Tarihi Bahisler
Giilhane kasrı
E skiden S a ra y b u rn u n d a m ü tead - did k a sırla r, k ö şk ler b u lu n u y o rd u . B a z ıla rı deniz k e n a rın d a ve bazıla r ı k o ru lar, b a h ç e le r içindeki bu b in alar, m u h telif d ev irlerd e inşa o - lu n m u ştü .
T opkapı sa h ilsa ra y ın m ve Y eni S a ra y ın m ü şte m ilâ tın d a n olan bu k ö şk lerd e h ü k ü m d a rla r, zam a n ları n ı g eçirirler, is tira h a t ed erler, d ev le t işlerile de m eşgul o lu rlard ı. B un la r d a n b azıları resm î m erasim lerde gidilen y erlerd i. K a ra d a n yapılan a la y la r, A lay köşkünden, deniz m erasim leri Y alı k ö şk ü n d en s e y re d ilird i.
B u k ö şk ler, sivil m im arim izin g ü zel ö rn ek lerin i teşkil ediyordu. Pek zev k le in şa olunm uşlar, a y n ı zevkle döşenm işlerdi. İçlerinde havuzlar, selseb iller o la n la r b u lu n u r, bazıları n ın tezy in atı, g ö ren leri h a y ra n b ı ra k ırd ı.
B u k a sırla rı, B alık h an e k a s n , S i n a n P aşa k asrı, M erm er köşk, Se - p e tç ile r köşkü, Y alı köşkü, H aşan P a şa k a srı, Ş evkiye k asrı, G ülhane k a srı, İsh ak iy e k a srı ve S oğukçeş- m e ta ra fın d a d a A lây k ö şkü teşkil
ediy o rd u . . ”
A sıl s a ra y ın a v lu la rı içinde k a la n ve b u g ü n de m evcud bulu n an k ö şk ler ise B ağdad, R evan, M usta fa P a şa k ö şk leri idi. A ğa bahçesi - n in ilerisin d e ise Ç inili köşk 'v a r dı. S aray ın d ö rd ü n cü y erin d ek i es k i Ç a d ır k ö şk ü n ü n işgal ettiği sa h a y a d a so n rad an M ecidiye köşkü in şa olunm uştu.
15 inci a sırd a n itib a re n m uhtelif d e v irle rd e inşa o lu n an bu k asırlar b ir çok tam irlerle, ta d ille rle 19 u n cu asra k a d a r m uhafaza edilm işler ve b u asırd a sa ra y içindekilerle d i ğ er b ir ikisi m üstesna b azıları fazla m asrafı m ucib oluyor diye ve di - ğ e rle ri de y en i y ap ılan dem ir yolu ü s tü n e te sa d ü f e ttik le ri için y ık tı - rılm ıştı.
H a lb u k i b u b in a la rın m im ari ta rih im iz b ak ım ın d an olduğu k a d a r içlerin d e geçen bazı ta r ih î v a k ’alar dolayısile de m u h afazaları lâzım g elm ek te idi.
S a ra y b u rn u n d a III. A hm edin yap tırd ığ ı T opkapı kasrı, I. M ahm ud zam an ın d a ve 1735 y ılın d a b ü y ü tü l
m üş ve saray h arem k ısm ım da ih tiv a eden yazlık b ir saray haline ge tirilm işti. M Uteaddid daireleri, ka - sırla rı vardı. S a ra y h alk ı yaz m ev sim lerinde deniz k en arın d ak i bu b i n a y a in e r ve b u ra d a hoş v ak itler ge çirirlerdi.
B u yapılar arasın d a b u lu n an ve 18. asırda inşa edilen G ülhane k a s r ı m u tfak lar dairesinin aşağısına ra stlıy a n deniz kısm ına doğru inşa edilm iş b ir b in a idi. Bu binaya (Sul ta n M ahm ud k asrı) ismi de v e rili yordu.
G ülhane köşkü, ilk inşasında n is - b eten basit b ir b in a idi. (T aşrasın daki ik i ta h tlı b ü y ü k b ir sofası ve b ir kaç odası b u lu n u y o rd u . B u oda lard an b iri k ah v e odası ism ini ta - şım ak ta idi.)
1730 y ılın d a köşk döşenirken (taş rasın d ak i iki ta h tlı sofaya d ö rt aded al çuha m inder, d ö rt kadife y astık , beş telli kadife y a stık konulm uş ve b ir S elanik keçesi serilm işti.)
I. M ahm ud. cü lû su n u n ilk g ün - lerin d en b irin d e hâs bahçedeki G ü l- h a n e k ö şk ü n e gitm iş ve köşk bekçisi ken d isin e (m u k a tta r su) ik ra m etm işti. Y eni h ü k ü m d a r b e k çiye, S ilâh tar A ğa vasıtası ile d ö rt aded zeri m ah b u p verm işti.
18. asırd a ve 19. asrın ilk y a rı - sın d a O sm anlı H ü k ü m d arları, b a y ra m la rın ikinci günleri ekseriya G ü lh an e k a srın a gitm eyi itiyad e - dinm işlerdi. O günler, G ülhane .kas rın a S adrazam la, Şeyhülislâm da ziy arete g elirler ve H ü k ü m d ara bu ra d a h ed iy eler v erirlerd i. H ü k ü m d a rla r, b a y ra m la rın üçüncü gü n ü - n ü de Eski S a ray d a geçirirlerdi.
I. M ahm ud, III. Osman ve III. M ustafa, ekser zam anlar G ü lh an e köşk ü n d e (H arem -i H üm ayun A - ğ a la rı ile, İç A ğalara cirid oynatıp) b u n u n tem aşası ile hoş v a k itle r ge çirirlerd i. C irid oyunları sonunda o y n ıy an lara daim a altın lar ıhsan edilirdi.
III. Osman, seleflerinin le itiy a d ın a u y a ra k 1168 zilhiccesinin i 2 sinde (1754) B eşiktaş S aray ın d an sandala bin ip T opkapısm s yanaşm ış ve b u ra d a n beygirle G ülhane kas - rin a gitm işti. Sadrazam ve Ş ey h ü l islâm da m utad üzere ziyarete gel
m işler ve h ep b e ra b e r b ir saat k a dar so h b et etm işlerdi. P a d işa h sc n - rad an k ah v e odasına gidip S ad raza m ın g etirdiği (m ücevher sa a t ve yüzüğü görm üş) ve b u h ediyelerden pek m em n u n kalm ıştı. O gü n ikindi nam azından sonra aynı şekilde Be şiktaş S arayına dönm üştü. E rtesi gün E skisarayda paşanın getirdiği m ücevher saat (gaib ve nâbedid) olm uş ve b ir çok a ra ş tırm a la ra ra ğ m en bulunam am
ıştı-G ülhane k a srın ın esaslı tam iri ve son inşası II. M ahm ud zam anında yapılm ıştı. B inanın deniz ‘aratın - daki cephesi dört ç ık ın tılı idi. Bu ç ık ın tıla rın o rtasında ve d aha ile ride d iğ er b ir kısım b u lu n u y o r ve b u kısım , cepheyi ikiye a y ırıy ırdu. B inanın b u cephesinin a lt kısm ı açık b ırak ılm ış ve bu k ısım lar m e r m er s ü tu n la ra istinad ettirilm işti. H er kısım ü zerinde a y rı ç a tıla r gö rü lü y o r ve bin an ın o rta dairesinin ü stü n d e de b ir âlem bu lu n u y o rd u , ik i k a tlı olan b in an ın m üteaddid salo n ları ve odaları v ard ı. (Resim, profesör S ü h ey l Ü nver tarafından b u lu n m u ştu r.)
G ülhane k a srın ın adı, tarihim izin inkılâb h are k e tle rin d e y e r alm ıştı. II. M ahm ud, Y eniçerileri k a ld ırd ık tan sonra ilk B ayram nam azını S u l- tanahm ed cam iinde kılm ış ve e rte si gün vükelâ, rical ve u lem an ın ileri gelen lerd e G ülhane Kasrına git mişti. K a srın önündeki m eydanda E n d eru n lu lar, silâh o yunu gösteri leri yapm
ışlardı-II. M ahm ud, G ülhane k a srın a ve m ey d an ın a sık sık geliyor v e yeni askerin b u rad a talim ve terb iy eleri ile bizzat m eşgul oluyordu. K sçe - cizade İzzet Molla, bu m ünasebetle yazdığı kasidede bu ask erd en ve m eydandan:
Leşkeri m ahsusunu gördüm geçen G ülhanede Bağı d in içre dedim açm ış yeni bir 'âlezar beyti ile bahsediyordu.
G ülhane k asrın d ak i diğer mühim hâdise, 3 k asım 1839 günü, Koca Reşid P aşan ın bu k a sır önünde y a pılan b ir m erasim le G ülhane Hattı nı ilân etm esidir. O gün G iilhane m eydanına asker ve d av etliler te p
-t
lanm ış, H ü k ü m d ar da kasra gelip ı pencereden bu m erasim i sey relm iş- i ti. T ü rk iy ed e A nayasa h arek etlerin e ı b ir başlangıç olan G ülhane h a ttın ın o k u n d u ğ u yere o d ev ird e b:r â b i de dikilm esi düşünülm üş, b u n u n p ro je le ri yapılıp m e rm e rle ri de h a zırlanm ış. fak at S a ra y içine k o n u la cak âbidenin h alk tara fın d a n g ö rü- lem iveceği ve m ünasib yerin B eya- zıd m eydanı olduğu ile ri sü rü lm ü ş tü. B öyle b ir âbideyi halkın p u t - p erestlik sayacağı m ü taleasm ı ile ri sü ren lerin fik irleri galebe çala - i ra k ta sav v u rd an vazgeçilm işti.
G ü lh an e kasrı, d iğ er bazı k a s ır la rla b erab er 1865 y ılın d a y ık tırıl - miş ve bu k asırlard an çıkan inşaat m alzem esi yap ılm ak ta bu lu n an Çı - rağan, Tokad, B ey lerb ey i S aray ları ile B a b -l S eraskeride kullanılm ıştı.
- - - .«AvvAy\Ay,ı/sx\/\^\/\^\/s^\/\xv/\^\/s^\ny\/\^o/vAA<AA^\/\x\/vvvn/\x\/\yv\x>A-n/V''Vwwo/v-n/^^
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
