New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net 128 Temmuz 2007 | Cilt 45 | Say› 3
Panik Bozuklu¤u: Solunumsal Alt Tipler, Yak›n ve
Geçmifl Yaflam Olaylar›n›n Rolü
Çetin ET‹K*, Ender TANER**, Selçuk ASLAN***, Erdal IfiIK****
* Uzm. Dr., Ifl›klar Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Merkezi, Ankara
** Uzm. Dr., Gazi Üniversitesi Sa¤l›k Kültür ve Spor Daire Baflkanl›¤›, Beflevler/Ankara *** Doç. Dr., Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dal›, Beflevler/Ankara **** Prof. Dr., Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dal›, Beflevler/Ankara E-posta: tanerender@yahoo.com
ÖZET
Amaç: Bu çal›flmada, panik bozuklu¤u tan›s› koyulan hastalarda çocukluk dönemi ve ilk atak
ön-cesi eriflkin dönemdeki olumsuz yaflam olaylar›n›n s›kl›¤›n›n saptanmas› ve bu s›kl›¤›n solunumsal belirtili olan ve olmayan alt gruplar aras›ndaki karfl›laflt›r›lmas› amaçlanm›flt›r. Çal›flman›n ikincil amac› solunumsal ve solunumsal olmayan alt gruplar aras›ndaki ölçek puanlar› ve sosyodemogra-fik veriler aç›s›ndan farkl›l›¤›n aflt›r›lmas›d›r.
Yöntem: Gazi Üniversitesi Psikiyatri Poliklini¤ine baflvuran ve halen ayaktan tedavisi devam eden,
DSM-IV tan› ölçütlerine göre panik Bozuklu¤u tan›s› alan 85 hasta bu çal›flmaya dahil edilmifltir. Hastalara, Sosyodemografik ver formu ve görüflme formunun yan› s›ra Yaflam Geçmifli Anketi, Ra-he ve Holmes sosyal olaylara uyumu ölçüm ölçe¤i, Panik Agorafobi Ölçe¤i, Beck Depresyon envan-teri uygulanm›flt›r. Hastalar solunumsal olan ve solunumsal olmayan tip olmak üzere grupland›r›l-m›fl ve gruplar sosyo-demografik veriler, ölçek puanlar› gibi çeflitli de¤iflkenler aç›s›ndan karfl›laflt›-r›lm›flt›r.
Bulgular: Çal›flma grubu, “solunumsal belirtili olan ve solunumsal olmayan panik bozuklu¤u”
ol-mak üzere 2 alt gruba ayr›lm›flt›r. 59 hastan›n [%69.4] solunumsal alt gruba, 26 hastan›n ise [%30.6] solunumsal olmayan alt gruba dâhil oldu¤u belirlendi. Gruplar aras›nda agorafobi ve beklenti ank-siyetesi aç›s›ndan fark saptanmazken, noktürnal atak solunumsal alt grupta anlaml› olarak daha fazla saptanm›flt›r Çal›flmaya kat›lan hastalar›n %70.6’s›nda en az 1 çocukluk ça¤› ve %87.1’inde ilk panik atak öncesi 1 y›l içinde en az 1 olumsuz yaflam olay› öyküsü tan›mlanm›flt›r. Solunumsal olan ve olmayan alt tipler aras›nda yaflam olaylar› s›kl›¤›, Beck depresyon ve Panik Agorafobi ölçe¤i pu-anlar› aç›s›ndan anlaml› farkl›l›k saptanmam›flt›r.
Tart›flma ve Sonuç: Panik bozuklu¤un solunumsal ve solunumsal olmayan alt tipleri aras›nda
farkl›l›k olabilece¤i yönünde literatürde az say›da çal›flmada çeliflkili bulgular göze çarpmaktad›r. Bu çal›flmada elde edilen bulgular solunumsal alt tipte, noktürnal ataklar›n daha s›k oldu¤unu gös-termektedir. Bu konuda daha genifl örneklemlerle yap›lacak çal›flmalara ihtiyaç vard›r.
Anahtar Kelimeler: panik bozuklu¤u, solunumsal alt tip, yaflam olaylar› ABSTRACT
Panic Disorder: Respiratory Subtypes, Effects of Recent and Past Life Events
Purpose: Primary aim of this study is to determine the prevalence of childhood and recent
negati-ve life enegati-vents and compare their association with respiratory and nonrespiratory subgroups. Secon-dary aim of the study is to compare the respiratory and nonrespiratory subtypes in terms of socio-demographic variables and clinical scale scores.
Method: Eighty-five patients who attended to the Psychiatry department of Gazi University and
di-agnosed as Panic disorder according to DSM-IV criteria were included in the study. Patients who ac-cepted to participate in the study were given were requested to complete sociodemographic data form, Life History Questionnaire, Social Readjustment Rating Scale of Holmes and Rahe, Beck’s Dep-ression Inventory and Panic Agoraphobia Rating Scale. Later the patients were divided into two gro-ups as respiratory and non-respiratory subtypes and the two grogro-ups were compared with each other in terms of the above variables.
Findings: Number of patients in respiratory subtype of patients with panic disorder and
non-respi-ratory subtype of panic disorder were 59 [69.4%] and 26 [30.6%] respectively. The groups were not different from each other in terms of anticipatory anxiety and agoraphobia, whereas nocturnal at-tacks were more common in respiratory subtype. At least one childhood negative life events were present in 70.6% of the patients and 87.1% of the patients had at least one recent negative life
G‹R‹fi
Panik bozuklu¤u [PB] tekrarlayan ve beklenmedik an-larda kendili¤inden ortaya ç›kan panik ataklar›yla seyre-den, hastalar›n sonraki ataklarla ilgili kayg› yaflay›p, ka-ç›nma davran›fl› sergiledi¤i bir psikiyatrik bozukluktur. Yaflanan yo¤un anksiyete ve özellikle “tehlikede oldu¤u” yaflant›s› hastal›¤›n psikolojik görünümünü oluflturur ve kaç›nma davran›fl› zamanla kiflinin sosyal yaflam›n› k›s›t-lar, sonuçta evinden ç›kamamas›na, hâttâ kendi evinde bi-le yaln›z kalamamas›na yol açar. Bu durumda art›k “ago-rafobiyle birlikte panik bozuklu¤u” tan›s›ndan bahsedilir (APA 1994, Ifl›k 1996).
PB toplumda s›k görülen bir psikiyatrik hastal›kt›r. Ya-flam boyu yayg›nl›¤› %1.5–3, yaYa-flam boyu bir ya da daha fazla panik ata¤› yayg›nl›¤› %3.6–9.9, PB olan hastalarda, yaflam boyu agorafobi yayg›nl›¤› ise %22.5 ilâ %58.2 ara-s›nda bildirilmektedir (Noyes ve Hoehn-Saric 1998, Weiss-man ve ark. 1997, Eaton ve ark. 1994).
Panik ata¤›n›n bir potansiyel alt grubu belirgin nefes alamama, bo¤ulma hissi ve hiperventilasyon gibi göze çar-pan solunumsal semptomlar›n mevcudiyetiyle tan›mlan-m›flt›r. Ulusal Panik Bozukluk Araflt›rmas›-Faz 2’den topla-nan bilgilerin analizi sonras›nda, panik bozuklu¤u hastala-r›n›n belirgin solunumsal problemleri olanlar ve olmayan-lar fleklinde iki ana gruba ayr›labilece¤i bildirilmifltir. Nefes alamama, bo¤ulma hissi, ölüm korkusu, gö¤üs a¤r›s› ve pa-restezi belirtilerinin en az 4’ünün mevcudiyeti “solunumsal alt tipte panik bozuklu¤unu” tan›mlamaktad›r (Stein ve Hollander 2002, Briggs ve ark. 1993, Biber ve Akl›n 1998).
PB’de yap›lan biyolojik çal›flmalar da bu bozuklu¤un solunumsal bir alt tipi olabilece¤ine dikkati çekmifltir. Hi-poksi deneylerine yan›tlar›n araflt›r›ld›¤› karfl›laflt›rmal› ça-l›flmalarda solunumsal alt grupta daha s›k ve nefes kesil-mesi, solunum s›k›nt›s› ve artm›fl solunum say›s› gibi fizyo-lojik bâz› de¤iflikliklerle karakterize yo¤un bir panik ata¤› tipi oluflturabilece¤i gösterilmifltir. Deney s›ras› ve sonra-s›nda bu grupta tidal hacimlerinde daha büyük ve düzen-siz bir de¤iflim, daha düflük tidal hacim sonu karbondiok-sit seviyeleri gözlenmifltir (Biber ve Akl›n 1998, Sinha ve ark 2000, Beck ve ark 2000).
PB hastalar›n›n önemli bir yüzdesi, “gece pani¤i” de-nilen fenomenle de karfl›lafl›rlar. Uykuda panik ata¤› olan hastalar›n özelliklerinin incelendi¤i bir çal›flmada, 95 pa-nik hastas›ndan 38’i [%40] en az bir kez uykuda papa-nik
ata-¤› tarif etmifltir. Gece gelen pani¤i ataklar›n›n uykunun non-REM faz›nda, özellikle 2. ve 3. evrelerinde, genellikle uyku bafllang›c›ndan 25 dakika sonra görüldü¤ü belirtil-mifltir (Ifl›k 1996, Norton ve ark 1999, Labatte ve ark 1994).
Majör yaflam olaylar›n›n panik bozuklu¤unun ortaya ç›kmas›nda önemli rolü oldu¤u düflünülmektedir. Anksiye-te bozukluklar›n›n s›kl›kla Anksiye-tehdit edici olaylar›n ard›ndan ortaya ç›kt›¤›n›, olumsuz yaflam olaylar›n›n özellikle hasta-l›¤›n bafllang›c›yla iliflkili oldu¤u kontrollü çal›flmalar›n ço-¤unda gösterilmifltir. Yine yap›lan çal›flmalar, geliflimsel travmalar›n [erken ayr›l›k ve kay›plar], çocukluktaki cinsel ve fiziksel istismar›n ve yaflam içindeki stress kaynaklar›n›n [kronik fakirlik, kaotik âile ortam› gibi] anksiyete bozukluk-lar›yla ve özellikle panik bozuklu¤u ile iliflkili olabilece¤ini desteklemektedir (Noyes ve Hoehn-Saric 1998, Friedman ve ark 2002, Mancini ve ark 1995, Stein ve ark 1996).
Bu çal›flmada, panik bozuklu¤u tan›s› koyulan hasta-larda çocukluk dönemi ve ilk atak öncesi eriflkin dönemde-ki olumsuz yaflam olaylar›n›n s›kl›¤›n›n saptanmas› ve bu s›kl›¤›n solunumsal belirtili olan ve olmayan alt gruplar aras›ndaki karfl›laflt›r›lmas› amaçlanm›flt›r. Çal›flman›n ikincil amac› solunumsal ve solunumsal olmayan alt grup-lar aras›ndaki ölçek puangrup-lar›, sosyodemografik de¤iflken-ler ve klinik özellikde¤iflken-ler aç›s›ndan farkl›l›¤›n aflt›r›lmas›d›r.
YÖNTEM
Çal›flmaya Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi Hastânesi Psikiyatri Poliklini¤i’ne baflvuran ve hâlen ayaktan tedavisi devam eden hastalar al›nm›flt›r. ‹ki psikiyatr taraf›ndan kli-nik görüflme ile DSM-IV tan› kriterlerine uygun olarak PB tan›s› konan 18 yafl üstü 85 hasta çal›flmaya dâhil edilmifltir. Hastalara çal›flman›n amac› ve gerekçesi konusunda sözel bilgi verilmifltir ve kat›lmaya gönüllü olan hastalar al›nm›fl-t›r. Hastalar›n tamam› çal›flmada yer almay› kabûl etmifltir. 18 yafl alt› bireyler ile flizofreni veya di¤er psikotik bo-zukluk ve bipolar duygudurum bozuklu¤u öyküsü, orga-nik sebepli beyin sendromu, mental retardasyon, alkol ve madde ba¤›ml›l›¤› ve efllik eden ciddi kalb, dolafl›m, akci-¤er ve nörolojik hastal›klar›n mevcudiyeti d›fllama kriteri olarak kabûl edilmifltir. Çal›flmada öz bildirim ölçekleri kullan›ld›¤› için çal›flmaya kat›lan hastalarda en az ilkokul mezunu olma flart› aranm›flt›r.
Hasta ile yap›lan tan›sal görüflmeyi takiben, deneklerde flu alanlar› kapsayan veriler görüflme ile toplanm›flt›r:
Sosyo-event. Respiratory and non respiratory sub groups did not differed from each other in terms of ne-gative life events and scores of Beck’s Depression Inventory and Panic-Agoraphobia Rating Scale.
Conclusion and Discussion: Few studies investigate the differences between respiratory and
non-respiratory subtypes of panic disorder and the results were inconsistent. Results of the present study indicate that nocturnal attacks were more common in respiratory subtype in this sample. Studies with larger samples are needed to clarify this point.
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net 130 Temmuz 2007 | Cilt 45 | Say› 3
demografik veriler [yafl, cinsiyet, medenî hâl, e¤itim durumu ve yaflad›¤› yer], âile öyküsünün varl›¤› (âilede panik bozuk-lu¤unun ve di¤er ruhsal hastal›klar›n olup olmamas›), efllik eden ciddi kalb, dolafl›m, akci¤er ve nörolojik hastal›k öykü-sünün sorgulanmas›, alkol, madde ve sigara kullan›m›, hasta-l›k süresi ve hastal›¤›n bafllang›ç belirtileri, belirtilere göre “so-lunumsal ve so“so-lunumsal olmayan” alt tiplerin tan›mlanmas›. Hastalar›n erken dönem travmatik yaflam olaylar›n›n de¤erlendirilmesi amac›yla Yaflam Geçmifli Anketi “Life History Questionnaire [LHQ]” (Friedman 2002) uygulan-m›flt›r. Bu ankette, ölüm, anne-babadan ayr›lma, anne-ba-ba’n›n ayr›l›¤› veya boflanmas›, âilede alkol-madde kullan›-m›, çocukta cinsel veya fiziksel istismar yâhut travmatik olaylar gibi olmas› muhtemel erken dönem yaflam olaylar› ve gerçekleflti¤i yafl sorgulanmaktad›r.
Hastalar›n yak›n dönem travmatik yaflam olaylar›n› de¤erlendirmek için Rahe ve Holmes Sosyal Olaylara Uyum Ölçüm Skalas› “The Social Readjustment Rating Scale (SRRS)”, verilmifltir. Holmes ve Rahe (1967) taraf›n-dan gelifltirilen bir öz bildirim ölçe¤idir son bir y›l içinde eflin ölümü, boflanma, yak›n akraba ölümü, ifl de¤iflikli¤i, çevre de¤iflikli¤i, hastal›k öyküsü gibi bir dizi yaflam ola-y›n›n varl›¤›n› sorgular. Toplam 42 madde içerir. Stres ya-ratan önemli yaflam olaylar›n› belirlemek için kullan›l›r.
Hastalar›n panik semptomlar›n›n fliddeti “Panik Ago-rafobi Ölçe¤i” ile de¤erlendirilmifltir (Bandelow 1995, Bandelow ve ark. 1995). Ölçe¤in öz bildirim formu kulla-n›lm›flt›r. Befler bafll›ktan toplam on dörder soru içermek-tedir; panik ata¤› özellikleri, agorafobi/kaç›nma davran›-fl›, beklenti anksiyetesi, yeti yitimi ve sa¤l›k konusunda endifle konular›n› içermektedir. Beflli likert tipi ölçüm sa¤lamaktad›r. Tural ve arkadafllar› (2000) taraf›ndan Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çal›flmas› yap›lm›flt›r.
Hastalarda komorbid depresyonun de¤erlendirilmesi için ise “Beck Depresyon envanteri [BDE]” kullan›lm›flt›r (Beck ve ark. 1961). BDE, 21 maddeden oluflan hastalar›n kendilerinin doldurdu¤u likert tipi bir ölçektir. Her madde 0–3 aras›nda puanlanmaktad›r. Türkçe geçerlili¤i ve güve-nilirli¤i Hisli ve arkadafllar› (1989) taraf›ndan yap›lm›flt›r.
Bu çal›flmada istatistiksel de¤erlendirmede SPSS 11.0 paket program› kullan›lm›flt›r. Çal›flmaya al›nan hastalar, solunumsal olan ve solunumsal olmayan tip olmak üze-re grupland›r›lm›fl ve her iki grup agarofobi, beklenti anksiyetesi ve noktürnal atak aç›s›ndan ‘c2testi’ ile
karfl›-laflt›r›lm›flt›r. Solunumsal olan ve olmayan alt tipler ara-s›nda yaflam olaylar› s›kl›¤› aç›ara-s›ndan karfl›laflt›rmada da yine ‘c2testi’ kullan›lm›flt›r. Bu testlerde çift yönlü p<0,05 anlaml› kabûl edilmifltir. Ayr›ca hastalar›n Panik Agora-fobi Ölçe¤i ve Beck Depresyon Envanteri puanlar›n›n pa-nik bozuklu¤u alt tiplerine göre karfl›laflt›rmas›nda “Mann Withney U testi” kullan›lm›flt›r.
BULGULAR
Hastalar solunumsal ve solunumsal olmayan tip ol-mak üzere 2 gruba ayr›ld›¤›nda, 59 hastan›n [%69.4] solu-numsal alt gruba, 26 hastan›n ise [%30.6] solusolu-numsal ol-mayan alt gruba dâhil oldu¤u belirlenmifltir.
Çal›flmaya al›nan 85 hastan›n ortalama yafllar› 32.55±11.42 ola-rak saptanm›flt›r. Hastalar›n 62’si [%72.9] kad›n, 23’ü [%27.1] erkek-tir. Çal›flmaya kat›lan hastalar›n 63’ü [%74.1] evli ve 66’s› [% 77.7] li-se ve üzeri e¤itim alm›flt›r.
Solunumsal olan ve olmayan gruplar sosyodemogra-fik de¤iflkenler aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›¤›nda cinsiyet [c2=1.16], medenî hâl [c2=0.46] ve e¤itim [c2=1.04] gibi
faktörlerin gruplar aras›nda farkl›l›k göstermedi¤i sap-tanm›flt›r [p>0.05].
Hastalar›n atak s›ras›ndaki belirtileri de¤erlendirildi-¤inde en yüksek oranda çarp›nt› yak›nmas› oldu¤u [%92.6], bunu s›ras›yla ölüm korkusu, nefes darl›¤›, bo-¤ulma hissi, solu¤un kesilmesi ve gö¤üs a¤r›s› yak›nma-lar›n›n izledi¤i saptanm›flt›r. Depersonalizasyon ve dere-alizasyon ise en az s›kl›ktaki yak›nma olmufltur [%4.7].
Çal›flma sonuçlar›m›zda beklenti anksiyetesi hastalar›n %92.9’unda bulunurken agorafobi ile panik bozuklu¤u bir-likteli¤i ise %51.8 olarak belirlenmifltir. Hastalar›n %42.4’ünde noktürnal panik ata¤› öyküsü saptanm›flt›r. Bu verilerin solunumsal olan ve olmayan panik bozuklu¤u alt tipleri ile karfl›laflt›rmas› Tablo 1’de verilmifltir. Buna göre, agarofobi ve beklenti anksiyetesi aç›s›ndan gruplar aras›n-da fark saptanmazken, noktürnal atak solunumsal alt grupta anlaml› olarak daha fazla saptanm›flt›r [p<0.05].
Panik bozuklu¤u tan›s› alan 85 hastan›n çocukluk ça¤› olumsuz yaflam olaylar›na bak›ld›¤›nda, en s›k maddî ya-flam koflullar›nda kötüleflme öyküsü saptanm›flt›r. Bunu s›-ras›yla tafl›nma, okul de¤ifltirme, bir âile üyesinin ölümü, fi-ziksel kötüye kullan›lma [dayak, fliddet], anneden ayr› kal-ma ve âilede ciddi bir hastal›k varl›¤› izlemifltir [Tablo 2].
Çal›flmaya kat›lan hastalar›n %70.6’s›nda en az 1, %43.5’nda en az 2, %21.2’sinde en az 3 ve %12.9’da ise 3’ten fazla çocukluk ça¤› olumsuz yaflam olay› öyküsü ta-n›mlanm›flt›r. ‹lk panik ata¤› öncesi 1 y›l içinde yaflanan olumsuz yaflam olaylar› sorguland›¤›nda hastalar›n %87.1’i en az 1, %71.8’i en az 2, %58.8’i en az 3 ve %43.5’i 3’ten fazla olumsuz yaflam olay› târif etmifltir. Bu çal›flma-da ilk panik ata¤› öncesi 1 y›l içindeki olumsuz yaflam olaylar› Rahe ve Holmes Sosyal Olaylara Uyumu Ölçüm Skalas›’na göre de¤erlendirilmifltir. PB alt tiplerinin olumsuz yaflam olay› s›kl›¤› Tablo 3’te verilmifltir.
Solunumsal alt tip grubunda en s›k görülen yaflam olaylar› s›ras›yla yak›n âile bireylerinden birinin ölümü, uyku al›flkanl›klar›ndaki de¤iflim, eflle karfl›l›kl› tart›flma-lar›n say›s›ndaki de¤iflim, eflinin âilesi ile ilgili sorunlar ve parasal durumda de¤ifliklik olup, solunumsal
olma-yan alt tip grubunda ise s›ras›yla uyku al›flkanl›klar›nda-ki de¤iflim, âile bireylerinden birinin sa¤l›k durumunda de¤iflim, yak›n âile bireylerinden birinin ölümü, kiflisel yaralanma ve hastal›klar ile âilenin bir arada bulunufl sa-y›s›ndaki de¤iflimdir. Solunumsal olan ve olmayan alt tipler aras›nda erken dönem ve yak›n dönem yaflam olay-lar› s›kl›¤› aç›s›ndan karfl›laflt›rma yap›ld›¤›nda ise an-laml› farkl›l›k saptanmam›flt›r [p>0.05].
Hastalar›n %37’si Beck Depresyon Envanteri’nde 17 ve üzeri puan al›rken, %62.4’ü bu puan›n alt›nda puan al-m›flt›r. PB alt tipleri, Beck Depresyon Envanteri puanlar› yönünden karfl›laflt›r›ld›¤›nda anlaml› fark görülmemifl-tir [z=0,053, p=0.958]. Yine PB alt tiplerinin Panik Agora-fobi Ölçe¤i puanlar› aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›¤›nda da an-laml› fark saptanmam›flt›r [z=0.455, p=0.649]. [Tablo 4]
TARTIfiMA
Her ne kadar panik bozuklu¤un belirleyici özelli¤i spontan panik ataklar› gibi görünse de, panik ataklar›n›n belirtilerinin da¤›l›m›nda görülen farkl›l›klar hastal›¤›n benzer özellikler gösteren alt tiplerini tan›mlamaya yönelik ilgiyi art›rm›flt›r (Stein ve Hollander 2002).
Briggs ve arkadafllar›nca (1993) “solunumsal belirtili olan ve solunumsal olmayan PB” olarak iki alt grup tan›m-lanm›flt›r. Buna tan›ma göre nefes alamama, bo¤ulma hissi, ölüm korkusu, gö¤üs a¤r›s› ve parestezi belirtilerinin en az
dördünün mevcudiyeti “solunumsal alt tipte panik bozuk-lu¤unu” tan›mlamaktad›r (Biber ve Akl›n 1998). Çal›flma-m›zda 85 hastan›n klinik de¤erlendirmesinde hastal›¤›n be-lirtilerine göre solunumsal ve solunumsal olmayan tip ol-mak üzere 2 gruba ayr›ld›¤›nda, 59 hastan›n [%69.4] solu-numsal alt gruba, 26 hastan›n ise [%30,6] solusolu-numsal olma-yan alt gruba dâhil oldu¤u belirlendi.
Yap›lan biyolojik çal›flmalarda da bozuklu¤un solu-numsal bir alt tipinin olabilece¤i desteklenirken, solunum problemleri olan gruptaki hastalar›n “Panik ve Agorafobi Skalas›’nda” belirgin olarak daha yüksek puanlara sâhip ol-du¤u da belirtilmifltir (Fidaner ve ark 1998). Ancak, bizim çal›flmam›zda PB alt tiplerinin ‘Panik Agorafobi Ölçe¤i’ pu-anlar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda anlaml› fark görülmemifltir.
Uyku pani¤i, kognitif faktörlerin devre d›fl› kald›¤› bir dönemde gerçekleflmektedir. Uykuda panik ata¤› olan has-talar›n özelliklerinin incelendi¤i bir çal›flmada, 95 hastadan 38’i [%40] en az 1 kez uykuda panik ata¤› tarif etmifltir (Ste-in ve Hollander 2002). Çal›flma sonuçlar›m›zda da hastala-r›n %42,4’ünde noktürnal panik ata¤› öyküsü saptanm›flt›r. Bu verilerin solunumsal olan ve solunumsal olmayan PB alt tipleri ile karfl›laflt›rmas›nda noktürnal atak solunumsal alt grupta anlaml› olarak daha fazla saptanm›flt›r [p<0.05]. Noktürnal panik ataklar›n›n fenomenolojik farkl›l›¤› veya biyolojik altyap›s› bu çal›flman›n amaçlar› d›fl›nda olmakla birlikte, solunumsal alttipte bu ataklar›n fazla olmas› ilginç
Tablo 1: Agorafobi, beklenti anksiyetesi ve noktürnal atak aç›s›ndan solunumsal olan ve olmayan panik bozuklu¤u alt tiplerinin karfl›laflt›rmas›
Solunumsal Grup Solunumsal Olmayan Grup
n (%) n (%) z
Agarofobi 32 (72,7) 12 (27,3) 0.68 AD
Beklenti Anksiyetesi 56 (70,9) 23 (29,1) 1.06 AD
Noktürnal Atak 30 (83,3) 6 (16,7) 2.37*
* p=0.018, AD: Anlaml› De¤il
Tablo 2: Panik bozuklu¤u ve çocukluk ça¤› olumsuz yaflam olaylar› s›kl›¤›
ÇOCUKLUK ÇA⁄I OLUMSUZ YAfiAM OLAYLARI Say› (n) %
Maddî yaflam koflullar›nda kötüleflme 21 24,7
Tafl›nma, okul de¤ifltirme 20 23,5
Bir âile üyesinin ölümü 15 17,6
Fiziksel kötüye kullan›lma (dayak, fliddet) 14 16,5
Anneden ayr› kalma 14 16,5
Âilede ciddi bir hastal›k varl›¤› 14 16,5
Do¤al felâkete, kazaya veya travmaya mâruziyet 9 10,6
Baba ölümü 8 9,4
Ço¤unlukla anne d›fl› biri taraf›ndan yetifltirilme 8 9,4
Anne-baban›n uzun süren ayr› kalma dönemi 6 7,1
Kendinde ciddi bir hastal›k varl›¤› 3 3,5
Anne–baba aras›nda tamamen ayr›l›k 2 2,4
Anne ölümü 1 1,2
ve ileri araflt›rmalara gerek duyulan bir konu olarak karfl›-m›za ç›kmaktad›r. Ayr›ca gece pani¤inin PB’nin daha a¤›r bir formunu temsil edip etmedi¤i hâlâ belirsizdir.
Çal›flman›n önemli s›n›rl›l›klar›ndan biri örneklem gru-bunun üniversite psikiyatri poliklini¤ine baflvuran hastalar-dan oluflmas›, bu nedenle genellenebilirli¤inin s›n›rl› olma-s›d›r. Di¤er bir s›n›rl›l›k ise hasta say›s›n›n göreceli olarak düflük olmas›d›r. Daha genifl ve homojen örneklemlerde so-nuçlar de¤ifliklik gösterebilir.
Çal›flmalar PB olan hastalarda yaflam boyu agorafobi yayg›nl›¤›n›n %22.5 ilâ %58.2 aras›nda de¤iflti¤ini göster-mektedir (Weissman ve ark 1997). Çal›flmam›zda da agora-fobi ile PB birlikteli¤inin %51.8 olarak belirlenmesi literatür-le uyumlu görünmektedir. Ancak, gruplar aras›nda fark saptanmam›flt›r. PB di¤er psikiyatrik bozukluklar›n birlikte-lik durumlar›n›n s›k görüldü¤ü bir hastal›kt›r. Çal›flmalarda PB olan hastalarda depresyonun efllik etme oranlar› %50–65 aras›nda verilmekteyken, bizim çal›flmam›zda hastalar›n ancak %37’si Beck Depresyon Envanteri’nde 17 ve üzeri pu-an al›rken, %62,4’ü bu pupu-an›n alt›nda pupu-an alm›flt›r. Bu fark, de¤iflik çal›flmalarda kullan›lan depresyon ölçeklerinin de farkl› olmas› ile aç›klanabilir.
Majör yaflam olaylar›n›n PB’nin ortaya ç›kmas›nda önemli rolü oldu¤u düflünülmektedir. Çal›flmam›zda hasta-lar›n %70.6’s›nda en az 1, %43.5’nda en az 2, %21.2’sinde en az 3 ve %12.9’da ise 3’ten fazla çocukluk ça¤› olumsuz ya-flam olay› öyküsü tan›mlanm›flt›r. ‹lk panik ata¤› öncesi 1 y›l içinde yaflanan olumsuz yaflam olaylar› sorguland›¤›nda ise, hastalar›n %87.1’i en az 1, %71.8’i en az 2, %58.8’i en az 3 ve %43.5’i 3’ten fazla olumsuz yaflam olay› târif etmifltir.
Geliflimsel travmalar›n [erken dönemde ayr›l›k ve ka-y›plar], çocukluktaki cinsel ve fiziksel istismar›n ve ya-flam içindeki stress kaynaklar›n›n [kronik fakirlik, kaotik
âile ortam›] anksiyete bozukluklar›yla ve özellikle PB ile iliflkili olabilece¤i çal›flmalarda desteklemifltir. PB olan hastalarda çocukluk cinsel ve fiziksel istismar s›kl›¤›n› in-celeyen çal›flmalarda bu oran %13–54 olarak bulunmufl-tur (Friedman ve ark. 2002, Mancini ve ark. 1995, Stein ve ark. 1996).
223 PB olan hastan›n incelenmesinde, %80 oran›nda geçmiflte yaflanm›fl olumsuz yaflam olay› saptanm›flt›r. Yine 184 hasta ile yap›lan bir baflka çal›flmada olumsuz yaflam olaylar›n›n s›kl›¤› ve panik ataklar›n› presipite etti¤i ifâde edilmektedir (Manfro ve ark. 1996, Barzega ve ark. 2001).
PB olan 176 hastan›n travmatik bo¤ulma öyküsü yö-nünden de¤erlendirilmesinde, kontrol grubuna oranla PB hastalar›nda belirgin farkla yüksek bulunmufltur. Bu hasta-lar›n kendini solunumsal belirtilerle gösterdi¤i gözlenmifltir (Bouwer ve Stein 1997).
PB tan›s› alan 85 hastam›z›n çocukluk ça¤› olumsuz ya-flam olaylar›na bakt›¤›m›zda en s›k maddî yaya-flam koflulla-r›nda kötüleflme öyküsü, en az ise evlâtl›k olma hâli görül-müfltür. Çal›flma sonuçlar›m›zda ilk panik ata¤› öncesi bir y›l içinde hastalar›n %87.1’i en az 1, %71.8’i en az 2, %58.8’i en az 3 ve %43.5’i 3’ten fazla olumsuz yaflam olay› târif et-mifltir. Bu yüksek s›kl›k literatür bilgilerini desteklemekte-dir.
Ülkemizde yap›lan bir çal›flmada ise panik ataklar›n›n klinik özellikleri tan›mlanarak, solunumsal alt tipte di¤er gruba oranla hastalar›n yo¤un psikososyal stresörlerinin ol-du¤u gösterilirken (Fidaner ve ark 1998), çal›flmam›zda so-lunumsal olan ve olmayan alt tipler aras›nda yaflam olayla-r› s›kl›¤› aç›s›ndan karfl›laflt›rma yap›ld›¤›nda anlaml› fark-l›l›k saptanmam›flt›r [p>0.05]. Öte yandan, her iki çal›flma grubu için yaflam olaylar›n›n nitelikleri aras›nda farkl›l›k ol-du¤u görülmektedir.
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net 132 Temmuz 2007 | Cilt 45 | Say› 3
Tablo 3: Panik bozuklu¤u alt tiplerinde ilk panik ata¤› öncesi 1 y›l içindeki olumsuz yaflam olay› s›kl›¤›
1 yaflam olay› 2 yaflam olay› 3 yaflam olay› >3 yaflam olay›
(%) (%) (%) (%)
Solunumsal alt tip 93.2 84.7 71.2 59.3
Solunumsal olmayan 92.3 73.1 57.7 46.2
alt tip
Tablo 4: Alt tiplerin ‘Beck Depresyon Envanteri’ ve ‘Panik Agorafobi Ölçe¤i’ puanlar›na göre karfl›laflt›r›lmas›
Solunumsal alt tip Solunumsal olmayan alt tip Test (z)
n=59 n=26
Beck Depresyon Envanteri 12.39_9.5 12.73_10.85 0.53 AD
puan›
Panik Agorafobi Ölçe¤i 11.37_12.13 10.12_12.56 0.45 AD
puan›
SONUÇ
Solunumsal alt tip grubunda en s›k görülen yaflam olaylar› s›ras›yla yak›n âile bireylerinden birinin ölü-mü, uyku al›flkanl›klar›ndaki de¤iflim, eflle karfl›l›kl› tart›flmalar›n say›s›ndaki de¤iflim, eflinin âilesi ile ilgi-li sorunlar ve parasal durumda de¤iflikilgi-lik olup, solu-numsal olmayan alt tip grubunda ise s›ras›yla uyku al›flkanl›klar›ndaki de¤iflim, âile bireylerinden birinin sa¤l›k durumunda de¤iflim, yak›n âile bireylerinden birinin ölümü, kiflisel yaralanma ve hastal›klar ile âile-nin bir arada bulunufl say›s›ndaki de¤iflimdir. Bizim çal›flmam›zda buldu¤umuz bu farklar›n solunumsal ve solunumsal olmayan panik bozukluk tipleri için ne ölçüde genellefltirilebilece¤inin ileri araflt›rmalarla in-celenmesi gerekmektedir.
KAYNAKLAR
American Psychiatric Association (1994) Diagnostic and Statisti-cal Manuel of Mental Disorders. 4th Edition. Washington, DC.
Bandelow B (1995) Assessing efficacy of tretaments for panic di-sorder and agoraphobia. II. The Panic and Agoraphobia Sca-le. Int Clin Psychopharmcol; 10: 73-81.
Bandelow B, Hajak G, Holrichter S, Kunert HJ, Rüther E (1995) Assessing efficacy of treatments for panic disorder and ago-raphobia. I. Methodological problems. Int Clin Psychop-harmcol; 10: 83-93.
Barzega G, Maina G, Venturello S, Bogetto F (2001) Gender rela-ted differences in the onset of panic disorder. Acta Psychiatr Scand; 103: 189-195.
Beck AT, Ward CH, Mendelson M, et al (1961). An inventory for measuring depression. Arch Gen Psychiatry; 4: 561-571. Beck J, Shipherd J, Ohtake P (2000) Do panic symptom profiles
influence response to a hypoxic challenge in patients with panic disorder? A preliminary report. Psychosomatic Med; 62: 678-683.
Biber B, Alk›n D (1998) Panik bozuklu¤u alt tiplerinin CO2 uya-r›m›na yan›tlar›. 3P Dergisi; 6: 177–184.
Bouwer C, Stein D (1997) Association of panic disorder with a history of traumatic suffocation. Am J Psychiatry; 154: 1566-1570.
Briggs A, Strech D, Brandon S (1993) Subtyping of panic disor-der by symptom profile. Br J Psychiatry; 163: 201-209. Eaton WW, Kessler RC, Wittchen HU, et al (1994) Panic and
Pa-nic Disorder in the USA. Am J Psychiatry 151: 413-420. Fidaner H, Tunca Z, Cimilli C. (1998) Panik bozuklu¤unda
atak-lar›n klinik özellikleri: Q yöntemi ile bir çal›flma. Türk Psiki-yatri Dergisi; 9: 277–283.
Friedman S, Smith L, Fogel D, et al (2002) The incidence and inf-luence of early traumatic life events in patients with panic disorder: a comparison with other psychiatric outpatients. Anxiety Disord; 16: 259-272.
Hisli N (1989) Beck Depresyon Envanterinin üniversite ö¤renci-leri için geçerlili¤i ve güvenilirli¤i. Psikoloji Dergisi; 7: 3–13. Holmes TH, Rahe RH (1967) The Social Readjustment Rating
Scale. J Psychosom Res; 11: 213–218. Ifl›k E (1996) Nevrozlar. Ankara. 69–122.
Labatte L, Pollack M, Otto M, et al (1994) Sleep panic attacks: an association with childhood anxiety and adult psychopatho-logy. Biol Psychiatry; 36: 57-60.
Mancini C, Van Ameringen M, Macmillan H (1995) Relationship of childhood sexual and physical abuse to anxiety disorders. J Nervous Mental Disease; 183: 309-314.
Manfro G, Otto W, McArdle E, et al (1996) Relationship of ante-cedent stressful life events to childhood and family history of anxiety and the course of panic disorder. J Affect Disord; 41: 135-139.
Norton G, Norton P, Walker J ve ark. (1999) A comparison of pe-ople with and without nocturnal panic attacks. J Behav Ther Exp Psychiatry 30:37-44
Noyes R, Hoehn-Saric Jr R (1998) Anksiyete Bozukluklar›. fiar V, çeviri editörü. England: Cambridge University Press, 86-156. Sinha S, Papp L, Gorman J (2000) How study of respiratory physiology aided our understanding of abnormal brain function in panic disorder. J Affect Disord; 61: 191-200. Stein B, Walker JR, Anderson G, et al (1996) Childhood physical
and sexual abuse to in patient with anxiety disorders and in a community sample. Am J Psychiatry; 153: 275-277. Stein J, Hollender E (2002) Textbook of Anxiety Disorders. USA:
The American Psychiatric Publishing.
Tural Ü, Fidaner H, Akl›n T, Bandelow B. (2000) Panik ve Agorafobi ölçe¤inin güvenirlik ve geçerli¤i. Türk Psikiyatri Dergisi; 11: 29–39.
Weissman MM, Bland RC, Canino GJ, et al (1997) The cross-national epidemiology of panic disorder. Arch Gen Psychiatry; 54: 305–309.
