T.C.
NEVŞEHİR HACI BEKTAŞ VELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANABİLİM DALI
12 NUMARALI NEVŞEHİR ŞER’İYYE SİCİLİ (H. 1324/M. 1906-H. 1331/M. 1913)
(Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi)
Yüksek Lisans Tezi
Hazırlayan Ümit AÇIKGÖZ
Danışman
Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin SARAÇ
T.C.
NEVŞEHİR HACI BEKTAŞ VELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANABİLİM DALI
12 NUMARALI NEVŞEHİR ŞER’İYYE SİCİLİ (H. 1324/M. 1906-H. 1331/M. 1913)
(Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi)
Yüksek Lisans Tezi
Hazırlayan Ümit AÇIKGÖZ
Danışman
Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin SARAÇ
v
12 NUMARALI NEVŞEHİR ŞER’İYYE SİCİLİ (Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi)
Ümit AÇIKGÖZ
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans, Ağustos 2019
Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin SARAÇ ÖZET
Şer’iyye sicilleri Osmanlı Devleti’nde merkezde ve taşrada her tabakadan insanlar arasındaki hukuki ilişkilere dair kayıtları içeren defterlerdir. Osmanlı hayatının aile, toplum, ekonomi ve hukuk tarihi gibi alanlar için önemli kaynaklardır. Çalışmamız Osmanlı tarihinin aydınlatılması bakımından önemli bir yere sahip olan (H.1324/M.1906-H.1331/M.1913) tarih aralığını kapsayan 12 numaralı Nevşehir Şer’iyye mahkemesi kayıtlarını içermektedir. 12 numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili defteri 52 yapraktan oluşmaktadır. Defterde bulunan belgeler 135 hüküm olarak numaralandırılmıştır. Ancak defterdeki belgeler numaralandırırken 33. Numaradan 35. Numaraya sehven atlanılmış olup, 34. Numara yazılmamıştır. Bundan dolayı defterdeki hüküm sayısı 134’tür. Defterdeki oranlar 134 hüküm üzerinde yapılmıştır. Defterde geçen hükümlerden 130 hükmü vekâletname hücceti, 2 hükmü ilam, 1 hüküm veraset tayini hücceti ve 1 hükmü de satış hüccetidir. Varis ve varis tespitine dair hükümler, iş ve iş devri ile ilgili hükümler, boşanma, nafaka ve mehr, kişisel davalar, menkul ve gayrı menkuller gibi konular bulunmakta olup Nevşehirde ki Osmanlı toplumunun sosyal ilişkilerini, ailevi ilişkilerini ve idari yapısını yansıtmaktadır.
vi
12 NUMBER NEVŞEHİR ŞER’İYYE (Summary And Evaluation)
Ümit AÇIKGÖZ
Nevşehir Hacı Bektaş Veli University, Graduate School of Social Sciences Departman Of, Master’s Thesis, 2019
Thesis Advisor: Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin SARAÇ
ABSTRACT
Şeriyye records are books containing records of legal relations between people of all layers in the center and in the countryside of the Ottoman Empire and are important sources for the history of many areas of Ottoman life such as family, society, law and economy. Our study includes the court records, 12 number recorded in Nevşehir that covering the dates between (H.1324/M.1906-H.1331/M.1913) from şeriyye records which has an important place in the Ottoman history and culture. The Number 12 of Nevşehir Şer’iyye records has 52 iconsists of leaf. The documents contained in the book are numbered as 135 provisions. However, when numbering the documents in the book, number 35 from number 33 was mistakenly skipped. Number 34 is not written. Therefore, the number of provisions in the book is 134. The rates in the book were terms on 134 provisions. 130 provision of the provisions mentioned in the book is the power of attorney huccet, 2 provision I’lam, 1 provision determination of inheritance huccet and 1 provision sales huccet. Heir and heir provisions, business and business cycle provisions, divorce, alimony and mehr, personal litigation, there are securities and real estate securities topics. It reflects the social relations, family relations and administrative structure of Ottoman life in Nevşehir.
vii
ÖNSÖZ
Osmanlı Devleti’nde idari, hukuki, sosyo-ekonomik ve siyasi varlığını ihtiva eden birincil kaynaklar arasında olan Şer’iyye sicillerinin kadıların verdikleri kararlardan oluştuğu bilinmektedir. Bununla birlikte hukuki bağlamda tutulan zabıtlar ve ilave olarak siyasi olaylar Şer’iyye sicillerinde yer alan diğer hususlardır. Olayların tamamı kadılar tarafından kayıt altına alınmıştır.
“Kadı divanı”, “sicillât-ı şer’iyye” gibi adlarla da anılan şer’iyye sicilleri, daha çok “kadı sicilleri” olarak da ifade edilen belgelerdir. Kadı sicilleri, içerdikleri konu ve belgeler itibariyle dönemin siyasi ve hukuki olaylarına dair genel tespitlerin yapılmasında ve bölgesel olarak toplumsal çıkarımların bulunulmasında önemli bir belge niteliği taşımaktadır. Bu belgelerde sadece mahkemeye intikal etmiş hukuki sorunların kayıtları değil; bunların yanı sıra sosyal hayatın akışı içinde gereksinim duyulan birçok belge ve düzenlemelerin de yer aldığı kayıtlar bulunmaktadır.
Konumuz olan “12 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili” dönem olarak (H.1324/M.1906-H.1331/M.1913) tarih aralığını kapsamaktadır. Konumuzun temelini oluşturan şer’iyye sicilinin tamamı Ankara’da bulunan Milli Kütüphane Arşivi’nden temin edilmiştir. Adı geçen Şer’iyye Sicili Defteri 52 varaktan (yapraktan) oluşmaktadır. Defterde bulunan belgeler 135 hüküm olarak numaralandırılmıştır. Ancak defterdeki belgeler numaralandırırken 33. numaradan 35. numaraya sehven atlanılmış olup, 34. numara yazılmamıştır. Bundan dolayı defterdeki hüküm sayısı 134’tür.
Çalışmamız önsöz, giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Çalışmamın giriş kısmında tezin konusu, amacı ve önemi ile ilgili bilgiler verilmiştir. Tez’in birinci bölümünde şer’iyye sicillerinin tanımı ve tarihi hakkında bilgiler yer almaktadır. Ayrıca bu bölümde sicillerde yer alan belge türleri ve şer’i mahkeme görevlileri hakkında değerlendirmeler yapılarak Nevşehir şer’iyye Sicilleri ile tez konumuz olan sicil defteri hakkında bilgiler aktarılmıştır. İkinci bölümde ise sicilin detaylı bir şekilde
viii değerlendirmesi yer almaktadır. Üçüncü bölümde ise “12 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nin transkripsiyonu yapılarak kadı tarafından verilen kararlar ve karar özetlerine yer verilmiştir.
Bu çalışmamın her aşamasında bilgi ve tecrübesinden istifade ettiğim yakın ilgi ve teşviklerini gördüğüm tez danışmanım Hocam Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin SARAÇ’a, her zaman desteklerini gördüğüm anne ve babama ayrıca kıymetli kardeşlerim Rabia AÇIKGÖZ ve Betül AÇIKGÖZ’e teşekkürlerimi bir borç bilirim.
ix
İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİĞE UYGUNLUK ... İİ TEZ YAZIM KILAVUZUNA UYGUNLUK ... İİİ KABUL VE ONAY SAYFASI ... İV ÖZET ... V ABSTRACT ... Vİ ÖNSÖZ ... Vİİ İÇİNDEKİLER ... İX KISALTMALAR ... Xİ TABLOLAR LİSTESİ ... Xİİ GİRİŞ ... 1 1. Tezin Konusu ... 1
2. Tezin Amacı ve Önemi ... 1
1. BÖLÜM ŞER’İYYE SİCİLLERİ 1.1. Şer’iyye Sicilleri ... 3
1.1.1. Tanımı ... 3
1.1.2. Tarihi ... 3
1.2. Şer’iyye Sicilindeki Belge Türleri ... 4
1.2.1. Birinci Kısım Belge Türleri ... 4
1.3. Şer’i Mahkeme Görevlileri ... 5
1.3.1. Kadı ... 6
1.3.2. Nâib ... 6
1.3.3. Şühüdü’l Hâl ... 7
1.3.4. Kassamlar ... 7
1.3.5. Tercüman... 8
1.4. Nevşehir İline Ait Şer’iyye Sicilleri ... 8
1.4.1. Çalışılan Nevşehir Şer’iyye Sicili ... 9
1.4.2. 12 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili ... 10
2. BÖLÜM DEĞERLENDİRME 2.1. Varis ve Varis Tespitine Dair Hükümler ... 11
2.2. Boşanma, Nafaka ve Mehr ... 11
2.3. İş ve İş Devri ile İlgili Hükümler ... 11
x
2.5. Sosyal İlişkiler ... 12
2.6. Ailevi İlişkileri ... 12
2.7. İdari Yapı ... 12
2.7.1. Karye (Köy) ... 13
2.7.2. Diğer İllere Bağlı Köyler ve Yerler ... 13
2.7.3. Mahalle ... 13
2.8. Hükümlere Konu Olan Menkul ve Gayrı Menkuller ... 14
2.9. İsimler ... 14
2.9.1. Müslüman Erkek-Kadın İsimleri... 14
2.9.2. Gayrimüslim İsimleri ... 17
3. BÖLÜM 12 NUMARALI NEVŞEHİR ŞER’İYYE SİCİLİNİN ÖZET VE TRANSKRİPSİYONU 3.1. 12 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicilinin Özet ve Transkripsiyonu ... 21
SONUÇ ... 218
SÖZLÜK ... 219
BİBLİYOGRAFYA ... 224
EKLER ... 227
xi
KISALTMALAR
Agm : Adı Geçen Makale
Bkz. : Bakınz
C. : Cilt
Çev. : Çeviren
DİA : Diyanet İslam Ansiklopedisi
Fak. : Fakülte
H. : Hicri
İ.A. : İslam Ansiklopedisi
M. : Miladi
M.Ö. : Millattan Önce
M.S. : Millattan Sonra
MEB. : Milli Eğitim Bakanlığı
12 N.Ş.S. : 12 Numaralı Nevşehir Şeri’yye Sicili
OSAV. : Osmanlı Araştırma Vakfı
S. : Sayı
s. : Sayfa
T.T.K : Türk Tarih Kurumu
v.b. : Ve Benzeri
xii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo-1: Nevşehir Şer’i Mahkemesi’nde Kaydı Tutulan Nevşehir Şer’iyye Sicilleri ve
Numaraları Aşağıda Tabloda Gösterildiği Şekilde’dir. ... 8
Tablo-2: Çalışılan Nevşehir Şer’iyye Sicilleri ... 9
Tablo-3: 12 Numaralı Nevşehir Şer‟İyye Sicili’nde Geçen Yerleşim Birimleri ... 13
Tablo-4: 12 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nde Geçen Köy İsimleri. ... 13
Tablo-5: Diğer İllere Bağlı Köyler Ve Yerler ... 13
Tablo-6: 12 Numaralı Nevşehir Şer‟İyye Sicili’nde Adı Geçen Mahalle İsimleri………..14
Tablo-7: 12 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nde Geçen Müslüman İsimleri ... 15
1
GİRİŞ 1. Tezin Konusu
Tarih, milletlerin ortak değerlerini göstermektedir. Toplumlar, millet olarak varlıklarını devam ettirebilmek için geçmişlerine dayanmak zorundadırlar. Osmanlı Devleti tarihinin sosyal-ekonomi, askeri, coğrafi ve kültürel yönleri ile ilgili detaylı bilgiye ulaşmak ve tarihsel verileri metedolojik olarak ortaya çıkarmak için şer’iyye sicillerini kapsamlı bir şekilde araştırma ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Şer’iyye sicillerinin her konuda tarihe temel kaynak olacağında bir şüphe bulunmamaktadır. Yerel bölgelerin tarihlerinin doğru yazılabilmesi için tüm önemli olayların yazıldığı şer’iyye sicillerinin de özenle incelenmesi bir zorunluluk olmuştur. Şer’iyye sicillerinden hareketle kaleme alındığı döneme dair, miras hukukuna ilişkin kayıtlar, eşya, borç ve ticaret hukukuna ait kararlara dair bilgilere ulaşmanın mümkün olduğu görülmektedir. Yine bu defterlerde bireyin, din, dil ve ırk farkı gözetmeksizin adil bir muamele gördüğüne dair zengin bilgilerin de olduğu bilinmektedir.
Bu vesile ile hazırlamış olduğumuz çalışmamızın konusu da yukarıda belirtilen yönleriyle Nevşehir’in ekonomik, hukuki, sosyo-kültürel ve tarihi yönüne katkısı olacağına inanılan “12 Numaralı (H. 1324/M. 1906-H. 1331/M. 1913)1 Nevşehir Şer’iyye Sicili Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi” adlı tezimize dayanmaktadır.
2. Tezin Amacı ve Önemi
Şer’iyyesicillerinin sınırları, günümüzde Türkiye Cumhuriyeti’nin sınırları ile kısıtlı olmamakla beraber bugünkü sınırlarımızla ve pek çok yerleşim yeriyle ilgili faydalı bilgiler içermektedir.2 Buradan hareketle, Osmanlı tarihinin kaynakları arasında Şer’iyye sicillerinin önem arz edecek ehemmiyete sahip olduğu açıktır. Tarihi araştırmalarda şer’iyye sicilleri, hukuki bir kaynak olma özelliğiyle kalmamakta beraber sosyal, iktisadi ve askeri alanda da birçok önemli bilgileri ihtiva etmektedir. Siciller, ait olduğu yörenin, sosyo-ekonomik yaşamını yansıtan mahkeme kararlarını, halkın arz ve taleplerini, kadıların hükümet merkeziyle yaptıkları yazışmaları ve bölge yönetimlerine ait hukuki düzenlemeler olarak kabul edilen hükümleri içermektedir.
1 Tarih çevirmeleri için TTK ‘nın internet sayfasında bulunan tarih çevirme kılavuzundan faydalanılmıştır.
2 Ahmet Oğuz, “12 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Siciline Göre 20. Yüzyılın Başlarında Nevşehir’de Hayat”, 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyomu, Grafiker Yayıncılık C. 1, 16-19 Kasım, Ankara 2011, s. 52.
2 Nevşehir Şerʻiyye sicilleri ile ilgili yapılan incelemeler yeni başladığından dolayı Nevşehir tarihinin gün yüzüne çıkarılmasında bu çalışmaların büyük fayda sağlayacağı düşünülmektedir. Bu çalışmalar ışığında Nevşehir’in idari yapısı ve fizikî bölgeleriyle ilgili olarak; merkez kaza ve diğer kazaların, köy ve mahalle isimleri ile bazı yer isimlerini tespit etmenin de mümkünolduğu görülmektedir.
Nevşehir Şerʻiyye Sicillerinde, aynı zamanda bölgedeki çeşitli etnik ve dinsel toplulukların birbirleriyle ve bölge yönetimleriyle olan ilişkilerine dair bilgilere de ulaşmakmümkündür. Yine bu doğrultuda bölge yöneticilerinin, zanaatçıların, köylü üreticilerinin, Osmanlı Devleti içindeki ekonomik konumlarını incelemek mümkünd
3
1. BÖLÜM ŞER’İYYE SİCİLLERİ 1.1. Şer’iyye Sicilleri
1.1.1. Tanımı
Sicil, resmi belgelerin kaydedildiği kütük olup karar vermek ve kaydetmek anlamlarına gelir. Şer’iyye sicilleri ise terim olarak kadılar veya kadıların vekilleri olan naibler tarafından verilen i'lam ve hüccetlerle birlikte görevleri gereği zapt ettikleri çeşitli kayıtları içeren defterler olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca defterlere “kadı defteri”, “mahkeme defteri” ve “zabt-ı vekâyi sicilleri”de denir.3
Şer’iyye sicilleri, genel olarak iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümü evlenme ve boşanma, alım-satım, vakıf, nafaka, hibe, şahitlik, cinayet gibi yerel olaylara aittir. Bu bölüme “sicill-i mahfuz” denilmektedir. Diğer bölüme ise merkezden gelmiş olan berat, ferman, izinname ve buyruldu gibi belgeleri içermektedir. Bu kısma ise “sicill-i mahfuz defterlü” adı verilirmiştir. Ayrıca bazıları tutulurken tarih sırasına riayet edildiği gibi bazılarında da belgelerin tarihlerine bakılmadan itinasız biçimde muaddel sayfalara kaydedildiği de olmuştur.4
1.1.2. Tarihi
Kadı sicillerinin ilk olarak Emeviler Dönemi’nde Mısır’da tutulduğu bilinir. Kaydı tutulan şeri’yye sicili Muaviye dönemine rastlamaktadır. Dönemin kadısı olan Süleyman b. Itır, önceden hükme bağlamış olduğu miras davasının, taraflarının sonradan inkâr etmesi üzerine, yeniden hükme bağlayıp sonra da kanıtını kolaylaştırmak için sicile kaydetmiş ve şahitler ile bunu tasdik etmiştir. Bu sistem
3 Yunus Uğur, “Şer’iyye Sicilleri” DİA, C. 39, İstanbul 2010, S.8.; Ayrıca Bkz., Feyyaz Gürkan, “Şer’iyye Mahkemeleri Sicilleri Üzerine Bir Araştırma”, 9.TTK, C. 2, 21-25 Eylül, Ankara 1988, s. 765-779; Mehmet İpşirli, “Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Şer’iyye Sicilleri”, Tarih ve sosyoloji Semineri, İstanbul 1991, S. 157-162.
4 İbrahim Özcoşar, Hüseyin Güneş, Abdülbaki Bozkurt, 193 Nolu Mardin Şer’iyye Sicili Belge Özetleri ve Mardin, imak Yayınevi, İstanbul 2007, s. 8.
4 ilerleyen süreçte de büyük ölçüde istikrarlı bir biçimde sürdürülmüştür.5 Osmanlı’da Şer’iyye sicillerinin en eski örneklerine Bursa’da rastlanılmaktadır.6 1455 tarihli defterlerde XIX. yüzyılın ikinci yarısında yeni mahkemelerin kurulması nedeniyle kapsadığı konular açısından bir daralmaya uğramış olsa da XX. yüzyıl başlarına kadar düzenli bir şekilde tutulmuştur.7 Tutulan bu kayıtlar ait olduğu yörenin tarih ve kültürünün tanıtılması ve ön plana çıkarılmasında son derece önem arz etmektedir.
1.2. Şer’iyye Sicilindeki Belge Türleri
Şer’iyye sicilinde bulunan davaların içeriklerine göre belge türleri de değişiklik göstermektedir. Belge türleri iki bölüme ayrılabilir. Birincisi kadılarca verilen kararların yazıldığı kayıtlar olup bunlar; hüccetler, tereke, vekâlet, i’lamlar, vakfiyeler, ma’ruzlar ve müraselelerdir.8 İkincisi ise; sicil-i mahfûz adı verilen kadılara hitaben gönderilen ve bu sebep ile sicillere kaydedilen berâtlar, buyruldular ve diğer hükümlerdir.9 Çalıştığımız dönem itibariyle Tanzimat Fermanı ile başlayan Nizamiye Mahkemeleri‟nin kurulması ve o tarihe kadar geniş yetkileri bulunan kadıların pek çok yetkisi alınarak başka kurumlara ihdas edilmesi önemli bir gelişmedir. Bundan dolayı incelediğimiz defterde hüccet ve i’lam ile ilgili belgelere rastladık bu vesile ile diğer belge türleri hakkında bilgi verme gereği duymadık.
1.2.1. Birinci Kısım Belge Türleri 1.2.1.1. Hüccet
Bir iddianın doğruluğunu ispat için gösterilen resmi vesikaya denilmiştir. Bu vesikada Kadı’nın hükmü yoktur.10 Üst tarafta Kadı’nın mührünü ve imzasını taşımıştır. Hüccetlerin birçoğunda ilk olarak tarafların kim olduğu anlatılmıştır. Budurumda isim ve adres belirsizliğini yok edecek şekilde açık olarak yapılmıştır. Hüccetlerin sonuna
5 M. Akif Aydın, Osmanlı’da Hukuk, Sanat Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul 1994, C. 1, s. 391-395. 6 Bilinen en eski tarihli şer’iyye sicilleri, 1455-1456 ve 1462-1463 tarihli Bursa’ya ait tereke defterleridir. En yenisi ise İznik köylerinin H. 1342/1923 olaylarını içeren D 37 numaralı defterdir. Bkz. Mefail Hızlı, “Bursa Mahkeme Sicilleri Rehberi”, UÜ. İlahiyat Fakültesi D, C. 12, S. 1, Bursa 2003, s. 369.
7Ahmet Akgündüz, Şer’iyye Sicilleri, TDAV Yayınları, C. 1, İstanbul 1989, s. 11.; Ayrıca Bkz. Mefail Hızlı, Maddi Kültür Varlığımızın Onarımlarını Belirlemede Şer’iyye Sicillerinin rolü, Taş Vakfı Yayıncılık, İstanbul 1991, s. 142
8Fethi Gedikli, “Osmanlı Hukuk Kaynağı Olarak Şer’iyye Sicilleri”, Türk Araştırmalar Litaratür Dergisi, C. 3, S. 5, İstanbul 2005, s. 308-310.
9Akgündüz, Şer’iyye sicilleri, s. 20-21.
10 Abdulaziz Bayındır, “Osmanlı Yargısının İşleyişi”, Osmanlı Ansiklopedisi, Yeni Türk Yayınları, C. 6, Ankara 1999, s. 436.
5 gün, ay ve yıl açık olarak yazılmıştır. Hüccetlerin konusu ise günümüzde noterde yapılan; satış, kira, sözleşme, delil, vasiyet, boşanma, nafaka, rehin alım-satım gibi konuları ihtiva eder. Kısaca mahkemelerin noter çalışmalarının ürünüdür. Son zamanlarda “sened” kavramı olarak da ifade edilmiştir. Hüccetler, vekâlet, verâset, vesâyet, vakfiye, hibe ispat-ı rüşt, izin, mübayâ’a, muhalâ’a, nafaka, taksim, sulh hüccetleri olarak türlere ayrılmıştır.11
1.2.1.2. İ’lam
Mahkeme hükmünü bildiren resmi karar yazısına ilam denir. Kökeni Arapça “ilm” kökünden gelmiştir. “i’lam”, kelime olarak belli etmek, bildirmek, duyurmak gibi anlamları ifade eder.12 Hukuki terimi olaraksa i’lâm: bir davanın mahkemece ne şekilde hükme bağlandığını gösteren belgeyi ifade eder.13 İ’lam metinlerinde davacı ve davalı isim, adres olarak tanıtım yapıtlıktan sonra davacının iddiası teferruatlı bir biçimde izah edilir. Buna mukabil davalının cevabı ve itirazı bulunmaktadır. Bundan sonra kadı, delillere göre karara bağlar. Her i’lam belgesi, dayandığı delilleri, davacının iddiasını, davalının cevabını ve def‟i söz konusuysa def‟in sebeplerini, son kısımda verilmiş olan kararların gerekçelerini ve nasıl karara bağlandığına dair kayıtları içerir.14 İ’lam belgelerinin diğer Şer’iyye sicillerinden önemli farkı ise kadı’nın aldığı kararları içermesidir. Diğer belge çeşitlerinde ise kadı tarafınca kaleme alınmış olsada kadı’nın kararını içermemesidir. Kadı’nın vermiş olduğu her karar İ’lamdır; ma’ruz hüccet ve başka bir belge türü değildir.15
1.3. Şer’i Mahkeme Görevlileri
Osmanlı Devleti’nde hukuki tüm olaylar Şer’iye mahkemelerinde görülüp, Şer’i mahkemelerin yetki alanına girecek olan birçok olay yaşanması sebebiyle, bu mahkemelerin önemi son derece büyüktür. Müslümanlar arasındaki hemen hemen her dava, gayrimüslimlerin kamu hukuku alanındaki ihtilaflarının ve son olarak Osmanlı tebaası ve diğer devletlerin tebaası arasındaki tüm anlaşmazlıklar, söz konusu mahkeme tarafından yürütülmekteydi. Bütün bu problemler Şer’i mahkemelere bağlı,
11 Mustafa Oğuz, Ahmet Akgündüz, “Hüccet”, TDVA, C.18, s. 446.
12 Ferit Devellioğlu, Osmanlı-Türkçe AnsiklopetikLûgat, 24. Baskı, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 1996, s. 388.
13 Mübahat S. Kütükoğlu, Osmanlı Belgelerinin Dili, Kubbetaltı Neşriyat, İstanbul 1998, s. 345. 14 Abdulaziz Bayındır, İslam Mahmeme Hukuku, İslam İlimler Araştırma Vakfı Yayınları, İstanbul 1988, s. 3-12.
6 kâtipler, kassamlar, Şühûdü’l-hâller ve statü olarak en yetkin kişi olarak Kadılar tarafından halledilmekteydi.16
1.3.1. Kadı
Kadı, sözcük olarak “hükmeden”, “yerine getiren” anlamına gelir; Tanzimat Dönemi’ne kadar her türlü davaya bakan; Tanzimat Dönemi ile Medeni Kanun arasındaki dönemdeyse yalnızca evlilik, boşanma davaları, miras, nafaka davalarına bakan mahkeme başkanlarına verilen unvandır.17 Kadı’nın Müslüman, erkek, reşid, bîtaraf ve nesebi olmasının yanında İslam hukukunu çok iyi bilmesi gibi çeşitli meziyetlere sahip olması gerekirdi.18
Osmanlı Devleti’nin, hukuki ve sosyal sorumluluğunu üstlenen Kadıların atamaları oldukça önem arz etmekteydi.19 Osmanlı Devlet’inde kadı tayin edilmek birtakım özelliklere sahip olmakla birlikte, belirli bir eğitim düzeni ve hiyerarşik geçiş işlemlerine dayanmaktaydı. Bu vesile ile Osmanlıda adli merci, klasik İslam devletlerinden daha olgunlaşmış üsullere dayanmış bir sistem olup bir meslek olarak görünmektedir.20
Kadıların görev yaptıkları bölgede görev süreleri genellikle kısa tutulmaya çalışılmıştır. Sebebi ihtimaldir ki görev yaptığı mahalde ahali ile yakınlaşmayı önlemek ve atamayı bekleyen diğer kadılara atama olanağı sağlamaktı.21
1.3.2. Nâib
Osmanlı İmparatorluğu’nda kadıya yargılama ile ilgili işlerinde destek olan, Kadı’nın bizatihi gidemediği kazalara kendisi giderek yargılama yapıp, onun adına karar alan yardımcı bir makamdır. Naib, yaptığı bütün işlerde kadıya karşı sorumludur22. Kadılar bazen tayin edildikleri halde bazı yerlere bizzat gitmeyebilirlerdi. Kendilerinin yerine
16 Serkan Erdoğan, “13 Numaralı Nevşehir Şer‟iyye Sicili Transkripsiyon ve Genel Değerlendirme”,
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir 2019 17 Ortaylı, Huku ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, s. 19-29.
18 Bayındır, “Osmanlıda Yargının İşleyişi”, s. 433.; Ayrıca Bkz. Cin, Ahmet, Türk Hukuk Tarihi, Tımaş Yayınevi, C. 1, İstanbul 1990, s. 271.
19 Osmanlı kadısı ile ilgili Bkz. İ. Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, TTK Yayınları, Ankara 1984, s. 83.
20 Ortaylı, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, s. 24-25.
21 Ortaylı, “Osmanlı Kadısı-Tarihi Temeli ve Yargı Görevi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 30, Ankara 1968, s. 112.
22 Mehmet Ali Ünal, Osmanlı Müessesleri Tarihi, Kardelen Kitabevi Yayınları, Isparta 1999, s. 220.; Ayrıca Bkz. Mehmet Akman, Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması, Eren Kitabevi Yayınları, İstanbul 2000, s. 44.
7 nâib gönderme hakları mevcuttu. Bu kadılar kaza naibleri23, mevâlî naibleri24 ve arpacık naibleri25 olarak üç kısma ayrılırdı.26
1.3.3. Şühüdü’l Hâl
Osmanlı Devleti’nde Şeriat mahkemelerinde en dikkat çeken unsurlardan bitanesi, mahkemenin yapılış biçimini gözlemlemekle sorumlu “Şühüdü’l-hâl” isminde bir heyetin varlığıdır27. Mahkemelerce adaletli hüküm verildiğini, kararın şeffaflığı amacıyla en az iki kişi hazır bir şekilde bulunurdu. Bunlara ise “Şühüdül hâl” denilmekteydi. Şühüdül hâl görevlileri genellikle âyân, eşraf gibi şehrin önde gelenleri arasında seçilirdi28. Kadı davaya baktığı sırada bu heyet ile müşavere ederek örfi ve mahalli adetler konusunda kendilerinden bilgi alırdı29.
Şühüdül-Hâller davayı dikkatle dinler, sualleri olduğu zaman kadı tarafından kendileri ile istişarede bulunabilir, karara asla katılmayıp, davanın cereyanı ile verilen kararın birbirine uyum sağladığına dair ilam imzalardı. Yusuf Halaçoğlu’na göre Şühüdül-hâl ile Avrupa’daki jüri müessesesinin ortaya çıkması sağlanmıştır.30.
1.3.4. Kassamlar
Lügatteki anlamı itibariyle kısım kısım ayıran anlamına gelen kassam kelimesi, hukuki terim olarak vefat eden bir kimsenin terekesini (geriye bıraktığı mal varlığını) İslâmî miras hukukuna göre, vârisleri arasında paylaştıran me’mûra denir31. Bu paylaşımları “kassam defterine” kayıt edilirdi. Kassamlar, “kazasker kassâmları” ve “kâdılık kassâmları” olmak üzere ikiye ayrılırdı. Kadıya karşı sorumlu olan kassâmlar,
23 Kadılar, görev bölgelerindeki nahiye gibi daha küçük idari birimlere kendisinin vekili olarak nahiyede idari, hukûkî ve bazı sosyal işleri sevk ve idare edebilecek mahiyette olup, iltizam verilerek tayin edilen memura kaza nâibi ismi verilmekteydi. Bkz. Akgündüz, Şer’iyye Sicilleri, s. 71.
24 Mevleviyet kadılarının tayin ettiği nâiblere, mevâlî nâibleri denir. Bkz. Halil Cin- Akgündüz, Türk-İslâm Hukuk Tarihi, C. 1, Tımaş Yayınları, İstanbul 1990. s. 280.
25 Şeyhü’l-İslâm, mevâlîye ve kazaskerlere verilen arpalıklardaki hukuki davaları uygulamak amacıyla görevlendirilen nâiblerdir. Bkz. Akgündüz, Şer’iyye Sicilleri, s. 72.
26 Akgündüz, Şer’iyye Sicilleri, s. 72.; Ayrıca Bkz. Tayyip Gökbilgin, “XVI. Asırda Mukataa ve İltizam İşlerinde Kadılık Müessesesinin” IV. Türk Tarih Kongresi (10-14 Kasım 1948) TTK Yayınları, Ankara 1952, s. 433-434.
27 Ünal, Osmanlı Müesseleri Tarih, s. 210.
28 Osmanlı mahkemeleri bütün ahaliye açık konumda olduğundan dolayı davanın tarafıyla veya konusu
ile ilgili işi bulunmayan kişilerde yer alabilirdi. Bkz. Hülya Taş, “Osmanlı Kadı Mahkemesindeki “Şühüdü’l-Hâl” nasıl değerlendirilebilir? “Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 44, Kış/2008, s. 44-45.
29 Mehmet Akif Aydın, Türk Hukûk Tarihi, Beta Bas Yayınları, İstanbul 2014, s. 84.
30 Yusuf Halaçoğlu, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, TTK Yayını
Ankara 1991, s. 123-124.
8 güvenilir ve taksim işini iyi bilen kişiler arasından seçilirlerdi32. Kassamların belli bir miktarda maaşları olmamakla beraber taksim ettikleri terekelerden “resm-i kısmet”adı altında pay alırlardı. Kassamlık, Tanzimat’tan sonra kaldırılmış, sadece “İstanbul Kassamlığı” görevini idame ettirmiştir.33
1.3.5. Tercüman
Osmanlı mahkemelerinde Türkçe bilmeyen davalı ve davacının dillerini bilen memurlar görevlendirilirdi. Dil bilmeyen Müslüman ve zımmî reâyânın, mahkemede kendi sorunlarını rahatlıkla anlatmalarında aracılık yapmak için tercüman istihdam edilirdi. Memurlar sadık bireyler arasından seçilir, davalı ve davacının verdikleri ifadeleri kadıya iletirdi34.
1.4. Nevşehir İline Ait Şer’iyye Sicilleri
Milli Kütüphane’de en eskisi 1790’lı yıllarda kaleme alınmış olan Nevşehir’e ait toplam 30 adet Kadı Sicili Defteri kaydı bulunmaktadır. Son zamanlarda yapılan araştırmalar sonucunda “30 Numaralı Kadı Sicili”nin (günümüzde Kayseri’ye bağlı) Develi’ye ait olduğu tespit edilmiştir. Milli Kütüphane’de Nevşehir’e ait 29 defterin olduğu görülmektedir. Bunların ilki 1813-1818, sonuncu defter ise 1904- 1908 yılları arasını kapsamaktadır. Fakat defterler hüküm tarihleri itibariyle incelendiğinde en eski defterin başlangıç tarihi olarak 1798 yılına ve son defterin ise 1930 yılına ait olduğu görülmektedir35.
Tablo-1: Nevşehir Şer’i Mahkemesi’nde Kaydı Tutulan Nevşehir Şer’iyye Sicilleri ve Numaraları
Aşağıda Tabloda Gösterildiği Şekilde’dir36.
Kayıt Sıra Numarası Tutulduğu Tarih Toplam Sayfa Kayıt Sıra Numarası Tutulduğu Tarih Toplam Sayfa 1 1229-1235 150 16 1318-1323 220 2 1269-1298 252 17 1323-1324 83 3 1213-1221 135 18 1339-1927 75 4 1235-1241 110 19 1332-1339 472 5 1242-1252 87 20 1339-1343 67 6 1308-1324 295 21 1328-1332 509 7 1298-1308 332 22 1331-1340 294 8 1328-1331 310 23 1331-1331 294 9 1328-1330 298 24 1928-1930 195 32 Akgündüz, Şer’iyye Sicilleri, s. 75.
33 Ahmet Akgündüz, “Şer’iye Sicilleri Mahiyeti Toplu Katoloğu ve Seçme Hükümler”, DİA Yayınları,
C. 1, İstanbul 1998, s. 76.
34 Sezai Balcı, Osmanlı Devletinde Tercümanlık ve Bab-ı Ali Tercüme Odası, Libra Yayıncılık, İstanbul 2013, s. 25-26.
35 Metin Ziya Köse ve Ali Kozan, Nevşehir Mahkemesine Ait İlk Şer’iyye Sicili (3 Numaralı Defter),
Nevşehir Üniversitesi Yayınları, Nevşehir 2013, s. 18-19.
9 10 1324-1328 238 25 1927-1928 291 11 ?-1320 86 26 1331-1338 311 12 1324-1331 98 27 1339-1340 398 13 1326-1328 287 28 1337-1341 298 14 1339-1342 290 29 1324-1326 98 15 1310-1320 315 --- --- ---
Tablodaki verilerden anlaşılacağı üzere Nevşehir Şer’iyye Mahkemesi’nde toplam 29 defter tutulmuştur. Nevşehir ile ilgili mahkemelerde tutulmuş olan ilk defter H. 1229/M. 1813 yılına, son defter ise H. 1324/M. 1904 yılına aittir.
1.4.1. Çalışılan Nevşehir Şer’iyye Sicili
Nevşehir’e ait olan Şer’iyye sicilleri, tasnif edilmiş olup toplamı 30 defter şeklindedir. Bunlardan üzerinde çalışılmış olan siciller aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Fakat son zamanlarda yapılan bir araştırmada yukarıda da belirttiğimiz gibi 30 numaralı defterin Develi’ye ait olduğu anlaşılmıştır37. Bu vesile ile tabloya dâhil edilmemiştir. 1 ve 23 numaralı defterler ise halen Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı’nda yüksek lisans tezi olarak çalışılmaktadır.
Tablo-2: Çalışılan Nevşehir Şer’iyye Sicilleri.
Metin Ziya Köse-Ali Kozan, Nevşehir Mahkemesi’ne Ait ilk Şer’iyye Sicili (3 Numaralı Defter) 1213-1221/1798-1807 Nevşehir Üniversitesi Yayınları, Nevşehir 2013.
Kadir Çıtak, 8 Numaralı Şer’iyye Siciline göre Nevşehir ve Havalisinde Sosyal Hayat, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Nevşehir 2017.
Celal Kebapçı, 17 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Siciline göre Nevşehir ve Havalisinde Sosyal Hayat, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir 2011.
Halil İbrahim Çelik, 18 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili Metin Çevirisi ve Değerlendirme, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir 2012.
Sevgi Kuş, 20 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili Transkripsiyon ve Genel Değerlendirme, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir 2010.
Bircan Şahin, 29 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Siciline göre Nevşehir ve Havalisinde Sosyal Hayat, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir 2010.
Mustafa Kabakçıoğlu, 5 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili Transkripsiyon ve Genel Değerlendirmesi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Niğde 2019.
Serkan Erdoğan, 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili Transkripsiyon ve Genel Değerlendirmesi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir 2019.
37 Mustafa Ova, H. 1324-1325/M. 1906-1907 Tarihli Develi Şer’iyye Sicili Metin Çevirisi ve Değerlendirme Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir 2013.
10
1.4.2. 12 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili
12 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili Defteri 52 sayfadan oluşmaktadır. Defterde bulunan belgeler 135 kadı kararından ibarettir. Ancak defterdeki kararlar numaralandırılırken 33. Numaradan 35. Numaraya sehven atlanılmış olup, 34. Numara yazılmamıştır. Bundan dolayı defterdeki karar sayısı 134’tür. İlgili deftere dayanılarak sunulan bilgiler 134 karar üzerinden yapılmıştır. Defterde geçen kararlardan 130’ü vekâletname hücceti, 2’si i’lam, 1’i veraset tayini hücceti ve 1’i de satış hüccetiyle ilgilidir.
11
2. BÖLÜM DEĞERLENDİRME 2.1. Varis ve Varis Tespitine Dair Hükümler
Defterde geçen toplam 134 karardan 66’sı varis ve varis tespitine dairdir. Bunlardan 5’i miras, 3’ü veraset davası, 36’sı tereke (murislerinin terekesine el koyanlar hakkında açtıkları dava ile murislerinin terekesine el koyanlardan lehinde ve aleyhinde vuku bulmuş ve bulacak bütün davalar) ve 22’si intikal işlemleri ile ilgili hükümlerdir.
2.2. Boşanma, Nafaka ve Mehr
Defterde geçen toplam 134 karardan 14’ü nikâh, akd davası mihr talebi ve çocuklar için nafaka ile ilgilidir.
2.3. İş ve İş Devri ile İlgili Hükümler
Defterde geçen 134 karardan 54’ü iş ve iş devirleri ile ilgilidir. Bu kararlardan 41’i kira ve satış, 6’sı alacak tahsili 1’i İstanbulda dua-guy vazifesi işlemleri ile ilgili, 1’i mübadele, 2’si haciz ile ilgili hüküm olup; bu hükümlerden biri bir adet menzili Nevşehir belediye dairesi tarafından konulan haciz’dir38. 1’i aldığı borç paraya mukabil olarak İstanbul’da 2 adet hanesine rehin olarak verdiği39 ile ilgili bir karar ise kilise vakıf işlemleri ile alakalıdır.
2.4. Kişisel Davalar
Defterde geçen kararlardan 23’ü lehinde ve aleyhinde vuku bulmuş ve bulacak bütün olaylar ile ilgili kişisel davalardır.
38 N.Ş.S, Nr. 12, Sayfa: 64, Karar Numarası: 85. 39 N.Ş.S, Nr. 12, Sayfa: 84, Karar Numarası: 116.
12
2.5. Sosyal İlişkiler
12 Numaralı Nevşehir Şeri’iyye Sicili Defteri’nin sosyal yönü incelendiğinde Müslim ve gayrimüslimlerin yaşadıkları mahalle ve köyleri birbirinden farklı olsa da sosyal ilişkiler yönünden iç içe yaşadıkları görülmektedir. Bu durum bize Müslimlerin gayrimüslimlere40 ve gayrimüslimlerin Müslimlere41 vekil olduklarını göstermektedir. Bunun yanında vekil tayin işlemlerinde kişinin maddi durumu ve sosyal statüsüne göre birden fazla vekil tayin ettikleri de gözlenmiştir42. Bazıları ise kendi baba, çocuk, eş ve kardeşlerini de vekil tayin edebilmişlerdir.
Defterdeki kararlar incelendiğinde Nevşehirde suç oranının oldukça düşük olduğu da anlaşılmkatadır. Defterde geçen 134 karardan sadece 2’si suç ve anlaşmazlıklarla ilgilidir. Bunlardan 1’i komşular arasında sınır anlaşmazlığı diğeri de 1’i de tecavüze yardım ile ilgilidir.
2.6. Ailevi İlişkileri
Defterde geçen 134 karardan 4’ü ailevi ilişkiler hakkında bizlere bilgi vermektedir. Bunlardan 1’i İstanbul’da bulunan 1 adet manav dükkânı hissesini kendisine ölünceye kadar bakmak şartıyla zevcesine feragat ettiği ve feragat işlemleri içindir.43 Biri de kendisi ölünceye kadar bakmak şartıyla anne babası ve bir kız kardeşine hakkını feragat44 ve ikisi ise hibe45 şeklindedir.
2.7. İdari Yapı
12 Numaralı Nevşehir Şeriyye Sicili Defteri’nde bulunan 134 kararda Nevşehir, 68 kararda kaza, 66 kararda kasabası olarak ifadelendirilmiştir. Defterde geçen kararlar arasında Nevşehir’in dışında İstanbul, Niğde, Kastamonu, Ruscuk, Mersin, Konya, Ürgüp, Adanos ve Kayseri gibi şehirlerin isimleri geçmektedir. Bunun nedeni adı geçen yerleşim birimlerine çeşitli sebeplerden dolayı gidip yerleşen ve orada vefat ettikten sonra mirasları hakkında verilen kararlarla bağlantılıdır.
40 N.Ş.S, Nr. 12, Sayfa: 26, Karar Numarası: 36.
41 N.Ş.S, Nr. 12, Sayfa: 74,77, Karar Numarası: 102-106. 42 N.Ş.S, Nr. 12, Sayfa: 93, Karar Numarası: 129. 43 N.Ş.S, Nr. 12, Sayfa: 97, Karar Numarası: 133. 44 N.Ş.S, Nr. 12, Sayfa: 97, Karar Numarası: 134. 45 N.Ş.S, Nr. 12, Sayfa: 6, Karar Numarası: 9-10.
13
Tablo-3: 12 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nde Geçen Yerleşim Birimleri.
Yer Adı Hüküm Sayısı Uyruğu
Niğde Suvermez Köyü 1 Müslim
İstanbul 54 Müslim ve Gayrimüslim
Ürgüp Kapudanoğlu Mahallesi
1 Gayrimüslim
Kastamonu Tosya Kazası Kargı Mahallesi
1 Müslim
Ruscuk Vilayeti Niş Sancağı 1 Müslim
Mersin Arpaçbahşiş Köyü 1 Müslim
Konya Hoca Habib Mahallesi 1 Müslim
Ürgüp Asineson Köyü 1 Gayrimüslim
Adanos Genezin Köyü 1 Müslim
Ürgüp Orta Hisar Köyü 1 Müslim
Kayseri İstifana Köyü 1 Gayrimüslim
2.7.1. Karye (Köy)
12 numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili Defterinde 12 köy adı geçmektedir. Bunlardan 7 köy Nevşehir’e bağlı geriye kalan 5 köy ise farklı idari birimlere bağlıdır.
Tablo-4: 12 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nde Geçen Köy İsimleri.
Köy Adı Hüküm Sayısı Uyruğu Bağlı Olduğu Yer
Nar Köyü 8 Müslim Nevşehir
Melekübi Köyü 28 Gayrimüslim Nevşehir
Civarzile Köyü 7 Gayrimüslim Nevşehir
Topaca Köyü 1 Müslim Nevşehir
Dübade Köyü 1 Müslim Nevşehir
Aneki Köyü 10 Gayrimüslim Nevşehir
Mahare Köyü 2 Müslim Nevşehir
2.7.2. Diğer İllere Bağlı Köyler ve Yerler
Tablo-5: Diğer İllere Bağlı Köyler ve Yerler.
Köy Adı Hüküm Sayısı Uyruğu Bağlı Olduğu Yer
Suvermez Köyü 1 Müslim Niğde
Arpaç Bahşiş Köyü 1 Müslim Mersin
Asineson Köyü 1 Gayrimüslim Ürgüp
Orta Hisar Köyü 1 Müslim Ürgüp
İstifana Köyü 1 Gayrimüslim Kayseri
2.7.3. Mahalle
12 Numaralı Nevşehir Şeriyye Sicili Defteri’nde Nevşehir’e ait 18 mahalle adı geçmektedir. Bu mahallelerden 15’i merkeze bağlı olup, 3 mahalle ise köylere bağlıdır. Bu mahallelerden 4’ü gayrimüslim mahallesi, 14’ü ise Müsliman mahallesidir.
14
Tablo-6: 12 Numaralı Nevşehir Şer‟iyye Sicili’nde Adı Geçen Mahalle İsimleri.
Mahalle İsmi Hüküm Sayısı Uyruğu Bağlı Olduğu Yer
Câmi-i Atik Mahallesi 10 Müslim Nevşehir
Eskil Mahallesi 7 Müslim Nevşehir
Hristiyan Baş Mahallesi 10 Gayrımüslim Nevşehir
Hristiyan Orta Mahallesi
11 Gayrimüslim Nevşehir
Rum Orta Mahallesi 3 Gayrimüslim Nevşehir
Memiş Bey Mahallesi 2 Müslim Nevşehir
Tahta Câmi Mahallesi 7 Müslim Nevşehir
Cami-i Cedid Mahallesi 6 Müslim Nevşehir
Kuyucubaşı/Kapıcıbaşı Mahallesi
4 Müslim Nevşehir
Rum Baş Mahallesi 2 Gayrimüslim Nevşehir
Hergele Mahallesi 3 Müslim Nevşehir
Raşid Bey Mahallesi 3 Müslim Nevşehir
Karacakürd Mahallesi 3 Müslim Nevşehir
Muhsin Bey Mahallesi 1 Müslim Nevşehir
Begdik Mahallesi 2 Müslim Nevşehir
Aşağı Mahallesi 1 Müslim Nar Köyü-Nevşehir
Gafeli Mahallesi 1 Müslim Mahare
Köyü-Nevşehir
Baş Mahallesi 3 Müslim Nar Köyü-Nevşehir
2.8. Hükümlere Konu Olan Menkul ve Gayrı Menkuller
12 Numaralı Nevşehir Şeriyye Sicil Defteri’nde menzil, sabuncu gediği, han, gazino, mağaza, kömür mağazası, bankada bulunan para, hallaç dükkânı, bağcı mahzeni, yumurtacı, duhani, tuhafcı, kömürcü, panayırcı, menzil, bağ, bahçe, tarla, yoncalık, tarla ve arazi ile ilgili mahkeme kararları bulunmaktadır. Bu menkul ve gayrı menkullerin büyük kısmı gayrimüslimlere ait olup çoğu İstanbul’dadır. Nevşehir’de gayrı menkuller ile ilgili 7 karar bulunmaktadır. Bunlar arazi, hane, menzil, bağ, bağçe, tarla, yoncalık ve dükkân ile ilgilidir.
2.9. İsimler
12 Numaralı Nevşehir Şeriyye Sicil Defteri’nde Müslüman erkek-kadın isimleri ve gayrimüslim erkek kadın isimleri aşağıda olduğu şekilde tasnif edilmiştir.
2.9.1. Müslüman Erkek-Kadın İsimleri
Sicil defterleri incelendiğinde, Genel olarak erkek çocuklar için ‘ibn’, ‘bin’, kız çocukları için ‘binti’ ifadeleri kullanılmıştır. Halkın çocuklarına genelde dini motifleri barındıran isimlerin verildiği görülmektedir. Defterde en çok kullanılan isimlere baktığımızda Hazreti Muhammed’in isimleri olan Muhammed (Mehmed) 103, Mustafa 156, Ahmed 69 ve Mahmud 15’tir. Bunun yanında peygamber isimleri olan
15 Musa 3, Nuh 4, İbrahim 34, İsa 2, İsmail 25, Salih 13, Süleyman 22, Yahya 1, Yakup 2, Yusuf 9’dur. Hazreti Peygamber’in ailesinin isimleri Abdullah 26, Aişe (Ayşe)13, Hatice 7, Hasan 23, Hüseyin 39, Emine/Amine 6, Fatıma/Fatma 10, Ümmügülsüm 2, Zeynep 7, ayrıca dört halife isimleri olan Ali 73, Osman 52, Ömer 16, Ebubekir/Bekir 9 defa kullanılmıştır. Ölen erkek müslümanları için müteveffa, kadınlar için müteveffiye ifadesi kullanılmıştır.
Tablo-7: 12 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nde Geçen Müslüman İsimleri.
Abdiye 1 Fehmi 8
Abdulgaffar 1 Gül 3
Abdulkadir 6 Habib 1
Abdullah 26 Hacer 1
Abdulmücib 1 Hacı Bey 1
Abdurrahman 6 Hadice 7
Abdurrahman Ruhi 4 Hakkı 4
Adeviye 1 Halid 4
Adil 5 Halil 15
Afife 1 Halil İbrahim 1
Ahmed 69 Hamdi 1
Ahmed Fâid 1 Hamide 1
Ahmed Hâzım 1 Hamza 1
Aişe 13 Hasan 23
Ali 73 Haydar 1
Ali Osman 1 Hayrullah 4
Arif 6 Hazım 7 Arslan 3 Hoy 4 Asım 1 Hulûsî 2 Ata 5 Hurşid 1 Ataullah 3 Hüseyin 39 Behiye 1 İbrahim 31 Bekir 8 İsâ 2 Bektaş 1 İsmail 25 Bikrullah 1 İsmed 1 Boran 1 İsmihan 1 Cafer 1 İzzeddin 1 Cevdet 2 Kadir 3 Cevriye 1 Kanber 11
Derviş 6 Kâtib Mehmed Adil 14 (Bütün belgelerde aynı kişi)
Dudu 3 Katib Tahsin 107 (Bütün belgelerde aynı kişi)
Ebubekir 1 Lebibe 11
Edhem 1 Lofça Paşa 1
Emetullah 2 Lütfi 11
16
Emine 6 Mehmed 103
Esad 1 Mehmed Ali 2
Eşref 1 Mehmed Arif 1
Eyüb 4 Mehmed Emin 111
Fahreddin 2 Mehmed Hulûsî 11
Fatıma 10 Mehmed İzzet 1
Fettah 1 --- ---
Fatih 1 Mehmed Kerîm 1
Fatik 1 Mehmed Nuri 1
Mehmed Sa‘îd 1 Raşid 2
Mehmed Sâdık 11 Râşid 2
Mehmed Selim 1 Receb 2
Mehmed Şemseddin 3 Rıfat 2
Mehmed Şevki 1 Rıza 6
Mehmed Zâtî 1 Ruhi 1 Melek 1 Sabiha 1 Meliha 1 Sadık 2 Memiş 11 Saibe 2 Mesude 1 Said 11 Mevlüd 3 Salih 13 Muhlis 1 Selim 1 Muhsin 11 Sıddık 1 Muhyiddin 1 Sıdıka 8 Musa 3 Sînâ 1 Mustafa 156 Sinan 1
Mustafa Ali 1 Süleyman 22
Mustafa Şükrü 1 Şahine 3
Mustafa Zâtî 1 Şakir 2
Münire 1 Şefika 45
Naciye 3 Şemseddin 1
Nâfia 11 Şerif Mustafa 1
Nâfiz 4 Şerife 6 Nail 11 Şevket 5 Naime 1 Şevki 5 Nasuh 11 Şükrü 3 Nazif 1 Tahir 7 Nazife 6 Tahsin 6 Nazik 1 Talib 1 Nazmi 1 Tayyibe 6 Necib 4 Tevfik 1 Nuh 1 Üftâde 1 Nuh Naci 4 Ümmügülsüm 2
17
Nuri 24 Ümmühân 12
Nuriye 1 Vehbi 1
Osman 52 Veledsiz 1
Osman Nuri 1 Veli 1
Ömer 16 Yahya 1 Penbe 8 Yakub 2 Rabia 6 Yusuf 9 Raif 1 Zâtî 1 Zehra 2 Zekiye 6 Zeyide 1 Zeyneb 7 2.9.2. Gayrimüslim İsimleri
Defterde Rum Milletinden bahsedilirken “Teb’a-i Devlet-i ‘Aliyyenin Rûm Milletinden” ifadesi kullanılmııştır. Aynı şekilde Ermeni milletinden bahsedilirken “Teb’a-i Devlet-i Aliyyenin Ermeni Milletinden” ifadesi kullanılmıştır.
Ölen erkek gayrimüslimler için ‘fevt’ oldu ifadesi kullanılmıştır. Genel olarak erkek ve kız çocukları için ‘veled’ ifadeleri tercih edilmiştir. Bu tabir Müslim ve gayrimüslim olanları ayırt edebilmekiçindir. Defterde en çok Aleksi 26, Anastaş 27, Nikola 20, Avraham 43, Dimitri 44, Estifani 19, Vasil 42, Yordan 23, Yorgi 47, Yuvan 20, Kostanti 18, Ligor 24 vs. gibi isimler geçmektedir.
Tablo-8: 12 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nde Geçen Gayrimüslim İsimleri.
Adam 5 Mezkul 3 Afronise 1 Mihâil 13 Aftad 1 Mihal 2 Aftados 1 Mina 11 Agaben 1 Mirakim 1 Agabi 1 Miya 1 Ahrangelos 2 Mosi 1 Ahronise 2 Muyes 1 Ahrun 1 Nikola 20 Aleki 2 Nikolaki 2 Aleksandıros 2 Nikoli 7 Aleksi 26 Nipad 2 Aleksina 1 Odoksiya 1 Alenkü 3 Olamiyos 2 Alina 4 Olaniye 2 Alitol 1 Olga 3 Alppsul 2 Opanya 2 Ana 2 Orogeb 1 Ananepa 1 Osübe 2 Anaryedos 2 Ovinyos 1
18
Anaryos 11 Ölife 2
Anastas Babarya 1 Önigeli 2
Anastasya 13 Panayud 7
Anastasya Tadişe 1 Panayut 1
Anastaş 27 Papayovani 4
Anaştaş Bire Tomus 1 Papayovara 1
Anderya 1 Paresmos 1
Andiriya 15 Pavlaki 1
Andiriyas 5 Pavli 5
Andon 11 Pedeya Pekalidis 1
Andreya 1 Pedos 2
Andyadis 1 Pedos Ganaki 2
Anes 4 Peran 1 Anesti 2 Perelemyos 1 Angeli 3 Peretmos 6 Angelina 3 Peretos 3 Anis 2 Persimanya 1 Anya 1 Petridis 1 Apostol 2 Petro 9 Arakil 4 Pilayi 1 Ardamyos 1 Rahil 5 Armiya 1 Rahle 2 Aromyas 1 Ratibe 1 Asiliku 1 Ratmos 1 Aşifani 2 Rimot 2 Aşir 2 Ruka 1 Atam 12 Rumyadis 1 Atesi 2 Saliko 11 Atnaş 4 Samael 2 Avraham 43 Samatyani 2
Avraham Erus 1 Sara 1
Avraham Hazalmayos 1 Sava 10
Avrail 11 Serandi 1
Avram 1 Serkiz 11
Bandil 2 Seteros 5
Baryet 1 Seterosi 1
Bedos 19 Sevaşdı 11
Bedos Kanaki 1 Sıranim 1
Bedos Şankol 1 Silva 2
Bedosaki 1 Simon 15
Beraş 2 Sivaş 1
Beretmos 1 Sofredinya 1
Bevanak 1 Sofroniye 1
Bicun Leonidi 1 Sofya 5
Birasmos 2 Sokrades 1
Biratisko 1 Sonri 1
Bire Tomus 8 Sotri 8
Bordenaki 1 Suza 1
Demyot 1 Sünude 1
Denise 2 Şekra 2
Dermid 1 Şinodra 1
Dermid Kosta 1 Şofeti Alişolya 1
Desbine 10 Şuflos 1
Desine 3 Taknosya 1
Dimitraki 9 Tamo 1
Dimitri 44 Tanbe 1
Dimitri Arniyod 1 Taşcı Ateskili 1
Dimitri Yordelin 1 Tatyan 2
Dimosden 1 Teber 1
19 Dolet 1 Tefolos 1 Edise 1 Tekile 1 Eftad 6 Teodora 4 Eftaryus 1 Teodos 4 Eftem 10 Teofan 2 Elani 5 Teonisa 1 Elisavita 4 Teonodis 1 Eliso 1 Terfinon 2 Elivesnol 1 Terfinus 3 Elsavi 1 Terfon 2 Enkline 1 Terkonos 1 Erakil 16 Tesodra 1 Ermipa 1 Timot 2 Erşidi 4 Tivokli 1 Esbir 1 Todor 1 Esir 1 Todori 11 Espro 1 Todra 1 Estifani 19 Todraki 1 Estimar 1 Todri 2 Filip 1 Toma 9
Foti 7 Toma Karyoz 1
Fotini 5 Trando 1
Fute 1 Türkman 1
Futeni 2 Varvara 1
Gavrail 6 Vasılaki 10
Grigor 1 Vasil 42
Harafim 1 Vasil Leonidi 1
Hârikli 1 Vasiliye 1
Hayfa 1 Yadili 1
Hazalmiyos 5 Yahum 2
Hazım 1 Yakof 3
Hıralmeyo 6 Yandili 1
Hıristina 1 Yandili Raymot 1
Hıristo 6 Yani 3
Hıristofor 1 Yasef 4
Hidalamyos 3 Yasif Mânuş 1
Hidalyo 1 Yavili 3
Horatyus 4 Yerasmos 3
İlya 3 Yeraşkive 1
İlya Denise 1 Yeretmoz 1
İsak 2 Yermanos 1 İspir 1 Yiran 1 İstad 1 Yivordan 4 İstavri 14 Yodos 2 İstavriyani 2 Yordan 23 İstefan 8 Yorgaki 1 İstimat 1 Yorgi 47 İstiradi 1 Yortahaki 1
İstirati Küpeli 1 Yovaki 1
İstol 18 Yovan 11
Kableb 1 Yovan Hritofor 1
Kadinku 1 Yovan Melidyadis 1
Kali 1 Yovanaki 2
Kalos 1 Yovani 7
Kanaki Luka 1 Yovas 1
Karafile 1 Yua 1
Karavasil 1 Yuaki 1
Karenko 2 Yuakim 1
Katerina 12 Yuan 14
20
Katinko 1 Yuani 2
Kelis 2 Yuas 1
Kirikine 3 Yuliksa 1
Kiryako 18 Yunaki 1
Kiryako Lefterdis 1 Yuvaki 3
Kiyon 1 Yuvakim 5
Koci 2 Yuvan 20
Koni Hırsito 1 Yuvanaki 5
Koskanta 1 Yuvani 7 Kosta 8 Yuvas 2 Kostaki 3 Yuvordan 1 Kostand 1 Zağri 1 Kostanta 8 Zaharya 1 Kostanti 18 Zefora 1 Kostantin 3 Zefure 1 Kostayorgef 1 Zeharye 10 Kosti 2 Zenobe 1
Kosti Hamail 1 Zinoya 1
Kozma 3 Kunyadis 1 Lameri 1 Lanbo 1 Lastoz 2 Laşviz 1 Lavori 1 Lazaraki 1 Lazari 9 Lazari Suzi 1 Lazari Yuvanidis 1 Lebdo 2 Lefter 4 Lemi Lefter 1 Lemyos 1 Leonidi Dimitri 1 Levânih 1 Lifor 10 Ligor 24 Loka 15 Malemdiri Akiz 1 Marenko 4 Marina 1 Mâriye 2 Marko 7 Markül 4 Marta 1 Marya 9 Melid 1 Melidyus 1 Menet 1 Merlin 1 Metafese 1
21
3. BÖLÜM
12 NUMARALI NEVŞEHİR ŞER’İYYE SİCİLİ’NİN ÖZET VE TRANSKRİPSİYONU
3.1. 12 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicilinin Özet ve Transkripsiyonu Sayfa 1
Karar Numarası 1
Özet: Nevşehir kazâsının Câmi’-i Atik Mahallesi’nde Tayyibe Hatun, Sıdıka Hatun ve Nuri Efendi ibnûn Ahmed bin Osman’nın anne-babası bir olan kızkardeşleri Emine Hatun ile eşi Fehmi Efendi ve Ömer Hacı Mustafa Efendi ile aralarında vuku bulanı miras davası için Hasan Efendi ibni Hacı Mustafa’yı vekil tayin ettiklerine dair vekâletnâme hücceti.
Husûs-ı atiyü’l-beyânın mahallinde ketb ve tahrîr içün savb-ı şer’den me’zûnen irsâl olunan kâtib Mehmed Adil Efendi ibn-i Ali Nevşehir kazâsının Câmi’-i Atik mahallesinde Hüseyin efendi ve Rıfat efendi ibn-i Hacı Mehmed kimesnenin menzillerine varub mahalle-i mezkûre mu’teberâtından muhtar-ı sânî Abdullah ağa ibn-i Hüseyin ve Hacı Mehmed ağa ibn-i Ali ve Mustafa efendi ibn-i Halil nam kesân hazırân oldukları halde ‘akd-ı meclis-i âlî itdikde menzil-i mezkûrda sâkinler zâtları kesân-ı mezbûrûnun ta’rifleriyle mu’arrife Tayyibe hatun ve Sıdıka hatun ve Nuri efendi ibnûn Ahmed bin Osman’dan her biri meclis-i ma’kûd-ı mezkûrda takrîr-i kelâm ve ta’bir-i ‘anı’l-merâm idüb li-ebeveyn kız karındaşımız Emine hatundan ve zevci Fehmi efendi ve Ömer Hacı Mustafa efendiden her biriyle beynimizde tekevvün-i mtekevvün-irâsda’vasından ba’demâ lehtekevvün-imtekevvün-iz ve aleyhtekevvün-imtekevvün-izde tekevvün-ikâme olunacak deâvîntekevvün-in mehâkim-i şer’iyye ve nizâmiyenin tabakât ve derecâtında müddei ve müddei-aleyh sıfatlarıyla hukûkumuzu muhafaza ve taleb-i da’va ve muhâkeme ve muhasama ve mürâfa’a ve müdâfa’aya ve redd-i cevâb ve iade-i muhâkeme ve şuhûd-ı ikâmesine ve yemin teklifine ve i’lâm ahzına tebliğ ve tebellüğe hacz-ı vaz’ ve fekkine ve i’tirâz-ı
22 ale’l-hükm ve iştikâ-yı ‘anı’l-hükkâm ve redd-i a’zâya ve istinâf ve temyîze her bir evrağı kendi imzâsıyla takdîme ve icrâya müraca’at ve tenfîz-i hükm ve ahz u kabz ve makbûzunu bize irsâl ve ibsâl ve teslîm ve lede’l-iktizâ sulh ve ibrâya ve husûs-ı mezkûrun mütevakkıf olduğu umûrun küllisine aharı tevkile me’zûn olmak üzere tarafımızdan vekâlet-i mutlaka-i sahîha-i şer’iyye ile da’va vekili Hasan efendi ibn-i Hacı Mustafa’yı kabûlüne mevkûfa vekil ve nâib-i münâsib nasb u ta’yin eyledik dediklerini kâtib-i mûma-ileyh ma’an müressel ümenâ-i şer’le meclis-i şer’e gelüb alâ vuku’iha inhâ ve takrîr eylediği fi 12 Receb sene 324
Nâib Vekili (mühür)
Mahalle-i mezkûre muhtar-ı sânî Abdullah ağa Müvekkile-i mezbûre Tayyibe
Müvekkile-i mezbûre Sıdıka Müvekkil-i mezbûr Nuri Efendi Mu’arrife-i mezbûr Abdullah ağa Mu’arrife-i mezbûr Hacı Mehmed ağa
Sayfa 1
Karar Numarası 2
Özet: Nevşehir Kazâsı’nın Eskil Mahallesi’nde sâkin iken bundan yedi sene önce vefât iden İsmail ibni Mehmed bin Hacı Mahmud’un mirasçıları olan zevcesi Zeyneb Hatun ibnete Hacı Mehmed bin Ahmed ile küçük öz oğlu Mehmed’in murislerinin terekesini haksız yere alan anne ve babası bir olan erkek kardeşi Mahmut ile olan davaları için Abdulkadir Efendi ibni Halil’i vekil tayin ettiklerine dair vekâletnâme hücceti.
Husûs-ı atiyü’l-beyânın mahallinde ketb ve tahrîr içün savb-ı şer’den me’zûnen irsâl olunan kâtib Mehmed Adilefendi ibn-i Ali Nevşehir kazâsının Kapucubaşı mahallesinde kâin Fahreddin Efendi ibn-i Şeyh Hacı Mehmed bin Şerif Mustafa’nın menziline varub menzil-i mezkûrda sâkin mezbûr Fahreddin Efendi ve mahalle-i mezkûre mu’teberâtından İsmail ağa i Mustafa bin Abdulgaffar ve Ömer ağa ibn-i Ahmed bibn-in Ömer nam kesân hâzır oldukları ‘akd-ı meclibn-is-ibn-i şer’-ibn-i âlî ibn-itdibn-ikde kazâ-ibn-i mezkûrun Eskil mahallesinde sâkin iken bundan yedi sene mukaddem vefât iden İsmail ibn-i Mehmed bin Hacı Mahmud’un verâseti zevce-i menkûha-i metrûkesi Zeyneb hatun ibnete Hacı Mehmed bin Ahmed ile sulb-i sagîr oğlu Mehmed’e
23 münhasıra olduğu lede’ş-şer’il-enver zâhir ve mütehakkık oldukdan sonra vârisân-ı mezbûrândan sagîr-i mezbûrun bâ-hüccet-i şer’iyye vasî-i mansûbesi vâlidesi menzil-i mezkûrda müsâfmenzil-iren sâkmenzil-ine olub zâtı kesân-ı mezbûrûnun ta’rmenzil-iflermenzil-iyle mu’arrmenzil-ife olan mezbûre Zeyneb hatun meclis-i ma’kûd-ı mezkûrda da’va vekili Abdulkadir efendi ibn-i Halil mahzarında takrîr-i kelâm ve ta’bir-i ‘anı’l-merâm idüb zevcim ve mûrisim müteveffâ-yı mezbûr İsmail ağanın hayat ve sıhhatinde zimmetinde mütekarrer ve ma’kud- aliyye mehr-i mü’eccel alacak hakkı terekesinden ve zevcim ve mûrisim müteveffâ-yı mezbûrun nukûd ve arûz ve mevâşi ve hayvanât ve evân-ı nuhasiye be esâs-ı beytiyye ve dekâkîn emvâl-i menkûle ve gayr-ı menkûle bi’l-cümle terekesini fuzûlî ahz u kabz li-ebeveyn er karındaşı Mahmud ağadan aid olduğu mehâkim-i şer’iyye ve nizâmiyenin tabakât ve derecâtında müddei ve müddei-aleyh sıfatıyla taleb-i da’va ve muhâkeme ve muhasama ve mürâfa’a ve müdâfa’a ve redd-i cevâb ve iade-i muhâkeme ve hükm-i gıyâbî talebine ve ikâme-i şuhûd ve istimâ’ına ve yemin teklifine ve i’lâm ahzına tebliğ ve tebellüğe ve icrâya mürâca’atına (SİLİK) fekkine ve redd-i a’zâ ve iştikâ-yı ‘anı’l-hükkâm ve istinâf ve temyîze her bir evrağı kendi imzâsıyla takdîme ve muhâsebe-i ru’yetine ve hisse-i ırsiyye-i şer’iyyemi ifrâza takdîme ve ahz u kabza ve makbûzunu bana irsâl ve ibsâl ve teslîme aleyhüma müdde-i müdde-ikrârı müstesnâve husûs-ı mezkûrun mütevakkıf olduğu umûrun küllmüdde-ismüdde-ine aharı tevkile me’zûn olmak üzere tarafımdan bi’l-asâle ve bi’l-vesâye vekâlet-i mutlaka-i sahîha-i şer’iyye ile mezbûr Abdulkadir efendiyi vekil ve nâib-i münâsib nasb u ta’yin eylediğimde ol dahi ber-vech-i muharrer vekâlet-i mezkûreyikabûl ve hidmet-i lâzimesini kemâ yenbağı edâya ta’ahhüd ve iltizâm eyledim dediklerini kâtib-i mûma-ileyh mahallinde ketb ve tahrîr ve meb’us-ı ümenâ-i şer’le meclis-i şer’e gelüb alâ vuku’iha inhâ ve takrîr eylediği fi 1 Şaban sene 324
Nâib Vekili (mühür)
Müvekkile-i mezbûre Zeyneb VekilAbdulkadir Efendi Mu’arrife Şeyhzâde Fahreddin Mu’arrife İsmail bin Mustafa Mu’arrife Ömer ağa bin Ahmed
24
Sayfa 2
Karar Numarası 3
Özet: Nevşehir Kazâsı’nınCâmi’-i Atik Mahallesi’nde sakine olan Emetullah Hatun ibnete İbrahim ile eşi Ahmed Ağa’nın Sadık Kalfaoğlu Edhem Ağa ibni Hüseyin ile olan gömü, abdesthâne ve duvarların yıkılması hakkındaki davalarına Osmanlı Devleti tebaası olan Ermeni milletinden Erakil efendi veledi Serkis’i vekil tayin ettiklerine dair vekâletnâme hücceti.
Husûs-ı atiyü’l-beyânın mahallinde ketb ve tahrîr içün savb-ı şer’den me’zûnen irsâl olunan mahkeme-i şer’iyye kâtibi mevlânâ Mehmed Adil efendi ibn-i Ali Nevşehir kazâsının Câmi’-i Atik mahallesinde kâin Hacı Eyüb oğlu Ahmed ağa ibn-i Eyüb bin Ebubekir menziline varub mahalle-i mezkûre imamı Hafız Mehmed Şevki efendi ibn-i Ahmed ve Hacı Yakub efendibn-i ibn-ibn-ibn-i İsmaibn-il ve Hafız Alibn-i efendibn-i ibn-ibn-ibn-i Mehmed ve Süleyman bin Süleyman nam kesân hazır oldukları halde ‘akd-ı meclis-i şer’-i âlî itdikde menzil-i mezkûrda sâkine ve zâtı kesân-ı mezbûrûnun ta’rifleriyle mu’arrife olan Emetullah hatun ibnete İbrahim ile zevci mezbûr Ahmed ağa meclis-i ma’kûd-ı mezkûrda da’va vekili tebe’a-i devlet-i aliyyenin ermeni milletinden Erakil efendi veled-i Serkis mahzarında her biri takrîr-i kelâm ve ta’bir-i ‘anı’l-merâm idüb mahalle-i mezkûr ahâlîsmahalle-inden Sadık kalfa oğlu Edhem ağa mahalle-ibn-mahalle-i Hüseymahalle-in mahalle-ile beynmahalle-immahalle-izde mütekevvün gömü ve abdest-hâne ve duvar hedmi ve ...? ve pencere ve ...? ba’demâ lehümâ ve aleyhümâmıza ikâme olunacak deâvînin tabakât-ı mekâkimin her bir derecâtında müddei ve müddei-aleyh sıfatıyla hukûklarımızı muhâfaza ve taleb-i da’va ve mukâkeme ve mürâfa’a ve müdâfa’a ve şuhûd-ı ikâmesine ve ehl-i hibre ve hükm ve erbâb-ı vukûf nasb ve ta’yin ve ‘azline ve yemin teklifine ve i’lân ahzına tebliğ ve tebellüğe vaz’-ı hacz ve fekkine ve i’tirâz-ı ale’l-hükm ve redd-i a’zâ ve iştikâ-i ‘anı’l-hükkâm ve temyîze ve istinâf ve iade-i muhâkemeye ve her bir evrâkı kendi imzâsıyla takdîme ve ahz u kabza ve makbûzunu bize irsâl ve ibsâl ve teslîme ve lede’l-iktizâ sulb ve ibrâya ve husûs-ı mezkûrun mütevakkıf olduğu umûrun küllisine aharı tevkile me’zûn olmak üzere taraflarımızdan vekâlet-i mutlaka-i sahîha-i şer’iyye ile merkûm Erakil efendiyi vekil ve nâib-i münâsib nasb ve ta’yin eylediklerinde ol dahi vekâlet-i mezkûreyi kabûl ve hidmet-i lâzimesini kemâ yenbağı edâya ta’ahhüd ve iltizâm eyledim dediğini kâtib-i mûma-ileyh mahallinde ketb ve tahrîr ve ma’an meb’us-ı ümenâ-i meclis-i şer’e gelüb alâ vuku’iha inhâ ve takrîr eylediği fi 2 Zi’l-kadeti’ş-şerife sene 324
25 Nâib Vekili (mühür)
Müvekkil-i mezbûr Ahmed bin Eyüb
Müvekkile-i mezbûre Emenullah bint-i İbrahim Vekil-i merkûm Erakil
Hacı Yakub Efendi bin İsmail
Hafız Mehmed müddei Eyüb ibn-i Ahmed Hacı Ali Efendi bin Mehmed
Mu’arrife Süleyman bin Süleyman
Sayfa 3
Karar Numarası 4
Özet: Nevşehir Kazâsı’nın Câmi’-i Atik Mahallesi’nde sâkin iken vefât eden Ata Efendi ibni Ali bin Bikrullah mirası zevcesi Hatice Hatun ibnete Memiş ve küçük öz kızları Sıdıka ve Penbe ile büyük öz oğlu Osman Efendi’ye ait olan üç adet dükkânın, kardeşleri Osman Efendi’nin Niğde Sancağı’na tâbi’ Suvermez Köyünün aşârı iltizamına karşılık hazine tarafından haciz etdirip, satışı hakkındaki davalarına Osmanlı Devleti tebaası olan Ermeni milletinden Erakil Efendi veledi Serkis’i vekil tayin ettiklerine dair vekâletnâme hücceti.
husûs-ı atiyü’l-beyânın mahallinde ketb ve tahrîr içün savb-ı şer’den bi’l-iltimâs me’zûnen bi’l-hükm irsâl olunan kâtib Mehmed Adil Efendi bin Ali Nevşehir kazâsının Câmi’-i Cedid mahallesinde kâin Bekir efendi ibn-i Hulusi’nin sâkin olduğu menziline varub mahalle-i mezkûre muhtarı Mustafa bin Talib efendi ibn-i Hacı Ahmed ve Cevdet ağa bin İbrahim nam kesân hazır oldukları halde ‘akd-ı meclis-i şer’-i âlî itdikde mahalle-i mezkûrede sâkin iken bundan akdem vefât eden Ata efendi ibn-i Ali bin Bikrullah verâseti zevce-i menkûha-i metrûkesi Hadice hatun ibnete Memiş ve sulbiye-i kebire kızları Sıdıka ve Penbe ve sulb-i kebir oğlu Osman efendiye münhasıra olduğu lede’ş-şer’il-enver zâhir ve mütehakkık oldukdan sonra mahalle-i mezkûresinde sâkine zâtları kesân-ı hazırun-ı mezbûrûnun ta’rifleriyle mu’arrife olan verese-i mezbûrûndan mezbûretân Sıdıka ve Penbe’den her biri meclis-i ma’kûd-ı mezkûrda da’va vekili tebe’a-i devlet-i ‘aliyyenin Ermeni milletinden Erakil efendi veled-i Serkis mahzarında takrîr-i kelâm ve ta’bir-i ‘anı’l-merâm idüb babamız ve mûrisimiz müteveffâ-yı mezbûrun hayat ve sıhhatinde yedinde müstakillen mal ve mülkü olub ba’de vefâtihi bize mevrûs ve müntakill olan kazâ-i mezkûr çarşusunda kâin bir tarafdan Tahmis Hanı ve bir tarafdan Bekir Efendi Câmi’-i Şerifi civârında
26 ma’lûmu’l-hudûd üç bab dükkânın nısf hisse-i şâyi’ası bizim ve nısf şâyi’ası dahi karındaşımız Osman efendinin müşterekan ve şâyi’an mülk-i mevrûsumuz iken karındaşımız mezbûr Osman efendi üç yüz yirmi bir senesinde Niğde Sancağı’na tâbi’ Suvermez karyesinin ‘aşârını iltizâm edüb zimmetinde deyni olan meblâğ mukâbelesinde zikr olunan üç bab dükkânın tamamını hazine-i celîle tarafından hacz etdirüb müzâyedesi icrâ ve ikinci karar-dâdesi keşîdesiyle ihâle olunacağı mesmu’amız olmuş karındaşımızın deyni içün sâlifü’z-zkr üç bab dükkânda olan hisse-i şâyi’alarımızın bey’i mağdûriyetimizi mûcib olduğundan hisse-i ırsiyye-i şâyi’alarımızın mecmû’-i haczin fekki ve keyfiyyetin aid olduğu mehâkimin tabakât ve derecâtında müddei ve müddei-aleyh sıfatıyla hukûkumuzu taleb ve da’va ve muhâkeme ve muhâsama ve mürâfa’a ve müdâfa’a ve redd-i cevâb ve iade-i muhâkemeye ve hükm-i gıyâbi talebine ve ikâme-i şuhûd ve istimâ’ına ve yemin teklifine ve i’lâm ahzına tebliğ ve tebellüğe ve her bir evrâkı kendi imzâsıyla takdîme ve istinâf ve temyîze ve redd-i a’zâ ve iştikâ-i ‘anı’l-hükkâm ve şahs-ı sâlis huzûrunda anlar ile dahi mürâfa’aya ve zarar ve ziyân ve tazmînât da’valarına vaz’-ı hacz ve fekke ve ahz u kabza ve tarafımızdan alınacak me’zûniyet üzerine sulh ve ibrâya ve husûs-ı mezkûrun mütevakkıf olduğu umûrın küllisine aharı dahi tevkîle me’zûn olmak üzere taraflarımızdan merkûm Erakil efendiyi vekâlet-i amme-i mutlaka-i sahiha-i şer’iyye ile vekil ve nâib-i münâsib nasb ve ta’yin eylediğimizde ol dahi vekâlet-i mezkûreyi kabûl ve hidmet-i lâzimesini kemâ yenbağı edâya ta’ahhüd eyledim dediğini kâtib-i mûma-ileyh ketb ve tahrîr ve ma’an meb’ûs-ı ümenâ-i şer’le meclis-i şer’e gelüb alâ vuku’ihâ inhâ ve takrîr eylediği fi 20 Saferü’l-hayr sene 325
Nâib-i kazâ-i Nevşehir Müvekkile Penbe ibnete Ata Müvekkile Sıdıka ibnete Ata VekilErakil Efendi veled-i Serkis
Mahalle-i mezkûre muhtarı Mustafa bin Halet Mustafa Efendi ibn-i Hacı Ahmed
Mu’arrife Cevdet bin İbrahim
Sayfa 3
Karar Numarası 5
Özet: Nevşehir Kazâsı’nın Hristiyan Baş Mahallesi’nde sakin iken ölen Osmanlı Devleti tebası Hristiyan milletinden Aleksina veledeti Anastas veledi Atam’ın
27
verâseti küçük öz oğulları (SİLİK) ve Hıristo ile küçük öz kızları Marenko ve Opanya’ya anneleri Aleksina’nın ölümünden kendilerine intikal eden İstanbul’da Ahi Çelebi Mahallesinde Limon İskelesi Caddesinde yüz yirmi hisseli bir adet bakkal dükkânın yirmi beş hissesi ile Sultanahmed’de Firuz Ağa Mahallesinde Mabeyn-i Hümayun caddesinde bir adet berber dükkânın yirmi hissesinin satışı ve satış işlemleri için Todori veledi Anastas’ı vekil tayin ettiklerine dair vekâletnâme hücceti.
Husûs-ı atiyü’l-beyânın mahallinde ketb ve tahrîr içün savb-ı şer’den bi’l-iltimâs me’zûnen bi’l-hükm irsâl olunan kâtib Mehmed Adil Efendi bin Ali Konya Vilâyeti dâhilinde makarr livâ olan medine-i Niğde’ye mülhak Nevşehir kazâsının Hıristiyan Baş mahallesinde mütemekkin tebe’a-i devlet-i ‘aliyyenin Rum milletinden Gülbaloğlu Yordan veled-i Kostaki efendinin sâkin olduğu menziline varub mahalle-i mezkûre mütemekkinlerinden Kostaki Efendi veled-i Pavli ve Pavlaki efendi veled-i Papayovani ve Kiryako efendi veled-i Simon nâmun kesân hazır oldukları halde ‘akd-ı meclis-i şer’-i hat‘akd-ır-‘akd-ı lâzimu’t-tevkîr itdikde mahalle-i mezkûrede mütemekkin iken bundan akdem fevt olan tebe’a-i müşârun-ileyhânın millet-i merkûmesinden Aleksina veledet-i Anastas veled-i Atam’ın verâseti sadr-ı kebir oğulları (SİLİK) ve Hıristo ve sadriye-i kebire kızları Marenko ve Opanya ve sagîrûnlarına münhasıra olduğu lede’ş-şer’il-enver zâhir ve mütehakkık oldukdan sonra verese-i merkûmûndan şahs-ı mu’arrife ve merkûme-i sagîrûniye ile merkûmetân Marenko ve Opanya ve merkûm Hıristo’nun başka başka iki kıt’a hüccet-i şer’iyye ile vekilleri Bevanaki efendi veled-i Kveled-iryako emr ve her bveled-irveled-i meclveled-is-veled-i ma’kûd-ı mezkûrda takrîr-veled-i kelâm ve ta’bveled-ir-veled-i ‘anı’l-merâm edüb vâlidemiz ve mûrisemiz müteveffât-ı merkûme der-aliyyede kapusunda Ahi Çelebi mahallesinde ve Limon İskelesi caddesinde vâki’ bir tarafdan Yorgi dükkânı ve bir tarafdan Mehmed Arif efendi dükkânı ve taraf-ı râbi’i Limon İskelesiyle mahdûd ve yetmiş numro ile murakkam yüz yirmi sehm nizâmlı bir bab bakkal dükkân gediğinin yirmi beş sehmi ile Sultanahmed’de Firuz Ağa mahallesinde Mabeyn-i Hümayun caddesinde vâki’ bir tarafdan Ferhad efendi dükkânı ve bir tarafdan Hacı Halil efendi dükkânı ve bir tarafdan Kazım bey konağı ve taraf-ı râbi’i târik-i amm ile mahdûd bir bab berber dükkânı gediğinin yirmi sehmi hayatında vefât taht-ı tasarrufunda olub ba’de fevtihâ verese-i merkûmûns adiyyen ve seviyyen mevrûs ve intikâl etmekle zikr olunan yirmi beş sehm bakkal gediğiyle yirmi sehm berber gediğinden hisse-i ırsiyyemizi uhdemize mahallinde şurût ve nizâmı vechile
