Özge YILMZA-KÜSBEC‹
Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi Nöroloji Anabilim Dal› AFYON
Tlf: 0272 246 33 33 e-posta: yilmazozge@hotmail.com Gelifl Tarihi: 08/03/2010 (Received) Kabul Tarihi: 05/06/2010 (Accepted) ‹letiflim (Correspondance)
1 Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi Dönem 3 Ö¤rencisi AFYON 2 Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi
Betül KARAGÜL1
Hakan ORAL1
R›dvan fiENER1
Özge YILMAZ-KÜSBEC‹2
EVALUATION OF SLEEP DISORDERS IN
GERIATRIC PATIENTS IN AFYON REGION
AFYON BÖLGES‹NDEK‹ GER‹ATR‹K
B‹REYLERDE UYKU BOZUKLUKLARININ
DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
ÖZ
Girifl: Uyku bozukluklar› (UB) geriatrik bireylerde s›k görülen bir problemdir. Bu çal›flman›n
amac›, UB d›fl›ndaki sebeplerle hastaneye baflvuran 65 yafl üstü bireylerdeki uyku bozukluklar›n›n ve iliflkili faktörlerin araflt›r›lmas›d›r.
Gereç ve Yöntem: Bu çal›flmaya Afyon bölgesinde yaflayan 47’si kad›n 53’ü erkek, toplam
100 geriatrik birey dahil edilmifltir. Çal›flma iki fazda yap›lm›flt›r. Birinci fazda, UB hakk›nda e¤itim verilmifl t›p fakültesi ö¤rencileri taraf›ndan geriatrik bireylere UB ve UB’lar›na neden olabilecek se-beplere yönelik anket formu uygulanm›flt›r. ‹kinci aflamada ise anket formlar›nda UB flüphesi olan hastalar tekrar ça¤r›larak nöroloji uzman› ile birlikte tekrar de¤erlendirilmifl ve tan›lar› konulmufltur.
Bulgular: Erkeklerin yafl ortalamas› 72.2±5.1 y›l, kad›nlar›n 72.3±7.0 y›ld›. Olgular›n
%50.0’›nda insomnia, %51.0‘›nda uyku apne sendromu %17.0’›nda Rem uyku davran›fl bozuklu-¤u (RDB), %20.0‘›nda de huzursuz bacak sendromu tespit edildi (HBS). Uyku bozukluklar›n›n hiper-tansiyon, ast›m, kalp hastal›klar›, beyin damar hastal›klar› ve a¤r› ile olan iliflkisinin incelenmesinde ise kalp hastal›klar›n›n insomnia üzerinde istatistiksel olarak anlaml› etkisi oldu¤u tespit edildi (p=0.021). Ancak di¤er hastal›klarla uyku bozukluklar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark tes-pit edilmedi. Kognitif fonksiyonlar›n de¤erlendirilmesinde, insomnial› bireylerde anlaml› düzeyde kognitif disfonksiyon saptand› (p=0.003). Gündüz uykululuklar›n›n de¤erlendirilmesinde ise Uyku apne sendromlu ve HBS li bireylerde istatistiksel olarak anlaml› fark saptand› (p=0.015, 0.036; s›-ras›yla).
Sonuç: Uyku bozukluklar›n›n yüksek oranda saptanmas› ve uyku bozuklu¤u olan hastalarda
kognitif fonksiyonlarda bozukluk olmas› bu konunun özellikle yafll› populasyonda mutlaka sorgu-lanmas› gerekti¤ini göstermifltir. Böylelikle, uyku bozuklu¤una ba¤l› geliflen problemlerin önlen-mesi ile hastalar›n yaflam kalitelerinde ve sa¤l›k merkezlerine baflvurma oranlar›nda anlaml› iyilefl-me sa¤lanabilecektir.
Anahtar Sözcükler: Uyku Bozukluklar›; Uykuyu Bafllatma ve Devam Ettirme Bozukluklar›;
Huzursuz Bacak Sendromu; Uyku Apne Sendromlar›; REM Uykusu Davran›fl Bozuklu¤u.
ABSTRACT
Introduction: Sleep disorders are common among geriatric patients. The aim of this study
is to evaluate sleep disorders and related factors among geriatric patients who applied to the hos-pital with the complaints except sleep disorders.
Materials and Method: A hundred geriatric patients (47 women and 53 men) were enrolled
to the study. Study was made in two phases. In phase 1, a questionnaire including questions about symptoms and results related to sleep disoders was performed to the patients. In phase 2, suspect-ed patients were evaluatsuspect-ed by a neurology expert and a diagnosis has been made.
Results: Mean ages of men and women were 72.2±5.1 years, and 72.3±7.0 years;
respec-tively. The prevelances of insomnia, sleep apnea, REM sleep behavior disorder and restless legs syndrome were 50.0%, 51.0%, 17.0% and 20.0%; respectively. In the evaluation of the relation-ship between sleep disorders and hypertension, asthma, hearth diseases, cerebrovascular eases and pain, there was a statistically significant difference between insomnia and hearth dis-eases (p=0.021). But there were not a relation between the other disdis-eases. In the evaluation of cognitive dysfunction, we found a statistically significant difference in the insomnia patients (p=0.003). In the evaluation of daytime sleepiness, we found a significant difference in sleep apnea and restless legs syndrome patients (p=0.015, 0.036; respectively).
Conclusion: High prevelance of sleep disorders and cognitive dysfunction were showed that
sleep disoders should be examined in all of the geriatric patients. In this way, it could be possi-ble to prevent propossi-blems related to sleep disorders and to contribute to increased use of health services.
Key Words: Sleep Disoders; Sleep Initiation and Maintenance Disorders; Restles Legs
G‹R‹fi
S
on y›llarda yap›lan çal›flmalarda, yafl›n ilerlemesi ile birlik-te uyku yap›s›nda çok say›da normal ve yafla ba¤l› likler meydana geldi¤i gösterilmifltir. Beklenen bu de¤iflik-liklerin yan› s›ra yafllanmakla birlikte yafll›lar›n yaklafl›k %50’si uyku problemi yaflamaktad›r (1-3). Yafll›larda yavaflla-m›fl bir yaflam vard›r. Duyular›n etkinli¤inin azalmas›yla be-raber ›fl›k, ses gibi d›fl uyaranlar› alg›lamada eksiklikler orta-ya ç›kar. Tüm bu de¤ifliklikler bireyin uyku ve orta-yaflam kalite-sini olumsuz yönde etkiler (4,5). Yafll›larda toplam uyku sü-resi azal›r. Al›fl›lagelmifl ortalama 7.5 saatlik gece uyku süre-si 4.5-5.5 saate iner. Uykuya dalma süresüre-si uzar. Uyku bafllan-g›c›ndan sonra uyanmalar›n say›s› artar. Uyku hafif ve yüzey-seldir. Yatakta geçirilen süre artar. Bu sebeplerden uyku kali-tesi düflüktür. Gündüz uykululu¤u da artm›flt›r (5-7).Yaflland›kça bedensel hastal›klar ve buna ba¤l› olarak kul-lan›lan ilaç tedavileri artmaktad›r ve bunlar da uyku kalitesi-ni olumsuz yönde etkilemektedir. Yafll›larda s›k rastlanan a¤-r›, nefes darl›¤› ve idrara ç›kma gibi hastal›k belirtilerinin ge-ce de devam etmesi Uyku bozuklu¤una (UB) sebep olur. Ar-trit, a¤r›l› durumlar, solunum hastal›klar› (KOAH, Astma), sindirim sistemi hastal›klar›, Kalp ve damar sistemi hastal›k-lar›, metabolik bozukluklar (Diabetes Mellitus) ve nörolojik hastal›klar (Demans) UB’na sebep olur. Geriatrik populasyon-da en s›k görülen UB nedenleri, insomnia, uyku apne sendro-mu, Huzursuz bacak sendromu (HBS) ve REM Uykusu Dav-ran›fl Bozukluklar›d›r (RDB) (8-11).
‹nsomnia, uykuya dalmakta ya da uykuyu sürdürmekte güçlük ç›kmas› ya da dinlendirici olmayan bir uyku uyunma-s›d›r ve erkeklere göre kad›nlarda daha yayg›nd›r. Artan yafl ile daha yayg›n hale gelir. S›kl›kla medikal ve psikiyatrik bo-zukluklar, alkol tüketimi, uyuflturucular ve ilaçlarla iliflkisi mevcuttur. Uyku Apne Sendromu, uyku s›ras›nda oluflan, ne-fes al›p vermenin kesilmesi olay›d›r. Gündüz artm›fl uyku ha-liyle flekillenen bir klinik tablodur. Yafla ba¤l› olarak ortaya ç›kan bulgularla ay›rt edilmesi güçtür. Bu bulgular horlama, bölünmüfl gece uykusu, gündüz flekerleme yapma, biliflsel bo-zukluk fleklinde s›ralanabilir (11).
HBS, hastalar›n istirahat halinde, s›kl›kla karfl› konulama-yan, bacaklar› hareket ettirme ihtiyac› ile ortaya ç›kan primer olarak duyusal semptomlardan oluflan kronik, ilerleyici senso-rimotor bir rahats›zl›kt›r (12,13). Hastalar ço¤u zaman flikâ-yetlerini dile getirmede zorluk çekerler. Hastalar›n gündüz hareket tarif etmemesi önemli bir tan› ay›rac›d›r. Kesin tan› konulabilmesi için hastada, Uluslararas› HBS Çal›flma Grubu (International Restless Legs Study Group, IRLSSG) taraf›n-dan oluflturulan dört esansiyel tan› kriterinin de bulunmas›
gerekmektedir. Destekleyici özellikler tan› koymak için ge-rekli de¤illerdir. fiüpheli vakalarda tan› koymak ya da ekarte etmek için oluflturulmufllard›r (14). HBS tek bafl›na olabildi-¤i gibi periferik polinöropati, diabetus mellitus, böbrek yet-mezli¤i, Parkinson hastal›¤› gibi hastal›klarla beraber de gö-rülebilir. HBS yaflla birlikte artmakta, uyku kalitesi ve gün-lük ifllevleri azaltmaktad›r (15).
RDB, son zamanlarda tan›mlanm›flt›r ve REM uykusunda kar›fl›k motor aktivite ve say›klaman›n olmas›yla karakterize-dir. Hastalar, ba¤›rma, tekme, yumruk atma, yataktan atla-ma, uyurgezerli¤e kadar varan çeflitli tip ve fliddette davran›fl-lar gösterir (5,15).
Bu çal›flman›n amac› Afyon bölgesinde yaflayan, uyku bo-zuklu¤u d›fl›ndaki nedenlerle hastaneye baflvuran geriatrik bi-reylerdeki UB lar›n›n ve UB ile iliflkili olabilecek faktörlerin sorgulama yolu ile araflt›r›lmas›d›r.
GEREÇ VE YÖNTEM
B
u çal›flmaya Afyon bölgesinde yaflayan 65 yafl ve üzeri 47’sikad›n 53’ü erkek, toplam 100 geriatrik birey dahil edil-mifltir. Hastalar 1-31 Ocak 2010 tarihinde nöroloji ve dahili-ye poliklini¤ine uyku bozuklu¤u d›fl›nda bir sebeple baflvuran geriatrik hastalar aras›ndan rastgele seçilmifltir. Çal›flmaya ka-t›lan tüm hastalardan gönüllü olur formu al›nm›flt›r. Çal›flma iki fazda yap›lm›flt›r. Birinci fazda, uyku bozukluklar› hak-k›nda e¤itim verilmifl t›p fakültesi ö¤rencileri taraf›ndan ge-riatrik bireylere UB ve UB’lar›na neden olabilecek hipertansi-yon, ast›m, kalp hastal›klar›, serebrovasküler hastal›k ve kro-nik a¤r›y› sorgulamaya yönelik sorular› da içeren anket formu uygulanm›flt›r (Tablo 1). Ankette sorulacak sorular önce gö-nüllü yafll› bireylerde de¤erlendirilmifl, böylece sorularda has-talar taraf›ndan anlafl›lmayan nokhas-talar düzeltilmifltir. ‹kinci aflamada ise anket formlar›nda UB flüphesi olan hastalar tek-rar ça¤r›larak nöroloji uzman› ile birlikte tektek-rar de¤erlendiril-mifl ve detayl› anamnezleri al›narak klinik flikayetlerine göre tan›lar› konulmufltur. Ancak tan›da polisomnografik tan› kri-terleri uygulanmam›flt›r.‹nsomnia tan›s› hastalar›n uykuya dalma ve uykuyu sür-dürmede güçlükleri olmas›na dayanarak konulmufltur. Uyku apne sendromunu tan›s› için hasta ve yak›nlar›ndan detayl› anamnez al›nm›fl ve yan odadan duyulabilecek fliddetteki hor-lama, bölünmüfl gece uykusu, gündüz flekerleme yapma, bilifl-sel bozukluk tarifleyen hastalar uyku apne sendromu olarak kabul edilmifltir. HBS tan›s› ise IRLSSG tan› kriterlerine (14) göre konulmufltur. RDB tan›s› ise uykuda say›klama, ba¤›r-ma, efline tekme, yumruk atba¤›r-ma, yataktan atlaba¤›r-ma, uyurgezerli-¤e kadar varan çeflitli tip ve fliddette davran›fllar›n varl›¤›na göre konulmufltur (11).
Hastalar›n kognitif bozukluklar›n›n de¤erlendirilmesinde K›sa Mental Test (KMT) (16) kullan›lm›fl ve demans tan›s› NINCDS_ADRDA (17) kriterlerine göre konulmufltur. Uy-ku bozukluklar›n›n fliddetinin de¤erlendirilmesinde Epworth Uykululuk Skalas› (ESS) (17) kullan›lm›fl ve ESS da 10 puan ve üstünde alan hastalar kronik ve tedavi gerektiren uykusuz-luk olarak de¤erlendirilmifltir.
Elde edilen veriler, say› yüzde da¤›l›m›, t-test ve ki-kare tes-ti kullanarak SPSS 17.0 istates-tistes-tik program› ile de¤erlendirilmifl-tir.
BULGULAR
B
u çal›flmaya 53 erkek (%53.0) 47 kad›n (%47.0) toplam-da 100 kifli dahil edildi. Erkeklerin yafl ortalamas› 72.2±5.1 y›l, kad›nlar›n 72.3±7.0 y›ld›. Erkeklerin ortalama e¤itim süresi 2.23±2.72 y›l, kad›nlar›nki ise 0.51±1.45 y›l olarak bulundu. Hastalar›n demografik özellikleri Tablo 2’de özetlenmifltir. Olgular›n %50.0’›nda insomnia, %51.0’›nda uyku apne sendromu %17.0’›nda RDB, %20.0’›nda da HBS tespit edildi (Tablo 3). Insomnia tespit edilen hastalarda uy-kuya dalmada güçlük, uykuyu sürdürmede güçlük, sabah er-ken uyanma ve gündüz uyuklama s›kl›klar› s›ras›yla, %38.0, %24.0 ve %18.0 ve %16.0 olarak tespit edildi. Uykuya dal-mada güçlük yaflayan 19 hastada uykuya dalabilmeleri için gereken süre, üç hastada (%15.78) yar›m saatten düflük, dokuz hastada (%47.36) yar›m saat ile bir saat aras›nda ve yedi hastada (%36.84) bir saatten daha fazla sürdü¤ü tespit edildi. ‹nsomnia ile ilaç kullan›m› aras›ndaki iliflkinin araflt›-r›lmas›nda da aradaki fark istatistiksel olarak anlaml› bulun-du (p=0.031). HBS hastalar›n›n sorgulanmas›nda en s›k görü-len flikayet, bacaklarda huzursuzluk hissi olmakla birlikte, ba-caklarda sallanma ihtiyac›, yerinde duramama, s›k›nt› hissi de s›k olarak görülmekteydi. Hastalar›n tümünde tutulumun sa-dece bacaklarda oldu¤u tespit edildi. Uyku kalitelerine yöne-lik yap›lan araflt›rmada, HBS semptomlar›n›n yo¤un oldu¤u dönemlerde kötüleflmenin artt›¤› tespit edildi. Soygeçmiflleri incelend›¤inde ise 20 hastan›n sekizinde aile öyküsü mevcut-tu. Uyku kalitelerine yönelik yap›lan araflt›rmada HBS semp-tomlar›n›n yo¤un oldu¤u dönemlerde uyku kalitelerinin kö-tüleflti¤i tespit edildi.Uyku bozuklu¤u olan 50 hastan›n beflin (%10.0) tanesin-de tanesin-demans saptan›rken, uyku bozuklu¤u saptanmayan hasta-larda demans tespit edilmedi ve uyku bozukluklar›n›n de-mans varl›¤›na göre de¤erlendirilmesinde istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›k saptanmad› (p=0.066).
Uyku bozukluklar›n›n hipertansiyon, ast›m, kalp hasta-l›klar›, beyin damar hastal›klar› ve a¤r› ile olan iliflkisinin in-celenmesinde ise kalp hastal›klar›n›n insomnia üzerinde ista-tistiksel olarak anlaml› etkisi oldu¤u tespit edildi (p=0.021). Ancak di¤er hastal›klarla uyku bozukluklar› aras›nda istatis-tiksel olarak anlaml› fark tespit edilmedi (Tablo 4) .
Tablo 1— Hastalara Uygulanan Anket Formunda Yer Alan Sorular
1. Uykuya dalamama ya da gece boyunca sürekli uyuyamama sorununuz var m›?
2. Gece boyunca kaç kez uyan›yorsunuz?
3. Gece kaçta yatarsan›z yat›n sabah erken uyan›yor musunuz? 4. Gündüz uyuyor musunuz? Kaç saat uyuyorsunuz? ve Gündüz
uyan›k olman›z gereken saatlerde kendinizi uyumufl buldu¤unuz oluyor mu?
5. Gece iyi uyudu¤unuz halde gün içinde kendinizi yorgun hissediyor musunuz? Sabahlar› yorgun kalk›yor musunuz? 6. Uykunuz s›ras›nda yürüdü¤ünüz konufltu¤unuz veya difllerinizi
g›c›rdatt›¤›n›z oluyor mu?
7. Yak›nlar›n›z gece uyurken horlad›¤›n›z› veya nefesinizin durdu¤unu söylüyor mu?
8. Yak›nlar›n›z gece uykunuzda kollar›n›zda ve bacaklar›n›zda atma oldu¤unu ya da yan›n›zdaki kifliye tekme att›¤›n›z› söylüyor mu? 9. Ailenizde benzer flikâyetleri olanlar var m›?
10. Hangi ilaçlar› kullan›yorsunuz?
11. Bacaklar›n›zda uykuya dalman›z› engelleyen a¤r› s›z› ya da ürperti gibi hofl olmayan rahats›zl›k veren ve bacaklar›n›z› hareket ettirmeye zorlayan bir his oluyor mu?
12. Benzer flikâyetler kollar›n›zda ya da vücudunuzun farkl› böl-gelerinde oluyor mu?
13. fiikâyetleriniz ne zaman bafllad›? Zaman içinde artt› m›? 14. Uykuya dalabilmek için bacaklar›n›z› hareket ettirme ve kalk›p
yürüme ihtiyac› hissediyor musunuz? 15. Gündüz benzer flikâyetleriniz var m›?
16. Bu flikâyetleriniz için daha önce doktora gittiniz mi?
17. Bu flikâyetler ne zaman bafll›yor?(akflam saatleri, yatt›ktan sonra gibi) Gündüz benzer flikâyetleriniz oluyor mu?
18. fiikâyetleriniz ne s›kl›kla oluyor?
Tablo 2— Hastalar›n demografik özellikleri
n (%) Yafl Ortalamas› Ortalama E¤itim Süresi KMT Puanlar›
Erkek 53 (53.0) 72.2±5.1 2.23±2.72 27.04±2.39 Kad›n 47 (47.0) 72.3±7.0 0.51±1.45 24.38±3.94 Toplam 100 (100.0) 72.28±6.08 1.42±2.37 25.79±3.46
Uyku bozuklu¤u olan ve olmayan hastalar›n KMT (16) ve Epworth Uykululuk Skalas› Skorlar›n›n (17) ortalama de¤er-lerinin karfl›laflt›r›lmas›nda, insomnias› olan hastalar›n KMT de¤erleri ile uyku apne sendromu ve HBS olan hastalar›n Ep-worth Uykululuk Skalas› Skorlar› (17) aras›ndaki fark istatis-tiksel olarak anlaml›yd› (p= 0.003, p=0.015, p=0.036; s›ra-s›yla) Uyku bozuklu¤u olan ve olmayan hastalardaki KMT (16) ve Epworth Uykululuk Skalas› Skorlar›n›n (17) ortalama de¤erleri aras›ndaki iliflki Tablo 5’te özetlenmifltir.
TARTIfiMA
U
yku bozukluklar› yafll›larda s›k görülen bir flikayet ol-makta ve bu flikayetlerin büyük ço¤unlu¤u hastal›klara, sosyal problemlere, madde kötüye kullan›m›na ya da çeflitli ilaçlara ba¤l› olarak meydana gelmektedir. Yafll›lardaki uyku bozukluklar›, artm›fl düflme riskine neden olmaktad›r ve bu düflmeler özellikle uyku periyodu s›ras›nda hastalar banyoya giderken ya da gece evde yürürken meydana gelmektedir. Hipnotik ya da hipotansif etkileri olan ilaçlar›n kullan›m› ise bu riski artt›rmaktad›r (18,19). Yafll› bireylerdeki normal ve bozulmufl uyku daha önce çok defa araflt›r›lm›flt›r (20). Bu-nunla birlikte farkl› zamanlarda yap›lm›fl olan çal›flmalar gözönünde bulunduruldu¤unda, çal›flmam›z küçük çapl› bile ol-sa, sorgulaman›n UB’lerin ön de¤erlendirilmesindeki önemi-ni göstermektedir. Yafll›lardaki uyku problemleri s›k düflme-nin yan› s›ra yürüme zorlu¤u ve depresyonla birliktelik gös-termesi nedeniyle önem tafl›makta ve sa¤l›k merkezlerine da-ha s›k baflvurmaya neden olmaktad›r (7,18).
Yap›lan çok say›daki çal›flmada insomnia prevelans›n›n yafll› bireylerde gençlere göre daha yüksek oldu¤u bulunmufl-tur. Yafll› erkeklerdeki uyku bozukluklar› (MrOS Sleep Study) çal›flmas›nda da 64 yafl üstü erkeklerde uyku kalitesinin bozuk oldu¤u gösterilmifltir. Dokuz binden fazla hastan›n de¤erlen-dirildi¤i Established Populations for Epidemiologic Studies of the Elderly (EPESE) çal›flmas›nda da yafll› eriflkinlerin %50’sinden fazlas›nda uykuyu bafllatma ve devam ettirme bafl-ta olmak üzere kronik uyku yak›nmalar›n›n varl›¤› gösteril-mifltir (22,23). Benzer flekilde yafll› hastalarda yap›lan di¤er bir çal›flmada, uykuya ba¤l› flikayetler aras›nda uyuma güçlü¤ü (%43.0), horlama (%33.3) ve artm›fl uykululuk (%27.1) en çok bildirilen flikayetlerdir (24). Yapt›¤›m›z çal›flmada de¤er-lendirdi¤imiz hastalarda insomnia s›kl›¤› %50.0 olarak bulundu. Bu de¤er literatürdeki di¤er çal›flmalarla uyumluy-du. Hastalarda uykuya dalmada güçlük, uykuyu sürdürmede güçlük, sabah erken uyanma ve gündüz uyuklama oranlar›
s›-Tablo 3— Uyku Bozukluklar›n›n Cinsiyetle Olan ‹liflkisi
Uyku Apne REM Uykusu Davran›fl Huzursuz Bacak ‹nsomnia Sendromu Bozukluklar› Sendromu Say› % Say› % Say› % Say› %
Erkek 21 39.6 28 52.8 9 17.0 9 17.0
Kad›n 29 61.7 23 48.9 8 17.0 11 23.4
Toplam 50 50.0 51 51.0 17 17.0 20 20.0
Tablo 4— Uyku Bozukluklar› ile Efllik Eden Hastal›klar›n ‹liflkisi
Hipertansiyon Ast›m Kalp Hastal›¤› Serebrovasküler hastal›k ‹nsomnia (n) p 18 0.07 5 0.71 18 0.021 4 0.126 Uyku apne Sendromu (n) p 14 1.00 6 0.244 15 0.419 2 1.000 REM Uykusu Davran›fl Bozuklu¤u (n) p 5 1.00 2 0.891 5 0.878 1 1.000 Huzursuz Bacak Sendromu (n) p 6 0.95 1 0.927 4 0.773 1 1.000
ras›yla, %38.0, %24.0 ve %18.0 ve %16.0 olarak tespit edil-di. Uykuya dalmada güçlük yaflayan hastalardaki uykuya dala-bilmeleri için gereken süre, yar›m saatten az ile bir saatten faz-la fleklinde de¤ifliyordu. Uykuyfaz-la iliflkili hastal›kfaz-lara yönelik yap›lan araflt›rmada ise kalp hastal›klar› ile insomnia aras›nda-ki iliflaras›nda-ki istatistiksel olarak anlaml›yd› (p=0.021).
Kronik uyku bozuklu¤u, hangi yaflta olursa olsun, hasta-larda dikkat, cevap verme süresi, k›sa dönem bellek ve perfor-mans seviyelerinde bozulmalara neden olmaktad›r. Ayr›ca uy-ku bozuklu¤u olan hastalarda, uyuy-ku bozuklu¤u olmayanlara göre kognitif fonksiyonlarda bozulma oldu¤u yap›lan çal›fl-malarda gösterilmifltir (19). Çal›flmam›zda, insomnia kognitif bozukluk iliflkisinin araflt›r›lmas›nda befl hastada (%10) de-mans tespit edildi ancak aradaki iliflki istatistiksel olarak an-laml› de¤ildi (p=0.066). Bununla birlikte insomnias› olan ve olmayan hastalar›n kognitif fonksiyonlar›, KMT ile de¤erlen-dirildi¤inde, gruplar aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark tespit edildi (p=0.003). Bu durum insomnian›n kognitif fonksiyonlar üzerine olumsuz etkisini göstermesi bak›m›ndan önemlidir. ‹nsomnia ile ilaç kullan›m› aras›ndaki istatistiksel anlaml›l›k, hastalardaki medikal hastal›klar›n tedavisi için kullan›lan ilaçlarla insomnia aras›nda anlaml› bir iliflkinin ol-du¤unu göstermektedir ve sonuçlar›m›z literatürdeki çal›fl-malarla uyumludur (20).
Uyku apne sendromunun primer semptomlar› gürültülü horlama ve artm›fl gündüz uyuklamas›d›r. Kalp hastal›klar›, hipertansiyon ve kognitif bozukluklar ileri yafllarda s›k görül-mektedir ve ayr›ca uyku apne sendromu ile bu hastal›klar ara-s›nda anlaml› iliflki oldu¤u gösterilmifltir (18). 1993 y›l›nda yap›lan bir çal›flmada 65 yafl üstü bireylerin %60’›nda solu-num bozuklu¤u indeksi (RDI) 10 ya da daha fazla olarak bu-lunmufltur (18,23). Uyku apne sendromu konjestif kalp yet-mezlikli (KKY) hastalardaki ölüm riskini anlaml› olarak art-t›rmas› nedeniyle önemlidir (19,20). Çal›flmam›zda da uyku apne sendromu tan›s› polisomnografi ile de¤il, primer
semp-tomlar›n varl›¤›na dayan›larak konulmufl (20,25) ve s›kl›k %51 olarak bulunmufltur. Sonuçlar›m›z literatürle uyumlu-dur (25). Uyku apne sendromu ile iliflkili hastal›klar›n de¤er-lendirilmesinde ise kalp hastal›¤›, kronik a¤r›, hipertansiyon, ast›m ve ilaç kullanma s›kl›klar› s›ras›yla %29.4, %41.2, %27.5, %3.9 ve %72.5’dir ve bu nedenler aras›nda ise sadece uyku apne sendromu ile ilaç kullan›m› aras›ndaki iliflki ista-tistiksel olarak anlaml› bulunmufltur (p=0.013).
RDB, REM uykusunda kas atonisinin olmamas› ve rüya içeri¤iyle ilgili kar›fl›k motor aktivite ve konuflman›n olmas› ile karakterize olan bir uyku bozuklu¤u tablosudur. Her yafl-ta oryafl-taya ç›kabilmekle birlikte en s›k 60 yafl üstü kiflilerde ve de özellikle erkeklerde meydana gelmektedir. Bununla birlik-te kesin prevalans› bilinmemekbirlik-tedir. REM uykusu s›ras›nda oluflan ba¤›rma, yumruk ve tekme atma, yatakta atlamadan, kalk›p yürümeye varan davran›fllarla karakterizedir. Hastalar kendilerine veya efllerine zarar verebilirler. RDB, idiopatik olabilece¤i gibi Parkinson hastal›¤›, Multisistem atrofisi ve Lewy cisimcikli demans gibi nörodejeneratif hastal›klara efllik edebildi¤i yap›lan çal›flmalarda gösterilmifltir. Hatta bu has-tal›klar›n bafllang›ç bulgusu da olabilece¤i için RDB düflünü-len hastalar›n nörodejeneratif hastal›klar aç›s›ndan da de¤er-lendirilmesi gerekmektedir (26). Kesin tan›s›nda polisom-nografi gerekmektedir (1,11,19). Çal›flmam›zda, REM uyku-su davran›fl bozuklu¤u oldu¤unu düflündü¤ümüz hastalar›n oran› %17 olarak tespit edilmifl ve hastalar›n de¤erlendiril-mesinde herhangi bir hastal›kla iliflki saptanmam›flt›r. Ancak çal›flmam›zda tan› anket formlar›na ve flüpheli hastalar›n nö-roloji uzman› ile birlikte tekrar de¤erlendirilmelerine dayana-rak konulmufltur. Kesin tan› için polisomnografi gerekmesi nedeniyle hastalara polisomnografi uygulanmas› tan› oran›n› artt›rabilecektir.
HBS, primer olarak hastalar›n flikayetlerine dayanan kli-nik bir tan›d›r Hastal›¤›n etyopatogenezi henüz kesin olarak bilinmemekle birlikte, ilaca cevaplar HBS nun santral sinir
Tablo 5— Uyku Bozukluklar› ile K›sa Mental Test ve Epworth Skoru Aras›ndaki ‹liflki
KMT
Epworth Uykululuk Skoru
‹nsomnia (n) p 24.76±4.20 0.003 5.18±5.35 0.059 Uyku apne Sendromu (n) p 25.88±2.92 0.787 5.39±6.04 0.015 REM Uykusu Davran›fl Bozuklu¤u (n) p 24.59±4.59 0.117 5.59±6.10 0.207 Huzursuz Bacak Sendromu (n) p 26.05±2.06 0.710 6.20±4.88 0.036
sistemindeki anormal fonksiyondan kaynakland›¤›n› göster-mektedir (12,14). HBS’li hastalar›n ço¤unda, hareket ettirme ihtiyac› herhangi bir provake eden faktör olmaks›z›n ortaya ç›kan ve genifl bir da¤›l›m gösteren rahats›z edici duyusal semptomlarla birlikte görülebilmektedir (14). Hareket ettir-me ihtiyac› genellikle bacaklarda nadiren de kollarda, iki ta-rafl› simetrik ço¤unlukla da geceleri oluflur. Semptomlar uzun süre hareketsiz kalmakla kötüleflir, hareket ettirmekle ise dü-zelir (12,13). HBS tan›s›, yafll›larda araflt›r›lmamas› duru-munda s›kl›kla atlanan bir tan›d›r ve yafl›n ilerlemesi ile bir-likte de görülme oran› artmaktad›r (19,25). HBS nin yüksek bir morbiditeye, üretkenlikte azalmaya, anlaml› oranda hayat kalitesinde azalmaya, deprese ruh haline ve sosyal izolasyona neden oldu¤u bilinmektedir (14,19). Yap›lan çal›flmalarda yafllanmakla birlikte HBS s›kl›¤›n›n artt›¤› ve eriflkin popülas-yonda görülme s›kl›¤› %5–6 iken, geriatrik bireylerde %30–45 s›kl›¤›nda görüldü¤ü bildirilmifltir (11). 318 geriat-rik bireyin dahil edildi¤i bir çal›flmada HBS s›kl›¤› %24.2 ola-rak bulunmufltur. Vakalar›n %67’sinde de semptomlar hafif – orta fliddette olarak saptanm›flt›r (28). Çal›flmam›zda, geriatrik bireylerdeki HBS s›kl›¤› %20 olarak bulunmufltur. Semptom-lar, sadece bacaklarda mevcuttu ve geceleri kötülefliyordu. Ba-caklar›n hareket ettirilmesi ile hastalar rahatlad›klar›n› ifade ediyorlard›. HBS fiiddeti De¤erlendirme Ölçe¤ine’ne göre semptomlar hafif ve orta dereceli olarak saptanm›flt›r. Hastala-r›n tümünde HBS tan›s›n›n de¤erlendirme s›ras›nda konulmufl olmas›, HBS’nin ancak araflt›r›ld›¤› takdir tespit edilebildi¤i-ni göstermesi bak›m›ndan önem tafl›maktad›r. Bu oran tedavi edilebilir bir durum olan HBS’nin (20), özellikle yafll› birey-lerde mutlaka sorgulanmas› gerekti¤ini göstermektedir.
Hastalar›m›z›n gündüz uykululuklar›n›n de¤erlendiril-mesi için yap›lan Epworth uykululuk skalas› (17) sonuçlar›na göre uyku apne sendromu ve HBS olan bireylerde istatistiksel olarak anlaml› sonuç bulunmufltur (p=0.015, p=0.036, s›ra-s›yla). Ayr›ca insomnial› hastalarda da aradaki fark istatistik-sel olarak anlaml› de¤ilse de anlaml›l›k s›n›r›na yak›n olmas› nedeniyle önemli oldu¤u düflünülmüfltür (p=0.059). Epworth uykululuk skalas› uykusuzlu¤un kantitatif olarak de¤erlendi-rilmesini sa¤layan basit bir testtir. Daha önce yap›lan çal›flma-larda uyku apne sendromu ve HBS fliddeti ile Epworth uyku-luluk skalas› (17) de¤eri aras›nda anlaml› iliflki gösterilmifltir (27, 28) ve sonuçlar›m›z literatürle uyumludur.
Çal›flmam›zda hastalardaki uyku bozukluklar› tan›lar› di-rek sorgulama yolu ile konulmufltur. Özellikle insomnia ve RDB gibi parasomnilerde kesin tan› polysomnografiye dayan-maktad›r. Yapt›¤›m›z çal›flmada polisomnografi kullanama-mam›z çal›flkullanama-mam›z için bir limitasyondur. Bununla birlikte
sonuçlar›m›z, anket fleklinde yap›lan araflt›rmalar›n polisom-nografi öncesinde fikir verebilece¤ini göstermektedir. Her ne kadar hastalara klinik tan› kriterleri için gerekli sorular içeren anket formu uygulansa ve flüpheli hastalar nöroloji uzman› ile birlikte tekrar de¤erlendirilmifl olsa da, polisomnografinin kullan›lmas› uyku bozuklu¤u konusunda yap›lan çal›flmalar›n de¤erini artt›racakt›r.
Sonuç olarak, uyku bozukluklar›, geriatrik populasyonda anlaml› ve ciddi sonuçlara neden olabilmektedir. Çal›flmam›z-da de¤erlendirdi¤imiz geriatrik bireylerin, uyku bozuklu¤u d›fl›ndaki flikayetlerle baflvuran hastalar aras›ndan seçilmifl ol-malar›na ra¤men, uyku bozukluklar›n›n yüksek oranda sap-tanmas› ve uyku bozuklu¤u olan hastalarda kognitif fonksi-yonlarda bozukluk olmas›, bu konunun özellikle yafll› popu-lasyonda mutlaka sorgulanmas› gerekti¤ini göstermektedir. Böylelikle, uyku bozuklu¤una ba¤l› geliflen problemlerin ön-lenmesi ile hastalar›n yaflam kalitelerinde ve sa¤l›k merkezle-rine baflvurma oranlar›nda anlaml› iyileflme sa¤lanabilece¤i düflünülmüfltür.
KAYNAKLAR
1. Cooke JR, Ancoli-Israel S, Sleep and Its Disorders in Older Adults. Psychiatr Clin N Am 2006;29:1077-93. (PMID:17118283).
2. Vitiello MV. Sleep disorders and aging. Current Opinion in Psychiatry 1996;9:284-9. (PMID: 9224429).
3. Maggi S, Langlois JA, Minicuci N, et al. Sleep complaints in community dwelling older persons: prevalence, associated fac-tors, and reported causes. J Am Geriatr Soc 1998;46(2):161-8. (PMID: 9475443).
4. Neubauer DN. Sleep problems in the elderly. Am Fam Physi-cian 1999;59(9):2551-8. (PMID: 10323361).
5. Atay T. Yafll›l›kta uyku. T Klin Psikiyatri 2001;2(2):91-7. 6. Schubert CR, Cruickshanks KJ, Dalton DS, et al. Prevalence of
sleep problems and quality of life in an older population. Sleep 2002;25(8):889-93. (PMID: 12489896).
7. Foley DJ, Monjan AA, Brown SL, et al. Sleep complaints among elderly persons: an epidemiologic study of three communities. Sleep 1995;18425-32. (PMID: 7481413).
8. Aflk›n R, Altan A, Kaya N, et al. Yafll›larda uyku bozukluklar›. Türkiye T›p Derg 1994;1(1):47-51.
9. Örnek T, Bayraktar E, Özmen E. Geriatrik Psikiyatri. Özgün Psikiyatrik Bozukluklar Dizisi: I. Saray T›p Kitabevleri. ‹zmir, Türkiye, 1992 pp 111-25.
10. Kryger M, Monjan A, Bliwise D, Ancoli-Israel S. Sleep, health and aging. Geriatrics 2004;59(1):24-30. (PMID: 14755865). 11. Göktafl K, Özkan ‹ Yafll›larda uyku bozukluklar›. Turkish
12. Trenkwalder C, Paulus W, Walters AS. The restless legs syndrome. Lancet Neurol 2005;4:465-75. (PMID: 16533689). 13. Kolster KS, Trenkwalder C, Fogel W, et al. Restless legs
syndrome-new insights into clinical characteristics, pathopysio-logy and treatment options. J Neurol 2004;251(suppl 6):39-43. 14. Berger K, Kurth T. RLS Epidemiology-Frequencies, Risk Fac-tors and Methods in Population Studies. Mov Disord 2007; Suppl 18:420-23 (PMID: 17557345).
15. Eker E. Yafll›l›kta uyku bozukluklar› ve tedavi. In: Çelikkol A (Ed). Uyku bozukluklar›. Ege Psikiyatri Sürekli Yay›nlar›, Ege Üniversitesi Bas›mevi, ‹zmir, 1996, pp 75-86.
16. Folstein MF, Folstein SE, McHugh PR. “Mini-mental state”. A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician. J Psychiatr Res 1975;12:189-98. (PMID: 1202204).
17. Frohnhofen H, Popp R, Willmann V, et al. Feasibility of the Epworth Sleepiness Scale in a sample of geriatric in-hospital pa-tients. J Physiol Pharmacol 2009 Nov;60 Suppl 5:45-9. (PMID: 20134038).
18. Ancoli-Israel S. Sleep disorders in older adults. A primary care guide to assessing 4 common sleep problems in geriatric pati-ents. Geriatrics 2004;59(1):37-40.
19. Novak M, Mucsi I, Shapiro CM, et al. Increased utilization of health services by insomniacs-an epidemiological perspective. J Psychosom Res 2004;56:527-36. (PMID: 14755867). 20. Stone KL, Ancoli-Israel S, Blackwell T, et al.
Actigraphy-me-asured sleep characteristics and risk of falls in older women. Arch Intern Med. 2008 Sep 8;168(16):1768-75. (PMID: 18779464).
21. Orwoll E, Blank JB, Barrett-Connor E, Cauley J, et al. Design and baseline characteristics of the osteoporotic fractures in men (MrOS) study–a large observational study of the determinants of fracture in older men. Contemp Clin Trials 2005;26(5):569–85. (PMID: 16084776).
22. Reid KJ, Martinovich Z, Finkel S, Statsinger J, et al. Sleep: a marker of physical and mental health in the elderly. Am J Ge-riatr Psychiatry 2006;14(10):860–6. (PMID: 17001025). 23. Ancoli-Israel S, Kripke DF, Klauber MR, et al.
Sleep-disorde-red breathing in community-dwelling elderly. Sleep 1991 Dec;14(6):486-95. (PMID: 1798880).
24. Anconi-Israel S, Ayalon L, Salzman C. Sleep in the elderly: Nor-mal varitions and common sleep disorders. Harv Rev Psychiatry 2008;16:279-86. (PMID: 18803103).
25. Gümüfl AB, Engin E, Özgür G. Bir Huzur evinde yaflayan ve biliflsel bozuklu¤u olmayan yafll›lar›n uyku düzeni özellikleri-nin incelenmesi Turkish Journal of Geriatrics 2009;12:138-46. 26. Iranzo A, Santamaria J, Tolosa E. The clinical and pathophysi-ological relevance of REM sleep behavior disorder in neurode-generative diseases. Sleep Med Rev 2009;13:385-401. (PMID: 19362028).
27. Chen R, Xiong KP, Lian YX, et al. Daytime sleepiness and its determining factors in Chinese obstructive sleep apnea patients. Sleep Breath 2011 Jan;15:129-35. (PMID: 20174875). 28. Kallweit U, Siccoli MM, Poryazova R, et al. Excessive Daytime
sleepiness in idiopathic restless legs syndrome: characteristics and evolution under dopaminergic treatment. Eur Neurol 2009;62:176-9. (PMID: 19602890).
