Türkiye’de Yapılan İnşaat Projelerinde Yapım Aşamasında Maliyet Ve Süre Aşımına Neden Olan Faktörlerin İncelenmesi

(1)

ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ  FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

MAYIS 2015

TÜRKĠYE’DE YAPILAN ĠNġAAT PROJELERĠNDE YAPIM AġAMASINDA MALĠYET VE SÜRE AġIMINA NEDEN OLAN FAKTÖRLERĠN

ĠNCELENMESĠ

Gül BaĢak CEBE

Mimarlık Anabilim Dalı Proje ve Yapım Yönetimi Programı

(2)

(3)

MAYIS 2015

ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ  FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

ĠNCELENMESĠ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Gül BaĢak CEBE

(502121403)

Mimarlık Anabilim Dalı Proje ve Yapım Yönetimi Programı

(4)

(5)

Tez DanıĢmanı : Doç. Dr. Elçin TAġ ... Ġstanbul Teknik Üniversitesi

Jüri Üyeleri : Doç. Dr. Hakan YAMAN ... Ġstanbul Teknik Üniversitesi

Doç Dr. Pelin KARAÇAR ... Yeditepe Üniversitesi

ĠTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü’nün 502121403 numaralı Yüksek Lisans Öğrencisi Gül BaĢak CEBE, ilgili yönetmeliklerin belirlediği gerekli tüm Ģartları yerine getirdikten sonra hazırladığı “TÜRKĠYE’DE YAPILAN ĠNġAAT PROJELERĠNDE YAPIM AġAMASINDA MALĠYET VE SÜRE AġIMINA NEDEN OLAN FAKTÖRLERĠN ĠNCELENMESĠ” baĢlıklı tezini aĢağıda imzaları olan jüri önünde baĢarı ile sunmuĢtur.

Teslim Tarihi : 04 Mayıs 2015 Savunma Tarihi : 29 Mayıs 2015

(6)

(7)

(8)

(9)

ÖNSÖZ

Bu tez calıĢmasında, devamlı beni destekleyen ve yol gösteren değerli tez danıĢmanım Sayın Doç. Dr. Elçin TaĢ’a teĢekkürü bir borç bilirim.

Ayrıca yardımını ve desteğini asla eksik etmeyerek beni hiçbir zaman yalnız bırakmayan ablam Sedef Cebe’ye, her zaman ilgi ve sevgisini üzerimde hissettiğim anneme ve babama, olanca gücüyle manevi desteğini bana gösteren babaanneme, her zaman yanımda olan arkadaĢım Ezgi Ersoy’a ve bilgi ve tecrübesiyle bana yol gösteren Prof. Dr. Nur Esin’e sonsuz teĢekkürlerimi sunarım.

Mayıs 2015 Gül BaĢak Cebe

(10)

(11)

ĠÇĠNDEKĠLER

Sayfa

ÖNSÖZ ... vii

ĠÇĠNDEKĠLER ... ix

KISALTMALAR ... xi

ÇĠZELGE LĠSTESĠ ... xiii

ġEKĠL LĠSTESĠ ... xv

ÖZET ... xvii

SUMMARY ... xix

1. GĠRĠġ ... 1

1.1 Tezin Amacı ve Kapsamı ... 2

1.2 Tezin Yöntemi ... 5

1.3 Literatür Özeti ... 6

2. ĠNġAAT PROJELERĠ YAPIM AġAMASINDA KARġILAġILAN MALĠYET VE SÜRE AġIMI ... 7

2.1 Maliyet AĢımı ... 7

2.2 Maliyet AĢımının Etkileri ... 8

2.3 Süre AĢımı ... 9

2.4 Süre AĢımının Etkileri ... 10

2.5 Maliyet AĢımı ve Süre AĢımı ĠliĢkisi ... 11

2.6 ĠnĢaat Projelerinde Maliyet ve Süre AĢımı Konusunda Yapım AĢamasının Önemi ... 12

2.7 Bir ĠnĢaat Projesinde ĠĢveren, Proje Yönetimi ve Yüklenici Arasındaki BakıĢ Açısı Farklılığının Önemi ... 13

2.8 Daha Önce YapılmıĢ ÇalıĢmaların Ġncelenmesi ... 14

2.8.1 YurtdıĢında yapılan çalıĢmalar ... 14

2.8.2 Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini konu alan çalıĢmalar ... 22

3. ĠNġAAT PROJELERĠNDE YAPIM AġAMASINDA MALĠYET VE SÜRE AġIMINA NEDEN OLAN FAKTÖRLERĠN BELĠRLENMESĠ ... 27

3.1 Literatürde Belirlenen Maliyet ve Süre AĢımına Neden Olan Faktörlerin Ġncelenmesi ... 27

3.2 Maliyet ve Süre AĢımı Neden Olan Faktörler ve Gruplandıkları Ana BaĢlıklar ... 35

3.2.1 . Koordinasyon, iletiĢim ve planlama ile ilgili nedenler ... 36

3.2.2 . Maliyet ile ilgili dıĢ nedenler ... 37

3.2.3 . Uygulamaya yönelik nedenler ... 38

3.2.4 . SözleĢme-Ģartname kaynaklı nedenler ... 39

3.2.5 . Tasarım ile ilgili nedenler ... 40

3.2.6 . Firma ve çalıĢan yeterliliği ile ilgili nedenler ... 41

3.2.7 . Malzeme-iĢgücü-ekipman ile ilgili nedenler ... 42

(12)

4. ĠNġAAT PROJELERĠNDE YAPIM AġAMASINDA MALĠYET VE SÜRE AġIMINA NEDEN OLAN FAKTÖRLERĠN BELĠRLENMESĠ ĠÇĠN ALAN

ARAġTIRMASI YAPILMASI VE SONUÇLARI ... 45

4.1 Alan AraĢtırmasının Amacı ... 45

4.2 Alan AraĢtırmasının Kapsamı ... 46

4.3 Alan AraĢtırmasının Yöntemi ... 46

4.4 Alan AraĢtırması Sonuçları ... 49

4.4.1 Alan araĢtırması güvenilirlik analizi ... 49

4.4.2 Alan araĢtırması katılımcı bilgileri ... 50

4.4.3 Alan araĢtırması değerlendirme tekniği ... 52

4.4.4 Alan araĢtırması sonuçları ... 53

4.4.4.1 Alan araĢtırması sonuçlarının analizi ... 53

4.4.4.2 Alan araĢtırması sonuçlarının değerlendirilmesi ... 64

5. SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 69

KAYNAKLAR ... 75

(13)

KISALTMALAR

INTES : Türkiye ĠnĢaat Sanayicileri ĠĢveren Sendikası GSMH : Gayrısafi Milli Hasıla

(14)

(15)

ÇĠZELGE LĠSTESĠ

Sayfa

Çizelge 2.1: YurtdıĢında maliyet ve süre aĢımı konusunda yapılan çalıĢmalar...15

Çizelge 2.2: Maliyet ve süre aĢımı konusunda Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini konu alan çalıĢmalar.………...………23

Çizelge 3.1: Literatüre dayalı olarak oluĢturulan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ile incelenen yurtdıĢında yapılmıĢ çalıĢmalar …...29

Çizelge 3.2: Literatüre dayalı olarak oluĢturulan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ile Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini inceleyen çalıĢmalar……….32

Çizelge 3.3: YurtdıĢında yapılan çalıĢmalardaki maliyet ve süre aĢımına neden olan faktör sayıları ve faktörlerin gruplandığı ana baĢlıklar ………...33

Çizelge 3.4: Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini inceleyen çalıĢmalardaki maliyet ve süre aĢımına neden olan faktör sayıları ve faktörlerin gruplandığı ana baĢlıklar………...34

Çizelge 4.1: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ve kodları..…………...48

Çizelge 4.2: Yüklenici, proje yönetimi ve iĢveren alan araĢtırmasının cronbach’s alpha metoduna göre analiz sonuçları ………..49

Çizelge 4.3: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin etki katsayıları...55

Çizelge 4.4: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin sıklık katsayıları...56

Çizelge 4.5: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin önem katsayıları...57

Çizelge 4.6: Yüklenici tarafından etki katsayısında en yüksek değeri alan faktörler....……...……….………..…...58

Çizelge 4.7: Proje yönetimi tarafından etki katsayısında en yüksek değeri alan faktörler .……….……...………..………….58

Çizelge 4.8: ĠĢveren tarafından etki katsayısında en yüksek değeri alan faktörler ....……..………...……….….58

Çizelge 4.9: Yüklenici tarafından sıklık katsayısında en yüksek değeri alan faktörler ………..………..……….…..59

Çizelge 4.10: Proje yönetimi tarafından sıklık katsayısında en yüksek değeri alan faktörler …………..………..59

Çizelge 4.11: ĠĢveren tarafından sıklık katsayısında en yüksek değeri alan faktörler ………..……...………...59

Çizelge 4.12: Yüklenici tarafından önem katsayısında en yüksek değeri alan faktörler ………....………...60

Çizelge 4.13: Proje yönetimi tarafından önem katsayısında en yüksek değeri alan faktörler.………..…………...60

Çizelge 4.14: ĠĢveren tarafından önem katsayısında en yüksek değeri alan faktörler ………….………..………60

Çizelge 4.15: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin tüm katılımcılar tarafından değerlendirilen önem katsayıları ..……….………..61

Çizelge 4.16: Tüm katılımcılar tarafından önem katsayısında en yüksek değeri alan faktörler ………....………..………..62

(16)

Çizelge 4.17: Maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin gruplandıkları ana baĢlıklara göre etki, sıklık ve önem katsayıları..………...63

(17)

ġEKĠL LĠSTESĠ

Sayfa ġekil 2.1 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda yurtdıĢında yapılan çalıĢmaların

konulara göre dağılımı……… 18 ġekil 2.2 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda yurtdıĢında yapılan çalıĢmaların ülkelere

göre dağılımı………... 19 ġekil 2.3 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda yurtdıĢında yapılan çalıĢmaların

araĢtırma yöntemine göre dağılımı………. 20 ġekil 2.4 : YurtdıĢında yapılan alan araĢtırmalarının katılımcı gruplara göre

dağılımı………... 21 ġekil 2.5 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda Türkiye’de yapılan çalıĢmaların

konulara göre dağılımı………... 24 ġekil 2.6 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda Türkiye’de yapılan çalıĢmaların

araĢtırma yöntemine göre dağılımı………. 24 ġekil 2.7 : Türkiye’de yapılan alan araĢtırmalarının katılımcı gruplara göre

dağılımı………... 25 ġekil 4.1 : Alan araĢtırmasına katılanların projedeki rollerine göre dağılımı……… 50 ġekil 4.2 : Alan araĢtırmasına katılanların inĢaat sektöründeki tecrübelerine göre

dağılımı………... 51 ġekil 4.3 : Alan araĢtırmasına katılanların mesleklere göre dağılımı……….51

(18)

(19)

ĠNCELENMESĠ ÖZET

ĠnĢaat sektörü; tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de, ülke ekonomisinde ve halkın istihdamında büyük pay sahibi olup, sektör büyümeye devam etmektedir. ĠnĢaat sektörünün organizasyonel yapısı, diğer sektörlerle iliĢkisi, yapım aĢaması ve süreçteki girdileri düĢünüldüğünde oldukça karmaĢık bir yapısı olduğu açıktır. Bu karmaĢık yapıyı çözümlemek ve kurgulamak için bir maliyet ve süre planlaması yapılması gerektiği açıktır. Bir inĢaat projesinin baĢarısı, projenin belirlenen maliyet, süre ve kalite sınırları içerisinde kalınarak tamamlanmasıyla sağlanır. ĠnĢaat sektöründe en sık yaĢanan en önemli problemlerden biri ise, maliyet ve süre aĢımıdır. GeliĢmekte olan ülkelerin çoğunluğunda olduğu gibi, Türkiye’de de bu probleme sıklıkla rastlanmaktadır. Sektörün ülke için önemi düĢünüldüğünde, sektördeki problemleri tespit etmek ve önlenmesine yönelik çözümler aramak oldukça kritik bir hale gelmektedir. Bu problemin önüne geçebilmek veya en aza indirgeyebilmek için problemin nedenlerinin belirlenmesi Ģarttır.

Maliyet aĢımı, iĢveren firma ile iĢi yapmayı taahhüt eden firma (yüklenici) arasında sözleĢme ile anlaĢılmıĢ, iĢin yapılma maliyetinin üzerine çıkılmasıdır. Süre aĢımı ise, gerçekleĢen proje tamamlanma tarihinin, iĢveren firma ile iĢi yapmayı taahhüt eden firma arasında sözleĢme ile anlaĢılmıĢ olan proje teslim tarihini geçmesi durumudur. Bir inĢaat projesinde rol alan temel katılımcılar iĢveren, proje yönetimi ve yüklenicidir. Söz konusu rol alanlar, süreç esnasındaki konumları ve birbirleri ile iliĢkileri sebebiyle, tezin de konusu olan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri, farklı açılardan algılama ve gözlemleme durumundadır. Bu durumda; bir inĢaat projesinde yapım aĢamasında, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ve bu faktörlerin sorumluları, iĢveren, proje yönetimi ve yükleniciye göre farklılık göstermektedir. Hatta söz konusu katılımcılar, bazı durumlarda maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin sorumlusunun birbirleri olduğunu düĢünmektedir. Sonuçta, süreçte rol alan katılımcıların, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri ve faktörlerin sorumlularını farklı algılaması ve problemin sorumlusu olarak birbirlerini görmeleri; maliyet ve süre aĢımı sorununun çözülmesine ve önüne geçilmesine engeldir.

Yurtiçi ve yurtdıĢında yapılan çalıĢmalar incelendiğinde, maliyet ve süre aĢımına neden olan pek çok faktöre rastlanmaktadır. Maliyet ve süre aĢımına; yapım aĢamasında bütçe, tedarik süreci, iĢgücü gibi konularda planlamanın hatalı yapılması, iĢi yapan firmaların yeterli ve kalifiye olmaması, faizler ve döviz kurunda dalgalanmalar, eksik ve kusurlu yapılan imalatlar, proje dokümanlarında hata ve eksiklikler, tasarımda hata, eksiklik ve gecikmeler, Malzeme/iĢgücü/ekipman tedarikinde zorluk ve proje katılımcıları arası iletiĢimsizlik gibi pek çok faktör neden olabilmektedir.

ÇalıĢma kapsamında, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin belirlenmesi için, inĢaat sektöründe aktif olarak çalıĢan uzmanları üzerinde ve yalnızca yapım aĢaması sürecini irdeleyen bir alan araĢtırması gerçekleĢtirilmiĢtir. Daha önce

(20)

yapılmıĢ çalıĢmalardan toplamda 8 ana baĢlık altında gruplanmıĢ 37 tane maliyet ve süre aĢımına neden olan faktör derlenmiĢtir. Belirlenen bu faktörler kullanılarak yapılan alan araĢtırması; iĢveren, proje yönetimi ve yüklenicinin bakıĢ açısına göre maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri belirlemeyi amaçlamaktadır.

AraĢtırma kapsamında iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici firmalarla görüĢülmüĢtür. Faktörlerin etki ve sıklığı değerlendirilerek, bu verilerden alınan katsayılarla önem katsayısına ulaĢılmıĢtır. Alan araĢtırması, belirtildiği gibi iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici bakıĢ açısı ayrımı ile değerlendirilmiĢ ve çıkan sonuçlara buna göre yorumlanmıĢtır. Çıkan sonuçlara göre çözüm önerileri getirilmiĢtir.

(21)

A RESEARCH TO DETERMINE FACTORS CAUSING COST AND TIME OVERRUN IN TURKISH CONSTRUCTION PROJECTS

SUMMARY

The construction industry, having major importance for both the economical level of the country and the employment level of the community in all over the world and in Turkey as well, is countinuously growing. Considering its organizational structure, relations with the other industries, execution phase and inputs during the processes, the construction industry has a very complicated structure. It is obvious that, cost and time planning is required in order to analyse this complicated structure. The success of a construction project can only be achieved if the project is completed within the targeted cost, time and quality limits. One of the most common problems encountered in the construction industry is cost and time overrun. As in most of the developing countries, this problem is encountered very often in Turkey. Considering the importance of the industry for the country, it is very critical to define the problems in the industry and searching solutions in order to prevent them. The causes of the cost and time overrun problem should be determined, in order to minimize or prevent them.

Cost overrun is exceeding the budget for a specific work agreed in the contract signed between the client and the contractor. Time overrun is when the actual project completion date exceeds the scheduled project completion date agreed in the contract signed between the client and the contractor. The main participants in a construction project is client, project management and contractor. These parties perceive the factors causing cost and time overruns, which is also the subject of the thesis, in different ways because of their positions during the processes and their relations with each other. So, the factors causing cost and time overruns in the execution phase of a construction project and the responsibles of these factors differ from the perspectives of client, project management and contractor. Even sometimes these participants may see eachother as the responsible of these factors. In conlusion, the facts that the project participants perceive the factors causing cost and time overruns in dfferent ways and they eachother as the responsible of these factors are major obstacles in solving and preventing cost and time overrun problems.

Examining the projects in Turkey and projects abroad, a lot of factors causing cost and time overrun can be observed. The cost and time overruns can be caused by many factors such as the inaccurate planning of budget, procurement process, labor, etc. during construction, unqualified and insufficient firms executing the works, interest and exchange rate fluctuations, incomplete and defective installations, omissions and errors in project documents, design errors, omissions and delays, difficulties in material / labor / equipment supply, the miscommunication between project participants, etc.

(22)

In this study, a field research, covering specifically the construction process, has been performed on the experts actively working in the construction industry in order to determine the factors causing cost and time overruns. Thirty seven factors grouped under eight main titles, causing cost and time overruns, have been compiled from the previous studies and a field study has been conducted accordingly. The field research has aimed to determine the factors from the perspectives of client, project management and contractor respectively.

In the scope of the research, client, project management and contractor companies have been interviewed. Evaluating the influence and frequency of these factors and the indexes reached from the data, the importance index has been achieved. The field study has been evaluated from the perspectives of client, project management and contractor respectively and the results have been interpreted accordingly. Based on the achieved results, proposed solutions have been introduced.

Following the survey conducted with the participation of 47 experts, the impacts and frequencies of the factors on client, project management and contractor have been determined. Using using the obtained freqency and impact indexes, the relative importance indexes for all three project participants have been determined. According to the results, the top five factors, which have the highest relative importance indexes, differs for the client, project management and contractor. There is not even one common factor in the top five factors of the three parties. It is obvious from the results that in the construction projects the client, project management and contractor have different understandings of the factors causing cost and time overruns. In order to prevent this situation, the comminication between the client, project management and contractor should be increased. In addition, the roles and responsibilities of all participants in the project should be clearly identified and the participants should act accordingly. If the roles and responsibilities of all participants are clearly identified at the beginning of the project, even if the cost and time overrun problems occur, there will be no diverse opinions and the solution process will be quicker. Also, especially the client and the project management should be able to act objectively about the factorscausing cost and time overruns and they should be aware of their responsibilities.

In general, cost and time overrun causing factors, having the highest relative importance indexes have been determined as follows; “lack of planning during construction”, “errors / omissions in the Bill of Quantities”, “non-qualified / not experienced contractor”, “changes in design” and “errors / omissions in design or details”.

The planning of the conctruction phase is purely under contractor’s responsibility and is about the careful coordination of the material, equipment and labor resources. In order to achieve an accurate planning, a detailed work schedule and careful analysis of the project are required. The quantities and the schedule of the inputs in the project should be accurately coordinated and conducted in line with the works on site. The orders for the equipment and material should be set at the scheduled times and the works should be coordinated with the efficient number of labor having required qualifications. The preperation of the project documentation is of major importance in all projects. The required attention should be given while preparing the bill of quantities lists. The required actions should be taken immediately for the unclear subjects.

A contractor with lack of experience is one of the major importance factors, which will cause budget and time overruns in a project. And the fact that this factor is embraced very often is very challenging for the contruction projects. The contractor

(23)

companies should take their experineces and know-hows into consideration, while proposing and entering new projects. At the same time, the clients should investigte the business capacity of the contractors by looking their referances, proposed project teams, track records, etc.

Commencement of a construction projects with lack of design projects or delayed design projects effecting the works on site are very common problems encountered in the contruction sector. Having uncomplete design projects will cause permenant delays in the construction phase and demolition and re-installation works on site. In order to prevent this situation, the construction phase should not be commenced before desgin projects are completed up to a required level. Both client and contractor should act accordingly.

It has been clearly explained the major importance of construction industry for both the economical level of the country and the employment level of the community. The cost and time overrus are major problems of construction industry and should be prevented. In the content of this study, it has been aimed to determine the causes of the problems and it has been emphasized that the diversity of opinions of the client, project management and contractor is the biggest obstacle against the solution. In the future, it has been expected that these problems will be prevented by determining the causes of cost and time overruns and it is strictly required that the diversity of opinions of the client, project management and contractor should be minimized.

(24)

(25)

1. GĠRĠġ

Tüm dünyada inĢaat sektörünün ülke ekonomisinde önemli bir yeri vardır. Nega’ya göre, inĢaat sektörü, ekonominin geliĢmesinde en önemli katkıyı sağlayan sektörlerden biridir [1]. Ismail, Rahman ve Memon, inĢaat sektörünün bir ülkenin pek çok anlamda ilerlemesinde büyük rol oynadığını belirtmiĢtir [2]. Durdyev ise, Dünya üzerindeki çoğu ülkede, inĢaat sektörü aktiviteleri için yapılan yatırımların, ülke ekonomisini Ģekillendirdiğini belirtmektedir [3].

Ülkemizde inĢaat sektörü, ülke ekonomisi üzerinde gün geçtikçe daha etkili olmaktadır. Arditi, Türk inĢaat sektörüne yapılan yatırımların, oldukça yüksek bir seviyeye ulaĢtığını bildirmiĢtir [4]. Arditi’nin 1985 yılında yaptığı bu çalıĢmadan itibaren geçen süreçte de bu durum değiĢmediği gibi, inĢaat sektörüne yapılan yatırımlar daha da artmıĢtır. Durdyev’e göre, ĠnĢaat sektörünün Türkiye’deki en büyük sektörlerden biri olması ile birlikte, bu sektördeki büyüme ulusal gelir için oldukça kritik olmuĢtur [3]. Bu açıdan bakıldığında, ülkemizde inĢaat sektörünün geliĢmesi toplumun istihdamı açısından da büyük önem taĢımaktadır,

Türkiye ĠnĢaat Sanayicileri ĠĢveren Sendikası (ĠNTES) 2015 ġubat raporundan alınan verilere göre, inĢaat sektörü, kendisine bağlı 200’den fazla alt sektörün ürettiği mal ve hizmete talep yaratan konumunda olup, inĢaat sektörüne girdi sağlayan diğer sektörlerin katkısı da dikkate alındığında inĢaat sektörünün GSMH içindeki payının yaklaĢık %30 seviyesinde olduğu görülmektedir[5]. Tüm bu verilen göz önüne alındığında, Türk ĠnĢaat Sektörünün, ülke ekonomisinde oldukça önemli bir rolü olduğu görülmektedir. Türkiye ĠnĢaat Sanayicileri ĠĢveren Sendikası (ĠNTES) 2015 ġubat ayı raporunda belirtildiği üzere, yüksek oranlı istikrarlı büyüme ve beraberinde istihdam yaratma ihtiyacı her zamankinden daha fazla olan Türkiye ekonomisi için, inĢaat sektörünün önemi her zamankinden daha önemli hale gelmiĢtir [5]. Türkiye’de hacim ve karmaĢıklığıyla oldukça büyük projeler yapılmakta olup, bu projeler inĢaat firmaları için oldukça büyük fırsatlar yaratmaktadır. Bununla birlikte Sarıkaya, 2003’ten beri çoğalmakta olan inĢaat projelerinin artıĢının, son yıllarda stabil olmadığını belirtmiĢtir [6]. Ülke ekonomisi için büyük önem taĢıyan inĢaat sektörü,

(26)

önem taĢıdığı ölçüde risk de taĢımaktadır. ĠnĢaat sektöründe meydana gelen sorunların sonuçları, sektörü etkilediği kadar ülke ekonomisini de etkileyecektir. Bu durumda sektördeki problemleri tespit etmek ve önlenmesine yönelik çözümler aramak oldukça kritiktir.

Olawale ve Sun, inĢaat sektöründe projenin amacının, inĢaatın zamanında ve planlanan maliyette tamamlanması olduğunu belirtmiĢtir [7]. Fakat inĢaat sektörünün kompleks, parçalı ve planlama ile girdilere (malzeme, iĢgücü vb) dayanan yapısı nedeniyle, her zaman için düĢük kalite, verimin azalması ile maliyet ve süre aĢımı gibi problemlerle karĢı karĢıya kalınmaktadır [8]. ĠnĢaat sektörünün büyümesiyle birlikte, sektördeki planlama ve maliyet sorunları da artmakta olup, bir inĢaat projesinin zamanında ve maliyet aĢımı olmadan tamamlanamaması, dünyada oldukça yaygın bir hale gelmiĢtir [9]. Tez konusunun çıkıĢ noktası, inĢaat sektöründeki baĢlıca problemlerden olan maliyet ve süre aĢımı nedenlerinin incelenmesi olmuĢtur.

1.1 Tezin Amacı ve Kapsamı

ĠnĢaat sektörü, organizasyonel yapısı, diğer sektörlerle iliĢkisi, yapım süreci gibi pek çok etken göz önüne alındığında, oldukça karmaĢık bir yapıya sahiptir. Pek çok girdisi olan bu süreçte maliyet ve süre planlaması yapmak zorunludur. Günümüzde inĢaat projelerinde maliyet ve süre planlama çalıĢmalarına verilen önemin artmakta olduğu bilinmesine rağmen, maliyet ve süre aĢımı yaĢanmaya devam etmektedir. Kaming, çeĢitli ülkeler kapsamında (Malezya, Suudi Arabistan, Nijerya ve Endonezya) yaptığı araĢtırmada, devam eden tüm projelerde maliyet ve süre aĢımı yaĢandığını tespit etmiĢtir [10]. Ramanathan ise, maliyet ve süre aĢımı yaĢayan inĢaat projelerinin sayısında ciddi bir artıĢ olduğunu belirtmiĢtir [11]. Ahbab, son yıllarda maliyet ve süre aĢımına pek çok projede rastlandığını tekrar etmiĢ olup, problemin geliĢmekte olan ülkelerde, yüklenici ve proje yöneticileri tarafından yeterince anlaĢılamadığına vurgu yapmıĢtır [12].

Türk ĠnĢaat sektöründe de, pek çok projede süre ve maliyet aĢımı ile karĢılaĢılmaktadır. Bilgin, inĢaat projelerinde süre aĢımının yaĢanmaya devam ettiğini tekrar ederek, projelerde inĢaat bitim tarihlerinin devamlı ötelenmek zorunda kalındığını açıklamıĢtır [13]. Ahbab, Türkiye’de maliyet aĢımının yüksek oranda olduğu pek çok sayıda inĢaat projesi olduğunu belirtmiĢtir [12]. Durdyev de, Türk

(27)

inĢaat projelerinde yaĢanan maliyet aĢımı sorununun sıklığına vurgu yapmıĢtır [3]. Maliyet ve süre aĢımı, Türk inĢaat projelerinde temel sorunlardan biri olup, inĢaat sektörü için çok önemli bir konu olması sebebiyle, gelecekte önüne geçebilmek ve en aza indirgeyebilmek için araĢtırılmalıdır.

Tez, kapsamında, Türkiye’deki inĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler incelenecektir. Türkiye’de gittikçe artan büyük proje ihaleleri alınmakta, karmaĢık planlama ve projelendirme süreçleri yaĢanmaktadır. Özellikle yapım aĢamasında risk oluĢturan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler, önlem araĢtırmalarına veri oluĢturacağından önem taĢır. Yapım aĢaması sürecindeki en ufak aksama, maliyet ve süre aĢımına neden olan en büyük faktörleri ortaya çıkarabilmektedir. Ayrıca yapım aĢaması, tezin de konusu olan iĢveren, proje yönetimi ve yüklenicinin aktif olarak çalıĢtığı ve birbirleriyle devamlı iletiĢim halinde olduğu süreçtir. Bu nedenlerle, tez kapsamında maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler belirlenirken yapım aĢamasına odaklanılmıĢtır.

Maliyet ve süre aĢımı konuları arasındaki bağ incelendiğinde, maliyet ve süre aĢımı nedenleri arasında oldukça paralel bir iliĢki olduğu bilinmektedir. Süre aĢımı yaĢanması doğrudan maliyet aĢımına neden olduğu gibi, maliyet aĢımı yaĢanması, projede rol alanların zor durumda kalmasına ve karar verme sürecinin yavaĢlamasına neden olacağından, süre aĢımının nedeni olabilmektedir. Maliyet ve süre aĢımı arasındaki iliĢki, tez kapsamında detaylı bir Ģekilde irdelenmiĢtir.

ĠnĢaat sektörü, yapısı gereği, gerek süreçte rol alanlar, gerekse bu süreçte rol alanlar arası iliĢkiler açısından oldukça karmaĢık olarak tanımlanabilir. Bir inĢaat projesinde yapım aĢamasında rol alan temel katılımcılar iĢveren, proje yönetimi ve yüklenicidir. Söz konusu rol alanlar, süreç esnasındaki konumları ve birbirleri ile iliĢkileri sebebiyle, tezin de konusu olan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri, farklı açılardan algılama ve gözlemleme durumundadır. Bu durumda; bir inĢaat projesinde yapım aĢamasında, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ve bu faktörlerin sorumluları, iĢveren, proje yönetimi ve yükleniciye göre farklılık göstermektedir. Hatta söz konusu katılımcılar, bazı durumlarda maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin sorumlusunun birbirleri olduğunu düĢünmektedir. Sonuçta, süreçte rol alan katılımcıların, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri ve faktörlerin sorumlularını farklı algılayarak, birbirlerini suçlamaları; maliyet ve süre aĢımı sorununun çözülmesine ve önüne geçilmesine engeldir. Tez çalıĢması, bu hipoteze

(28)

dayanmakta olup, inĢaat projeleri yapım aĢamasında maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici açısından incelenmesini ve var ise farklılıkların ortaya konulmasını hedeflemektedir.

Bu çalıĢmanın amacı Türk ĠnĢaat Sektöründe yapım aĢamasındaki, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri birlikte inceleyerek bu faktörleri bir inĢaat projesinde yapım aĢamasında rol alan temel katılımcılar olan iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici bakıĢ açısından değerlendirmektir. ĠĢveren, proje yönetimi ve yüklenici tarafından maliyet ve süre aĢımına neden olan faktör ve faktör sorumlularının farklı olması, projede rol alanların birbirini suçlamasına neden olmakta olup, maliyet ve süre aĢımı sorununun çözülmesini engellemektedir.

Tezin Hipotezleri

 ĠnĢaat projelerinde, maliyet ve süre aĢımı çok sık yaĢanmaktadır.

 Yapım aĢaması, maliyet ve süre aĢımına sebep olan faktörler açısından kritik önem taĢımaktadır.

 Bir inĢaat projesinde yapım aĢamasında rol alan temel katılımcılar iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici olup, bu katılımcılar maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler ile bu faktörlerin sorumlularını farklı algılamaktadır.  ĠĢveren, proje yönetimi ve yüklenicilerin, maliyet ve süre aĢımına neden olan

faktörler ile bu faktörlerin sorumlularının farklı olduğunu düĢünmesi, bu katılımcıların birbirlerini suçlamalarına neden olmakta ve bu durum inĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımı sorununun çözülmesini engellemektedir.  Maliyet ve süre aĢımına sebep olan faktörlerin gerçek uygulamalardan temin

edilecek verilerle belirlenmesi ve sıklıkla yeniden araĢtırılması önemlidir. GeliĢen teknoloji, inĢaat projelerinde rol alan katılımcıların bilinçlenmesi, istek ve algılarının değiĢmesi maliyet ve süre aĢımı konusunda yapılan araĢtırmaların devamlı güncellenmesi gerektiğini göstermekte olup, araĢtırmalar aktif olarak devam eden projelerin incelenmesiyle en doğru Ģekilde güncellenebilir.

(29)

1.2 Tezin Yöntemi

ĠnĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımı ile bu sorunların etkilerini araĢtırmak, Türkiye’de ve yurtdıĢında yapılan inĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri ve bu faktörlerin bulgulanma yöntemlerini incelemek amacıyla bir literatür araĢtırması yapılmıĢtır. Yapılan literatür araĢtırması 1.4 Bölümünde özetlenmiĢtir.

Türkiye’de yapılan inĢaat projelerinde, yapım aĢamasında maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin belirlenmesi amacıyla tez kapsamında bir alan araĢtırma yapılması hedeflenmiĢtir. Alan araĢtırması yapılırken sorgulanacak maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri belirlemek için; yapılan literatür araĢtırmasında, geçmiĢte yapılmıĢ olan alan araĢtırmalarında sorgulanan tüm maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler listelenmiĢtir. Literatürden derlenerek listelenen bu maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler, tez kapsamına uygun olarak daraltılmıĢ ve ana baĢlıklar altında gruplanmıĢtır.

Alan araĢtırmasında sorgulanacak faktörlerin belirlenmesini takiben, alan araĢtırması formu oluĢturulmuĢ ve iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici firmalardan uzmanlarla görüĢmeler yapılmıĢtır. Ġki bölümden oluĢan alan araĢtırmasının birinci bölümünde katılımcı bilgileri sorgulanmıĢ, ikinci bölümünde ise maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler, iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici firmaların uzmanları tarafından değerlendirilmiĢtir. Alan araĢtırması kapsamında, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin etki ve sıklıkları katılımcılar tarafından ayrı ayrı değerlendirilmiĢtir. Alan araĢtırması sonuçları için, SPSS programı kullanılarak bir güvenilirlik analizi yapılmıĢtır. Sonuçlar, SPSS programı kullanılarak analiz edilmiĢ ve Cronbach’s Alpha değeri bulunmuĢtur. Bulunan Cronbach’s Alpha değerinin gerekli sınırın üzerinde olduğu görülmüĢ ve alan araĢtırmasının güvenilirliği anlaĢılmıĢ olup bu aĢamadan sonra alan araĢtırması sonuçları analiz edilmiĢtir.

Alan araĢtırması sonuçları iĢveren, proje yönetimi ve yükleniciye göre gruplanarak analiz edilmiĢtir. Bahsedilen katılımcı grupları tarafından ayrı ayrı değerlendirilen maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin etki ve sıklık değerleri kullanılarak, her faktör için etki katsayısı ve sıklık katsayısı belirlenmiĢtir. Etki katsayısı ve sıklık katsayısının çarpımı sonucu ise önem katsayısı elde edilmiĢ ve bu katsayılar her faktör için, iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici ayrımı ile bir çizelge haline

(30)

getirilmiĢtir. Alan araĢtırması analizi tamamlandıktan sonra sonuçlar yorumlanmıĢ ve iĢveren, proje yönetimi ve yükleniciler için ayrı ayrı öneriler yapılmıĢtır.

1.3 Literatür Özeti

Yapılan literatür araĢtırmasında, hem yurtdıĢı hem de Türkiye’de yapılan maliyet ve süre aĢımını konu alan pek çok çalıĢma bulunduğu gözlemlenmiĢtir. Hem inĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin bulgulanma yöntemlerini incelemek hem de tez kapsamında yapılacak alan araĢtırmasında sorgulanacak olan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri belirleyebilmek adına, yurtdıĢından son 10 yılı kapsayan süreçteki kaynaklar(toplamda 31 kaynak), Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini konu alan kaynaklarda ise daha az sayıda olmaları nedeniyle zaman sınırı konmadan(toplamda 8 kaynak) incelenmiĢtir. YurtdıĢında konu ile ilgili çok sayıda ve farklı kısıtlarla araĢtırmalar yapılmıĢ olup, proje aĢamalarının herhangi birine yoğunlaĢan bir makaleye rastlanmamıĢtır. Türkiye’de yapılan projeleri inceleyen, maliyet ve süre aĢımı konusu ile ilgili çalıĢmalar mevcuttur. Maliyet aĢımına neden olan çalıĢmalar, süre aĢımı konusunda yapılan çalıĢmalardan fark edilir derecede az bir sayıda olup, Türkiye’de yapılan projeleri inceleyen çalıĢmalarda maliyet ve süre aĢımını neden analizi olarak birlikte inceleyen bir çalıĢma bulunamamıĢtır. Ayrıca, yurtdıĢında yapılan çalıĢmalarda olduğu gibi, problemin belirlenmesinde yapım aĢamasına odaklanan bir makaleyle de karĢılaĢılmamıĢtır. Bahsedilen literatür araĢtırması dıĢında tez kapsamında, Türk ĠnĢaat Sektörü hakkında güncel bilgileri yansıtmak, maliyet ve süre aĢımını tanımlayarak etkilerini açıklamak için de ayrı bir literatür araĢtırması yapılmıĢtır.

Türkiye’de yapılan pek çok kapsamlı ve detaylı araĢtırma olmasının yanında, konu ile ilgili çalıĢmaların güncellenmesi ve değiĢik kıstaslarla incelenmesi gereklidir. Ġlerleyen teknoloji ile birlikte yapım sektörü; malzeme, iĢgücü, ekipman ve yapım yöntemi anlamında hızlı bir Ģekilde değiĢmekte olup, ortaya çıkan problemlerin nedenleri de paralel olarak farklılaĢmaktadır. Bu anlamda konu ile ilgili yapılan çalıĢmaların güncellenmesi de önemlidir. Bu çalıĢmada, Türkiye’de yapılan inĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımı nedenleri birlikte incelenmekte olup, yapım sürecinde ortaya çıkan faktörlere odaklanılmıĢ ve bu faktörler bir inĢaat projesinde yapım aĢamasında rol alan ana katılımcıların yüklenici, proje yönetimi ve iĢveren bakıĢ açısına göre değerlendirilmiĢtir.

(31)

2. ĠNġAAT PROJELERĠ YAPIM AġAMASINDA KARġILAġILAN MALĠYET VE SÜRE AġIMI

ĠnĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımı, hem yurtdıĢında hem de Türkiye’de yapılan inĢaat projelerinde en sık karĢılaĢılan sorunlardandır. Tezin bu bölümünde, maliyet ve süre aĢımı birçok kaynak incelenerek tanımlanmıĢ, yol açtığı etkiler belirtilmiĢtir. Bununla birlikte, yurtdıĢında ve Türkiye’de yapılan inĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri konu eden çalıĢmalar incelenmiĢtir. Ayrıca, araĢtırılan problemin kapsamını belirleyen kavramlar açıklanmıĢtır.

2.1 Maliyet AĢımı

Maliyet aĢımı konusunda incelenen kaynaklarda, maliyet aĢımının kavram olarak pek çok kez tanımlandığı görülmüĢtür. Ġncelenen tanımlar benzer olup, bu tez kapsamında tekrar etmemek adına en iyi bir ifade ettiği düĢünülen tanımlara yer verilmiĢtir. Buna göre; maliyet aĢımı, proje için gerekli mal ve hizmet karĢılığının, iĢveren ile yüklenici arasında taahhüt edilmiĢ olan miktardan daha fazla finansal kaynak gerektirmesi durumudur [1]. Al-Najjar ise, planlanan proje maliyetinin üzerine çıkılması olarak tanımlamaktadır [14].

Ġncelenen kaynaklar doğrultusunda, maliyet aĢımı kavramı, iĢveren firma ile iĢi yapmayı taahhüt eden firma (yüklenici) arasında sözleĢme ile anlaĢılmıĢ, iĢin yapılma maliyetinin üzerine çıkılma durumu olarak tanımlanmıĢtır.

ĠnĢaat projelerinde maliyet faktörünün proje baĢarısı açısından en önemli etkenlerden biri olduğu bilinmektedir. Nega, inĢaat projelerinde maliyet aĢımının çok eski zamanlardan beri yaĢandığını belirtmektedir [1]. Angelo ve Reina, maliyet aĢımının, hem geliĢmiĢ hem de geliĢmekte olan ülkelerde büyük bir problem olduğunu belirtmiĢlerdir [15]. Aynı Ģekilde Price ve diğerleri, maliyetin aĢılması durumunun, değiĢik tipte projelerde ve farklı bölgelerde sıklıkla yaĢandığını ve bu olgunun, inĢaat sektöründe istisnadan çok bir gerçek haline geldiğini ifade etmiĢlerdir [16]. Faridi ve

(32)

El-Sayegh, Kasimu ve Ahbab ise, bu problemin devamlı yaĢanmakta olduğunu ve oldukça yaygınlaĢtığını tekrar etmiĢlerdir [17, 18, 12]. Flyvbjerg tarafından yapılan, 5 kıta, 20 ülke ve 358 projeyi kapsayan bir çalıĢmaya göre, 10 projeden 9’unda planlanan proje maliyeti aĢılmaktadır [19]. Memon, Rahman ve Azis, planlanan maliyetin sağlanabilmesinin, inĢaat projesi uygulamalarında temel kavramlardan biri olmasına rağmen geliĢmekte olan ülkelerde maliyet aĢımı oranının %100’ü geçebildiği konusuna dikkat çekmiĢlerdir [8].

Maliyet aĢımının Türkiye’de gerçekleĢtirilen inĢaat projelerinde de sıklıkla karĢılaĢıldığı bilinmektedir. Ahbab, Ġran ve Türkiye gibi ülkelerde, maliyet aĢımının daha ciddi bir sorun olduğundan ve Türkiye’de, proje maliyetinin %50’si oranında maliyet aĢımı yaĢanan projelerin varlığından bahsetmiĢtir [12]. Durdyev, geliĢmekte olan diğer ülkeler gibi, Türkiye’de yapılan inĢaat projelerinde de, maliyet aĢımı sorununu yoğunlukla yaĢadığını belirtmiĢtir [3]. Polat ve diğerleri ise, proje baĢarısının; projenin planlanan süre ve maliyet ile beklenen kalitede tamamlanması ile sağlandığını ancak, çok sayıda projede maliyet aĢımı gerçekleĢtiğini belirtmiĢtir [20].

2.2 Maliyet AĢımının Etkileri

Bir inĢaat projesinde en önemli hedeflerden biri, projeyi planlanan maliyet sınırlarında bitirebilmektir. Bu hedefe ulaĢılamadığında projede rol alan bir veya birden fazla katılımcı maddi veya baĢka açılardan zarar görebilmektedir. Temelde bakıldığında inĢaat projelerinde iĢi yapan proje rol alanlarının iĢin tamamlanması sonucu kar elde etmesi beklenir. Planlanan maliyetin aĢılması, bahsedilen karın azalmasına ve hatta projede rol alanları iflasa götürebilecek sorunların doğmasına sebep olabilmektedir. Kasimu, yüklenici karının düĢmesi ve bu durumun yüklenicide kayıplara yol açması sonucu, projede büyük problemlerin ortaya çıktığını, bu yüzden de inĢaat projelerinde maliyet aĢımının, yapımın ilerlemesi konusunda en önemli engellerden biri olduğunu belirtmiĢtir [18]. Ayrıca maddi olarak mağdur olan firma ölçeğinin büyük olmaması durumunda, bahsedilen zarar telafi edilemeyebilir. Polat ve diğerleri, maliyet aĢımı probleminin, özellikle mikro-ölçekli inĢaat firmalarında büyük mali sorunlara yol açtığını ve iflasa neden olabildiğini belirtmiĢlerdir [20]. Maliyet aĢımından maddi anlamda en büyük hasarı yüklenici alacak gibi gözükse de, problem aslında zincirleme bir sistemde yayılmaktadır. Yüklenicinin zararı

(33)

altyüklenicilere, tedarikçilere vb yansıyacak olup, maliyet aĢımının sebebine bağlı olarak durum doğrudan iĢvereni veya proje yönetimini etkileyebilir. Örneğin yanlıĢ seçimlerle malzeme, iĢgücü vb kaynakların gerekli miktarda veya kapsamda sahada bulunamaması sonucu bu eksiği giderebilmek için oluĢan ek maliyet yüklenici sorumluluğunda olabilecekken, geç verilen kararlar, sonradan yapılan iĢ değiĢiklikleri, hatalı kontroller gibi etkenlerden kaynaklanan maliyetler iĢverenin ve bazı durumlarda proje yönetiminin sorumluluğunda olacaktır. Bunun yanında, projede rol alanlardan herhangi biri maddi olarak zarara uğradığında, iĢ aksayacak ve hatta duracaktır. Projede rol alanların uğradıkları maddi kayıplar, maliyet aĢımının temel sonuçları olmakla birlikte, bu problem yaĢandığında birçok ikincil sorun da ortaya çıkacaktır. Firmalar maddi kayıpları tolere edebilecek finansal güçte olsalar bile, problemin ön görülememesi sorumlu kiĢi veya firmanın yeterliliği açısından eksiklik demek olacaktır. Bu da firmaların piyasadaki itibarını zedeleyebilir. Özellikle kamu ve vakıf kuruluĢlarının dahil olduğu, karar verme sürecinin özel kurumlara göre daha yavaĢ olduğu iĢlerde, beklenmedik ek maliyetler iĢin duraklamasına sebep olabilmektedir. Maliyet aĢımının yüklenici/iĢveren sermayesini aĢar boyuta geldiği durumlarda da proje tamamen durabilir ve projenin iptal durumu yaĢanabilir.

2.3 Süre AĢımı

Süre aĢımı konusunda pek çok kaynak araĢtırılmıĢtır. Süre aĢımının maliyet aĢımına göre daha farklı Ģekillerde ifade edildiği görülmüĢ olup, süre aĢımını kavram olarak en değiĢik Ģekilde ifade eden tanımlara yer verilmiĢtir. Buna göre süre aĢımı yaĢandığı durumlarda gecikme süresi, planlanan ve gerçekleĢen tamamlanma tarihleri arasında kalan süre olarak [10], ya da çeĢitli nedenlere bağlı olarak zamanında teslim edilememiĢ bir projenin, tamamlanabilmesi için planlanan tarihe eklenen süre olarak tanımlanmıĢtır [21]. Bu tanımlar ek süre konusunu gündeme getirerek süre aĢımına gönderme yapmaktadır. Mahamid ve Dmaidi ise, süre aĢımını, inĢaat yapım aĢamasının gecikmesi ve projenin sözleĢmede belirlenen zaman içerisinde tamamlanamaması Ģeklinde tarif etmiĢtir [22]. Bir baĢka çalıĢmada ise, Endut, Akintoye ve Kelly tarafından süre aĢımının, sözleĢme süresi aĢıldığı zaman ya da proje yapım süresi, rol alanların üzerinde anlaĢtığı proje teslim tarihini geçtiği

(34)

zaman gerçekleĢtiği Ģeklinde ifade edilmiĢtir [23]. Mahamid ve Akintoye’nin tanımları sözleĢmelere referans verdiği görülmektedir.

Yapılan incelemeler sonucu süre aĢımı kavramı tez kapsamında, gerçekleĢen proje tamamlanma tarihinin, iĢveren firma ile iĢi yapmayı taahhüt eden firma arasında sözleĢme ile anlaĢılmıĢ olan proje teslim tarihini geçmesi durumu olarak tanımlanmıĢtır.

ĠnĢaat projelerinde süre aĢımının yıllardır araĢtırma konusu olduğu [24] ve geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelerde oldukça fazla rastlanan bir problem olduğu belirtilmektedir [21, 22, 25]. Shebob, Dawood, Shah ve Xu, bir inĢaat projesinin belirlenen zamanda tamamlanmasının ender olarak gerçekleĢtiğini vurgulayıp, söz konusu gecikmelerin etkisinin azaltılması ve öneminin incelenmesi için, süre aĢımının ana nedenlerinin anlaĢılması gerektiğini savunmuĢtur [26]. Ahbab, geliĢen teknolojinin sağladığı katkı ve proje yönetimi algısının oldukça ilerlediği düĢünüldüğünde bile, süre aĢımının hala inĢaat projelerindeki en kritik sorunlardan biri olarak kaldığını belirtmiĢtir [12].

Türk ĠnĢaat Sektörü’nde hem küçük ölçekli hem de büyük ölçekli projelerde, yıllar sürebilen gecikmeler yaĢandığı bilinmektedir. Arditi, Türkiye’de süre aĢımı yaĢanan projelerin önemli bir sayıya ulaĢmasının yanında, bazı projelerde süre aĢımının, tamamlanmıĢ olan kısımlarının yeniden yapılmasını gerektirecek kadar uzun sürdüğünü ve hatta bir kısım projenin tamamlanmasının beklenmediğini belirtmiĢtir [4]. 1985’te yapılan bu çalıĢmadan sonra da süre aĢımı sorununun devam ettiği ve günümüzde de güncel bir problem olarak karĢımıza çıktığı bilinmektedir. Bilgin, geliĢen imkânlara ve bilinçlenmenin artmasına rağmen, hala pek çok projede proje bitim tarihinin ertelendiğini ve süre aĢımının yaĢanmaya devam ettiğini belirtmiĢ olup, inĢaat sektöründe süre aĢımının analiz edilmesinin, sürecin doğal bir parçası haline geldiğini açıklamıĢtır [13].

2.4 Süre AĢımının Etkileri

ĠnĢaat projelerinde süre aĢımı yaĢanması, elbette ki pek çok olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Faridi ve El-Sayegh, bir inĢaat projesinde sağlanması gereken temel standartların, planlanan süre ve maliyet ile birlikte gerekli ölçüde kalite ve güvenlik olduğunu bildirmiĢ olup; süre aĢımı yaĢandığında bu standartların tehlikeye

(35)

girmesinin yanında, iĢveren, yüklenici ve proje yönetimi gibi projede rol alanların olumsuz Ģekilde etkilendiğini ifade etmiĢlerdir [17]. ĠĢin gecikme nedenine bağlı olarak, sözleĢmesel sorumluluklar düĢünüldüğünde, yüklenici ya da iĢveren mali olarak zarara uğrayabileceği gibi, yüklenici ve iĢverene bağlı olarak projede rol alan alt katılımcılar da zor durumda kalabilmektedir. Sarıkaya, süre aĢımı durumunda iĢverenin, binanın kullanımından elde edeceği gelirin kaybolacağını ve yüklenicinin de sabit giderleri ve proje için harcadığı tüm diğer giderler düĢünüldüğünde maddi kayba uğrayacağını belirtmiĢ olup, Türk ĠnĢaat Sektörü’nde konunun, maliyet aĢımı, anlaĢmazlık, tahkim ve hatta iĢin durması ile sonuçlanabileceğini açıklamıĢtır [6]. Bilgin ise, süre aĢımının, projede rol alan tüm katılımcılara mali yük oluĢturduğunu belirtmiĢtir [13]. Bahsedilen mali zararların dıĢında, uygulayıcı firmalar prestij kaybına uğrayabilir ve bu sebeple sektörde devamlılıkları riske girebilir. Tüm bu olumsuz etkilerin yanında, süre aĢımı binanın, planlanan iĢlevinin hizmete açılmasının ertelenmesine neden olacaktır. Böyle bir durumda yaĢandığında da projenin tamamlanması sonunda binayı kullanacak olan müĢteriler de zor durumda kalacaktır. Tüm bunlar dikkate alındığında süre aĢımının, projede rol alan tüm katılımcıları birçok açıdan zor durumda bırakma riski vardır.

2.5 Maliyet AĢımı ve Süre AĢımı ĠliĢkisi

Pek çok kaynakta, inĢaat projelerinde süre ve maliyetin birbirleriyle yakın bir iliĢkisi olduğu vurgulanmaktadır. Süre ve maliyet arasındaki iliĢki genelde düzgün “U” Ģeklinde bir eğri olarak gösterilmektedir. Proje süresindeki herhangi bir değiĢme, maliyetin de değiĢmesine neden olmaktadır. Optimum süre haricindeki tüm daha hızlı ve daha yavaĢ süreler daha çok maliyetle sonuçlanır ki, bu yapı projelerinde zaman ve maliyet arası iliĢkinin “U” eğrisi Ģeklinde olduğu anlamına gelir [27]. Buna göre, süre aĢımı tanım olarak taahhüt edilen sürenin aĢılması, yani planlanan süreden daha sonra tamamlanması anlamına geldiğinden, doğrudan maliyet aĢımına neden olmaktadır.

ĠnĢaat projelerinde maliyet ve sürenin olduğu kadar maliyet aĢımı ve süre aĢımının da yakın bir iliĢkisi olduğu söylenebilir. Somut örnekler düĢünüldüğünde, bu iliĢkinin en temel nedenlerinden biri, proje süresi aĢıldığında, planlanan sabit giderin de olması gerekenin üzerine çıkmasıdır. Bunun dıĢında gecikme nedenine bağlı olarak projede rol alanlar arasında sözleĢmesel cezalar olabileceği gibi kullanıcının

(36)

mağduriyeti de tazminatla sonuçlanabilir. Süre aĢımı, maliyet aĢımının doğrudan nedeni olmakla birlikte, maliyet aĢımı da süre aĢımına neden olabilir. Memon, Rahman ve Azis, maliyet aĢımının gecikme nedenlerinden biri olduğunu belirten pek çok kaynak olduğunu belirtmiĢlerdir [8]. Bunun örneği ise, planlanandan fazla harcama yapan bir proje katılımcısının, iĢi aksatması ve hatta iĢi bırakması olarak verilebilir. Olawale ve Sun tarafından, 2010 yılında, Ġngiltere ĠnĢaat Sektörü’nde yapılan bir çalıĢmada, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler incelenmiĢ olup, araĢtırma sonucu maliyet ve süre aĢımına neden olan en etkili faktörlerin aynı olduğu tespit edilmiĢtir [7]. Bu araĢtırma maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin ayrı ayrı değerlendirildiğinde de paralellik gösterdiğini açıklamıĢtır. Bunun yanında süre aĢımının temel nedenini maliyet aĢımı olarak belirleyen ve maliyet aĢımının temel nedenini de süre aĢımı olarak bulgulayan çalıĢmalar bulunmaktadır [14, 23]. Bu durumda, maliyet aĢımına neden olan faktörler ile süre aĢımına neden olan faktörlerin birbirleriyle paralel olmasının yanında, maliyet aĢımı ve süre aĢımının birbirlerinin de en temel nedeni olabileceği görülmektedir. Tez kapsamında yapılan incelemelerde, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler birlikte incelenmiĢtir.

2.6 ĠnĢaat Projelerinde Maliyet ve Süre AĢımı Konusunda Yapım AĢamasının Önemi

ĠnĢaat projelerinde yapım aĢaması, yüklenicinin iĢe sahada aktif olarak baĢlaması, bir baĢka deyiĢle; yer teslimi ile baĢlayıp, yapının iĢverene/kullanıcıya teslim edilmesine kadar olan süreç olarak tanımlanabilir. Bahsedilen süreçte, bu çalıĢmada da konu olan iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici aktif olarak bulunmakta olup, üçü de devamlı iletiĢim halinde olmalıdır. Söz konusu rol alanlar dıĢında da, alt yükleniciler, proje müellifleri, devlet tarafından görevlendirilen kuruluĢlar vb. birçok katılımcı bu süreçte faal olarak yer almalıdır. Bununla birlikte yapım aĢaması, projenin gerçekleĢtirme aĢaması olduğundan, her türlü problemin oluĢabildiği, hem projede hem de imalatta daha önceden düĢünülmemiĢ ve/veya tespit edilememiĢ eksik ve kusurların ortaya çıktığı süreçtir. Bu bağlamda düĢünüldüğünde yapım aĢaması, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin meydana geldiği en önemli süreçtir. Le-Hoai, Dai Lee, Yong Lee, maliyet ve süre aĢımının projenin her aĢamasında görülebilmesine rağmen, en büyük sorunların yapım aĢamasında görüldüğünü belirtmiĢtir [28].

(37)

Sonuç olarak, bu çalıĢmada, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler incelenirken, inĢaat projelerinde yalnızca yapım aĢamasına odaklanılmıĢtır.

2.7 Bir ĠnĢaat Projesinde ĠĢveren, Proje Yönetimi ve Yüklenici Arasındaki BakıĢ Açısı Farklılığının Önemi

Bir inĢaat projesinde rol alan iĢveren, yüklenici, proje yönetimi, proje müellifi, taĢeronlar, tedarikçiler vb birçok katılımcı bulunmaktadır. Bununla birlikte inĢaat projelerinde iĢin yapımından birinci derece sorumlu üç temel katılımcı (iĢveren, yüklenici, proje yönetimi) olduğu bilinmektedir. ĠĢveren, proje yönetimi ve yüklenicinin görev tanımları, projedeki konum ve sorumlulukları sözleĢmede belirlenen maddelerle değiĢebilmektedir. Aynı zamanda, süreçte birlikte çalıĢmaları nedeniyle, birbirleriyle sözleĢmesel iliĢki halindedir. Bölüm 2.4’te belirtildiği gibi inĢaat projeleri yapım sürecinde rol alan üç aktörün devamlı bir iletiĢim halinde olması gerektiği bilinmektedir. Bu durumda bir inĢaat projesinde devamlılığın sağlanması ve sürecin sağlıklı bir Ģekilde ilerleyebilmesi için rol alan üç ana katılımcı arası iletiĢimin oldukça önemli olduğu söylenebilir.

Projede süreç esnasında oluĢan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler; iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici tarafından farklı yönleriyle algılanacak, problemin nedenleri ve sorumluları farklı yorumlanacaktır. Buna ek olarak, süreçte ortaya çıkan maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler için; iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici birbirlerini sorumlu olarak görebilmektedir. Bunun nedeni olarak, bahsedilen rol alan katılımcılar arasındaki iletiĢimsizlik gösterilebilir. Sonuçta, iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler için birbirlerini suçlayabilir ve bunun sonucunda maliyet ve süre aĢımı sorununu çözmek zorlaĢabilir. Bunun sebebi ise, iĢveren, proje yönetimi veya yüklenicinin, sorunun baĢka bir katılımcıdan kaynaklandığını düĢündüğü için, maliyet ve süre aĢımına engel olacak gerekli aksiyonları almamasıdır. Tez kapsamında, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörler belirlenirken, iĢveren, proje yönetimi ve yüklenici bakıĢ açısı incelenecektir.

(38)

2.8 Daha Önce YapılmıĢ ÇalıĢmaların Ġncelenmesi

ĠnĢaat projelerinde maliyet ve süre aĢımı en büyük sorunlardan biri olup, önlenebilmesi açısından nedenlerin belirlenmesi oldukça kritiktir. Bu nedenle literatürde maliyet ve süre konusunda yapılmıĢ pek çok çalıĢma bulunmaktadır. Kaynaklar incelenirken, tez kapsamına da uygun olarak, inĢaat projelerinde maliyet ve/veya süre aĢımına neden olan faktörleri araĢtıran çalıĢmalar incelenmiĢtir. Aynı Ģekilde tezin konusu üstyapı projelerini incelediğinden, yalnızca altyapı, yol, köprü vb projelerini incelemiĢ olan kaynaklar, kapsam dıĢı kalmıĢtır. AraĢtırma, yurtdıĢında yapılan çalıĢmalar ve Türkiye’de yapılan inĢaat projelerini konu alanlar olmak üzere iki ayrı baĢlıkta incelenmiĢtir.

2.8.1 YurtdıĢında yapılan çalıĢmalar

Tez kapsamında incelenen yurtdıĢında yapılan çalıĢmalar, inĢaat projelerinde maliyet ve/veya süre aĢımına neden olan faktörleri araĢtırmakta olup, yurtdıĢında yapılan çalıĢma sayısının oldukça fazla olması nedeniyle son 10 yılı (2005 yılından itibaren) kapsayacak Ģekilde gerçekleĢtirilmiĢtir. YurtdıĢında maliyet ve süre aĢımı konusunda yapılan çalıĢmalar Çizelge 2.1’de gösterilmiĢtir. Ġncelenen çalıĢmalar, kronolojik olarak listelenmiĢtir. Ayrıca iĢledikleri konuya göre maliyet aĢımını, süre aĢımını ve maliyet ile süre aĢımını bir arada inceleyenler olmak üzere ayrım yapılmıĢtır. Çizelge; çalıĢmanın yapıldığı yıl, çalıĢıldığı ülke, araĢtırma yöntemi ve örneklem grubu bilgileri derlenerek oluĢturulmuĢtur.

(39)

Çizelge 2.1: YurtdıĢında maliyet ve süre aĢımı konusunda yapılan çalıĢmalar. YIL SIRA NO KAYNAK NO ĠSĠM YAZAR SÜRE /

MALĠYET ÜLKE PROJE TĠPOLOJĠSĠ ÖRNEKLEM

2005 1 [29] Causes of Delay in Large Construction

Projects Sadi A. Assaf, Sadiq Al-Hejji Süre Tayland Ayrım Yok

23 Yüklenici 19 Proje Yönetimi

15 ĠĢveren

2006

2 [30] Causes and effects of delays in Malaysian

construction industry Murali Sambasivan, Yau Wen Soon Süre Malezya AltYapı Ve Üst Yapı

67 ĠĢveren 3 [31] Construction Delays and Their Causative

Factors in Nigeria

Ajibade Ayodeji Aibinu, Henry

Agboola Odeyinka Süre Nijerya Konut Ve Ofis

33 Yüklenici 62 ĠĢveren 4 [32] Construction Delays in Hong Kong Civil

Engineering Projects

Tommy Y. Lo; Ivan W. H. Fung;

and Karen C. F. Tung Süre Hong Kong Ayrım Yok

137 ĠĢveren 5 [17] Significant factors causing delay in the UAE

construction industry

Arshı Shakeel Faridi, Sameh Monır

El-Sayegh Süre

BirleĢik Arap

Emirlikleri Ayrım Yok

2007

6 [33] Delays in construction projects The case of Jordan

G. Sweis, R. Sweis, A. Abu

Hammad, A. Shboul Süre Cezayir Konut

26 ĠĢveren 7 [34] _{Building Construction Projects Ġn Malaysia}The Significant Factors Causing Delay Of Wa’el Alaghbari, Mohd. Razali A.

Kadir, Azizah Salim, Ernawati Süre Malezya Üstyapı

29 Yüklenici 32 Proje Yönetimi 17 ĠĢ GeliĢtirme/Devlet

2008

8 [1]

Causes And Effects Of Cost Overrun On Public Building Construction Projects In

Ethiopia

Fetene Nega Maliyet Etiyopya Üstyapı Kamu Projeleri

13 ĠĢveren 9 [35] Causes Of Delay In Building Construction

Projects In Egypt

M. E. Abd El-Razek; H. A.

Bassioni; And A. M. Mobarak Süre Mısır Ayrım Yok

22 ĠĢveren 10 [36] Causes of Delays in Saudi Arabian Public

Sector Construction Projects Adel Al-Kharashı, Martın Skıtmore Süre Suudi Arabistan Kamu Projeleri

(40)

Çizelge 2.1(Devam): YurtdıĢında maliyet ve süre aĢımı konusunda yapılan çalıĢmalar YIL SIRA NO KAYNAK NO ĠSĠM YAZAR SÜRE /

2008

11 [28]

Delay and Cost Overruns in Vietnam Large Construction Projects, a Comparison with

Other Selected Countries

Long Le-Hoai, Young Dai Lee, and

Jun Yong Lee Süre Maliyet Vietnam Üstyapı, Yol, Altyapı, Köprü

29 ĠĢveren

12 [14] Factors Influencing Time and Cost Overruns

on Construction Projects in the Gaza Strip Jomah Mohammed Al-Najjar Süre Maliyet Gazze ġeridi Üstyapı, Yol, Altyapı, Köprü

31 ĠĢveren 13 [37] Problems Causing Delays in Major

Construction Projects in Thailand

Shamas-Ur-Rehman Toor, Stephen O.

Ogunlana Süre Tayland Ayrım Yok

7 ĠĢveren 2009 14 [38] Causes Of Delay Ġn Construction Ġndustry Ġn _Libya _{Omran, Abdul Hamid Kadir Pakir}Saleh Al Hadi Tumi, Abdelnaser Süre _BenghaziLibya / Ayrım Yok Sayı BelirtilmemiĢ

2010

15 [39] Significant Factors Causing Cost Overruns in telecommunication projcts in nigeria

Oko John Ameh, Aliu Adebayo Soyingbe and Koleola Tunwase

Odusami

Maliyet Nijerya Telekomünikasyon Binaları

17 ĠĢveren

16 [7]

Cost and time control of construction projects inhibiting Factors And Mıtıgatıng Measures In

Practıce

Yakubu Adısa Olawale, Mıng Sun Süre Maliyet Ġngiltere Ayrım Yok 110 KiĢi

2011

17 [40] Mathematical Expression for Explaining Project Delays in Southwestern Nigeria

Olugbenga Oludolapo Amu, David

Abiodun Adesenya Süre Nijerya Ayrım Yok

67 ĠĢveren

18 [8] Preliminary Study on Causative Factors Leading to Construction Cost Overrun

Aftab Hameed Memon, Ismail abdul

Rahman, Ade Asmi Abdul Azis Maliyet Malezya Ayrım Yok

5 ĠĢveren

19 [41] Study Of Relatıonshıp Between Tıme Overrun _{And Productıvıty On Constructıon Sıtes} Oko John Ameh, Emeka Emmanuel

Osegbo Süre Nijerya Ayrım Yok

2 ĠĢletmeci 7 Proje Müellifi

(41)

Çizelge 2.1(Devam): YurtdıĢında maliyet ve süre aĢımı konusunda yapılan çalıĢmalar. YIL SIRA NO KAYNAK NO ĠSĠM YAZAR SÜRE /

2012

20 [18]

Sıgnıfıcant Factors That Causes Cost Overruns In Buıldıng Constructıon Project In Nıgerıa.

Kasımu, M. A Maliyet Nijerya Üstyapı -

21 [12] An Investigation On Time And Cost Overrun _{Ġnconstruction Projects} Changiz Ahbab Süre Maliyet Birçok Ülke Üstyapı, Altyapı,Yol, Köprü

8 ĠĢveren 22 [42] Avoıdıng Cost Overruns In Constructıon _{Projects In The Unıted Kıngdom} Susana Gomez Arcila Maliyet Ġngiltere 6 Proje 3 KiĢi

2013

23 [43]

Causes Of Constructıon Delays For Engıneerıng Projects In The Mıddle-East: An Egyptıan Perspectıve

A. Samer Ezeldin, Mohamed

Abdel-Ghany Süre Mısır

6 ĠĢveren 24 [2]

Study of Factors Causing Time and Cost Overrun throughout Life Cycle of Construction Project

Ismaaini Ismail, Ismail Abdul

Rahman, Aftab Hameed Memon Süre Maliyet Birçok Ülke - - 25 [22] Risks Leading to Cost Overrun in Building _{Construction from Consultants’ Perspective} Ibrahim Mahamid, Nabil Dmaidi Maliyet Filistin - 21 Proje Yönetimi

26 [44]

Investigation of Significant Factors Influencing Time and Cost Overruns In Indian Construction Companies

S. Shanmugapriya, Dr. K.

Subramanian Süre Maliyet Hindistan Üstyapı, Yol, Köprü

22 ĠĢveren 27 [9]

Investigation into the Causes of Delays and Cost Overruns in Uganda's Public Sector Construction Projects

Henry Alinaitwe, Ruth Apolot, Dan

Tindiwensi Süre Maliyet Uganda Kamu Projeleri

74 ĠĢveren

2014

28 [45]

Contributions of Construction Project Team to Cost Overruns The Contractors’ Perspective

Olusegun Akınsıku, Adeyemi

Akıntola, Oko Ameh, Ayokunle Ige Maliyet Nijerya Üstyapı 57 Yüklenici

29 [46] Root-Cause Analysis of Construction-Cost

Overruns Yehiel Rosenfeld Maliyet

Katılımcılar Ġsrail, Ülke Ayrıca BelirtilmemiĢ Ayrım Yok 33 Yüklenici 100 Proje Yönetimi 33 ĠĢveren 33 Proje Müellifi 30 [23]

Factors Contributing To Project Time And Hence Cost Overrun Ġn The Malaysian Construction Ġndustry

Zayyana Shehu and Intan R. Endut,

Akintola Akintoye Süre Maliyet Malezya Altyapı, Üstyapı

49 ĠĢveren

2015 31 [47]

Analysing Delay Causes And Effects Ġn Ghanaian State Housing Construction Projects

Charles Teye Amoatey, Yaa Asabea Ameyaw, Ebenezer Adaku and Samuel Famiyeh

Süre Gana Kamu Konut Projeleri

(42)

ġekil 2.1’e göre, son 10 yılda incelenen 31 araĢtırmadan 15 tanesi süre aĢımı [17, 29-38, 40, 41, 43, 47], 8 tanesi maliyet aĢımı [1,8,18,22,39,42,45,46] ve 8 tanesi ise süre ve maliyet aĢımı [2,7,9,12,14,23,28,44] üzerine çalıĢmıĢtır.

ġekil 2.1 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda yurtdıĢında yapılan çalıĢmaların konulara göre dağılımı.

Makalelerin yayınlanma tarihi dikkate alındığında, öncelikle araĢtırmaların süre ile ilgili yapıldığı, özellikle 2010 yılından itibaren maliyet ve süre ile maliyetin birlikte incelendiği araĢtırmaların yaygınlaĢtığı görülmektedir.

Ġncelenen çalıĢmaların yapıldığı ülkeler incelendiğinde çalıĢmaların; BirleĢik Arap Emirlikleri’nde [17], Cezayir’de [33], Etiyopya’da [1], Filistin’de [22], Gana’da [47], Gazze ġeridi’nde [14], Hindistan’da [44], Japonya (Hong Kong)’da [32], Ġngiltere’de [7,42], Ġsrail’de [46], Libya’da [38], Malezya’da [8, 23, 30, 34], Mısır’da [35, 43], Nijerya’da [18,31,39-41, 43, 45], Suudi Arabistan’da [36], Tayland’da [37], Uganda’da [9] ve Vietnam’da [28] yapıldığı görülmektedir. Maliyet ve süre aĢımı konusunda yurtdıĢında yapılan çalıĢmaların ülkelere göre dağılımı ġekil 2.2’de gösterilmiĢtir. 8 15 8 0 2 4 6 8 10 12 14 16 Süre ve Maliyet Süre Maliyet

YURTDIġINDA YAPILAN ÇALIġMALARIN KONULARA GÖRE DAĞILIMI

(43)

ġekil 2.2 : Maliyet ve süre aĢımı konusunda yurtdıĢında yapılan çalıĢmaların ülkelere göre dağılımı.

Bu verilerde maliyet ve süre aĢımının ağırlıklı olarak geliĢmekte olan ülkelerde görüldüğü ve bu ülkelerde araĢtırmaların yapıldığı gözlemlenmiĢtir. Bunun dıĢında araĢtırmanın belli bir bölge ya da Ģehir kapsamında tutulduğu makaleler bulunmaktadır. Bunun yapılmasındaki amaç, tüm çalıĢmalardaki ortak maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörlerin yanında, bölgeye özel olarak ortaya çıkmıĢ faktörleri de inceleyebilmektir.

AraĢtırma yöntemleri açısından bakıldığında, maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri belirlemek için yapılan araĢtırmaların büyük çoğunluğunun (29 tane) [1, 7,-9, 12, 14, 17, 18, 22, 23, 28-41, 43-47], alan araĢtırması yöntemi kullandığı görülmektedir. Bir araĢtırmada röportaj ve bir araĢtırmada ise maliyet ve süre aĢımına neden olan faktörleri belirlemek için geçmiĢ çalıĢmalardan derleme yapılması yöntemi kullanılmıĢtır. Maliyet ve süre aĢımı konusunda yurtdıĢında yapılan çalıĢmaların araĢtırma yöntemine göre dağılımı ġekil 2.3’te gösterilmektedir.

2 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 4 2 7 1 1 1 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Birçok Ülke BirleĢik Arap Emirlikleri Cezayir Etiyopya Filistin Gana Gazze ġeridi Hindistan Japonya Ġngiltere Ġsrail Libya Malezya Mısır Nijerya Suudi Arabistan Tayland Uganda Vietnam

YURTDIġINDA YAPILAN ÇALIġMALARIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI