12 Kas›m 2001 B‹L‹MveTEKN‹K
B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
Büyük bir gökada kümesinin olufltur-du¤u kütleçekim merce¤i, evrende ilk gökadalar› oluflturan yap›tafllar›ndan birinin bulunmas›n› sa¤lad›. Hubble Uzay Teleskopu’nun 1995 ve 1998 y›l-lar›nda gerçeklefltirdi¤i "derin alan" gözlemlerinde çok silik ›fl›k noktac›k-lar› olarak gözlenen bir cisim üzerin-de Keck teleskoplar›yla yap›lan tayf öl-çümleri, bunlar›n Dünya’dan 13.4 mil-yar ›fl›ky›l› uzakl›kta bulunduklar›n› ortaya koydu. Bir baflka deyiflle bu ci-simden bize ulaflan ›fl›k, 13.4 milyar y›l önce yola ç›km›fl. Evrenin yafl›n›n yaklafl›k 14 milyar y›l oldu¤u göz önünde tutuldu¤unda, bunun ilk gö-kadalar› oluflturan küçük parçalar›n bir örne¤i oldu¤u anlafl›l›yor. Yap›lan hesaplar, genç ve s›cak y›ld›zlardan oluflan cismin 2 milyon y›l yafl›nda, 500 ›fl›ky›l› çap›nda ve yaklafl›k 1 mil-yon Günefl kütlesinde oldu¤unu göste-riyor. Samanyolu’nun çap›ysa 100.000 ›fl›ky›l› ve gökadam›z en az yüz milyar y›ld›zdan olufluyor. Yani bulunan ci-sim gökadam›z›n 100.000’de bir bü-yüklü¤ünde. Kozmologlar, Büyük Pat-lama’dan bir milyar y›l sonra ortaya ç›-kan ilk gökadalar›n bu küçük yap›la-r›n bir araya gelmesiyle olufltu¤unu düflünüyorlar. Böylesi uzakl›klardaki bu kadar küçük yap›lar›n Hubble’›n
keskin gözlerince bile belirlenmesi olanaks›z. O halde bu bebek gökada nas›l saptanm›fl? Bunu sa¤layan, kütle-çekimsel merceklenme denen olgu. Saptanan küme, Dünya’ya "yaln›zca" 2 milyar ›fl›ky›l› uzakl›kta bulunan dev Abell 2218 gökada kümesinin tam ar-kas›nda bulunuyor. Abell 2218, yakla-fl›k 10.000 gökadadan oluflan bir top-luluk. Böylesine büyük bir küme uzay-zaman›, dolay›s›yla da arkas›nda bulu-nan cisimlerden gelen ›fl›¤›n izledi¤i yollar› da büküyor. Böylece, t›pk› bir gözlük merce¤inin daha çok ›fl›k foto-nunu gözlerimize yönlendirmesi gibi, gökada kümelerinin oluflturdu¤u "küt-leçekim mercekleri" de, arkalar›ndaki cisimlerin ›fl›¤›n› büküyor ve bunlar-dan daha çok say›da fotonun bize do¤ru gelmesini sa¤l›yor. Dolay›s›yla arka plandaki cisimler, çok daha par-lak görünüyor. Perdelenmifl gökcisim-lerinden gelen ›fl›¤›n izledi¤i yollar›n uzunlu¤undaki çok küçük farkl›l›klar nedeniyle ayn› cismin birden çok gö-rüntüsü olufluyor ve bunlar›n biçimle-rinden, arkadaki cismin uzakl›¤› belir-lenebiliyor. Bu etki, Abell 2218 göka-da kümesinin perdeledi¤i cismin, iki ayr› cisimmifl gibi ve oldu¤undan 30 kat daha parlak görünmesini sa¤lam›fl.
NASA bas›n bülteni, 5 Ekim 2001
Gökada Yap›tafllar› Mercek Alt›nda
NASA’n›n emektar Deep Space 1 son-das›, bir kuyruklu-y›ld›z çekirde¤inin ayr›nt›l› görüntüleri-ni göndermeyi baflard›. ‹yon motoru ve ileri tasar›ml› birçok ayg›t için bir de-ney platformu olarak 1998 y›l›nda f›rla-t›lan sondan›n, yön bulma ayg›t› 1999’-da bozuldu. Kameras›n› yedek olarak devreye sokan araç, 25 Eylül’de Bor-relly kuyrukluy›ld›z›n›n 2.200 km yak›-n›ndan geçti ve gaz ve tozdan kuyru-¤unun kimyasal yap›s› ve tayf›n› incele-di, 10 km uzunlu¤unda, labut biçimli çekirde¤ini görüntüledi. Çok ar›zal› bir yüzeyi olan “labut”un gövde ve sap›n-daki düzlüklerden sütun halinde mad-de ve gaz f›flk›rd›¤› görülüyor. Bor-relly’nin üzerindeki derin yar›klar ne-deniyle, Günefl’e yaklafl›nca parçalana-bilece¤i düflünülüyor. Bu son görevin ard›ndan, yer kontrol ekibi, Deep Spa-ce 1’le iletiflimi bu ay içinde keseSpa-cek.
NASA bas›n bülteni, 26 Eylül 2001 Science, 5 Ekim 2001
Deep Space 1
Görevini Tamamlad›
Abell 2218 gökada kümesince merceklenerek oldu¤undan 30 kat parlak hale gelmifl küçük y›ld›z kümesinin, mercek etkisiyle oluflan ikili görüntüsü.
