T.C
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANABİLİM
DALI
COĞRAFYA EĞİTİMİ BİLİM DALI
MUT’UN (MERSİN) BEŞERİ VE EKONOMİK
COĞRAFYASI
Hafse AKTUFAN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Dr. CANER ALADAĞ
ÖNSÖZ
Günümüzde yerleşim yerlerinin gelişmesinde ve yapılacak olan her türlü planlama ve ekonomik yatırımlar için yerleşim yerlerinin doğal, beşeri ve ekonomik kaynaklarının iyi bir şekilde tetkik edilmesi gerekmektedir. Bu düşüncelere bağlı olarak değerli hocam Dr. Caner ALADAĞ’ın önerileri doğrultusunda “Mut’un (Mersin) Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası” araştırma konusu olarak seçilmiştir.. Coğrafyanın ilkelerine uygun olarak Mut’un fiziki, beşeri ve ekonomik özellikleri analiz ve sentez edilerek, coğrafi çıkarımlara varılmaya çalışılmıştır. Ortaya çıkan sorunlara çözüm önerileri üretilmiştir.
Araştırma beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde giriş, ikinci bölümde Mut’un fiziki coğrafya özellikleri ele alınmıştır. Bu bölümde Mut’un jeolojik, jeomorfolojik, iklim, hidrografya, toprak ve bitki örtüsü özellikleri ortaya konulmuştur. Üçüncü bölümde Mut’un beşeri coğrafya özellikleri ele alınmıştır. Bu bölümde nüfus ve yerleşme özellikleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Dördüncü bölümde ise Mut’un ekonomik coğrafya özelliklerinden tarım, hayvancılık, ormancılık, madencilik, sanayi, ulaşım, ticaret ve turizm ve enerji üretimi konuları coğrafya biliminin ilkeleri doğrultusunda ele alınmıştır. Beşinci bölümde sonuç ve önerilere yer verilmiştir.
Araştırma konusunun seçiminden itibaren, çalışmalarımın her safhasında yardımlarını esirgemeyen değerli hocam Dr.Caner ALADAĞ’a, çalışmalarımda fikir ve düşüncelerinden faydalandığım Yrd. Doç. Dr. Adnan PINAR’a, Yrd. Doç. Dr. A. Doğan BULDUR’a, Yrd. Doç. Dr. Ayhan AKIŞ’a, Yrd. Doç. Dr. Nuri İNAN’a, Yrd. Doç. Dr. Recep BOZYİĞİT’e, ve Dr. Tahsin TAPUR’a, çalışmalarımla ilgili her türlü dokümanter temininde yardımcı olan Mut’ta bulunan tüm kamu kurum ve kuruluşlarına, teknoloji ve tasarım öğretmeni Ali BICAK’a, ziraat teknisyeni Emine ARSLAN ‘a teşekkürü burada bir borç bilirim.
Ayrıca çalışmalarımda beni destekleyen değerli eşim Ahmet AKTUFAN’a annem Nevse PEHLİVAN’a ve arazi gezilerinde bana destek veren babam Mustafa PEHLİVAN’a sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım.
Hafse AKTUFAN Konya-2011
T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü
Ö ğr en ci ni n
Adı Soyadı : Hafse AKTUFAN
Numarası : 085215022002
Ana Bilim / Bilim Dalı : Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim DalıCoğrafya Eğitimi Bilim Dalı Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı : Dr. Caner ALADAĞ
Tezin Adı : Mut’un (Mersin) Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası ÖZET
Araştırma sahasını oluşturan Mut, Mersin’e bağlı bir ilçe olup 2.554 km² yüz ölçüme sahiptir. İlçenin güneyinde Gülnar, doğusunda Silifke, batısında Ermenek ve kuzeyinde Karaman ili bulunur.
İlçe arazisi Mesozoik Tersiyer ve Kuaternere ait farklı birimlerden oluşmakla birlikte, Alt-Miosen arazileri geniş yer kaplar. Sahanın alçak kesimlerinde Akdeniz ikliminin etkisi görülürken iç kesimlerine gidildikçe ve özellikle Karaman il sınırına yaklaşıldıkça karasal iklimin etkileri görülmektedir. Yıllık ortalama sıcaklık 18,1C° yıllık ortalama yağış 367,6 mm’dir. Göksu Nehri Mut’un en önemli su kaynağıdır. Araştırma sahasının doğusundaki ovalık kesimlerinde alüvyal topraklar, dağlık kesimlerinde kırmızı Akdeniz toprakları ile kireçsiz kahverengi orman toprakları yaygındır. Bitki örtüsü Kızılçam ormanları ile bunların tahribi sonucu oluşan makilerden oluşur.
Mut’un 2010 yılı itibariyle toplam nüfusu 63.607’dir. İlçe merkezinin nüfusu 28.842, kırsal nüfus 34.765’tir. Nüfusun % 45,6’sını kent nüfusu, % 54,4’ünü ise kırsal nüfus oluşturur. Nüfusun % 50,2’si erkek, % 49,8’i kadınlardan oluşmaktadır.
x x
İlçede 1 belde, 90 köy yerleşmesi mevcuttur. Mut’ta köy yerleşmeleri taş meskenlerden yapılmıştır.
Araştırma sahasının en önemli geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Tarımda kayısı ve zeytin üretimi önde gelir. İlçe merkezinde tarım sektörü (% 95) ön plandadır. Tarım sektörünü Hizmet (%3,7) sektörü ve sanayi sektörü (%1,3) takip eder. İlçe ulaşım bakımından önemli bir konumdadır. Turizm potansiyeli açısından çok çeşitli tarihi ve doğal güzelliklere sahiptir. Ancak tanıtım ve reklam eksikliğinden dolayı turizm yeterince gelişmemiştir.
Anahtar Sözcükler: Mut, Nüfus, Yerleşme, Tarım, Hayvancılık, Turistik
T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü
Ö ğr en ci ni n
Adı Soyadı : Hafse AKTUFAN
Numarası : 085215022002
Ana Bilim / Bilim Dalı : Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim DalıCoğrafya Eğitimi Bilim Dalı Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı : Dr. Caner ALADAĞ
Tezin İngilizce Adı : Human and Economic Geopraphy of Mut (Mersin) SUMMARY
Mut which its own research field, is a county and has a surface area of 2.554 km². The county of Gülnar is in the south of this county, the county of Silifke is in the east of this county, the town of Ermenek is in the west of this county and the province of Karaman is in the North of this county .
In addition to being formed from the different units that belong to Mesozoik , Tersiyer, Kuaterner bottom Miosen lands cavers a wide partion. While the Mediterranean season is seen at the low zones in the inner zones, especially when, approached the border or Karaman city territorial season is seen.The average temperarture is 18,1Cº and the average rainfaal is 367,6 mm. The Göksu river is the most important water sours of Mut. At the lawland zones of the research, alüvial soils are seen, mountainous zones, there are red Mediterraneon soils and Brown forest soils that have no lime. Red pines and the maquis which is formed when they are devastated form the plant cover.
The total population of Mut has been 63.607 since 2010. The population of the county centre has been 28.842 and rural population has been 34.765 . 45,6 of its population forms urban population and 54,4 percent of its population forms rural
x x
population. 50,7 percent of its population is male and 49,3 percent of its population is female. There are a small town and 90 villages in the county. The village buildings are made of stones in Mut.
The most important means of subsistence of the researche field are agriculture and stockbreeding. Apricot and olive are important in agriculture. Agriculture sector (% 95), excels in the county centre. Service sector (% 3,7), and industry sector (% 1,3), follow the agriculture sector. The county is an important position in terms of communication. It has plenty various historical and natural beauties in terms of tourism. But, due to lack of introduction and advertisement, the tourism hasn’t been devoloped enough. Production of energy has begun to gain in importance .
Key words: Mut, Population, Settlement, Agriculture, Stockbreeding,
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
Bilimsel Etik Sayfası ...i
Tez Kabul Formu ...ii
Önsöz / Teşekkürler ...iii
Özet...iv
Summary...vi
İçindekiler ...viii
Kısaltmalar ve Simgeler Sayfası...xii
Tablolar Listesi ...xiii
Şekiller Listesi ...xvi
Fotoğraflar Listesi...xviii
BİRİNCİ BÖLÜM ...1
1. GİRİŞ ...1
1. Araştırma Sahasının Yeri, Sınırları ve Başlıca Coğrafi Özellikleri ...1
2. Araştırmanın Amacı ...5 3. Materyal ve Metot...6 4. Önceki Çalışmalar...6 İKİNCİ BÖLÜM...8 2. FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ ...8 2.1. Jeolojik Özellikler ...8 2.2. Jeomorfolojik Özellikler ...10 2.3.İklim Özellikleri...14 2.3.1.İklim Elemanları ...14 2.3.1.1. Sıcaklık ...14
2.3.1.1.1. Don Olaylı Günler ...16
2.3.1.2. Basınç ve Rüzgârlar ...16
2.3.1.3. Nem ve Yağış...18
2.3.1.3.1. Nispi Nem...18
2.3.2. Yağış Etkinliği ve İklim Tipi...20
2.4. Hidrografik Özellikler ...21
2.4.1.Yeraltı Suları ve Kaynaklar ...21
2.4.2.Akarsular...23
2.4.2.1.Göksu...23
2.5. Toprak Özellikleri ...27
2.6. Bitki Örtüsü Özellikleri ...29
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ...31
3. BEŞERİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ ...31
3.1. Nüfus ...31
3.1.1. Nüfus Artışı...31
3.1.2. Nüfusun Özellikleri...34
3.1.2.1. Kentsel ve Kırsal Nüfus...34
3.1.2.2. Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı...36
3.1.2.2.1. Yaş Grupları...36
3.1.2.2.2. Cinsiyet Oranı ...41
3.1.2.3. Nüfusun Eğitim Durumu ...43
3.1.2.4. Aile Nüfus Sayısı Büyüklüğü ...55
3.1.2.5. Nüfusun Beslenme ve Sağlık Durumu...55
3.1.2.6. Nüfusun Özürlülük Durumu ...58
3.1.2.7. Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı...59
3.1.3. Nüfus Hareketleri...61 3.1.3.1. Doğumlar ...61 3.1.3.2. Ölümler ...63 3.1.3.2.1. Bebek Ölümleri...63 3.1.3.2.2. Çocuk Ölümleri...64 3.1.3.3. Göçler...64
3.1.4. Nüfusun Dağılışı ve Nüfus Yoğunlukları ...65
3.1.4.1. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu ...68
3.1.4.2. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu ...69
3.2. Yerleşme ...70
3.2.1. Yerleşme Tarihi ...70
3.2.2. Yerleşme Şekilleri...72
3.2.2.1. Köy Yerleşmeleri...72
3.2.2.1.1. Yükselti Basamaklarına Göre Köyler ...74
3.2.2.1.2. Yerleşme Dokularına Göre Köyler ...77
3.2.2.1.3. Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Köyler...78
3.2.2.2. Belediye Örgütlü Köy Yerleşmeleri (Belde) ...80
3.2.2.3. Köy Altı Yerleşmeleri...81
3.2.2.4. Kentsel Yerleşmeler...83
3.2.2.4.1. Mut Şehri ve Şehirsel Fonksiyonları ...86
3.2.2.4.1.1. Yönetim Fonksiyonu...86 3.2.2.4.1.2. Ticaret Fonksiyonu ...87 3.2.2.4.1.3. Sağlık Fonksiyonu ...87 3.2.2.4.1.4. Kültürel Fonksiyonlar ...88 3.2.2.4.1.5. Tarım Fonksiyonu...90 3.2.2.4.1.6. Sanayi Fonksiyonu...90
3.2.3. Yerleşmelerde Mesken Tipleri...90
3.2.3.1. Köy Meskenleri...90
3.2.3.2. Şehir Meskenleri ...92
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM...93
4. EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ...93
4.1. Tarım...92
4.1.1. Araziden Yararlanma Durumu ...96
4.1.2. Başlıca Tarım Ürünleri ...98
4.1.2.1. Tahıllar...98 4.1.2.2. Baklagiller...102 4.1.2.3. Yem Bitkileri ...105 4.1.2.4. Meyvecilik ...108 4.1.2.4.1. Zeytin ...108 4.1.2.4.2. Kayısıcılık...114
4.1.2.4.3. Üzüm (Bağcılık) ...121
4.1.2.4.4.Diğer Meyveler ...123
4.1.2.5. Sebzecilik...127
4.1.2.5.1. Açık Sebze Üretimi...128
4.1.2.5.2. Örtü Altı Sebze (Sera) Üretimi ...130
4.1.2.6. Diğer Tarla Bitkileri...131
4.2. Hayvancılık...132 4.2.1. Küçükbaş Hayvancılık...133 4.2.2. Büyükbaş Hayvancılık...135 4.2.3. Kümes Hayvancılığı ...139 4.2.4. Arıcılık...140 4.2.5. Balıkçılık...142 4.3. Ormancılık ...143 4.4. Madencilik ...147 4.5. Sanayi...147
4.5.1.Gıda sanayisi ve Tarımsal sanayi ...147
4.5.2. Organize Sanayi Bölgesi (OSB) ...148
4.6. Ulaşım...149 4.7. Ticaret ...153 4.8. Turizm...157 4.9. Enerji Üretimi ...160 BEŞİNCİ BÖLÜM... 5. SONUÇ VE ÖNERİLER...163 Kaynakça ...169 Fotoğraflar ...174 Özgeçmiş ...185
KISALTMALAR
Da: Dekar
DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü DSİ: Devlet Su İşleri
DGD: Devlet Gelir Desteği Ha: Hektar
HES: Hidroelektrik Santral HİS: Hayvan İçme Suyu İ.Ö: İlköğretim Okulu KBB: Kulak Burun Boğaz KÖYDES: Köylere Destek Km: Kilometre
LYS: Liseye Yerleştirme Sınavı Ltd. Şti: Limited Şirketi
MTA: Maden Tetkik Arama Enstitüsü Mm: Milimetre
OR-KÖY: Orman Köyleri OSB: Organize Sanayi Bölgesi ORT: Ortalama
SBS: Seviye Belirleme Sınavı SGB: Sağlık Grup Başkanlığı TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu
TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa No
Tablo 1. Mut’ta Ortalama Sıcaklıkların Aylara Dağılışı (1975-2010) ...15
Tablo 2. Mut’ta Ortalama Sıcaklıkların Mevsimlere Dağılışı (1975-2010) ...16
Tablo 3. Mut’ta Don Olaylı Günlerin Aylara Dağılışı (1975-2010)...17
Tablo 4. Mut’ta Rüzgârların Aylık Esme Sayıları...18
Tablo 5. Mut’ta Aylık Ortalama Rüzgâr Hızları (1975-2010)...19
Tablo 6. Mut’ta Ortalama Nispi Nemin Aylara Dağılışı (1975-2010) ...19
Tablo 7. Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Aylara Dağılışı (1975-2010) ...20
Tablo 8. Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Mevsimlere Dağılışı (1975-2010)...21
Tablo 9. Mut’un De Martonne Formülüne Göre Aylık Yağış Etkinliği...22
Tablo 10. Göksu Nehri’nin Aylık Ortalama Akım Grafiği (1957-1993) ...25
Tablo 11. Mersin - Mut Projesi...27
Tablo 12. Sayım Yıllarına Göre Mut’un Nüfus Değişimi ...35
Tablo 13. Sayım Yıllarına Göre Mut’un Şehir ve Kırsal Nüfusu...38
Tablo 14. Mut’ta Nüfusun Dar Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2007)...40
Tablo 15. Mut’ta Nüfusun Geniş Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2007) ...40
Tablo 16. Mut’ta Nüfusun Dar Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2010)...43
Tablo 17. Mut’ta Nüfusun Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı (1927-2010)...45
Tablo 18. Mut’un Nüfusunun Yaş ve Cinsiyete Göre Eğitim Durumu (2009) ...47
Tablo 19. 2009 Yılı Bitirilen Eğitim Düzeyi ve Cinsiyete Göre Nüfus ...48
Tablo 20.Mut’un Okul Türüne Göre Okul Sayıları ...49
Tablo 21. Mut’ta Okul Öncesi Öğrenci Sayıları (2006-2011)...50
Tablo 22. Mut’ta İlköğretim Öğrenci Sayıları ( 2005-2010)...51
Tablo 23. Mut Merkez İlköğretim Okulları Öğrenci Sayıları (2008-2009)...52
Tablo 24. İlköğretim Kurumları 2010 Yılı SBS Başarı İstatistiği ...53
Tablo 25. Mut Genelinde Taşımalı Eğitim Durumu (2010-2011)...54
Tablo 26. Ortaöğretim Kurumları Türlerine Göre Öğrenci Dağılımı...55
Tablo 28. 2008-2009 Yılı Halk Eğitim Kursları ve Kursiyer Sayıları...57
Tablo 29. Mut’un Özel Öğretim Kurum Sayıları (2010)...57
Tablo 30. Mut Özel Dershane Öğrenci Dağılımı...58
Tablo 31. Mut Sağlık Grup Başkanlığı Personel Durum Çizelgesi ( 2008 ) ...59
Tablo 32. Mut Devlet Hastanesi Personel Durumu (2008) ...60
Tablo 33. Toplam Yıl Ortası Nüfus Verileri (2008)...61
Tablo 34. Mut’ta Özürlülerin Sayı ve Oranları (2008)...61
Tablo 35. Mut’ta Faal Olan ve Olmayan Nüfusun Dağılımı (2010) ...63
Tablo 36. Mut’ta Çalışma Çağı Nüfusunun Dağılımı (2010)...63
Tablo 37. Mut’un Nüfusunun Ekonomik Faaliyet Kollarına Dağılımı (2010)...64
Tablo 38. Mut’ta Aylara Göre Canlı Doğan Bebek Listesi (2008) ...66
Tablo 39. Mut’ta Aritmetik Nüfus Yoğunluğunun Değişimi (1940-2010) ...72
Tablo 40. Mut’ta Köy Yerleşmelerinin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı...81
Tablo 41. Mut’ta Köy Yerleşmelerinin Ekonomik Faaliyet Kollarına Dağılışı ...83
Tablo 42. Mut’ta Yayla Yerleşmelerinin Bağlı Olduğu Köyler (2010) ...87
Tablo 43. Mersin Mut Halk Eğitim Merkezinde Açılan Kurslar (2009-2010)...95
Tablo 44. Mut’ta Arazinin Kullanım Şekli (2010) ...103
Tablo 45. Mut İlçesi Tarım Arazisi Dağılımı (2010)...104
Tablo 46. Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Ekim Alanı ve Üretimi (2010)...105
Tablo 47. Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Ekim Alanları ve Üretimleri (2006-2010)...1107
Tablo 48. Mut’ta Baklagil Ürünlerinin Ekim Alanları ve Üretimleri (2010) ...109
Tablo 49. Mut’ta Baklagillerin Ekim Alanları ve Üretimleri (2006-2010) ...110
Tablo 50. Mut’ta Yetiştirilen Yem Bitkileri (2010) ...112
Tablo 51. Mut’ta Yem Bitkilerinin Ekim Alanları ve Üretimleri (2006-2010)...113
Tablo 52. Mut’ta Yem Bitkisi Desteğinden Yıllara Göre Faydalanma Oranları....114
Tablo 53. Mut’ta Zeytinin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2006-2010)...119
Tablo 54. Mut’ta Zeytinin Üretim ve Ekim Alanlarına Dağılışı (2006-2009) ...120
Tablo 55. Mut’ta Toplam Zeytin Ağacı Sayıları (2007-2010) ...121
Tablo 56.Mut’ta Kayısı Ağacı Sayısı, Ekim Alanları ve Üretim Miktarları ...127
Tablo 57. Mut’ta Kayısı Çeşidi Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2006-2010)....128
Tablo 58. Mut’ta Üzümün Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2007-2010)...130
Tablo 60. Mut’ta Sebze Bahçelerinin Ekim Alanları (2006-2010) ...135
Tablo 61. Mut’ta Sebzelerin Ekim Alanları ve Üretimleri (2006-2010) ...136
Tablo 62. Mut’ta Diğer Tarla Bitkilerinin Ekim Alanı ve Üretimleri ...139
Tablo 63. Mut’ta Küçükbaş Hayvan Varlığının Dağılımı (2006-2010) ...141
Tablo 64. Büyükbaş Hayvan Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (2006-2010) ...144
Tablo 65. Kümes Hayvanı Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (2006-2009)...148
Tablo 66. Mut’ta Arıkovanı Sayısı ve Bal Üretim Miktarları (2006-2010) ...150
Tablo 67. Mut’ta Orman Durumu (2010) ...153
Tablo 68. Mut’ta Orman Üretim ve Gerçekleşme Durumunun Değişimi ...155
Tablo 69. Köylerin Mut İlçe Merkezine Olan Uzaklıkları ...162
ŞEKİLLER LİSTESİ
Sayfa No
Şekil 1. Araştırma Sahasının Lokasyon Haritası ...2
Şekil 2. Araştırma Sahasının Jeoloji Haritası ...9
Şekil 3. Araştırma Sahasının Topoğrafya Haritası ...12
Şekil 4. Mut’ta Ortalama Sıcaklıkların Aylara Dağılışı (1975-2010) ...16
Şekil 5. Mut’ta Ortalama Sıcaklıkların Mevsimlere Dağılımı (1975-2010)...17
Şekil 6. Mut’un Yıllık Rüzgâr Gülü ...18
Şekil 7. Mut’ta Ortalama Nispi Nemin Aylara Dağılışı (1975-2010) ...19
Şekil 8. Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Aylara Dağılışı (1975-2010) ...20
Şekil 9. Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Mevsimlere Dağılışı (1975-2010)...21
Şekil 10. Göksu Nehri’nin Aylık Ortalama Akım Grafiği (1957-1993)...25
Şekil 11. Araştırma Sahasının Toprak Haritası ...30
Şekil 12. Sayım Yıllarına Göre Mut’un Nüfus Değişimi ...36
Şekil 13. Sayım Yıllarına Göre Mut‘un şehir ve Kırsal Nüfusu...38
Şekil 14. Mut’un Geniş Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2007)...41
Şekil 15. Mut İlçesinin Nüfus Piramidi (2010)...44
Şekil 16. Mut’ta Nüfusun Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı (1927-2010)...46
Şekil 17. Mut’ta Çalışan Öğretmenlerin Dağılımı (2010) ...49
Şekil 18. Mut’ta Okul Öncesi Öğrenci Sayıları (2006-2011)...50
Şekil 19. Mut’ta İlköğretim Öğrenci Sayıları ( 2005-2010) ...51
Şekil 20. İlköğretim Kurumları SBS Başarı İstatistiği ...53
Şekil 21. Ortaöğretim Kurumları Türlerine Göre Öğrenci Dağılım Oranları...56
Şekil 22. Mut’ta Özürlülerin Oranları (2008)...62
Şekil 23.Mut’ta Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Dağılımı...64
Şekil 24.Araştırma Sahasında Nüfusun Dağılışı Haritası (2010) ...71
Şekil 25. Yerleşmelerin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı Haritası...79
Şekil 26. Araştırma Sahasında Yerleşmelerin Dağılış Haritası ...91
Şekil 27. Mut Köylerinin Geleneksel Mesken Planı...98
Şekil 29. Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Ekim Alanı (2010) ...106
Şekil 30. Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Üretimleri (2010)...106
Şekil 31. Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Ekim Alanları (2006-2010) ...107
Şekil 32. Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Yıllara Göre Üretimleri (2006-2010) ...108
Şekil 33. Mut’ta Baklagil Ürünlerinin Üretimleri (2010)...109
Şekil 34. Mut’ta Baklagillerin Üretimleri (2006-2010)...110
Şekil 35. Mut’ta Baklagillerin Ekim Alanları (2006-2010)...111
Şekil 36. Mut’ta Yetiştirilen Yem Bitkileri (2010)...112
Şekil 37. Mut’ta Yem Bitkilerinin Ekim Alanları (2006-2010) ...113
Şekil 38. Mut’ta Yem Bitkilerinin Üretimleri (2006-2010) ...114
Şekil 39. Mut’ta Zeytinin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2006-2010)...119
Şekil 40. Mut’ta Zeytinin Üretim ve Ekim Alanlarına Dağılışı (2006-2009) ...120
Şekil 41. Mut’ta Toplam Zeytin Ağacı Sayıları (2007-2010) ...121
Şekil 42.Mut’ta Kayısı Ağacı Sayısı Ekim Alanları ve Üretim Miktarları (2010)127 Şekil 43. Mut’ta Kayısı Çeşidi Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2006-2010)...128
Şekil 44. Mut’ta Üzümün Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2007-2010)...130
Şekil 45. Mut’ta Meyvelerin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2010)…………..133
Şekil 46. Mut’ta Meyvelerin Ağaç Sayıları (2010)……….134
Şekil 47. Mut’ta Sebzelerin Ekim Alanları (2006-2010)...137
Şekil 48. Mut’ta Sebzelerin Üretim Miktarları (2006-2010)...137
Şekil 49. Mut’ta Diğer Tarla Bitkilerinin Ekim Alanı ve Üretimleri (2007-2010) 139 Şekil 50. Mut’ta Küçükbaş Hayvan Varlığının Dağılım Oranları (2010) ...142
Şekil 51. Mut’ta Küçükbaş Hayvan Varlığı (2006-2010)...142
Şekil 52. Büyükbaş Hayvan Sayılarının Dağılış Oranları (2010)...144
Şekil 53. Büyükbaş Hayvan Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (2006-2010) ...145
Şekil 54. Mut’ta Bal Üretim Miktarları (2006-2010) ...150
Şekil 55. Mut’ta Arı Kovanı Sayısı (2006-2010) ...151
Şekil 56. Mut’ta Orman Durumu (2010) ...153
Sayfa No
FOTOĞRAFLAR LİSTESİ
Foto-1: Mut Merkezindeki Kızıldağ’dan Görünüm ...10
Foto-2: Sertavul Yaylası Güzergâhında Kaya Yüzeylerinde Mağara Oluşumları ....13
Foto-3: Göksu Vadisi’nden Bir Görünüş...24
Foto-4: Mut Genelindeki Killi ve Kireçli Yapıdaki Topraktan Görünüm...29
Foto-5: Pırnal Meşesinden Oluşan Maki Bitki Topluluğu ve Ardıç Ormanları ...31
Foto-6: Mut Şehir Merkezinde Bulunan Gazi İlköğretim Okulu ...52
Foto-7: Evren Azmak Mahallesi Güzergâhında Sarıkeçili Göçü ...86
Foto-8: Sertavul Yaylası ...88
Foto-9: Mut Şehir Merkezi Genel Görünüşü...89
Foto-10: Barabanlı Köyünde Taş ve Betonarme Mesken Tipleri...97
Foto-11: Sonbaharda Kayısı Ağaçlarıyla Karışık Zeytin Ağaçlarından Görünüm....115
Foto-12: Kavaklı Köyü Zeytin Hasat Dönemi ...117
Foto-13: Kayısı Bahçesi Hasat Dönemi...123
Foto-14: Mut Barabanlı Köyünde Naylon Bir Sera...138
Foto-15: Yapıntı Köyü Çakıllıburun Mahallesindeki Büyükbaş Hayvan Çiftliği...146
Foto-16:Mut Kızıldağ Eteklerinde Arı Kovanları ...149
Foto-17: Mut Derinçay Köyündeki Alabalık Tesisi ...152
Foto-18: Mut Orman İşletme Müdürlüğü’ne Ait Tomruk Depolama Alanı...154
Foto-19: Tarihi Mut Kalesi...167
Foto-20: Mut Yerköprü Şelalesi ...170
Foto-21: Göksu üzerinde Kurulan Azmak 1 Hidroelektrik Santrali...172
BİRİNCİ BÖLÜM 1-GİRİŞ
1. Araştırma Sahasının Yeri, Sınırları ve Başlıca Coğrafi Özellikleri
Mut 340 - 36' doğu boylamı ile 360 - 48' kuzey enlemleri arasında yer alır. Mersin ilinin 13 ilçesinden birisi olan Mut ilçesi Toroslar eteğinde, Göksu nehri tarafından parçalanarak oluşan Taşeli platosu üzerinde yer almaktadır.
Mut doğudan Silifke, batıdan Ermenek, güneyden Gülnar ve kuzeyden Karaman ili ile çevrilidir (Şekil 1). Mut, Mersin’e 160 km uzaklıkta İç Anadolu’yu Akdeniz’e bağlayan Mersin-Karaman devlet karayolu (D-715) üzerinde ve 250 m rakımında bulunmaktadır.
Mut; şehir merkezinin rakımı düşük olsa da şehirden Karaman istikametine doğru gidildiğinde Karaman il sınırını teşkil eden Sertavul geçidinde rakım 1650 m’dir. İlçenin toplam alanı 2554 km²dir.
Kuzeybatıdaki Gökçetaş (Mahras) Dağı (1456m) kuzeydoğuda; Büyük Eğre Dağı (2055m), Küçük Eğre Dağı (1926m), güneybatıda; Adras Dağı (1421m), Kızıldağ (486m),güneydoğusunda; Teke Dağı önemli yükseltileri oluşturmaktadır.
Mut’ta Akdeniz iklimi görülmekle birlikte iç kesimlerine doğru gidildikçe dağlık ve engebeli arazi yapısı nedeniyle iklim karasal özellik göstermektedir.
Yağış durumuna bakıldığında Yıllık toplam yağış değeri 367,6 mm’dir. Ortalama aylık yağış en fazla 74,6 mm ile Ocak ayındadır. En az yağış ise 2,2 mm ile Ağustos ayındadır. En yağışlı mevsimi kış mevsimi olup; yağış miktarı 64,2 mm’dir. En az yağış ise yaz mevsimindedir. Yıllık ortalama sıcaklık değeri 18,10C’dir.
Mut’ta hâkim rüzgâr yönü NW ve SE yönlüdür. NW yönünden esme sayısı toplamı 34912, SE yönünden esme sayısı toplamı 27112’dir. Rüzgâr’ın hızının en fazla olduğu dönem Temmuz ve Ağustos aylarıdır. Rüzgâr’ın esme hızı 1,8 m/sec.’dir.
Mut’ta nispi nem oranının en fazla olduğu ay Ocak ve Aralık aylarıdır (%64). En az olduğu ay ise Temmuz ve Ağustos aylarıdır (% 42). Yağışlar genellikle cephe yağışları şeklindedir.
Göksu Nehri Mut’un en büyük akarsuyudur. Göksu nehri kış mevsimindeki yağmur suları ile beslenmesine karşın, ilkbahar mevsiminde Ermenek ve Mut çevresinde eriyen kar suları ile debisi artmaktadır. Göksu nehri toros dağlarının yüksek kesimlerinden kaynağını almakta, kuzeybatıdan güneydoğuya doğru yönelerek dar ve derin vadilerden geçtikten sonra Silifke’deki delta ovasından Akdeniz’e ulaşır. Bu nehre renginden dolayı Göksu adı verilmiştir.
Mut İlçesi’nde Kırmızı Renkli Akdeniz, Kahverengi Orman, Kireçsiz Kahverengi Orman, Alüviyal ve Kolüviyal topraklar görülmektedir.
Mut ilçesinde farklı yükseklikteki sahaların yer alması beraberinde iklim farklılıklarını getirmiştir. Buna bağlı olarak bitki örtüsünde de farklı vejetasyon katmanları ortaya çıkmıştır. 700 – 800 m yüksekliklere kadar olan kesimlerinde, maki bitki topluluğuna ait türler görülmektedir.
Kızılçam ormanlarının tahrip edildiği alanlarda maki adı verilen çalılıklara rastlanırken makinin tahrip edildiği yerlerde de diz boyu yüksekliğindeki çalı topluluğu olan Gariglere (Frigana) rastlanmaktadır. Araştırma sahasında maki ve garig formasyonunu oluşturan ağaçcık ve çalı türleri şunlardır: Kermez Meşesi (Quercus coccifera), Kocayemiş (Arbutus unedo), Keçiboynuzu (Ceratonia siliqua), Defne (Laurus nobilis), Yabani zeytin (Olea europaea) Zakkum (Nerium oleander), Sakız (Pistacia lentiscus), Menengiç (Pistacia terbinthus), Kuşkonmaz (Asparagus acutifolius), Hayıt (Vitex agnus castus), Alıç (Crataegus orientalis), Kekik (Herbathymi), Sumak (Rhois coriariae) ve Üzerlik (Semen pazani), Laden (Cistuscreticus) en yaygın görülen türlerdir.
Genellikle Akdeniz ikliminin görüldüğü alçak kesimlerde Kızılçamlar (Pinus brutia) hâkim durumdadır. 1000 m’den itibaren Karaçam (Pinus nigra), Meşe (Quercus sp.), Göknar (Abies cilicica), Ardıç (Juniperus sp.) ve Sedir (Cedrus libani) ormanları görülür. Sertavul yaylası civarında zengin ardıç ormanı bulunmaktadır.
Geniş yapraklılardan ise yerine göre nadiren Kayın (Fagus), Gürgen (Carpinus), Şimşir (Buxus sempervirens), Akçaağaç (Acer), Dağ kavağı (Populus sp.), Kızılağaç (Alnus) ve Çınar (Platanus orientalis) bulunmaktadır. 2000m’den sonra alpin çayırlar yer almaktadır.
Çok eski çağlardan beri önemli yerleşmelere sahne olan Mut’un nüfusu 1927 yılında yapılan ilk sayımdan bu yana artış göstermektedir. 2010 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre ilçe merkezinde 28.842, belde ve köylerde 34.765 olmak üzere toplam 63.607 nüfus bulunmaktadır.
Mut’ta 1 şehir, 1 belde 90 köy olmak üzere toplam 92 yerleşme ünitesi yer almaktadır. Köy altı yerleşmelerinden olan yayla yerleşmeleri ve mahalle yerleşmeleri de oldukça yaygındır. 31 adet yayla yerleşmesi tespit edilmiştir. Kırsal kesimlerdeki ekonomik kaynakların yetersiz olması, şehir merkezinde sanayinin gelişmemesi ve iş imkânlarının kısıtlı olmasından dolayı, Mut göç vermektedir. Göçler genellikle kırsal kesimden Mut merkezine ve özellikle büyük şehirlere olmaktadır.
Hititlerin ve Asurluların Mut çevresindeki topraklarda hüküm sürdükleri bilinmektedir. M.Ö. I. yüzyılda kurulan Mut, bir Roma kenti idi. M.S. 395 yılından sonra Bizans egemenliğine geçmiştir. Daha sonra Selçukluların ve Karaman oğullarının, 1448'de de Osmanlı devletinin yönetimine girmiştir. Mut, 1878 yılında kaymakamlık haline gelmiştir (Kurt, 2003: 110).
Mut 1924’te İçel’in il olmasıyla buraya bağlandı. 1950’li yıllarda Mut ilçe merkezinde Kale, Doğancı, Meydan ve Pınarbaşı mahalleleri kurulmuştur. Kuzeydoğu ve doğu yönlerinde verimli tarım alanlarının yer alıyor olması nedeniyle Mut özellikle 1960 yılından sonra güney, güneybatı ve güneydoğudaki çorak ve nispeten ucuz alanlara doğru genişlemiştir. Mut günümüzde de halen bu yönlere
doğru gelişmesini sürdürmekle birlikte doğu ve kuzeydoğudaki verimli bağ bahçe alanları da yavaş yavaş parsellenerek iskân kullanımına açılmaktadır. Kentsel alanda idari rahatlama sağlamak amacıyla mevcut 4 mahallenin sınırları daraltılarak yeni mahallelere bölünmüşlerdir. Böylece Civciv, Güllük, Yazalanı, Kültür, Yatırtaş, Deveci mahalleleri kurulmuştur. Kuzeybatıda yer alan eski bir köy olan Karşıyaka’nın da mahalle olarak belediye sınırları içine alınmasıyla mahalle sayısı 11’e yükselmiştir.
Mut’un geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. İklim şartları sebze ve meyve üretimine imkân tanımaktadır. Bu sebeple yılın her ayında sebze üretilebilmektedir. En önemli tarım ürünleri arasında zeytin ve kayısı gelmektedir. Ayrıca tahıl üretimi de yapılmaktadır.
Mut ilçesi halkının önceleri göçebe bir hayat sürmesi sonucu, bağ-bahçe tarımına önem verilmiyordu. Ancak yerleşik hayata geçilmesiyle beraber tarımın insanların yaşamında önemli bir yeri olmuştur. Son yıllarda tarım büyük ölçüde gelişme göstermiş ve kaliteli ürün elde etmek için gereken şartların yerine getirilmesi çalışmalarına hız verilmiştir.
Mut’ta son yıllarda fidan yetiştiriciliği de önem kazanmaya başlamıştır. Bağcılık faaliyetleri yürütülmektedir. Hayvancılık konusunda da düzenlemeler yapılmakta olup besi ve ahır hayvancılığı gelişme göstermeye başlamıştır. Sanayi sektörü yeterince gelişmemiştir. Atölye tipi sanayi kolları mevcuttur. Önemli ulaşım yolları üzerinde bulunması, tarihi ve kültürel değer taşıyan eserlere, doğal güzelliklere sahip olmasına rağmen turizm faaliyeti gelişememiştir. Enerji üretimine ağırlık verilerek rüzgâr enerjisi ve hidroelektrik santralleri bu alanda yapılan başlıca çalışmalardır.
2. Araştırmanın Amacı
"Mut’un (Mersin) Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası" konulu çalışmanın amacı, Mut İlçesi’nin beşeri ve ekonomik coğrafya özelliklerini ve bu özelliklerin ortaya çıkmasında etkili olan coğrafi faktörleri coğrafya biliminin yöntem ve ilkeleri doğrultusunda ortaya koymaktır. Ekonomik kalkınmanın sağlanabilmesi, yatırımların
belirlenmesi, planlamanın yapılabilmesi için, fiziki coğrafya şartlarının uygun olup olmadığının araştırılması amaçlarımız arasındadır.
3. Materyal ve Metot
“Mut’un (Mersin) Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası” konulu çalışmanın ilk aşamasında araştırma sahasına yönelik yazılı kaynaklar taranmış, kamu kuruluşlarının yayınladığı dokümanter verilerden yararlanılmıştır. Ayrıca Harita Genel Komutanlığının 1/100 000 ölçekli topografya haritalarının saha ile ilgili paftaları, İl Özel İdaresinin 1/100 000 ölçekli hizmet haritaları, TÜİK’in istatistik bültenleri, Mut Meteoroloji istasyonunun rasat değerleri kullanılmıştır. Bunların yanında eğitim, tarım, hayvancılık, sanayi, ticaret, turizm enerji üretimi konularında ilçe Müdürlükleri’nin istatistik verileri elde edilerek kullanma yoluna gidilmiştir. Ayrıca Mut ‘u ve yakın çevresini kapsayan kaynak kitap, tez, makale, süreli yayın, rapor ve brifing gibi eserlerden faydalanılmıştır.
Çalışmanın ikinci aşamasında arazide gerçekleştirilen gezi-gözlem metodu çerçevesinde bilgi edinme yolu seçilmiştir. Araştırmanın son bölümünde ise toplanan dokümanter veriler, değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Yapılan değerlendirmeler; çizilen harita, tablo, grafiklerle ve çekilen fotoğraflarla desteklenerek; çalışma son şekline getirilmiştir.
4. Önceki Çalışmalar
Mut ve yakın çevresi ile ilgili farklı konularda çok sayıda eser bulunmaktadır. Bunlardan en dikkati çekenler şunlardır:
DSİ (1964), tarafından hazırlanan “Göksu Projesi İstikşaf Raporu” Göksu Nehri’ne bağlı olarak meydana gelen taşkınların önlenmesi, ovanın sulanması ve ovadaki drenaj bozukluğunun giderilerek ıslah edilmesi gibi konular üzerinde durmuştur.
Açıkgöz, Mesut. (1993) .16. Asırda Mut Kazası konulu eserde Mut ile ilgili genel bilgiler vermiştir.
Dancı, Serpil. (2001). Mut ve Yakın Çevresinin Mikroklimatik İklim Özellikleri konulu çalışmasında Mut’un iklim özellikleri üzerinde durulmuştur. Kurt, Mehmet. (2003).Tarih Boyunca Mut adlı eserde daha çok Mut’un tarihçesi üzerinde durmuştur.
Köse, Ensar ve Atlay, Doğan (2005). Mut Claudiopolis adlı eserde Mut’un coğrafi yapısı, tarihçesi, idari yapısı, nüfus durumu ve iktisadi hayatı hakkında bilgiler vermiştir.
Atlay, Neşri .(2006) .Mut Tarihi adlı eserinde Mut’un tarihçesi ve turistik yerleri üzerinde durmuştur.
Buldur, vd. (2007). 05-07 Mart 2004 Tarihli Göksu Nehri Taşkını ve Silifke’ye Etkisi adlı çalışmada Göksu Havzası’nın hidrografik özellikleri ile taşkınlar arasındaki ilişki konu edinilmiştir.
Köse, Ensar. (2008). Mutlu köyler adlı eserde Mut İlçesi’nin köylerinin konumları ve geçim kaynakları hakkında bilgiler vermiştir.
Tekin, Nurşen .(2008).Dünden Bugüne Her Yönüyle Mut adlı çalışmada Mut adının nereden geldiği, idari yapılanma ve kurumlar, kamu kurum ve kuruluşları, ekonomi, eğitim öğretim, kültür ve tabiat varlıkları, folklorik özellikler üzerinde durmuştur.
Sözeri, Murat.(2010). Gezi Rehberi adlı eserde Mut’un tarihi ve turistik yerlerinin tanıtımı üzerinde durmuştur.
Gezer, vd. (t.y.). Tarih ve Tarımıyla Mut adlı eserde Mut’un tarihi ve turistik yerleri ile tarım ve hayvancılıkta karşılaştığı sorunlar üzerinde durmuşlardır.
İKİNCİ BÖLÜM
2- FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ 2.1. Jeolojik Özellikler
Mut ilçesinin kenar kesimlerinde kireçtaşları, orta kesimlerinde marnlar, vadi tabanı ovalarında alüvyonlar en dikkat çekici litolojik birimlerdir.
Mut ilçesinin kuzey ve kuzeybatı kesimlerinde Mesozoik yaşlı araziler dikkat çeker. Bu dönemde alt, orta ve üst Trias dönemine ait formasyonlar yer alır. Ermenek çayı ve çevresinde Jura Kretase yaşlı kalkerler yer alır. Kurtsuyu deresi vadisi tabanında Üst Kretase’ye atfedilen ofiyolitler yüzeylemektedir (Şekil 2)
Araştırma sahasının güney kesimlerinde Miosen yaşlı formasyonlar yaygındır. Bu formasyonda çamur taşı, çakıl, killi kireçtaşı, kum taşı, kömürlü şeylden oluşan birimler dikkati çekmektedir. Genellikle yatay konumlu bu arazi Göksu nehri ve kolları tarafından parçalanmıştır.
Mut İlçesi’nde stratigrafik ve litolojik özelliklere göre beş farklı formasyon tesbit edilmiştir (MTA,2000: 8). Bunlardan Göcekler ve Fakırca formasyonu killi kireçtaşı ve silttaşı içeren ve şeyllerden oluşur. Formasyona Göksu vadisi boyunca Fakırca, Barabanlı, Çakıllıburun, Kadıköy ve Mut’un doğusundaki Tuğrul ve Hisar köylerinde, Karabelen Tepe kuzeyinde, Kestelkapızı derede rastlanmaktadır (MTA,2000: 8).
Mut formasyonu kireçtaşından oluşur. Kireçtaşlarına Kızıldağ, Karabelen Tepe, Elmedin Tepe, mevkii ile Kozlar yaylası arasında rastlanmaktadır. Köselerli köyü formasyonu Mut ilçe merkezinin güneyinde yer alır. Bu formasyon Gökçetaş (Mahras) dağı güneyi, Mut-Köselerli ve Mut-Sarıkavak-Dereköy arasında geniş bir alanda görülmektedir. Formasyon marn ve killi kireç taşından oluşmaktadır (MTA, 2000:16).
Dağpazarı formasyonu Dağpazarı köyünün 2,5 km kuzeybatısındaki Alaçam burnunda, Büyük Sertavul yaylası-Şıhyunus Tepe güney yamacında, Güme köyünde, Göğden yaylasında, Çivi, Ballı köyleri ve çevresinde, Söğütözü dere boyunca, Dağpazarı, Demirkapı, Elmapınarı, Kavaközü köyleri arasında bulunmaktadır. Formasyon kireçtaşlarından oluşmaktadır.(MTA,2000: 29)
2.2. Jeomorfolojik Özellikler
Mut ilçesi engebeli bir topoğrafyaya sahiptir. Gerek jeolojik unsurların farklılığı, gerekse Göksu nehri ve kollarının şekillendirici etkileri jeomorfolojik unsurların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Jeomorfolojik unsurların başında dağ, plato ve vadiler gelmektedir. Dağlık sahalar araştırma sahasının farklı kesimlerinde belirgin yükseltileri ve uzanışları ile dikkati çeker.
Güneyinde Kızıldağ (486 m), Güneybatıda Adras Dağı, Güneydoğusunda; Teke Dağı yer alır. Doğusunda; Aptalpınarın Tepe ( 1759 m), Manayır Tepe (1746 m), Karabelen Tepe (1757 m), Toskaba Tepe (1170 m), Karacaoğlan Tepe önemli yükseltilerini oluşturmaktadır (Şekil 3)(Foto 1).
Kuzeyinde; Öküzini Tepe (1636 m), Öbek Tepe (1894 m), Boncuk Tepe (1844 m) Kuzeydoğuda; Gülistandede Tepe (1743 m), Çeşmebaşı Tepe ( 1654 m), Küçük Eyre Dağı (1926 m)yer almaktadır.
İlçenin kuzeydoğusunda Büyükeyre Dağı (2055 m) kuzeybatısında Gökçetaş (Mağras) Dağı (1456 m), Sakızsuyu Tepe (1618 m), Küçükkepez Tepe (1660 m), Sazlı Burun Tepe (443 m), Üzümvermez Tepe (1351m), Gök Tepe (1966m), Sindel Tepe (1206m) , Seykem Tepe (783m) yer alır (Şekil 3).
Dağlık sahalarda dikkati çeken bazı morfolojik özellikler bulunmaktadır. Kuzeybatıda yer alan Gökçetaş (Mahras) dağı’nın (1456m) doğu kısımlarında dik yamaçlı, eğimli aşınım yüzeyleri dikkat çekicidir.
Kuzeydoğusundaki Büyükeyre ve Küçükeyre Dağı ile Güneybatıdaki Adras Dağı’ndaki kireç taşları üzerinde lapya, dolin gibi karstik oluşumlar görülmektedir. Karstik oluşumlardan biride doğal köprü özelliği gösteren Yer Köprüdür.
Yer köprü milli park olarak koruma altına alınan doğal bir oluşumdur. Göksu burada Yerköprü Şelalesini oluşturarak akmaktadır. Yer köprü yanındaki kaya içlerinde sarkıt oluşumları da bulunmaktadır.
Sertavul yaylası yakınlarındaki kayalık alanlarda kireç taşlarının çözünmesiyle oluşan küçük kaya oyuntuları şeklindeki mağara oluşumları da dikkat çekicidir.
Foto-2: Sertavul Yaylası Güzergâhında Kaya Yüzeylerinde Mağara Oluşumları
Vadiler bir diğer dikkat çekici morfolojik üniteyi oluşturur. Sahada Göksu Nehri ve kolları tarafından oluşan kanyon ve kertik vadi tipleri yaygındır. Dağlık ve engebeli yapıya sahip olan Toroslardan gelen Göksu nehri kalkerli arazilerde derin kanyon vadiler oluşturmuştur. Göksu Çağla kapızına girdikten sonra yeraltına girmekte ve 750 -800 m kadar yeraltında aktıktan sonra tekrar yüzeye çıkmaktadır. Göksu nehri Suçatı köyü yakınlarında Ermenek çayı ile birleşmektedir. Bu sahadan sonra kıvrımlar yaparak akan Göksu çevresinde oluşan Sekiler (Taraça) dikkat çekici yüzey şekilleri arasındadır. Sekiler genellikle sebze ve meyve bahçelerine ayrılmış ve tarım amaçlı olarak değerlendirilmektedir.
Araştırma sahasının en alçak kısmını 250-300 civarında yükseltilere sahip olan Mut merkezi oluşturur. Mut’un güney ve güneydoğusu genelde ova özelliği taşımaktadır. Göksu nehri vadi tabanında yer alan bu ova kesimi alüvyonlardan oluşmaktadır. Ova kesiminde sebze ve meyve tarımı dikkat çekicidir. Mut
merkezinden geçen Mut Çayı vadisinin güney yamaçları da oldukça eğimli yapıya sahiptir. Tarihi Mut kalesi bu eğimli yamaç üzerinde bulunmaktadır.
Araştırma sahasında diğer dikkat çeken vadiler sistemi Mut ilçe merkezinin kuzeyinde yer alır. Kuzeyden gelen Navdalı Dere, Demirkapı Dere, Gümeözü Dere, Ketencik Dere’nin birleşmesiyle Dağ pazarı yakınlarında biriken sular, Kestel kapızı kanyonuna girer. Pirinç suyuna katılarak derin vadiler oluşturur. Bu vadilerin kenarında da tarım yapılmaktadır. Kestel kapızı kanyon çıkışına bir kapılı hidroelektrik santrali kurulmuştur.
Mut’un doğusunda yer alan Göden Dayı, Göğden Dere ve Erkeç Çayı dereleri birleşmekte ve Kurtsuyuna katılmaktadır. Burada akan dereler kanyon vadiler oluşturmaktadır. Mut İlçesi’nde Çömelek köyündeki Sason kanyonu, Dereköy’ündeki Dere kanyonu, Göğden yaylasındaki Göğden kanyonu ve Göksu kanyonu en dikkat çekici kanyonlardır.
Platolar, deniz seviyesinden herhangi bir yükseklikte, vadilerin derin bir şekilde kazılmış olduğu, nisbeten düz yerlerdir. Plato yüzeyi ile akarsuyun en alçak noktası olan talveg arasında yükselti farkı fazla olduğundan relief oldukça belirgindir (Akkuş, 1995:11). Dolayısıyla Göksu nehri yörenin jeomorfolojik özelliklerinin oluşmasında önemli bir etkiye sahiptir.
Araştırma sahasında farklı seviyelerde gelişmiş yüksek ve alçak plato sahaları bulunmaktadır. Özellikle dağlık kesimlerin yakın sahalarında yüksek, Suçatı mevkiinden güneye doğru Göksu Nehrinin doğu ve batı kesimlerinde alçak plato yüzeyleri yer almaktadır. Yüksek plato sahaları farklı zamanlarda oluşmuş kireçtaşları üzerinde gelişme göstermiştir. Alçak plato yüzeyleri ise Miosen yaşlı formasyonlar üzerinde yer alır. Genellikle yatay duruşlu bu formasyonlar Göksu Nehri ve kolları tarafından parçalanmıştır.
2.3.İklim Özellikleri
İklim, coğrafi çevreyi şekillendiren ve insan yaşamının her safhasında kendini hissettiren bir etmen olmasının yanında, ekonomik etkinliklerin oluşumunu ve
dağılışını başta tarım, hayvancılık, bitki örtüsü, turizm faaliyetleri olmak üzere birçok olayı etkiler (Erol, 1999:1). Mut’un beşeri ve ekonomik coğrafyası üzerinde, iklimin etkisini açıklayabilmek için öncelikle Mut’un iklim özelliklerinin ortaya konulması gerekmektedir. Mut’un iklim özelliklerinin tespitinde, Mut Meteoroloji İstasyonu Müdürlüğünden alınan uzun yıllara ait rasatlardan faydalanılmıştır. Mut’ta genel olarak karakteristik Akdeniz iklimi görülmekle birlikte dağlık ve engebelik özelliğinden dolayı özellikle Sertavul yaylası ve Karaman sınırına doğru karasal iklimin etkileri görülmektedir.
2.3.1.İklim Elemanları 2.3.1.1. Sıcaklık
Mut’ta yıllık ortalama sıcaklık 18,1 °C olarak tespit edilmiştir. Mut’ta yıllık ortalama sıcaklık Mersin’den (19,2°C) düşük olup yakın çevresinde yer alan merkezlere göre yüksektir (Gülnar 12,4°C). Aylık ortalama sıcaklık eğrisinin yıl içerisindeki değişiminde en soğuk ayın Ocak (6,8°C ), en sıcak ayın ise Temmuz (30,2°C ) olduğu görülür. Ayrıca Ocak ayından Temmuz ayına kadar sıcaklıkta sürekli bir artış, Ağustos ayından itibaren de sürekli bir azalma dikkati çeker (Tablo 1 ve Şekil 4).
Tablo-1: Mut’ta Ortalama, Ortalama Yüksek ve Ortalama Düşük Sıcaklıkların Aylara Dağılışı
Aylar O Ş M N M H T A E E K A Y.O
Ort.Sıc. °C 6,8 8,0 11,8 16,3 21,7 27,1 30,2 29,8 25,5 19,8 12,6 7,8 18,1 Ort.Yük. °C 11,2 12,8 17,6 22,6 28,3 33,5 36,7 36,5 32,5 26,5 18,3 12,3 24,0 Ort.DüŞ. °C 3,0 3,6 6,5 10,3 14,8 19,8 22,9 22,7 18,7 13,9 7,9 4,0 12,3 Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu, 2010
Şekil-4: Mut’ta Ortalama, Ortalama Yüksek ve Ortalama Düşük Sıcaklıkların Aylara Dağılışı (1975-2010) 0 5 10 15 20 25 30 35 40 O Ş M N M H T A E E K A Ort.Sıc.°C Ort.Yük.°C Ort.Düş.°C
Araştırma sahasında ortalama yüksek sıcaklıklarda, Ocak ayından, Temmuz ayına kadar sürekli bir artış meydana gelmiş; sıcaklık Temmuz ayında 36,7°C’ ye ulaşmıştır. Temmuz ayından itibaren sürekli düşen sıcaklıklar, Ocak ayında 11,2°C’ ye iner (Tablo 1).
Ortalama düşük sıcaklıklarda Ocak ayından, Temmuz ayına kadar sürekli bir artış meydana gelmektedir. Temmuz ayından itibaren sıcaklıklar hızlı bir şekilde azalma eğilimi göstermiş, Ocak ayında sıcaklık 3,0 °C ’ye kadar inmiştir. Ancak hiçbir zaman ortalama minimum sıcaklıklar 0,0°C’ nin altına düşmemiştir (Tablo 1).
Sıcaklığın mevsimlere göre dağılışında en soğuk mevsimin Kış en sıcak mevsimin Yaz olduğu görülür. Sonbahar mevsimi, İlkbahar mevsimine göre daha sıcak geçmektedir (Tablo 2: Şekil 5).
Tablo-2:Mut’ta Ortalama Sıcaklıkların Mevsimlere Göre Dağılışı (1975-2010)
Mevsimler Kış İlkbahar Yaz Sonbahar
°C 7.5 16.6 29.0 19.3
Şekil-5: Mut’ta Ortalama Sıcaklıkların Mevsimlere Göre Dağılışı (1975-2010)
7,5
16,6
29 19,3
Kış İlkbahar Yaz Sonbahar
2.3.1.1.1. Don Olaylı Günler
Araştırma sahasında don olaylı gün sayısı çok fazla değildir. Don olaylı günlerin en fazla yaşandığı ay Ocak ayıdır. Sahada yıllık toplam 11,9 don olaylı gün görülmektedir (Tablo 3).
Tablo-3: Mut’ta Don Olaylı Günlerin Aylara Dağılışı (1975-2010)
Aylar O Ş M N M H T A E E K A Toplam
Gün
sayısı 4.6 3.2 0.6 0.0 – – – – – – 0.4 3.1 11.9
Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu, 2010
2.3.1.2. Basınç ve Rüzgârlar
Araştırma sahasında oluşan rüzgârlar genellikle basınç farklarından meydana gelmektedir. Sahada Göksu Nehri ve kollarının oluşturduğu kuzeybatı-güneydoğu istikametinde uzanan vadi olukları rüzgârların kanalize olduğu alanlardır. Bu vadilerden kanalize olan rüzgârlar, Toros Dağları’nı geçerek Akdeniz’e ulaşır. Esme sayıları toplamına göre, Mut’ta en fazla kuzeybatı (34912) ve güneydoğu (27112), en az ise doğu (2552) ve batı (2968) sektörlü rüzgârlar görülmektedir. Mut’ta yıllık hâkim rüzgâr yönü topoğrafya ile tam bir uyum içerisindedir. Çünkü rüzgârlar daha
çok kuzeybatı yönünden Mut’a giren Göksu Vadisi’nde kanalize olarak esmektedir. Hâkim rüzgâr yönü NW’ dir (Tablo 4: Şekil 6).
Tablo-4: Mut’ta Rüzgârların Aylık Esme Sayıları Toplamı (1975-2010)
Yönler O Ş M N M H T A E E K A Ortalama N 1896 1616 1176 888 824 1528 2184 1720 1384 1424 1392 1888 1493 NE 1360 1240 1264 888 904 1464 1944 1568 1260 1544 1432 1680 1387 E 112 152 128 296 304 304 376 176 232 168 160 144 213 SE 1248 1544 2568 3736 2528 2896 2696 2336 2312 1848 1232 1168 2259 S 400 424 912 1104 1208 1040 928 824 632 584 288 152 708 SW 824 832 1112 1040 1184 952 792 800 840 640 432 408 821 W 208 160 200 288 368 376 368 320 160 208 200 112 247 NW 3064 3168 2752 2056 2216 3224 3800 3632 2888 2648 2512 2952 2909 Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu, 2010
Şekil-6: Mut’un Yıllık Rüzgâr Gülü
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 N NE E SE S SW W NW
Mut ve çevresinde aylık ortalama rüzgâr hızları genelde az olup, aylar arasında büyük farklar görülmemektedir. Mut’ta aylık rüzgâr hızına ait maksimum değer, 1,8 m/sec. ile Temmuz ve Ağustos aylarına aittir. Minimum değer ise, 1,2 ile m/sn ile
Ekim, Kasım ve Aralık aylarına aittir. Maksimum ve minimum ortalama rüzgâr hızları arasındaki fark, 0.6 m/sec.’dir (Tablo 5).
Tablo-5: Mut’ta Aylık Ortalama Rüzgâr Hızları (1975-2010)
Aylar O Ş M N M H T A E E K A Y.O
m/sec. 1,4 1,6 1,4 1,3 1,3 1,6 1,8 1,8 1,4 1,2 1,2 1,2 1,3 Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu, 2010
2.3.1. 3. Nem ve Yağış 2.3.1.3.1. Nispi Nem
Nispi nem, sıcaklık ve havadaki su buharına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Nispi nem ile buharlaşma arasında ters orantı vardır. Nispi nem düşük ise buharlaşma artar, nispi nem arttıkça buharlaşma azalır. Mut’a ait aylık ortalama nispi nem miktarlarının aylara dağılışında, Ocak ayından Temmuz ayına kadar sürekli bir düşüş, Ağustos ayından Aralık ayına kadar bir artış gözlenir. Nispi nemin en yüksek olduğu aylar Aralık ve Ocak en düşük olduğu aylar ise Temmuz ve Ağustos’tur (Tablo 6: Şekil 7)
Tablo-6: Mut’ta Ortalama Nispi Nemin Aylara Dağılışı (1975-2010) Aylık ort.
nispi
nem. O Ş M N M H T A E E K A Ortalama
% 64 60 56 54 51 43 42 42 48 52 60 64 53
Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu, 2010.
Şekil-7:Mut’ta Ortalama Nispi Nemin Aylara Dağılışı (1975-2010)
0 1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0 N e m O ra n ı (% ) O Ş M N M H T A E E K A Ayla r
2.3.1.3.2. Yağış
Mut ve çevresi yıllık ortalama 367,6 mm yağış almaktadır. Bu yağışın büyük bir kısmı Kış mevsiminde düşer. Polar ve Tropikal hava kütlelerinin Akdeniz üzerinde karşılaşmaları sonucu oluşan cephe yağışları görülür. Yaz mevsiminde polar hava kütlelerinin kuzeye çekilmesi ve tropikal hava kütlelerinin sahaya hâkim olması ile yağış son derece azalır.
Yağış miktarı Ocak ayından, Ağustos ayına kadar sürekli düşüş gösterir. Eylül ayından itibaren artmaya başlar. Ve bu artış Aralık ayına kadar devam eder. Mut’ta en fazla yağış 74,6 mm ile Ocak ayında düşer. En az yağış ortalaması ise 2,2 mm ile Ağustos ayında gerçekleşir (Tablo7: Şekil 8).
Tablo-7: Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Aylara Dağılışı (1975-2010)
Aylar O Ş M N M H T A E E K A Toplam
mm 74,6 52,7 35,2 24,3 22,6 12,5 2.3 2.2 4,7 24,3 46,9 65,3 367,6 Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu, 2011.
Şekil-8: Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Aylara Dağılışı (1975-2010)
0 10 20 30 40 50 60 70 80 Ya ğı ş M ik ta rı( m m ) O Ş M N M H T A E E K A Aylar
Yağışın mevsimlere dağılışına bakıldığında en fazla yağış Kış mevsimine (64,2 mm), en az yağış ise Yaz mevsimine rastlar. Kış mevsiminden sonra en yağışlı mevsimler İlkbahar ve Sonbahar dır (Tablo 8 Şekil 9).
Tablo-8: Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Mevsimlere Dağılışı (1975-2010)
Mevsimler Kış İlkbahar Yaz Sonbahar
mm 64,2 27,3 5,6 25,3
Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu, 2010
Şekil-9: Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Mevsimlere Dağılışı (1975-2010)
27,3mm 5,6mm 25,3mm 64,2mm Kış İlkbahar Yaz Sonbahar
2.3.2. Yağış Etkinliği ve İklim Tipi
Araştırma sahasının yağış etkinliğine göre, iklim özelliklerinin belirlenmesinde De Martonne, Köppen formülleri uygulanmıştır.
De Martonne (1923) bir yerin iklimini yıllık yağış miktarı ile yıllık ortalama sıcaklık arasındaki ilişkiye göre belirlemektedir. 13.0’lık indis değeri ile “Yarı Kurak” iklimler içerisinde yer alır. Ayrıca De Martonne’nin yıllık kuraklık indisi (1942) 6,8’lik indis değeri ile yarı kurak “Step” iklim özelliği gösterir. Ayrıca aylık kuraklık indis formülüne göre Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim ayları
“Kurak”, Mart ve Nisan ayları yarı kurak, Kasım ayı yarı kurak ile nemli arasında, Aralık, Ocak ve Şubat Ayları “Nemli” geçmektedir (Tablo 9).
Tablo-9: Mut’un De Martonne Formülüne Göre Aylık Yağış Etkinliği
Aylar O Ş M N M H T A E E K A Y.O
İndis 52.8 34.8 19.2 10.8 8.4 3.6 0 0 1.2 9.6 24 43.2 13.0
Sınıf N N YK YK K K K K K K YN N YK
Köppen formülüne göre, Mut’ta yıllık yağış değeri (36,7cm), yıllık sıcaklık ortalamasının iki katına yakın olduğu için (36,2°C) step sahasında nemli iklime yakın bir sahada bulunuyor demektir. Köppen’e göre saha, kışı yağışlı, yazı çok sıcak ve kurak bir iklim özelliği taşımaktadır. Köppen iklim tasnifine göre ise Mut orta iklimler kuşağı içinde kışı yağışlı yazı sıcak Akdeniz iklim kuşağına girer ve Csa harfleri ile ifade edilir.
Thornthwaite iklim tasnifine göre, D B4 s2c2 (yarı kurak megatermal(yüksek sıcaklıkta)) su fazlası kış mevsiminde ve orta derecede olan, kara tesirine yakın iklim tipi görülmektedir.
2.4. Hidrografik Özellikler
Mut hidrografik açıdan zengin sayılır. Sahada hidrolojik unsurların oluşum ve gelişiminde topoğrafik, jeolojik ve klimatik unsurlar etkili olmuştur. Sahadaki başlıca hidrografik unsurlar, yeraltı suları ve kaynaklar ile akarsulardır.
2.4.1.Yeraltı Suları ve Kaynaklar
Araştırma sahasında yeraltı suları yönünden zengindir. Mut’un dağlık sahalarında karstik arazilerin varlığından dolayı yağan yağmur suları çatlak ve yarıklardan sızarak derinlere inebilmektedir. Dolayısıyla karstik araziler yer altı suyu bulundurmaktadır. Yayla alanlarında bu yer altı suları içme suyu olarak değerlendirilmektedir
Mersin ilinin ilçeleri arasında içme suyu yönünden uygun olanaklara sahip olan ilçe Mut’tur. İlçenin her köyünde berrak ve soğuk su akıtan çeşmeler vardır.
Mut’un içme suyu ihtiyacını karşılayacak olan “Narlı İçme Suyu Projesi”1996 yılında hayata geçirilmiştir. Belediyenin mücavir alanları içerisinde bulunan Balabanlı köyü halkı da bu sudan yararlanmaktadır.
Halkın yaz aylarını geçirdiği mücavir alan sınırları içinde yer alan Sertavul ve Kozlar yaylalarında da içme suyu sorunu büyük oranda çözüme kavuşturulmuştur. Yaylalardaki kaynak sularının tamamının değerlendirilmesine yönelik çalışmalar sürmektedir. Kırkpınar, Karaekşi, Yenipınar, Kocapınar, Mut Derinçay, Mavigöl kaynağı önemli kaynak suları arasındadır. Kıravga Göksu beldesindeki kaynaklar ise Pınargözü Kaynağı, Küllüin (Taşbent) Kaynağı, Ilısu (Bucakköy) Kaynağı, Esen Kaynağı, Susama Kaynağı, Gökboyun Kaynağı, Yarıkkaya Kaynağı, Göktepe Kaynağıdır. Kaynaklara ait debi ölçümleri aşağıya çıkarılmıştır (DSİ,2010).
Mut-Karaekşi kaynağı; 20.01.1995’te 294 (m³/s), 02.10.2003’te 114 (m³/s), 29.09.2010’da 160 (m³/s) olarak ölçülmüştür. Kaynağın debisinin gittikçe azaldığı görülmektedir.
Mut-Kırkpınar kaynağı; 18.06.1995’te 692 (m³/s), 02.10.2003’te 178 (m³/s), 01.2.2010’da 942 (m³/s)’dir. Kaynağın debisinin son yıllarda arttığı görülmüştür.
Mut-Yeni Pınar kaynağı; 18.06.1995’te 663 (m³/s), 02.10.2003’te 097(m³/s)’dir. Yeni Pınar kaynağının debisi sürekli azalmıştır.
Mut-Koca Pınar kaynağı; 20.01.1995’te 65 (m³/s), 31.07.2003’te 100 (m³/s), 23.09.2010’da 179(m³/s)’dir. Mut-Koca Pınar kaynağının debisi son yıllarda artmaktadır.
Mut-Derinçay Mavi Göl Kaynağı; 20.01.1995’te 202 (m³/s)’dir.
Kıravga Göksu Beldesindeki Kaynaklar; Pınargözü Kaynağı - Debi: 333 m³/s, Küllüin (Taşbent) Kaynağı-Debi:167 m³/s, Ilısu (Bucakköy) Kaynağı-Debi:106 m³/s,
Esen Debi: 7 m³/s, Susama Debi:28 m³/s Gökboyun Kaynağı-Debi:25 m³/s, Yarıkkaya Kaynağı-Debi:15 m³/s, Göktepe Kaynağı: Debi: 38 m³/s dir. Kaynak suları çevresindeki köylerin içme ve kullanma suyu ihtiyacını karşılamaktadır. Özellikle Mut Karaekşi kaynağının bulunduğu alanda alabalık işletmesi kurulmuştur. Burası aynı zamanda piknik yeri olarak da kullanılmaktadır.
2.4.2.Akarsular
Araştırma sahasının en önemli akarsuları Göksu Nehridir. Kurtsuyu, Pirinç suyu, Göksu’ya karışan diğer önemli su kaynaklarıdır.
2.4.2.1.Göksu
Toros dağlarının yüksek kesimlerinden doğup, kanyon vadiler içerisinden geçerek güneye doğru ilerleyip, Silifke’de delta oluşturduktan sonra Akdeniz’e dökülmektedir.Göksu Nehrinin iki önemli kolu vardır. Bunlardan biri Hadim tarafından gelen Göksu nehri diğeri de Ermenek’ten gelen Ermenek çayıdır Bu iki akarsu Mut’un Suçatı köyü civarında birleşerek asıl Göksu Nehrini oluşturur. Göksu kuzeybatı –güneydoğu doğrultusunda yoluna devam ederek Silifke’ye doğru uzanır. Taşucu yakınlarında Silifke deltasını oluşturarak Akdeniz’e dökülmektedir. (Foto 3) Foto-3: Göksu Vadisi’nden Genel Bir Görünüş
Göksu Nehri havzası farklı iklim tiplerinin görüldüğü bir sahada yer alır. Dolayısıyla Göksu Nehri’nin rejimi de farklılık göstermektedir. Sonbahar ve kış mevsiminde yağışların etkisiyle, ilkbahar mevsiminde de Toroslardaki kar erimelerine bağlı olarak akımda yükselmeler görülmektedir. Yaz mevsiminde ise yaz kuraklığının etkisiyle akım düşmektedir. Yaz mevsiminde köylülerin tarımda sulama amaçlı olarak Göksu nehrinden faydalanma yoluna gitmeleri de akımın düşmesinde etkili olmaktadır. Yıllık ortalama 305,9 m³/sn su akıtan Göksu Nehri’nin ortalama akımı, Ekim ayından itibaren artmaya başlar, Mart ve Nisan aylarında zirveye çıkarak; Nisan ayında maksimum 719,9 m³/saniyeye ulaşır (Tablo 10 ve Şekil 10). Akımın ilkbahar mevsiminde zirveye ulaşmasının en büyük sebebi Göksu Nehri’nin kaynağını aldığı Ermenek Çayının ilkbaharda eriyen kar suları ile beslenmesidir. Tablo-10: Göksu Nehri’nin Aylık Ortalama Akım Değerleri (1953-1993)
Aylar E K A O Ş M N M H T A E ORT.
m3/sn 127,2 179,9 336,6 403,9 378,8 572,7 719,9 423,8 195,6 125,9 106,89 100,3 305,9 Kaynak: DSİ 62. Şube Müdürlüğü, 2010
Nisan ayından itibaren sürekli azalan akım, Eylül ayında minimum seviyelere inerek 100,3 m³/sn ile en düşük akıma ulaşır (Tablo 10: Şekil 10).
Şekil-10: Göksu Nehri’nin Aylık Ortalama Akım Grafiği (1957-1993)
A kı m ( m ³/ sn ) 0 100 200 300 400 500 600 700 800 E K A O Ş M N M H T A E Aylar
Göksu gösterdiği bu akım değişimleri ile hem kar ve buz sularıyla beslenen hem de yağmur sularıyla beslenen akarsu özelliği taşımaktadır. Göksu nehri zaman zaman taşkınlar yapmaktadır.
Göksu Nehri 5-7 Mart 2004 tarihleri arasında taşkın yapmıştır. Bu taşkın kar erimelerine ve azda olsa yağışlara bağlıdır. Taşkın özellikle Ermenek çayı kolunda olmuştur. Gezende barajının su tutma kapasitesi bu taşkını önlemeye yetmemiştir. Bu nedenle; afetlerin yaşanmaması için Ermenek barajı bitirilmeli, proje halindeki Mut barajının inşasına başlanmalıdır (Buldur vd., 2007:155).
Araştırma sahasındaki diğer su kaynaklarını da dereler oluşturur. Dereler sürekli akan dereler ve kuru dereler şeklinde bulunmaktadır. Sürekli akan derelerin başında Kurtsuyu Deresi gelir. Kurtsuyu Deresi Göksu nehrine dökülmektedir.
DSİ (2010)’den alınan verilere göre; Mut-Kurt Suyu Deresi’nin bazı yıllardaki akım değerleri; 27.10.2003’te 2.281 (m³/s), 22.05.2007’de 2.247 (m³/s), 08.01.2011’de 3.924 (m³/s) şeklindedir. Görüldüğü gibi son yıllarda debi artmaktadır.
Pirinç Suyu Deresi de sürekli akan derelerdendir. Mut’un kuzeyinden gelerek Esen Çayı köyünden geçip, Yapıntı köyü civarından Göksu’ya dökülmektedir. 20.06.2001’de kurulan Mut Pirinç Suyu istasyonu (istasyon no:17.051) akım sonuçlarına göre; yıllık ortalama akım değerleri toplamı (m³/sn) yıllara göre şöyledir: 2001 yılı 0,14 (m³/sn), 2006 yılı 0,68 (m³/sn), 2010 yılı 0,58 (m³/sn), olarak hesaplanmıştır. Yıllık ortalama akım değerinde azalmalar görülmüştür.
Mut merkezinden geçen Mut çayı da Fakırca köyü civarından geçerek Göksu nehrine dökülür. DSİ’nin Mersin–Mut Projesi çalışmaları kapsamında Mersin–Mut projesi–Mut Ovası sulaması 1.kısım inşaatına: 1991 yılında başlanmış ve 1994 yılında tamamlanmıştır. (DSİ,2010)
Araştırma sahasında tarımda sulama amaçlı faydalanılması için göletler yapılmıştır. Bunların başında Dereyurt göleti gelir. Bu göletten Çukurbağ ve Hacıahmetli köylerinin arazileri sulanacaktır. Diğer göletlerden biride Hacınuhlu
göletidir. Hacınuhlu ve Kelce köy tarım arazilerini sulayacaktır. Kurtsuyu Göleti ile Kurtsuyu vadisi köyleri tarım arazileri sulanacaktır.
Tablo-11: Mersin - Mut Projesi
PROJE BİLGİLERİ
Gerçekleşme Durumu (%) Projenin Yeri Mersin İli Mut İlçesi sınırlarıiçerisinde yer almaktadır. Parasal Gerçek.: 99,35 Fiziksel Gerçek. :99,35
Projenin Maksadı 4 163 ha sahanınsulanmasıdır.
Sulama Alanı (ha) 4 163 ha (815 ha cazibe,3 348 ha pompaj)
Su Alma Yapısı Hocantı ve Pirinç suyuRegülâtörleri
Sulama Tipi Açık Kanal + Borulu Şebeke
Toplam Ana Kanal Uzunluğu
(m) 69.925
Ana Kanal Başlangıç Debisi
(m3/s) 5,00
Şebeke Uzunluğu (m) 96.556
Tahliye Şebekesi Uz. (m) 9.210
Toplam Pompa İstasyonu
(Adet) 5 (II.Kısım İnş.' da:2 Adet,I.Kısım İnş.'da: 3 Adet) Kaynak: Silifke DSİ, 2010
2.5. Toprak Özellikleri
Mut İlçe’sinde Kırmızı Renkli Akdeniz Toprağı (terra-rossa), Kahverengi Orman Toprağı, Kireçsiz Kahverengi Orman Toprağı, Alüvyal ve Kolüvyal topraklar yaygın olarak görülür (Şekil 11).
Kırmızı Akdeniz toprağı (Terra rossa)Akdeniz ikliminin etkili olduğu yerlerde Kızılçam ve maki bitki örtüsü altında gelişen topraklardır. Kalkerler üzerinde oluşan bu topraklar oksitlenmeden dolayı demiroksit bakımından zengindir. Demiroksit toprağa kırmızı renk kazandırır. Yaz kuraklığı ve yüksek sıcaklık nedeniyle ayrışma az olduğundan organik madde yönünden fazla zengin olmayan bu topraklarda genellikle bağcılık ve zeytin tarımı yapılmaktadır. Mut’un kuzeybatısındaki yüksek dağlık alanlarda ve özellikle yaylalarda görülmektedir.
Kireçsiz Kahverengi orman toprakları da orman bitki örtüsünün altında gelişen Kahverengi Orman Topraklarının içerisindeki karbonatlar yağışın fazla olduğu sahalarda yıkanarak topraktan uzaklaşmaktadır. Bu topraklar asidik özellik kazanarak kireçsiz orman topraklarını oluşturmaktadır. Buralarda bulunan topraklarda verim düşük olmaktadır. O yüzden böyle yerlerde bir süre sonra toprak ekilmemekte terk edilmektedir. Özellikle Gökçetaş dağı, Sindel Tepe, Toskaba Tepe ile Sazlıburun Tepe, Zeytinçukuru, Evren, Sakız köyleri çevresinde yaygındır. Bu tür topraklar zeytin üretimine uygundur.
Kahverengi orman toprağı ılıman kuşakta orman örtüsü altında gelişme gösteren bu topraklar organik madde bakımından zengindir. Yağışın fazla olduğu yerlerde karbonatlar yıkanarak topraktan uzaklaşır. Yağışın az olduğu yerlerde karbonatlar B horizonunda birikme göstermektedir. Güme, Ballı, Çivi, Elma pınarı, Demir kapı, Kavaközü, Gökçetaş, Yalnızcabağ köylerinin çevresinde ve Adras Dağı, Sakızsuyu Tepe, Aptalpınarın tepe’de yaygın olarak orman örtüsünün altında görülmektedir.
Alüvyal topraklar akarsuların taşıdığı ince malzemelerin vadi tabanındaki düzlüklerde birikmesi ile oluşmuştur. Alüvyal topraklar oldukça verimli topraklardır. Taşınmış topraklar grubunda yer aldığı için toprak katları gelişmemiştir. Ancak işlenmesi kolay, mineral ve organik madde yönünden zengindir. Drenajı iyidir. Bu topraklarda tarım faaliyetleri yürütülmektedir. Özellikle sebze, meyve üretimi ve seracılık gelişmiştir. Özellikle Göksu vadisi kenarlarında, Kurtsuyu deresi çevresinde, Pirinç suyu deresi boyunca, Narlı dere, Ketencik dere, Demirkapı dere, Erkeççayı dere, Kestel kapızı dere boyunca alüvyal topraklar geniş yayılış gösterir.
Kalüvyal Topraklar dağlık arazilerde eğimin fazla olduğu yamaçlarda aşınan malzemelerin dağların etek kısımlarında birikmesiyle oluşan topraklardır. Bu topraklar taşınmış toprak grubunda yer aldığı için toprak katları oluşmaz. Su tutma kapasitesi düşük olan bu topraklar kumlu ve taşlı şekilde bulunur. Aşınma ileri boyutlarda olursa yamaçta sadece taşlı iri malzeme kalır. Bu topraklarda bağcılık ve bahçe tarımı yapılmaktadır. Özellikle eğimin fazla olduğu Büyük Eyre Dağı Kolüvyal toprakların en fazla yoğunlaştığı alanlardandır.
Mut genelinde taşlık ve kayalık bölgelerde bulunur. Yörenin kenarındaki dağlık alanlar erozyona uğradığı için buralarda çıplak araziler mevcuttur.
Mut genelinde toprakların kireç, kil oranı yüksektir. Topraklar genelde tuzsuz, organik madde yönünden fakir ve açık renkli topraklardır (Foto 4).
Mut İlçesi’nde I.ve VII. sınıf topraklar yaygındır. I.sınıf topraklar genelde düz alanlarda yer alır. Erozyon görülmez. Toprak derinliği fazla, drenajı iyidir. Su tutma kapasitesi ve verimliliği yüksektir. Kuzeydoğudaki dağlık alanlarında ise VII. sınıf topraklar hâkimdir. Bu topraklar çok dik eğimli (%20-30) alanlarda görülür. Çok sığ ve çok taşlı topraklardır. Tuzluluğun yanında şiddetli erozyon da görülmektedir. Bu topraklar ıslah edilip, doğal bitki örtüsü korunup özelliğine göre kullanılmalıdır.
2.6. Bitki Örtüsü Özellikleri
Mut İlçesi farklı rölyef ve iklim tiplerini bünyesinde barındırması, bitki tür ve vejetasyonda çeşitliliği beraberinde getirmiştir. Mut’un 700 – 800 m yüksekliklere kadar doğal bitki örtüsünü makidir. Ağaççık ve bodur çalılıklardan oluşan makiler, Kızılçam ormanlarının tahrip edildiği alanlarda bulunmaktadır (Foto 5).
Foto- 5: Pırnal Meşesinden Oluşan Maki Topluluğu ve Bozuk Ardıç Ormanları
Belli başlı maki türleri arasında Kermez meşesi (Quercus coccifera), Kocayemiş (Arbutus unedo), Keçiboynuzu (Ceratonia cilicica), Defne (Laurus nobilis), Sandal (Arbutus andrachne), Yabani Zeytin (Olea europaea), Menengiç (Pistacia terebinthus) dere ve su kenarlarında yetişen Zakkum (Nerium oleander), Hayıt (Vitex agnus castus), Alıç (Crataegus orientalis) yer almaktadır.
