf Olan Ev Satışı) ... 323 222-2 Mezra‘a ve Mer‘a Sınırı Da‘vâsı ... 324 223-1 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 324 223-2 Mîrâs Da‘vâsı ... 325 223-3 Nafaka Takdîri (‘Arabça) ... 325 224-1 Demirciler Arasında Ordu Bazar Teklîfi Anlaşmazlığı ... 325

(27)

XXVIII

224-2 Mezra‘a Sınırı Da‘vâsında Sulh ... 326 225-1 Mîrâs Da‘vâsı ... 327 226-1 Katil Da‘vâsı ve Kısâs ... 328 226-2 Ölüm Keşfi (Soğan Tarlası Sularken Öldürülen Kimsenin Keşfi) ... 328 227-1 Vasî Ta‘yîni ... 329 227-2 Nafaka Takdîri (‘Arabça) ... 329 227-3 Mülk Satışı (Zemîni Vakf Olan Bağ Satışı) ... 329 227-4 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 330 228-1 Mîrâs (Tehârüc) ... 330 228-2 Nâmzedden Ayrılma ... 331 228-3 Talâk İçin Şart Etme Da‘vâsı ... 331 229-1 Mîrâsdan Mehir İle Hisse Talebi Da‘vâsı ve Ölüm Tescîli ... 331 229-2 Darb Kasdıyla Hâneye Tecâvüz ve Küfür Da‘vâsı ... 332 230-1 Şikâyet Ederek Haksız Yere Para Alınmasına Sebeb Olan Kişiye Bu Paraların Tazmîn Ettirilmesi ... 333 230-2 Vasî Ta‘yîni ... 333 231-1 Vasî Vekîli Elinde Olan Mâl ve Paraların Teslîm Aldığının Tescîli ... 334 231-2 Mîrâs Da‘vâsında Sulh ... 334 232-1 Muhâla‘a ... 335 232-2 Alacak Da‘vâsı ... 336 233-1 Vakıf İle Tîmâr Arasında Ra‘iyyet Rüsûmu Da‘vâsı ... 336 233-2 Talâkdan Sonra Mehir Alacağı ve Kalan Eşyâ Da‘vâsında Sulh ... 337 234-1 Mülk Satışı (Zemîni Vakf Olan Arsa Satışı)... 337 234-2 Mülk Satışı (Mîrâs Ev Satışı) ... 338 234-3 Tîmâr Arâzisi Da‘vâsı ... 338 235-1 Vasî-i Muhtârlık Da‘vâsı (Vasiyet) ... 339 235-2 Ra‘iyyet Rüsûmu Da‘vâsı ... 339

(28)

XXIX

236-1 İzinsiz Olarak Toplanan Tîmâr Mahsûlü Da‘vâsı ... 340 236-2 Mülk Satışı (Bağ Hissesi Satışı) ... 340 237-1 Darb ve Diş Çıkarma Da‘vâsından Ferâgat ... 341 237-2 Alacak Da‘vâsı ... 341 237-3 Vasî Ta‘yîni ... 342 238-1 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 342 238-2 Mülk Hibesi ve Bağçe Satışı ... 342 239-1 Nafaka Takdîri (Talâk Sonrası Küçük Çocuğa Nafaka Takdîri) ... 343 239-2 Alacak Da‘vâsı ve Ölüm Tescîli ... 343 239-3 Kayıp Hayvânlar Da‘vâsında Sulh ... 344 240-1 Mülk Satışı (Vasiyeti Yerine Getirmek İçin Dükkân Hissesi Satışı) ... 344 240-2 Vekîl Ta‘yîni ... 345 241-1 Vasî-i Muhtârlık Da‘vâsı (Vasiyet) ... 345 241-2 Hâneye Tecâvüz Da‘vâsı ... 346 242-1 Mîrâs ve Mülkiyet Da‘vâsı ... 346 243-1 Ferâgat Eden Vasî Yerine Vasî Ta‘yîni ... 348 243-2 Yeni Vasînin Eski Vasîden Mâlları Teslîm Aldığını Tescîl ... 348 243-3 Vasî Ta‘yîni ... 348 243-4 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 349 244-1 Tîmâr Mahsûlü Alacak Da‘vâsı ... 349 244-2 Azâdlı Köle Mîrâsı Da‘vâsı ... 349 245-1 Mer‘â Tasarrufu Da‘vâsı ... 350 245-2 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 351 246-1 Katl ve Kısâs Da‘vâsı ... 351 246-2 Arâzi Tasarrufu Da‘vâsı ... 352 247-1 Önceki Belgenin Devâmı ... 353 247-2 Mîrâs ve Mülkiyet Da‘vâsı ... 353

(29)

XXX

248-1 Ölüm Keşfi (Kenife Düşüp Ölen Kimselerin Keşfi) ... 354 248-2 Katl Da‘vâsı (Kâtilin Ölümü Üzerine Suçun Vârislerden Tazmîn Talebi) ... 354 249-1 Önceki Belgenin Devâmı ... 355 249-2 Bu Belge Darb Edilmişdir ... 355 249-3 Vakıf Alacak ve Rehn Da‘vâsı ... 355 249-4 Nafaka Takdîri (‘Arabça) ... 356 250-1 Dem ve Diyet Da‘vâsında Para Alarak Ferâgat Etme ... 356 250-2 Mülk Satışı (Zarûret-i Nafaka İçin Bağ Satışı) ... 357 250-3 Vasî Ta‘yîni ... 357 251-1 Nâmzedde Verilen Rüşvet ve Eşyâ Da‘vâsı ... 357 251-2 Alacakda Rehn Verilen Ev Da‘vâsı ... 358 252-1 Vasî-i Muhtârlık Da‘vâsı (Vasiyetin Yerine Getirilmesi) ... 358 252-2 Muhâla‘a ... 359 253-1 Vasî Ta‘yîni ... 360 253-2 Dem ve Diyet Da‘vâsı (Kenife Düşüp Ölen Kimsenin Diyeti Da‘vâsı) ... 360 254-1 Mülk Satışı (Mahalle ‘Avârızına Ev Satışı) ... 361 254-2 Bezzâz Esnâfı İle Bezciler Arasında Mâl Satışı Da‘vâsı ... 361 255-1 Gürcü Seferine Giden Vezîr Osmân Pâşâ’nın Eşyâlarını Taşıyan Mükârîler Ücretlerini Aldıklarının Tescîli ... 362 255-2 Mîrâs Da‘vâsında Sulh ... 363 256-1 Mîrâs Da‘vâsında Sulh ... 363 256-2 Mülk Satışı (Mîrâs Ev Satışı) ... 364 257-1 Eşkün Mukâta‘ası Suberde Hâssı Mahsûlü ‘Öşr Da‘vâsı ... 364 257-2 Vasî Ta‘yîni ... 365 258-1 Vakıf Alacak Da‘vâsı ... 366 258-2 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 366 259-1 Mîrâs Da‘vâsı ... 367

(30)

XXXI

259-2 Vasî Ta‘yîni ... 368 260-1 Mîrâs (Tehârüc) ... 368 260-2 Vasî-i Muhtârlık Da‘vâsı (Vasiyet) ... 369 261-1 Önceki Belgenin Devâmı ... 370 261-2 Alacak Da‘vâsı ... 370 261-3 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 370 261-4 Nafaka Takdîri (‘Arabça) ... 371 262-1 Mülk Satışı (Vakfa ‘Âit Ev Satışı) ... 371 262-2 Mülk Hibesi ve Mâl Satışı ... 371 262-3 Kayyım Ta‘yîni ... 372 263-1 Mîrâs ve İzinsiz Satılan Gayr-ı Menkûl Da‘vâsı ... 372 264-1 Alacak Da‘vâsı ... 373 264-2 Mülk Satışı (Tarla Satışı) ... 374 264-3 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 374 265-1 Mülk Satışı (İki ‘Aded Bağ Satışı) ... 375 265-2 Mîrâs Taksîmi ... 375 266-1 Muhâla‘a ... 376 266-2 Nafaka Takdîri (‘Arabça) ... 376 266-3 Mülk Satışı (Bağ İle Bağ Takâsı) ... 377 267-1 Komşular Arasında Bağ Sınırı Da‘vâsı ... 377 267-2 Mülk Satışı (Zemîni Vakf Olan Bağ Satışı) ... 378 267-3 Mülk Satışı (Tarla Satışı) ... 378 268-1 Mülk Satışı (Bağ İle Bağ Takâsı) ... 378 268-2 Eskimiş Duvarı Yıkılan Dükkân Sınırı Da‘vâsı ... 379 269-1 Mîrâs (Tehârüc) ... 380 269-2 Konya Esnâfının Şâm Vâlisine Verdikleri Zahîre Ücretlerini Aldıklarını Tescîl Ettirmesi ... 380

(31)

XXXII

269-3 Nafaka Takdîri ... 380 269-4 Seyyid ‘Ulvî Mescidi ‘Avârızı Vakfı’na Mütevelli Ta‘yîni ... 381 270-1 ‘Ulvî Mescidi ‘Avârızı Vakfı’na Ta‘yîn Edilen Mütevellinin Eski Mütevelliden Parayı Teslîm Alımını Tescîl ... 381 270-2 Vasîye Vasîlik Ücreti Ta‘yîni ... 381 270-3 Vasî Ta‘yîni ... 382 270-4 Nafaka Takdîri (‘Arabça) ... 382 EKLER ... 383 Tablo 1: 32 Numaralı Şer’iye Sicili’nde Bulunan Belgelerin Tasnifi ... 383 Tablo 2: Şehir Merkezindeki Mahallelerden İntikal Eden Davalar ... 386 Tablo 3: Şehir Dışından İntikal Eden Davalar ... 396 Tablo 4: Sicilde Tespit Edilen Mahalleler ve Adetleri ... 399

(32)

XXXIII

T. C.

Öğr encin in

Adı Soyadı Mustafa Fırathan TAŞIN Numarası 164202031011

Ana Bilim / Bilim Dalı Tarih / Yeniçağ Tarihi

Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. İzzet Sak

Tezin Adı 32 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1096-1110 / 1685-1699) Değerlendirme ve Transkripsiyon

ÖZET

Şer’iye Sicilleri, Osmanlı Devleti’nin merkez ve taşrada uyguladığı sosyal, siyasi ve içtimaî politikaları görmek ve bölgelerdeki insan ilişkilerine tanık olmak için en uygun kaynaklardandır. Bu nedenle siciller tarih, hukuk ve daha birçok alana ana kaynak olma özelliğini göstermektedir.

1096-1110 (1685-1699) yıllarını kapsayan 32 Numaralı Konya Şer’iye Sicili’nde 682 adet belge bulunmaktadır. Bu belgeler içerisinde fermânlar, beratlar, nafaka takdirleri, darb davaları ve hırsızlık davaları gibi belgeler bulunmakla birlikte, bu sicilde miras davaları, mülk satışları ve vasi tayini ile alakalı belgeler çoğunluktadır.

32 Numaralı Sicil giriş ve metin kısımlarından oluşmaktadır. Giriş bölümünde defterde transkript edilen 682 adet konularına göre tasnif edilerek belge türleri hakkında bilgiler verilmiştir. Metin kısmında ise belgeler transkribe edilerek, belgelerdeki hicri tarihler miladiye çevrilmiştir.

(33)

XXXIV

T. C.

Öğr

encin

in

Numarası 164202031011

Ana Bilim / Bilim Dalı Tarih / Yeniçağ Tarihi

Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı _Prof._{Dr. İzzet Sak}

Tezin İngilizce Adı The Konya Şer’iye Register Numbered 32 (1096-1110 / 1685-1699) Evaluation and Transcription

SUMMARY

The Sharia Registry is one of the most appropriate sources to see the social, political and social policies implemented by the Ottoman Empire in the central and provincial and to witness the human relations in the regions. For this reason, registers show the main source of history, law and many other fields.

There are 682 documents in 32nd Konya Şer’iye Registers covering the years 1096-1110 (1685-1699). Although there are documents such as edicts, patents, alimony appraisals, assault and theft cases, the documents related to inheritance lawsuits, property sales and guardianship are the majority.

Registration number 32 consists of input and text parts. In the introductory section, 682 topics which are transcribed in the book are classified according to their subjects and given information about the types of documents. In the text part, transcripts of the documents were made and the hijri dates in the documents were translated into the Gregorian calender.

(34)

XXXV

ÖN SÖZ

Şer’iye Sicilleri, Osmanlı Devleti’nin son yılarında kadar devam eden şer’î mahkemelerde kadılar tarafından tutulan kayıtların toplandığı defterlerdir. Bu defterlere mahkeme defterleri, sicillât-ı şer’iye veya kadı defterleri de denilmektedir. Osmanlı tarihinin kaynakları arasında şer’iye sicillerinin birinci derece ana kaynak oldukları konusunda şüphe yoktur. Siciller incelenmeden Osmanlı Devleti’nin küçük bir örneğini oluşturan şehirlerin siyasi, idarî ve sosyal tarihlerini tam olarak ortaya koymak mümkün değildir.

Çalışmamızın ana kaynağı olan 32 numaralı sicil 1096-1110 / 1685-1699 tarihlerini kapsamaktadır. Çalışma giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın Giriş bölümünde; Şer’iye sicillerinin tanımı yapılarak tarihi önemine dikkat çekilmiş, ayrıca 32 numaralı sicilin incelenen sayfaları hakkında bilgiler verilmiştir. Birinci bölümünde; sosyal hayatla ilgili konular, ikinci bölümünde ekonomik hayatla ilgili konular, üçüncü bölümünde siyasi ve idarî hayatla ilgili konular ve dördüncü bölümünde hukukî hayatla ilgili konular ele alınarak, incelenen sicildeki davalardan örnekler verilmiştir.

32 Numaralı Konya Şer’iye Sicili ışığında Konya şehri ile devlet merkezi arasındaki ilişkiyi, devlet kademesinin işleyişi, Konya halkı arasındaki ilişkileri, dava kararlarının uygulanışını, dönemin siyasi, hukuki ve ekonomik yönlerini ortaya çıkartarak Osmanlı Konya’sı hakkında araştırma yapacaklara küçük de olsa katkı yapmayı amaçladık. Çalışma hazırlanırken transkripti yapılan belgeler ışığında objektif bakış açısıyla değerlendirme yapılmıştır.

Bu çalışmanın ortaya çıkmasında yardımlarını gördüğüm saygıdeğer hocam Prof. Dr. İzzet Sak’a ve bana maddî - manevî destek sağlayan sevgili aileme sonsuz teşekkür ederim.

Mustafa Fırathan TAŞIN Konya-2019

(35)

XXXVI

KISALTMALAR KSŞ: Konya Şer’iyye Sicili.

OTAM: Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi DİA: Diyanet İslam Ansiklopedisi

İÜHFM: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası TALİD: Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi

MEB: Milli Eğitim Bakanlığı Bknz.: Bakınız

Gös. Yer.: Gösterilen Yer C: Cilt

S: Sayı s: Sayfa

(36)

1

GİRİŞ

I- ÇALIŞMANIN KONUSU AMACI VE YÖNTEMİ

32 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1096-1110/ 1685-1699) başlıklı çalışmamız dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde sosyal hayatla ilgili konular; namzed, nikâh akdi, talâk ve muhâla’a, fî’l-i şenî ve haneye tecâvüz da’vâları, kapıya katran sürme, hırsızlık da’vâları, darb ve yaralama da’vâları incelenmiştir. İkinci bölümde ekonomik hayatla ilgili konular; mülk satışları, alacak da’vâları, arazi kullanım hakkı satışı veya kiralanması, vakıflarla ilgili kayıtlar ve vergilerle ilgili kayıtlar ele alınarak incelenmesi yapılmıştır. Üçüncü bölümde idari ve siyasi hayatla ilgili konular; fermânlar, beratlar ve tayin meseleleri incelenerek devlet merkezi ile halk arasındaki ilişki ele alınmıştır. Dördüncü bölümde ise hukukî hayatla ilgili konular; mîras, vasi ta’yîni, nafaka takdîri, ölüm keşfi, köle ve câriyelerle ilgili kayıtlar ve hayvanlar ile ilgili davalar incelenerek kadının davalar karşısındaki kararları ve şer’-i hükümlerin uygulabilirliği ele alınmıştır.

Amacımız, 32 Numaralı Konya Şer’iye Sicili ışığında Konya toplumu arasındaki ilişkiyi, suçluların yakalanmasında ve cezalandırılmasında mahalle halkının rolünü, verilen cezalarda şer’î hükümlerin uygulanabilirliği, devlet merkezi ile taşra yönetimi arasındaki ilişkiyi inceleyerek dönemin Konya’sının sosyal, siyasi ve ekonomik hayatı ile ilgili bilgi vermektir. Bu çalışma hazırlanırken sicilde bulunan 682 adet belge türlerine göre tasnif edilmiştir. Çalışmamızın dönemin Konya’sı hakkında araştırma yapacak olan kişilere yararlı olacağı inancındayız.

Metodumuz, 32 Numaralı Konya Şer’iye Sicili’nde bulunan belgeleri transkribe ederek, ortaya çıkan bilgileri objektif bakış açısıyla belge konusuna göre tasnif edip yorumlamaktır. Çalışmamızda daha önceden yayınlanan çalışmalardan faydalanılarak bir değerlendirme yapılmaya çalışılmış, yararlanılan çalışmalar belirtilmek amacıyla çalışmaların künyesi dipnotlarda ve kaynaklar bölümünde verilmiştir.

II. ŞER’İYE SİCİLLERİ VE TARİHİ ÖNEMİ

Şer’î mahkemelerin tarih sırasıyla tutulan kayıtlarına verilen addır. Bunlar şöyle sıralanabilir;

I- Kadı tarafından verilen hükümler,

II- Herhangi bir hadiseyi, bir şehâdeti, bir ikrarı, bir hibeyi, resmiyyete raptolunması istenen bir hususu zaptedenler.

(37)

2

III- Devlet merkezinden gelen bütün fermânlar, emirler ve tebliğler kadı tarafından tetkik olunup doğru oldukları tespit edildikten sonra hulâsaları deftere yazılanlar1_.

Kadı sicilleri, kadı divanı, mahkeme kayıtları, sicillât-ı şer’iye ve yaygın kullanımı ile şer’iye sicilleri denilen bu defterler kadı yahut nâibi tarafından tutulmakta ve çeşitli türden belgeleri içermektedir. Osmanlı Devleti’nde merkezde ve taşrada her tabakadan insanlar arasındaki hukukî ilişkilere dair kayıtları içeren bu defterler Osmanlı hayatının aile, toplum, ekonomi ve hukuk gibi birçok alanının tarihi için en önemli kaynaklardır. Kadıların Osmanlı sistemindeki etkin rolleri sebebiyle şer’iye sicilleri sosyal ve yerel tarih çalışmalarında da ana kaynak niteliği taşımaktadır. Mahkemede görülen davaların veya kişilerin kendi aralarında yaptıkları mukavelelerin kayıt altına alınma usulleri hem fürû-i fıkıh eserlerinin “kitâbü’d-da‘vâ, kitâbü’l-mehâdır ve’s-sicillât” ya da “edebü’l-kazâ / kâdı” gibi başlıkları altında, hem de erken dönemden itibaren fıkıh literatürü içinde özel bir tür haline gelen İlmü’ş-şürût ve Edebü’l-kazâ adlı eserlerde genişçe işlenmiştir. Bu eserlerde “vesika, mahzar, sicil” diye adlandırılan kayıt çeşitleri arasındaki farklar belirtilmiş ve nikâh, bey‘ gibi model akidlerin her birine dair kayıtların şekil şartlarıyla ilgili pek çok örnek verilmiştir2_{. Bu defterler belli} bir usule göre uzun boylu, dar ve enli olurlardı. Mesela, 40 cm. boyunda olan bir sicillat defterinin eni 16-17 cm olurdu. Ancak bütün Sicil defterlerinin aynı ölçülerde olduğu söylenemez. Mahkemelere, bazen de hâkimlere göre defterlerin ebatları da değişmiştir. Yazıları çok zaman ta‘lîk kırması denilen yazı şeklidir, kâğıt çok sağlam, parlak ve mürekkepleri de bugün bile parlaklığını muhafaza edecek kadar sabittir. Çoğunlukla defterlerin üzerlerinde kadıların isimleri mevcuttur. Şer‘iye Sicillerinin tetkikinden, bir kadının göreve başlar başlamaz ilk işi, adını, sanını ve vazifeye, başladığı tarihi bu defterin ilk sayfasına yazmak olduğu ve vazifesi sona erince de söz konusu defteri bizzat kendisi veya emini vasıtasıyla halefi olan hâkime devir ve teslim ettiği anlaşılmaktadır. Kendiliğinden teslim etmezse, bir sonraki kadı, söz konusu Sicil defterlerini selefinden talep eyler. Bu defterlerin, devlet malı, kadının kendi parası veya ilgililerden alınan harçlarla temin edilmesi, devir ve teslim mecburiyetini ortadan kaldırmaz3_.

Şer’iye sicilleri zengin muhtevaları ile şahsın hukuku ile ilgili kararlardaki aile hukuku ve kamu hukuku ile ilgili kayıtlara kadar pek çok konuda hukukî vesikaları içerirler. Aynı zamanda, sosyal ve iktisat tarihi açısından son derece önemli veriler de bu defterlerde yer

1_{Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III, MEB, İstanbul 1993, s.343.} 2_{Yunus Uğur, “Şer’iye Sicilleri”, DİA, C. 39, Ankara 2010, s.8.}

3_{Ahmed Akgündüz, İslâm Hukukunun Osmanlı Devleti’nde Tatbiki: “Şer’iye Mahkemeleri ve Şer’iye Sicilleri,}

(38)

3

almaktadır. Her şer’iye sicili, bulunduğu yerin sosyal ve iktisadî hayatında dair orijinal vesikalar külliyatı mesabesindedir. Osmanlı tebaasının sosyal durumu, hayat ve geçim tarzı, memlekete dışarıdan giren ve yine memleketten dışarı çıkan eşya, imal edilen sanayi ürünleri, şehir ve kasabalarda mevcut olan esnaf grupları ve meslek çeşitleri, çeşitli isimler altında halktan toplanan şerî ve örfî vergiler, mahallî vakıfların görevlileri ve gelir kaynakları, para arzı ve benzeri konular doğru olarak şeriye sicillerinden öğrenilebilir. Özellikle temel tüketim ve ihtiyaç maddeleri üzerine konulan narh ve tereke kayıtlarının fiyat tarihi açısından önemi büyüktür4_{. Şer‘iye sicilleri, her konunun araştırmacısı için bir şeyler barındıran ve bu sebeple} herkes açısından önemli birinci el kaynak durumundadır. Yalnız bakış açılarına göre onlara atfedilen önem konudan konuya farklılık gösterebilmektedir. Örnek olarak bir sosyal tarih araştırmacısı da bir hukuk tarihi araştırmacısı da onu birincil öneme sahip kaynak olarak görebilmektedir. Bu belgeler askerî bakımdan, son yıllarda çok ilgi çeken yerel tarih yahut şehir tarihi bakımından, iktisat tarihi açısından, yer adları ve kişi adları bilimleri bakımından, tip tarihi bakımından ve hatta diplomasi bakımından önemlidir. Mesela şer‘iye sicillerinde kayıtlı olan vakfiyeler Bulgaristan, Kıbrıs ve Yunanistan’daki Türklerin ilgili devletlere karşı hak arayışlarında hukukî bir temel sağlamaktadır.

Siciller adlî teşkilat bakımından da önemlidir: Kadılık, naiplik, muhzırlık, mübaşirlik, bostancıbaşılık, çavuşluk ve subaşılık gibi adlî müesseselerin hem idarî yapılarını hem de gördüğü görevleri en geniş şekilde şer‘iye sicillerinden öğrenebiliriz. Ayrıca “muslihûn”un, “şuhûdu’l-hâl”in, “kassâm”ın, “ehl-i vukûf”un ve benzeri mahkeme teşkilatıyla ilgili görevlilerin kimler arasından, hangi ölçütler gözetilerek seçildiğini ve ne gibi işlevler gördüğünü en teferruatlı olarak gene şer‘iye sicillerinden takip edebiliriz5_{. Siciller, mimarî} tarihimiz açısından da, oldukça önemlidir. Zira ayakta olsun, olmasın eski sanat abidelerinin varlığını ortaya koyarlar. Ayrıca sicillerde geçen kişi adları, kasaba, köy, mahalle, semt adları büyük bir yekûn teşkil eder. Bunlardan kadın, erkek adlarıyla unvan ve lakaplar dil bakımından incelenmeye değer konulardır. Eskiden oturulan veya oturulmayan yerler köy, kasaba, mahalle, semt, mezra ve özellikle aşiret ve cemaat adlarını ihtiva eden kayıtlar, iskân tarihimiz için paha biçilmez belgelerdir. Bu belgelerdeki kayıtlar sayesinde; mimarî tarihimiz, narh (fiyat) durumu, esnaf teftişleri, tıp tarihi, halk tababeti, yerleşim birimlerinin isimleri, toplumda etkili olan devlet adamları, sanatkârlar ve sair isimleri, fermânlar ve divan

4_{Mehmet Beşirli, “Kent Tarihi Açısından Şeriye Sicilleri ve Çankırı Şeriye Sicillerinin Toplu Kataloğu}

Üzerine”, Çankırı Araştırmaları Dergisi, S.4, Çankırı 2009, s.36.

5_{Fethi Gedikli, “Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Şer’iye Sicilleri”, TALİD, Cilt 3, Sayı 5, İstanbul 2005,}

(39)

4

toplantılarından çıkan bazı kararlar, devletin mali, zirai ve askeri durumu, İslâm hukukunun uygulanmasındaki bazı usul ve kaideler gibi birçok farklı alandaki konular hakkında bilgi sahibi olabiliyoruz6.

III. 32 NUMARALI KONYA ŞER’İYE SİCİLİ

Konya ve çevresine ait olan siciller daha önce Konya Mevlana Müzesi Arşivi’nde bulunmakta iken, 1992’de, sicillerin bir merkezde toplanması gayesiyle, bunlar Ankara Milli Kütüphane’ye nakledilmiş ve daha sonra da Arşiv Genel Müdürlüğü’ne devredilmiştir. Konya’ya ait 151 şer‘iye sicili bulunmaktadır7_.

Çalışmamızın dayandığı ana kaynak olan 32 numaralı Konya Şer’iye Sicili (1096-1110 / 1685-1699) yılllarına ait olup 15x42 cm ebadında ve 270 sayfadır. Defterin incelenen sayfalarında 2 adet belge yarım bırakılmıştır8_{. Ayrıca defterde 55. sayfa bulunmamaktadır. Bu} sayfa muhtemelen sonradan numaralandırma sırasında unutulmuştur. Defterin sayfalarında ortalama 2-3 belge bulunmakla birlikte, tek belgenin yer aldığı sayfaların yanında 4 belgenin yer aldığı sayfalara da rastlanılmıştır.

32 Numaralı Konya Şer’iye Sicili, Konya Sicil Katoloğuna 1096 / 1110 (1685-1699) tarihleri ile kaydedilmiş olsa da sicilde 1085 / 1674 tarihleri ile kaydedilen belgelere de rastlanılmıştır. Bu sicilde ayrıca 1091 / 1777 yılına ait bir adet belge bulunmaktadır. Bu belge sicilin ilk sayfasında yer almakla birlikte muhtemelen sicile sonradan eklenmiştir.

Sicili incelerken dikkatimizi çeken husus defter tutulurken kronolojik sıra takip edilmemiş, davaların sonuçlanmasına göre kayıt yapılmıştır Defterin ilk 39 sayfasındaki bazı belgelerin mürekkebi dağılmış, okunamaz haldedir. Bu durumdaki belgelere “Bu belge darb edilmiştir” diye not düşülmüştür. Belgelerin bu durumda olmasının nedeni büyük bir ihtimalle defterin iyi muhafaza edilmemesinden kaynaklanmaktadır.

Metnin transkripsiyonu yapılırken sicildeki bazı belgelerde boş bırakılmış olan yerler (boş), çeşitli sebeplerle okunamayan yerler (bozuk), belgenin aslında olması gerekirken kâtip tarafından unutulduğu anlaşılan ve metnin gelişine göre akışı sağlamak için tarafımızdan ilâve edilen yerler parantez içerisinde ( ) ve okunuşunda şüpheye düştüğümüz yerler de (?) şeklinde gösterilmiştir. Bunlara ilâveten üzeri karalanmış kelimeler ise okunmamıştır.

6_{Ahmet Külek, 71 Numaralı Gaziantep Şer’iye Sicili Transkripsiyonu (1-101. Sayfalar- H.1132/ M.1720)}

(Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış, Yüksek Lisans Tezi), Van 2010, s.32.

7_{Leyla Özpolat, 1 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (970–1019 / 1563–1610) (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler}

Enstitüsü, Yayınlanmamış, Yüksek Lisans Tezi), Konya 2016, s.2

(40)

5

Defterde yer alan belgeler değişik türdeki konulardan oluşmaktadır. 32 numaralı defterde yer alan belgeler genellikle mülk satışı, mîrâs, darb, muhâla’a, talâk, vasî ta’yîni, alacak, namzedden ayrılma, nafaka takdîri gibi davalardan oluşmaktadır. Bu belgeler arasında 134 adet mülk satışı, 91 adet mîrâs, 67 adet vasî ta’yîni, 15 adet darb, 29 adet nafaka takdîri, 8 adet ölüm keşfi, 40 adet alacak, 5 adet fermân, 7 adet berât, 12 adet ta’yîn, 17 adet köleler ve cariyeler ile ilgili da’vâlar bulunmakla birlikte muhâla’a ve talâk gibi davalar da bulunmaktadır. Bunların dışında ilginç belgeler de yer almaktadır. Yeri geldikçe davalar hakkında bilgi verilecektir.

Sicilde yer alan belgeler değişik konulardan oluşmaktadır. Sosyal hayatla ilgili konular; namzedlik ve nikâh akdi, darb ve yaralama da’vâları, hırsızlık da’vâları, talâk ve muhâla’a, fi’l-i şenî’ ve haneye tecâvüz gibi konuları içermektedir. Ekonomik hayatla ilgili konular; mülk satışları, alacak da’vâları, tefvîz, vakıf kayıtları, vergi kayıtları ve hibe. Siyasi hayatla ilgili konular; fermânlar, berâtlar ve ta’yîn meseleleri ile ilgili konulardır. Hukuki hayatla ilgili konular; mîrâs, vasî ta’yîni, nafaka takdîri, ölüm keşfi, köle ve câriye azadı, hayvan davaları ile ilgili konulardır. Çalışmamızda belgelerde yer alan konular sosyal, ekonomik siyasi ve hukukî hayatla bağlantıları açısından ayrı bölümler olarak ele alınmıştır.

(41)

(42)

7

BİRİNCİ BÖLÜM

SOSYAL HAYAT İLE İLGİLİ BELGELER I. NAMZED

Nâmzed kelimesi sözlükte nişanlı; nâmzedlik ise nişanlılık, yavukluluk anlamına gelmektedir. Osmanlı toplumunda da, aynı ma‘nâda kullanılmış ve bu ma‘nâ ile de şer‘iye sicillerine yansımıştır. Osmanlı toplumunda, evlenecek olan kız ve erkeğin görücü usûlüyle mi, yoksa birbirilerini tanıyıp anlaşarak mı nişanlandıkları konusunda sicillerden çıkarılan belgelerden bir sonuca varmak oldukça zordur. Ancak, genellikle anababalar veya diğer yakınlarının küçük yaştaki kız çocuklarını, ileride damat olacak kişiye vaadde bulunmaları üzerine namzedin gerçekleştiği görülmektedir9_{. Nişanlı erkeğe Hatib, nişanlı bayana mahtube} denir. Nişanlanma, tarafların karşılıklı olarak birbirleri ile evlenebileceklerinin ilanıdır10_. İslâm hukukunda nişanlanmanın ilk ve önemli neticesi, evlenme teklifi kabul edilen erkeğin kadını görmek hakkına sahip olmasıdır. Bu hak sadece erkeğe tanınmıştır. Erkek, nişanlısı kadının ellerini, yüzünü ve ayaklarım görebilir. Kadın ise erkeği yolda, işinde veya umumî yerlerde uzaktan görmek imkânına sahiptir. Kadın devamlı evde kapalı kaldığı için erkeğin gözü kapalı evlenmemesi için kadını görmesi faydalı sayılmıştır11_.

Türk âdet ve geleneklerinde evliliğe ilk adım olarak kabul edilen nişanlanma, şer’iye sicillerine yansıdığı şekliyle, Osmanlı toplumunda nâmzed olarak ifadesini bulmuştur. İslâm hukuku çerçevesinde, gelenek ve göreneklere uygun olarak aile birliğinin ilk adımını teşkil eden nişanlanma, hem kız hem de erkek tarafının birbirilerini tanımaları açısından önemli bir süreçtir. Bu süreç içerisinde taraflar birbirilerine aile, neseb, maddî varlık, fikir ve düşünce olarak uyum sağlayıp sağlayamayacaklarını test edip görürler. Osmanlı toplumunda evlilik öncesi yaşanan nâmzedlik dönemi, aile birliğinin kurulması sırasında önemli bir yere sahip olmakla birlikte, hukukî bir düzenlemeye tâbi tutulmamıştır12_.

Osmanlı toplumunda nişan yapıldığının tescîl ettirilmesine ihtiyaç duyulmuyordu. Çünkü tarafları bağlayıcı hiçbir kanûnî zorlayıcılığı yoktu. Ancak, sicillerde nişanın bozulduğunu gösteren pek çok kayıt mevcuttur. Bunun da sebebi, nişan esnâsında alınıp verilen eşya ve paralar hakkında ortaya çıkan anlaşmazlıklar kimi zaman insanları

9_{İzzet Sak, “Osmanlı Toplumunda Namzedin (Nişanın) Bozulması ve Sonuçları: Konya Örneği (18. Yüzyılın İlk}

Çeyreğine Ait Konya Şer’iye Sicillerine Göre)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.16, Konya, s.497.

10_{Mehmet Hüsrevoğlu, İslam’da Evlilik ve Boşanma, Kayseri 2010, s.21.} 11_{Halil Cin, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara 1974, s.48-49.}

12_{İzzet Sak, “Şer’iye Sicilleri Işığında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Aile Hayatı: Konya Örneği}

(43)

8

mahkemelik ediyordu. Bunun yanında, iki taraftan biri ileride bir başkası ile evleneceği sırada, eski nişanlısının ortaya çıkarak kendisini nikâha zorlamaması için, aralarında nişan yapıldığını, ancak nikâhları olmadığını, şimdi nişanı bozduğunu ve karşı tarafla herhangi bir bağı kalmadığını mahkemede şâhidler huzûrunda kayda geçirtiyordu. Ya da, bilhassa küçük yaşlarda ana-babaları veya yakınları tarafından nâmzedlenen kız çocukları, cinsî olgunluğa erişerek evlilik çağına gelince, âilesince kendisi için seçilen koca adayını reddetmek sûretiyle nişanı bozabiliyorlardı. Bunlara ilâve olarak daha pek çok sebep nişanın bozulmasına yol açıyor ve taraflar bunu sicile kaydettirmek ihtiyacını hissediyorlardı13_.

Çalışmamızda namzedlik ile ilgili 14 adet kayıt bulunmaktadır. Bu kayıtlardan 7 adedi namzedden ayrılma14_{ile alakalı olup diğer kayıtlar ise namzedden ayrılma sonrası mal, eşya} alacak davalarından ferâgat ile namzedde rüşvet namıyla verilen para davasından ferâgattır. Birinci kayıtta Tolassa köyünden Mehmed, kardeşinin kızı Fâtıma’yı oğlu Mustafa için namzed etmiş, ancak Fâtıma’nın rızası olmadığı için namzedlik bozulmuştur15_{. Diğer bir} kayıtta ise, Zincirlikuyu Mahallesi’nden Fâtıma ile Alî namzed olup Alî Fâtıma’yı oyalayıp onunla evlenmediği için Fâtıma Ali’den ayrılmış, ancak Alî buna mani’ olmuştur. Daha sonra mahkemenin söylemiyle Alî bu namzetlikten vazgeçmiştir16_{. Başka bir kayıtta ise namzedden} ayrılma sonrasında alacaklarından ferâgat etme olup şu şekildedir: Zalmanda nâm karye sakinlerinde Hasan Beg Kutman’ın kızı İsmihân’ın kendisine namzed edildiği ancak kendisi ile evlendirilmediğini ve namzedlik zamanında İsmihân için Kutman’a verdiği 20 guruştan ferâgat ettiğini bildirmiştir17_{. Bazı durumlarda ise kişiler arasında namzede mani’ olunmaması} durumunda rüşvet verildiği belgelere de rastlanılmıştır. Örneğin; Konya’da Uluırmak Mahallesi’nden İbrahim bin Hasan meclis-i şer’-e gelerek; bundan on iki sene önce ben Mustafâ bin ‘İsa’nın kız kardeşini kardeşimle evlendirmek istedim ancak Mustafâ buna mani’ olmak istedi ben de Mustafâ’ya bu evliliğe izin vermesi için yirmiüç kuruş rüşvet verdim. Mustafa bu parayı ona verdiğimi inkâr etti. Ben de bu paradan ferâgat ettim diye bildirmştir18_. Nâmzedden ayrılma sonrası verilen hediyelerin geri alınması ile ilgili davada ise Konya’da Bağrı Mahallesi’nden Süleyman bin Mustafâ meclis-i şer’-e gelerek; bundan önce Fâtıma bint-i Mahmûd adlı hatunu nâmzed ettim ve bazı eşyalar hediye ettim ancak aramızda akd-ı

13_{Sak, “Namzed”, s.504.}

14_{Diğer namzedden ayrılma belgeleri için bknz. 94-2, 106-3, 125-2, 150-1, 188-2, 192-4, 204-2, 228-2, 251-1.} 15_{KŞS 32 / 92-3.}

16_{KŞS 32 / 93-3.} 17_{KŞS 32 / 132-3.} 18_{KŞS 32 / 163-2.}

(44)

9

nikâh olmadığı için irsâl ettiğim dört guruş ve bir sülüs ve buçuk guruşluk ipek ve buçuk guruşluk ipliği elinden aldım. Nefsini dilediği kimseye tezvic eylesin diye bildirmiştir19.

II. NİKÂH AKDİ

Aile hukuku esas itibariyle evlenme müessesesine dayanır. İslâm hukuk dilinde evlenmeyi ifade etmek için kullanılan teknik terim "nikâh"tır. Kelime anlamı cinsî münasebet olan nikâh, hukuken bu cinsî münasebeti meşru kılan akittir20_{. İlk devirlerden itibaren gerekli} olmamakla birlikte nikâh akitlerinde bir hukukçunun varlığına ve kontrolüne ihtiyaç duyulması şu sebeple de izah edilebilir: İslam dininde hukuki hükümlerle dini hükümler çoğu kere bir içiçelik arz ederler. Mesela nikâhın sıhhat şartlarından birisini ihmal ederek evlenen kimse, sadece hukuken fasid (geçersiz) bir nikâhla karşı karşıya kalmaz, ayın zamanda geçerli bir şekilde aralarında evlilik bağı olmadan, kendisine yabancı olan bir kimseyle evlilik ilişkisi içerisinde olduğu için, dinen de günahkâr olur. İşte yapılan hukuki muamelenin eksik ve geçersiz olması yanında, dinen de günahkâr olmak endişesi, muhtemelen İslâm’ın ilk devirlerinden itibaren nikâhlıların bir hukukçunun kontrolü altında kıyılması ihtiyacını hissettirmiştir21_{. Eşlerin meşru olarak birleşmesine imkân veren sahih bir nikâh, şahitler} huzurunda tarafların hür iradeleriyle yapmış oldukları irade beyanlarıyla vücut bulur. Beşerî hukukta nikâh, tam bir yaşama ortaklığına erişmek üzere bir erkekle bir kadın tarafından kurulan ve hukuk nizamınca kabul edilip düzenlenen daimî bir birlik şeklinde tanımlanmıştır22_.

Nikâhlar mahkeme ya da köyün imâmı tarafından kıyılmaktaydı. İmamın kıydığı nikâhta genellikle kadınların yerine bir erkek vekil bulunmakta erkeğin karısına vereceği mehr-i mu’accel ve mehr-i mü’eccel tespit edilmekte, iki erkek şâhidin huzurunda icab ve kabul adı verilen prosedürle nikâh kıyma işlemi gerçekleşmekteydi. Tanzimata kadar olan dönemde kadılar işlerini genellikle udûl-i müslimîn şehâdetiyle kişisel yargılara dayanak, münaza’alı durumlarda yemin gibi bir üslubu davalıya teklif ederek işlemleri buna göre yaparken, tazimattan sonra evlilik ve boşanma işlemlerinin kayıt altına alınması zorunluluğu

19_{KŞS 32 / 219-4.} 20_{Cin, “Evlenme”, s.39.}

21_{Mehmet Akif Aydın, “Osmanlı Hukukunda Nikâh Akitleri”, Osmanlı Araştırmaları III, İstanbul 1982, s.3.} 22_{İbrahim Paçacı, “Sosyal Hayattaki Değişim Sürecinde İslâm Aile Hukuku (Evlenme ve Boşanma Örneği),}