• Sonuç bulunamadı

Kamil Kepeci 217 numaralı Ruus Defteri (metin-değerlendirme, s. 1-100)

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Kamil Kepeci 217 numaralı Ruus Defteri (metin-değerlendirme, s. 1-100)"

Copied!
313
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

T.C.

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TARİH ANABİLİM DALI

Kamil Kepeci 217 Numaralı Ruûs Defteri (Metin-Değerlendirme, s.

1-100)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hakan SAVUN

Tez Danışmanı

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet ÖNAL

Bilecik 2019

10164969

(2)

T.C

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TARİH ANABİLİM DALI

Kamil Kepeci 217 Numaralı Ruûs Defteri (Metin-Değerlendirme, s.

1-100)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hakan SAVUN

Tez Danışmanı

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet ÖNAL

Bilecik 2019

10164969

(3)
(4)

BEYAN

Kamil Kepeci 217 Numaralı Ruûs Defteri (Metin-Değerlendirme, s. 1-100) adlı yüksek lisans tezinin hazırlık ve yazımı sırasında bilimsel ahlak kurallarına uyduğumu, başkalarının eserlerinden yararlandığım bölümlerde bilimsel kurallara uygun olarak atıfta bulunduğumu, kullandığım verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı, tezin herhangi bir kısmını Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunmadığımı beyan ederim.

Hakan SAVUN 01.08.2019

(5)

i

ÖNSÖZ

Osmanlı Devleti, farklı din ve milletten birçok topluluğu ve coğrafyayı hâkimiyeti altına almış ve onlara uzun yıllar barış ve huzur içerisinde yaşama olanağı tesis etmiştir. Bu büyük ve güçlü devletin ürettiği belgeler de kendisi gibi azametlidir. Arşiv ve kütüphanelerimizde Osmanlı Devleti’nin ürettiği belge ve döneminde yazılmış eserler, diğer devletlerle mukayese edilemeyecek kadar fazladır.

Osmanlı Devleti’nin merkez ve taşra teşkilatını daha sarih bir şekilde anlamak ve anlamlandırmak adına Osmanlı Arşivi Kamil Kepeci Tasnifi 217 numaralı Ruûs Defteri’nin transkripsiyon ve değerlendirmesini yaptık. Bu çalışmamız ile Osmanlı Devleti’nde tayin ve tevcîhatın ne şekilde gerçekleştiğini ve teşkilat yapısını anlamaya çalıştık. Tezimiz “Giriş” ve iki bölümden müteşekkildir. Giriş bölümünde ruûs defterleri ve transkripsiyonunu gerçekleştirdiğimiz ruûs defteri hakkında genel bilgi verilmiştir. Birinci bölümde defterde kaydı bulunan tevcîhat belirli bir sistematiğe göre ayrılarak tablolar halinde gösterilmiştir. İkinci bölümünde ise metnin Latin harfleri ile hazırlanmış transkripsiyonu bulunmaktadır.

Çalışmalarım sırasında devamlı teşvik ve yardımlarını gördüğüm hocam Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Önal’a ve yardımını esirgemeyen Osman Yiğit’e teşekkürü bir borç bilirim. Maddî ve manevî herzaman yanımda olan aileme de şükranlarımı sunuyorum.

Hakan SAVUN Bilecik/2019

(6)

ii

ÖZET

Dîvân-ı Hümâyûn defterlerinden olan Ruûs Defterleri, Osmanlı bürokrasisinde tayin, azil, ibka gibi tevcihatın kaydedildiği defterlerdir. Ruûs defterleri tutuldukları yerlere göre padişaha arz edilerek yapılan tevcîhat, Dîvân; padişaha arz edilmeden sadrazam tarafından yapılan tevcîhat, İkindi; seferde görevli serdar tarafından yapılan tevcîhat ise Sefer ruûsu olarak sınıflandırlmıştır.

Tez çalışmamızın konusu, Kamil Kepeci 217 numarada kayıtlı ruûs defterinin 1-100 arasındaki sayfalarının transkribesi ve değerlendirilmesidir. Tezimize konu olan bölüm Köprülü Mehmed Paşa’nın son sadrazamlık yıllarını, Cemaziyelevvel 1070-Rebiülahir 1071 (Ocak 1660-Ocak 1661) arasındaki tevcîhatı ihtiva etmektedir. Buradaki kaytlardan mezkûr tarihteki beylerbeyi, sancakbeyi, kadı, müderris, mektep hâceliği, kâtip, halife, hacegân, müteferrika, emin, vakıf görevlileri, kale görevlileri gibi birçok büyük ve küçük görevlilerin atamalarına ulaşmak mümkündür. Defterdeki bilgiler konularına göre sistematik bir şekilde tablolar halinde gösterilmiştir.

(7)

iii

ABSTRACT

The Ruus books, which are the books of the imperial council (Divan-ı Humayun), are the books of the Ottoman bureaucracy in which the grants (the tevcîhat) such as appoint, dismissing, eternalizations are recorded. According to the places where Ruus books are kept, the Divan of the grants made by the Sultan, the afternoon of the grants made by Grand Vizier without offering the Sultan, and the grants made by the Serdar who was in charge of the expedition were classified as Sefer ruus.

The subject of our thesis is the transcribing and evaluation of pages 1-100 of the Ruus book, recorded in Kamil Kepeci 217. The subject of our thesis includes the last Grand Vizier years of Köprülü Mehmed Pasha between Cemaziyelevvel 1070 - Rebiülevvel 1071 (January 1660-January 1661). From the records here, it is possible to reach the appointments of many major and minor officials such as governor (beylerbeyi), governor of a sanjak (sancakbeyi), Muslim judge (Kadi), professor (müderris), the teacher of the schools, caliph, teachers. Foundation officials and the castle officials in the mentioned period. The information in the notebook is displayed systematically in tables according to their subjects.

(8)

iv

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ... i ÖZET ... ii ABSTRACT ... iii İÇİNDEKİLER ... iv KISALTMALAR ... vi

TABLOLAR LİSTESİ ... vii

GİRİŞ ... 1

Ruûs Defterleri ... 1

KK. 217 No’lu Ruûs Defteri ... 3

BİRİNCİ BÖLÜM

DEFTERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

1. 1. EYÂLET VE LİVA TEVCÎHATI ... 6

1. 2. İLMİYE TEVCİHÂTI ... 11

1.2.1. Kaza Tevcîhatı ... 11

1.2.2. Medrese Tevcîhatı ... 16

1. 3. DERS-İ ÂMMLIK, HALİFELİK, MU‘ALLİMLİK VE HÂCELİK TEVCÎHATI ………..27

1.3.1. Ders-i âmmlık Tevcîhatı ... 27

1.3.2. Halifelik, Mu‘allimlik ve Hâcelik Tevcîhatı ... 29

1. 4. MÜTEFERRİKALIK TEVCİHÂTI ... 30

1. 5. EMÂNET TEVCÎHATI ... 31

1. 6. KALE TEVCİHÂTI ... 32

1. 7. ŞAKİRD, KÂTİB, HALİFE, HÂCEGAN TEVCÎHATI ... 37

1. 8. KETHÜDÂLIK TEVCİHÂTI ... 41

1. 9. ÇAVUŞLUK TEVCİHÂTI ... 43

1. 10. MUHZIRBAŞILIK TEVCİHÂTI ... 44

1. 11. SARAY GÖREVLİLERİ TEVCİHÂTI ... 45

1. 12. DİĞER TEVCİHÂTA DAİR ... 48

1. 13. MUAMELE GÖRMÜŞ VAKIFLAR... 50

(9)

v

İKİNCİ BÖLÜM

TRANSKRİBE METİN

2. 1. METNİN TRANSKRİPSİYONUNDA TAKİP EDİLEN USUL ... 63

2. 2. TRANSKRİBE METİN ... 64 ÖZGEÇMİŞ ... 302

(10)

vi

KISALTMALAR

B Receb bk. Bakınız C. Cilt C Cemâziye’l-Âhir Ca Cemâziye’l-Evvel

DİA Diyanet İşleri İslam Ansiklopedisi Ed. Editör haz. Hazırlayan M Muharrem N Ramazân R Rebî‘ü’l -Âhir Ra Rebîü’l-Evvel Sa Sayı s. Sayfa S Safer Ş Şabân vd ve diğerleri Z Zi’l-hicce Z Zi’l-ka‘de

(11)

vii

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1: Eyâlet ve Liva Tevcîhatına Dair Tablo ... 7

Tablo 2: Kaza Tevcîhatına Dair Tablo ... 12

Tablo 3: Medrese Tevcîhatına Dair Tablo ... 17

Tablo 4: Ders-i âmmlık Tevcîhatına Dair Tablo ... 28

Tablo 5: Halifelik, Mu‘allimlik ve Hâcelik Tevcîhatına Dair Tablo... 29

Tablo 6: Müteferrikalık Tevcîhatına Dair Tablo... 30

Tablo 7: Emânet Tevcîhatına Dair Tablo ... 31

Tablo 8: Kale Tevcîhatına Dair Tablo ... 33

Tablo 9: Şakird, Kâtib, Halife ve Hâcegan Tevcîhatına Dair Tablo ... 37

Tablo 10: Kethüdâlık Tevcîhatına Dair Tablo ... 41

Tablo 11: Çavuşluk Tevcîhatına Dair Tablo ... 43

Tablo 12: Muhzırbaşılık Tevcîhatına Dair Tablo ... 45

Tablo 13: Saray Görevlilerinin Tevcîhatına Dair Tablo ... 46

Tablo 14: Diğer Tevcîhata Dair Tablo ... 48

(12)

1

GİRİŞ

Ruûs Defterleri

Ruûs kelimesi, Osmanlı bürokrasisinde XVI. yüzyılın sonlarına kadar birtakım resmî tevcîhatın kaydedildiği defterler için kullanılmıştır. Bununla birlikte ruûs terimi, XVII. yüzyıldan itibaren bazı tayinler için verilen tezkirelerin adı olmuştur. Aynı zamanda XVII. yüzyılın sonlarına doğru tayinlerin bürokratik işlemlerinin yapıldığı

kalemin adına dönüşmüştür1.

Ruûs defterlerinin hangi tarihten itibaren tutulduğu tespit edilememiştir. Araştırmalar sonucu ulaşılan en eski ruûs defteri Kanunî Sultan Süleyman dönemine ait

1547-1548 (953-954) tarihli defterdir2.

Osmanlı Devleti’nde timar tevcihatı dışında kalan tayinlerin büyük bir kısmının bürokratik işlemleri reisülküttaba bağlı Ruûs Şubesi tarafından yapılmaktaydı. Dîvân-ı Hümâyûn’da sadrazamın veya seferde görevli serdarın gerçekleştirdiği tayinler, ibka,

terakki gibi tevcîhat bu şubede tutulan defterlere kaydedilirdi3. Ruûs defterleri çok geniş

bir muhtevaya sahip olup merkez ve taşradaki üst düzey memuriyetler, kale görevlileri, iskele ve esnaf kethüdalıkları; vakıfların nezareti, tevliyet, imamet, kitabet gibi cihetleri; maaşını Küçük Rûznâmçe Kalemi’nden alan çavuş, kâtip, müteferrika, hassa mimarları ve hekimleri gibi görevlilerle sipahi, silâhdar, cebeci, topçu gibi askerî zümre mensupları; herhangi bir hizmete bağlı olmaksızın “hallerine merhameten” gümrük veya başka gelir kaynaklarından maaş bağlanmasını uygun görülen fakirlere, geçimini temin edemeyen bazı eski devlet görevlilerinin eşleri ve çocuklarına bağlanan maaş kayıtları da dâhil olmak üzere geniş bir içeriğe sahiptir4.

Bununla birlikte defterlerde tayin ve azillere ait kayıtların dışında da kayıtlara rastlanmaktadır. Çoğunluğu teşkil etmemekle birlikte Divân-ı Hümâyûn’a sözlü veya

1 Recep Ahıshalı, “Ruûs”, DİA, XXXV, 272.

2 Bilgin Aydın, Dîvân-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, s. 93.

3 İ. H. Uzunçarşılı, Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, s. 45-46; M. Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III, 72; Recep Ahıshalı, “Ruûs”, s. 272.

(13)

2

yazılı olarak bildirilen meselenin halli yolundaki müracaatlara verilen cevaplar da bulunmaktadır. Ruûs defterlerine bazı ferman özetleri, çeşitli haberler ve kısa notlar da

kaydedilmekteydi5.

Ruûs defterlerinin vezirlik, beylerbeyilik, sancakbeyilik tevcihatını ihtiva etmediği düşüncesi hâkimdir. Lakin incelediğimiz defterde, vezaret, beylerbeyilik ve sancakbeyiliklerine ait ruûs kayıtları da yer almaktadır. Bu durum defterin tutulduğu dönemde Dîvân-ı Hümâyûn defterlerin kesin hatlarla birbirinden ayrılmadığını göstermektedir.

Ruûs defterlerindeki kayıtlar dîvân kâtipleri tarafından yapılmaktaydı. Bununla birlikte bazı tevcihlere ait kayıtlar bizzat reisülküttap veya telhisçisi tarafından

yazılmaktaydı6. Bu durumdan ötürü kâtipler arasında bu defterler “Ruûs-ı Abdurrahman

Çelebi”, “Mahmud Çelebi Ruûsu” şeklinde dönemin reisülküttabının ismiyle anılmıştır7.

Osmanlı bürokrasisinin değişmesine ve gelişmesine paralel olarak ruûs defterlerinin muhtevaları ve defterlerin isimlerinde de değişiklikler meydana gelmiştir. XVI. yüzyıla ait ruûs defterleri tutuldukları yere göre, Dîvân, sefer ve ikindi ruûsu olarak tasnif edilmektedir. XVIII. yüzyılda bu defterlerin isimlerinde birtakım değişiklikler meydana gelmiş ve defterler Ruûs Kalemi ruûsları, Ordu ruûsları ve Rikâp ruûsları olarak tasnif edilmeye başlanmıştır. Rikâp ruûsları kendi içerisinde Küçük ruznâmçe ve Piyade ruûsları olarak ikiye ayrılmaktadır8.

Padişaha arz edilerek yapılan tayin ve tevcihleri ihtiva eden defterler, Dîvân; padişaha arz edilmeden sadrazam tarafından yapılan tevcihler sonucu tutulan defterler, ikindi; sefer sırasında orduya komuta eden serdarların kendi dîvânlarında yaptıkları tayin

ve tevcihatın kaydedildiği defterler ise sefer ruûsu olarak adlandırılmaktadır9.

İlk dönem Divân ruûsu ve İkindi ruûsu arasında şekil ve muhteva bakımından belirgin özellikler bulunmadığından iki defter arasındaki ayrım ancak defterlerdeki

5 Nejat Göyünç, “XVI. Yüzyılda Ruûs ve Önemi”, s. 23.

6 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, Ankara 1988, s. 45-46; M.

Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III, İstanbul 1993, 72; Recep Ahıshalı, “Ruûs”, s. 272; Nejat Göyünç, “XVI. Yüzyılda Ruûs ve Önemi”, Tarih Dergisi, XVII/22 (1967), 28.

7 Recep Ahıshalı, “Ruûs”, s. 272.

8 İ. H. Uzunçarşılı, Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, s. 45-46; M. Zeki Pakalın, Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, s. 72; Bilgin Aydın, XVI. Yüzyılda Dîvân-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, Ankara 2017, s. 93. 9 Bilgin Aydın, Dîvân-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, s. 93-94, 97-98.

(14)

3

başlıklar vasıtasıyla anlaşılmaktadır. XVI. yüzyılda tutulan defterlerde Divân ruûsundan ayrı bir ikindi ruûsu tutulmuyordu. İkindi divanında yapılan tayin ve tevcîhler Divân ruûsuna kaydediliyordu. Lakin daha sonraki uygulamalarda ikindi ruûsları içinde ayrı bir defter tutulduğu ortaya çıkmıştır. Defterlerin ayrılması ile birlikte iki defter arasında muhteva farkı da oluşmuştur. İkindi divanı ruûslarında yüksek rütbeli devlet görevlisi tayinine (Dîvân-ı Hümâyûn, ilmiye sınıfı mensupları, eyalet ve liva beğleri gibi)

rastlanmamaktadır10. Bu bilgilerden hareketle ve transkripsiyonunu yaptığımız defterde

vezir, beylerbeyi, ilmiye sınıfı mensuplarına ait tayinler ve hatt-ı hümâyûn ile tevcîh buyrulan ruûs kayıtları bulunduğundan dolayı defterimizin bir Divân ruûs defteri olduğunu mütalaa etmekteyiz.

Ruûs Defterleri, Osmanlı Arşivi’nde birçok kataloğa dağılmış şekilde bulunmaktadır. A.RSK.d fonu Hicrî 945-1253 yılları arasında tutulmuş 266 adet defter ihtiva etmektedir. Osmanlı Arşivi’nin bir diğer fonu olan A. DVNS.RSK. d fonunda Hicrî 1116-1326 tarihlerini kapsayan 264 defter tasnif edilmiştir. Kâmil Kepeci’nin tasnif ettiği KK. d fonunda Hicrî 953-1273 tarihleri arasında tutulmuş 112 defter bulunmaktadır. Bu fonların yanı sıra Sadâret Defterleri, Ali Emirî, İbnülemin ve Muallim Cevdet fonlarında

da ruûs kayıt ya da defterlerine rastlanabilmektedir11.

KK. 217 No’lu Ruûs Defteri

Bu çalışmaya konu olan defter, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi Osmanlı Arşivi Kâmil Kepeci Fonu’nda 217 numarada kayıtlıdır. Veziriazam Köprülü Mehmed Paşa’nın takriben son iki yılında ve halefi Köprülü-zâde Fazıl Ahmed Paşa’nın sadrazamlığının ilk günlerinde, Cemaziyülevvel 1070-Rebiülevvel 1072 (Ocak 1660-Kasım 1661) arasındaki tevcihâtı ihtiva etmektedir.

Tasnif çalışmaları esnasında defterin ilk sayfasına önce “970” yazılmış, lakin daha sonra bu hata “1070” olarak düzeltilmiştir. Bu kayıt, defterin başlangıç yılına işaret etmek

10 Bilgin Aydın, Dîvân-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, s. 97-98.

11 Başbakalnlık Osmanlı Arşiv Rehberi, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşiv

(15)

4

üzere yazılmış olmasına rağmen bazı araştırmalarda defterin tutulduğu tarih 970 olarak

geçmekte 12, Osmanlı Arşivi kataloğunda ise “1070” olarak gösterilmektedir.

Defter, 204 sayfadan müteşekkildir. Baş tarafı eksiktir. Defterin orijinalinde sayfalar numarasız olup daha sonra -boş olan ilk ve son sayfa hariç- günümüz rakamları ile numaralandırılmış, son sayfaya “199 aded-i evrâk” ifadesi yazılmıştır. Defter transkribe edilirken tasnif çalışmaları sırasında yapılan numaralandırmaya sadık kalınmış ve bu numaralar [ ] işareti içinde gösterilmiştir.

Defterde, tevcihat kayıtları kırma dîvânî bir hatla yazılmıştır. Kırma dîvânî süratli yazılmasından dolayı zaman zaman noktaların ihmal edilmesine sebep olmuştur. Bu durum yazının okunmasını güçleştirmektedir. Defteri birden fazla kâtib tanzim etmesinden ötürü bazı harflerin ve kelimelerin yazılışlarında farklılıklar göze çarpmaktadır.

Defterdeki tevcîhat kayıtların neredeyse tamamında başlık bulunmakla birlikte bazı kayıtlarda bu husus ihmal edilmiştir13. Nesih hatla tertip edilen başlıkta,

“Bâki-kulluğı Baş der-Sefer-i Hümâyûn”, “Muhzır-başılık-ı Rûmili”, “Kazâ-i Bosna”, “Tevliyet ve Kitâbet-i Mescid-i Hacı Muhyîddîn der-Mahalle-i Uzun Yûsuf der-İstanbul”, “Vâ‘izlik der-Cisr-i Ergene” vs şeklinde tevcihatın konusu yazılmıştır.

Ruus defterinde sayfalar, iki sütun halinde ve her sütunda ortalama yedi adet kayıt olacak şekilde tanzim edilmiş, bu suretle her bir sayfada genel itibariyle 14 tevcîhat kaydına yer verilmiştir. Defterde her ay için ayrı bir başlık atılmış ve başlıkta ayın ilk gününün hangi güne tekabül ettiği belirtilmiştir. Defterdeki aylar kronolojik bir sıra takip etmekteyse de gün başlıklarının altındaki kayıtlarda bu durum söz konusu değildir. Ayın ilk gününü belirtmek için atılan başlıktan sonraki ilk ruûs kaydı ayın son gününe ait olabilirken, son kayıt ayın ilk gününe ait olabilmektedir. Bu durum, Osmanlı bürokrasinde günlük işlem görmüş evrakın ilk olarak bir sandık ve/veya torba içinde

toplanarak muhafaza edilmesi14, daha sonra bunlardan icap edenlerin kâtipler tarafından

defterlere geçirilmesi usulünden kaynaklanmış olmalıdır. Defterde bazı kayıtlarda gün

12 Bilgin Aydın, Dîvân-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, s. 191. 13 Misâl için bk. Metin, s. 9, 13, 23, 24, 31, 39, 88.

14 Erhan Afyoncu, “Tanzimat Öncesi Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokrasi”, Türkiye Günlüğü, sa: 58

(16)

5

yeri boş bırakılmış, lakin devam eden diğer bir kayıtta önceki kayıtlara atfen hepsinin

hangi tarihte ve kimin arzıyla olduğu yazılmıştır15.

Ruûs defterlerinin tevcîhatın yapıldığı tarihten daha sonra tanzim edildiği bilinmektedir. Bundan dolayı defterdeki kayıtların sonunda yer alan buyrulduların sonradan standart bir şekilde çekildiği göze çarpmaktadır. Defterde bazı kayıtlarda buyruldu çekilmemiştir. Transkribe metinde buyruldu çekilmeyen kayıtların sonuna

köşeli parantez içerisinde buyruldu kelimesi eklenmiştir16.

Defterde, nadir de olsa, mükerrer kayıtlar tespit edilmektedir. Tespit edilen mükerrer kayıtların hangi sayfalarda yer aldığı dipnotlarda belirtilmiş ve tabloda yer alması durumunda sadece bir tanesi tabloya koyulmuştur.

Defterin transkripsiyonu sırasında dönemim vekayinamelerini de başvurduk. Defter ile eserlerdeki tevcîhatı mukayese ederek defterde boş bırakılarak yazılmayan unvan, memuriyet ve isimleri tamamlamaya çalıştık.

15 Mesela 24-27. sayfalar arasındaki kazâ ve medrese tevcihatının gün yerleri boş bırakılmış, 27. sayfadaki

kayıtta ise “ ... cümlesi şeyhü’l-islâm işâretleriyle ve tertîbleri üzere virilmek buyruldu, fî 6 B sene 1070” şeklinde yazılarak gün yeri boş bırakılan tevcîhatın tamamının 6 Receb 1070 tarihinde yapıldığı belirtilmiştir.

16 Defterin bizim tarafımızdan transkribe edilen kısmında s. 26-27, 48-80 arasındaki sayfalarda yer alan

(17)

6

BİRİNCİ BÖLÜM

DEFTERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

1. 1. EYÂLET VE LİVA TEVCÎHATI

Eyalet/beylerbeyilik ve sancak/liva, Osmanlı taşra teşkilatını oluşturan temel idarî

birimlerdir. Sancaklar, sancakbeyleri tarafından yönetilmektedir. Sancakların

birleştirilmesi ile meydana gelen eyaletlerin başındaki idarecilere ise beylerbeyi/vali

denilmektedir17. Eyalet teşkilatı, merkezî idare model alınarak teşkilatlandırılmıştır.

Beylerbeyinin emri altında, timar defterdarı ve kethüdası, hazine defterdarı, kapucıbaşı, emir-i ahur, çaşnigir, ulufecibaşı, nişancı, çavuşbaşı, hazinerdârbaşı, subaşı ve kapu

kethüdası gibi memur ve görevliler bulunmaktadır18. Elimizdeki en eski Ruûs defterlerine

göre, beylerbeyi ve sancakbeylerine dair tayin, azil veya ibka gibi tevcîhat bu defterlere

kaydedilmekteydi19.

Osmanlı Devleti’nin idarî teşkilatında klasik sancakların yanında ocaklık olarak verilen hükümetler de bulunmaktadır. Bu sancaklar deftere liva değil hükümet olarak kaydedilmektedir. Bu tür sancaklar, fetih sırasında yararlı hizmette bulunmuş mahallî beylere veya emirlere genellikle kendi toprakları olan yerlerin kayd-ı hayat şartı ve veraset yolu ile aile ve akrabalarına verilmektedir. Hükümet statüsündeki sancakların idarecilerine hâkim denilmektedir. Her yıl muayyen miktarda vergi ödeyerek Osmanlı’nın yüksek hâkimiyetini tanımış mahalli beyler tarafından yönetilen idarî

17 Halil İnalcık, “Eyalet”, DİA, XI, 549-550.

18 Bilgin Aydın, Divan-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, s. 114-116. 19 Bilgin Aydın, Divan-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, s. 122.

(18)

7

teşeküllere de voyvoda ve meliklik denilmektedir. Bu idarecilerin idarecilerin tayini de

padişahın tasdiki ile gerçekleşmektedir20.

Tabloda yer alan tevcihler, tayin (yeni atama), ibka/mukarrer (bulunduğu göreve devam etme, görev süresini uzatma), ilhak (bir kimseye kendi görevi ile birlikte başka görevlerin de ilave edilmesi) ve arpalık (devlet memurlarına hizmet süreleri boyunca maaşlarına ilaveten ya da görev sürelerinin bitmesinden sonra bir çeşit emekli maaşı olarak gelir tahsisi21) şeklinde yapılmıştır.

Defterin bizim tarafımızdan transkribe edilen kısmında 1 adet hükümet, 2 adet meliklik, 53 adet liva, e 21 adet eyalet tevcihi ve 1 adet vezaret verilmesi olmak üzere toplam 78 adet tevcîhat kaydı bulunmaktadır. Eyalet tevcihatından olmamakla birlikte, bir sadaret kaymakamlığı tayini kaydı da bu tabloya alınmıştır.

Tablo 1: Eyâlet ve Liva Tevcîhatına Dair Tablo

Adı Eski Görevi Yeni Tayin Tarihi Açıklama --- Tunus Eyaleti Tunus Eyaleti 25 Ca 1070/

7 Şubat 1660

Mukarrer Ahmed Bey Hâlâ Niş sancakbeyi Niş Livası Gurre-i C 1070/

13 Şubat 1660 Mukarrer Mehmed Bey Hâlâ Cidde

sancakbeyi

Cidde Livası Gurre-i C 1070/

13 Şubat 1660 Mukarrer Hüseyin Paşa Arpalık ile Niğbolu

Sancağı’na mutasarrıf Köstendil Livası 7 C 1070/ 19 Şubat 1660 Arpalık Cân Arslan Paşa Sâbıka Özi valisi Niğbolu Livası 10 C 1070/

22 Şubat 1660 Hatt-ı

hümâyûn ile arpalık

Mustafa Ağa Mîrâhûr-ı küçük Özi Eyaleti 10 C 1070/

22 Şubat 1660 Hatt-ı hümâyûn ile tayin Hasan Paşa Sâbıka Karaman

defterdarı Habeş Eyaleti ( ) C 1070 Hatt-ı hümâyûn ile tayin Vezir [Hasekî]

Mehmed Paşa22

Sâbıka Bağdad valisi Haleb Eyaleti 24 C 1070/ 07 Mart 1660

Tayin Ali Paşa Sâbıka Anadolu

beylerbeyi

Maraş Eyaleti 27 C 1070/ 10 Mart 1660

Hatt-ı hümâyûn ile tayin Dilâver Ma‘arra mütesellimi Ma‘arra Livası 5 C 1070/

17 Şubat 1660 Tayin

20 Detaylı bilgi için Orhan Kılıç, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcîhatı, Elazığ 1997, s. 10, 16-17; Orhan Kılıç “Ocaklık”, DİA, XXXIII, 317-318.

21 Detaylı bilgi için bk. Cahit Baltacı, “Arpalık”, DİA, III, s. 392-393.

22 Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca 1106/1654-7 Şubat 1695), Tahlil ve Metin,

haz. Nazire Karaçay Türkal, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2012, s. 208; Nâimâ Mustafa Efendi, Târih-i Na‘îmâ: Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn, IV, haz. Mehmet İpşirli, Ankara 2007, s. 1854.

(19)

8 Ahmed Bey Hâlâ Hanya

sancakbeyi

Hanya Livası 9 C 1070/

21 Şubat 1660 Mukarrer Ali Paşa Senelik 400 bin akçe

ile İnebahtı Sancağı’na mutasarrıf

Sâlyâne-i Sakız 2 B 1070/ 14 Mart 1660

Sakız ile İzmir mukataasından senelik 200 bin akçe verilmesi İbrahim Paşa Sâbıka arpalık ile

Selânik livasına mutasarrıf olup Girit Adası’nda muhafaza hizmetinde olan Selanik Livası 26 B 1070/ 7 Nisan 1660 Tayin Vezir Mustafa

Paşa Girit serdarı Hamid Livası 28 B 1070/ 9 Nisan 1660

Hatt-ı hümâyûn ile arpalık

Katırcıoğlu Mehmed Paşa

Hatt-ı hümâyûn ile arpalık olmak üzere Tırhala sancağına mutasarrıf olup Girit Adası’nda muhafaza hizmetinde Tırhala Livası 28 B 1070 9 Nisan 1660 Tayin Seyyid Abdülkerîm Bey

Sâbıka ( ) sancakbeyi Vaç Livası 23 B 1070/ 4 Nisan 1660 Tayin --- --- Pasin Livası 26 B 1070/ 7 Nisan 1660 Sancakbeyi olanların Ahsence canibinde Gürcistan sınırında oturup sancağa

gelmemesi şartıyla tayin Halid Bey Ocak beylerinden Sağman Livası 26 B 1070/

7 Nisan 1660

Tayin Vezir Murtazâ

Paşa Hâlâ Bağdad valisi Bağdad Eyaleti Gurre-i Ş 1070/ 12 Nisan 1660

Üç sene mutasarrıf olmak üzere mukarrer

Dimitri --- Güril Melikliği Gurre-i Ş 1070/ 12 Nisan 1660

Tayin Vamak --- Dadyan

Melikliği Gurre-i Ş 1070/ 12 Nisan 1660

Tayin Keyhüsrev Sâbıka Güril meliki Hınıs Livası Gurre-i Ş 1070/

12 Nisan 1660 Tayin Vezir İbrahim Paşa23 --- Musul Eyaleti 14 Ş 1070/ 25 Nisan 1660

Hatt-ı hümâyûn ile tayin Cafer Bey Karahisâr-ı Şarki

sancakbeyi

Şehrizol Eyaleti 14 Ş 1070/ 25 Nisan 1660

Tayin Sefer Paşa oğlu

Vezir Rüstem Paşa --- Karahisâr-ı Şarki Livası 14 Ş 1070/ 25 Nisan 1660 Arpalık Vezir Dilâver Paşa24 --- Kars Eyaleti 14 Ş 1070/ 25 Nisan 1660

Hatt-ı hümâyûn ile tayin Vezir Havâleci

Hasan Paşa ---

Kırkkilise Livası 14 Ş 1070/ 25 Nisan 1660

Arpalık Ali Mehmed Bey Sâbıka Avlonya

sancakbeyi

Mora Livası 2 Ş 1070/ 13 Nisan 1660

Hatt-ı şerîf ile tayin Hüseyin Paşa Gazze Sancağı’na

mutasarrıf Nablus Livası ma‘a Mîr-haclık-ı Şâm 6 Ş 1070/ 17 Nisan 1660

Senede 90 bin guruş hac masrafını karşılamak üzere hatt-ı hümâyûn ile tayin

23 Bu kayıt defterde mükerrer yazılmıştır, bk. Metin, s. 31, 38. Tabloda bir defa gösterilmiştir.

24 Bu kayıt defterde mükerrer yazılmıştır, bk. Metin, s. 32, 38. Tabloda bir defa gösterilmiştir. Dilâver Paşa,

(20)

9

İbrahim --- Gazze Livası 6 Ş 1070/ 17 Nisan 1660

Tayin, ocaklık ile Gazze beyi olan Hüseyin Paşa’nın oğluna tayin Vezir [Gürcü]

Mustafa Paşa25

Sâbıka Şâm valisi Mısır Eyaleti 21 Ş 1070/

2 Mayıs 1660 Hatt-ı hümâyûn ile tayin Vezir

[Köprülü-zâde Fâzıl] Ahmed Paşa26

Erzurum valisi Şâm Eyaleti 12 Ş 1070/

23 Mayıs 1660 Hatt-ı hümâyûn ile tayin Molla Osman Sâlyâne beylerinden Kefe Eyaleti 14 Ş 1070/

25 Mayıs 1660

Mehmed Girây Han arzıyla, hatt-ı hümâyûn ile tayin

Vezir [Boşnak] İsmâ‘îl Paşa27

--- Budin Eyaleti 18 N 1070/ 28 Mayıs 1660

Hatt-ı hümâyûn ile tayin --- Dilâver Paşa’nın oğlu

olup ( ) olan Kars-ı Maraş Livası 18 N 1070/ 28 Mayıs 1660 Tayin Ömer Bey --- Oltu Livası 15 N 1070/

25 Mayıs 1660 Tayin Filibeli Mustafa

Paşa

Hâlâ Sivâs beylerbeyi --- 6 L 1070/ 15 Haziran 1660

Hatt-ı hümâyûn ile vezâret ihsânı

[Seyyid] Yusuf Ağa28

Çukadâr[-ı hâssa] Kars Eyaleti 4 L 1070/ 13 Haziran 1660

Hatt-ı hümâyûn ile tayin Vezir Dilâver

Paşa

Kars beylerbeyi Van Eyaleti 4 L 1070/ 13 Haziran 1660

Hatt-ı hümâyûn ile tayin Rüstem Bey --- Balis Livası 28 L 1070/

7 Temmuz 1660

Tayin Seyyid Yusuf

Paşa Hâlâ Kars beylerbeyi Pasin Livası 6 L 1070/ 15 Haziran 1660

İlhak Şaban Paşa29 --- Üsküb Livası 15 L 1070/

24 Haziran 1660

Acilen Girit’e gitmesi şartıyla tayin

Mahmud Ağa30 Harem-i Hümâyûn

emekdarlarından

Çirmen Livası 16 L 1070/ 25 Haziran 1660

Hatt-ı hümâyûn ile tayin [Cerrah Kasım]

Ağa31

Çukadâr-ı şehriyârî Eğri Eyaleti 16 L 1070/ 25 Haziran 1660

Hatt-ı hümâyûn ile tayin Mehmed --- Hersek Livası 14 L 1070/

23 Haziran 1660

Tayin --- --- Solnok Livası 22 L 1070/

1 Temmuz 1660

Eğri beylerbeyine ilhak

25 “...sene-i mezbûre Ramazân’unda Şâm Beğlerbeğisi Vezîr Gürcü Mustafâ Paşa …”, bk. Silahdar

Fındıklılı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, s. 208; Nâimâ Mustafa Efendi, Târih-i Na‘îmâ, IV, 1849.

26 Silahdar Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, s. 208. Bu tevcîhat, Nâimâ’da, “… eyâlet-i Şâm Erzurum’dan

ma‘zul Vezîr Mustafa Paşa’ya tevcih olundu …” şeklinde geçmektedir, bk. Nâimâ Mustafa Efendi,

Târih-i Na‘îmâ, IV, 1852.

27 Silahdar Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, s. 231.

28 Çukadar Yusuf Ağa, önce 4 N 1070/14 Mayıs 1660’da hatt-ı hümâyûn ile Kars beylerbeyi tayin edilmiştir

(bk. Metin, s. 44). Ancak bu tarihte Kars beylerbeyiliği Vezir Dilâver Paşa’nın üzerinde olup 4 L 1070/13 Haziran 1660’a kadar da uhdesinde kalacaktır. 4 L 1070/13 Haziran 1660’da Yusuf Ağa’nın Kars beylerbeyiliğine tayini için ayrıca kayıt düşülmüş, mezkûr tarihte Dilaver Paşa da Van beylerbeyiliğine nakledilmiştir (bk. Metin, s. 45). “...mâh-ı Şevvâl’in üçünci gün Çukadâr-ı hâssa Seyyid Yûsuf Ağa’ya …”, bk. Silahdar Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, s. 207; Nâimâ Mustafa Efendi, Târih-i Na‘îmâ, IV, 1849.

29 Sancağın Şaban Paşa’ya 20 Z 1070/27 Ağustos 1660’da mukarrer olması için, bk. Metin, s. 62.

30 “... Hasoda acemîlerinden Mahmûd Ağa’ya Çirmen sancağı …”, bk. Silahdar Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, s. 208; Nâimâ Mustafa Efendi, Târih-i Na‘îmâ, IV, 1849.

31 “...Cerrâh Kasım Ağa’ya dahi bir hafta sonra Eğre eyâleti …”, bk. Silahdar Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke,

(21)

10 Tutsak Ali Paşa32 Sâbıka Haleb

beylerbeyi

Kıbrıs Eyaleti 8 Za 1070/ 16 Temmuz 1660

Hatt-ı hümâyûn ile tayin Tutsak Ali Paşa Hâlâ Kıbrıs

beylerbeyi

İç-il Livası 8 Za 1070/ 16 Temmuz 1660

İlhak Erdeşir Hakkari --- Siird Livası 10 Za 1070/

18 Temmuz 1660

Mukarrer --- --- Egil Hükümeti 15 Za 1070/

23 Temmuz 1660

Ocaklık Mustafa Sâbıka Selânik

sancakbeyi

Kavala Livası 17 Za 1070/ 25 Temmuz 1660

Senelik 500 bin akçe gelir ile tayin

Halil Bey Mazgird ocaklık beyi Ocaklık Livası 17 Za 1070/ 25 Temmuz 1660 Ocaklık [Üçüncü Vezir Yusuf Paşa]33 --- Ka’im-makamlık der-Asitâne-i sa‘âdet 19 Za 1070/ 27 Temmuz 1660 Tayin Kapudan Paşa Hâlâ kapudan paşa Trablusşam

Eyaleti

20 Z 1070/ 27 Ağustos 1660

Mukarrer Osman Varad Kalesi’nde

serdengeçdi ağası Üzeyir Livası 18 Z 1070/ 25 Ağustos 1660 Osman’a 13 ZA 1070/20 Ağustos 1660’da serdar tarafından tevcih olunduğundan mûcebince tayin Mustafa Hâlâ Cerce sancakbeyi Cerce Livası 20 Z 1070/ 27 Ağustos 1660 Mukarrer Süleyman Bey Hâlâ Sürüçek

sancakbeyi Sürüçek Livası 22 Z 1070/ 29 Ağustos 1660 Mukarrer Şaban Paşa34 Hâlâ Üsküb sancakbeyi Üsküb Livası 20 Z 1070/ 27 Ağustos 1660 Mukarrer Yakub Paşa Hâlâ Ardahan-ı

Küçük sancakbeyi Ardahan-ı Küçük Livası

25 Z 1070/ 1 Eylül 1660

Mukarrer Güsar Hâlâ Beni Rabî‘a

sancakbeyi

Beni Rabî‘a

Livası 2 M 1071/ 7 Eylül 1660 Mukarrer Ahmed Bey --- Kiğı Livası 5 M 1071/

10 Eylül 1660

Tayin Mahmud Bey --- Cidde-i

Ma‘mûre Livası 2 M 107/ 7 Eylül 1660 Tayin [Köse] Ali Paşa [Hâlâ Varad serdarı] Bosna Eyaleti ve

Hersek, Kilis ve İzvornik livaları

16 S 1071/ 21 Ekim 1660

Bosna Eyaleti ile birlikte dört sancağın da arpalık olmak üzere Köse Ali Paşa’ya hatt-ı hümâyûn ile verilmesi

Benli Vezir ( )

Paşa --- Pojega Livası 16 S 1071/ 21 Ekim 1660

Arpalık Vezir Melek

Ahmed Paşa --- Rûmili Eyaleti 16 S 1071/ 21 Ekim 1660

Tayin Hüsam Mehmed Paşa --- Segedin Livası 16 S 1071/ 21 Ekim 1660 Arpalık İbrahim Bey --- Çıldır Livası 24 S 1071/

29 Ekim 1660

Çıldır valisi Rüstem Paşa arzıyla otuz kırk seneden beri harâbe (...?) etmek şartıyla tayin

32 “...Koca Gürcü Mustafa Paşa’nın fevt haberi gelmeğin eyâlet-i mahlûle Haleb’den ma‘zûl Tutsak Ali

Paşa’ya virildi...”, bk. Silahdar Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, s. 208.

33 “Vezîr-i Sâlis Yusuf Paşa ka’im-makam nasb ve Dârü’s-saltanatü’l-ulyâ’ya irsâl olundı”, bk. Silahdar

Fındıklılı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, s. 210.

(22)

11

Ahmed Bey Oltu sancakbeyi Malazgird Livası 12 S 1071/ 17 Ekim 1660

Malazgird Livası’na te’bîden ve kayd-ı hayât ile evlâd-ı evlâda mutasarrıf olup vefat eden Mehmed’in oğlu Ahmed Bey’e babasının mutasarrıf olduğu şartlarla tayin

Ahmed Paşa --- Van Eyaleti Gurre-i Ra 1071/

4 Kasım 1660 Akdeniz’de Kalesi’ni tamir edip Teke Meis Sancağı’na mutasarrıf olan Ahmed Paşa’ya hatt-ı hümâyûn ile tayin Vezir Muslı Paşa Maraş’tan mazûl Teke Livası Gurre-i Ra 1071/

4 Kasım 1660 Hatt-ı hümâyûn ile tayin Nakkarezen

Mustafa Paşa --- Karesi Livası Gurre-i Ra 1071/ 4 Kasım 1660 Hatt-ı hümâyûn ile tayin Seyyid Mustafa

Ağa

Sâbıka sipâhî ağası Alacahisâr

Livası 15 Ra 1071/ 18 Kasım 1660 Arpalık Erhân beyzâdelerinden Mehmed --- Dulkıran Livası 2 Ra 1071/

5 Kasım 1660 Hanzâde Hâtûn arzı ile tayin Arnavud Hüseyin Şam yeniçerilerinin

yayabaşılarından

Tedmir Livası 16 R 1071/ 19 Kasım 1660

Bu sene Tedmir’e gitmesi şartıyla tayin

Şâmlı ( ) --- Sincar Livası 5 R 1071/

8 Aralık 1660 Tayin Yusuf Bey Hâlâ Magosa

sancakbeyi

Magosa Livası 10 R 1071/

13 Aralık 1660 Mukarrer Polat Yüzbaşı Kars’ın cânib-i yesâr

gönüllerinden Zaruşad Livası 26 R 1071/ 29 Aralık 1660 Tayin Hüseyin Paşa Hâlâ Şâm mîr-haccı Gazze Livası 12 R 1071/

15 Aralık 1660

Gazze Livası beyi İbrahim’in vefatından ötürü Hüseyin Paşa’nın kadîmî ocağı olduğu için tekrar ve mîr-hac olmak üzere arpalık olarak tayin Mehmed Girid hizmetinde olan

İskenderiye alaybeyi

Çorum Livası 11 R 1071/

14 Aralık 1660 Tayin

1. 2. İLMİYE TEVCİHÂTI

1.2.1. Kaza Tevcîhatı

Kaza, Osmanlılara has bir idarî teşekküldür. Hukukî ve idarî bir birim olan kazalar, sancakbeyinden tamamen bağımsız sayılmışlar ve kadı tarafından idare

(23)

12

edilmişlerdir. Kadıların, kazalarda mülkî, beledî, malî, askerî ve adlî görevleri bulunmaktadır35.

Kadıların tayin ve azil işlemleri başlangıçta kadıasker(ler) tarafından yürütülmekteyken, XVI. asrın ikinci yarısında yeni bir düzenlemeye gidildi. 982 (1574-1575) tarihinden itibaren yüz elli akçeye kadar olan kaza (kasabât) kadılarının tayin, terfi ve azil işlemleri yine Anadolu ve Rumeli kadıaskerleri tarafından yürütüldü ve zamanla bu tevcihatın kaydedildiği hareket rûznâmçeleri ortaya çıktı. Bu tarihten itibaren İstanbul, Edirne, Bursa, Mekke ve Medine gibi mevleviyet kadılıklarının işlemleri ise şeyhülislamın işareti ve veziriazamın padişaha arzıyla yapılmaya başlandı. Şeyhülislamlar, kadıaskerler gibi müstakil rûznâmçe defterleri tutmamışlar ve onlar

vasıtasıyla yapılan tevcihat kayıtları ruûs defterlerine kaydedilmeye başlanmıştır36.

Tabloda yer alan tevcihat, tayin, arpalık, te’bîd (kayd-ı hayat şartıyla görevin bir kişiye verilmesi), ilhak (bir kazanın yakınındaki bir kazaya dâhil edilerek tek bir kadı

tarafından idare edilmesi37), zamm (memurun maaşının yükseltilmesi ve bir görevin veya

kurumun diğer görev veya kuruma eklenmesi) ve pâye tevcihi şeklinde yapılmıştır. Defterin bizim tarafımızdan transkribe edilen kısmında kaza tevcîhatına dair 60 adet kayıt bulunmaktadır.

Tablo 2: Kaza Tevcihatına Dair Tablo

Adı Eski Görevi Yeni Tayin Tarihi Açıklama Abdürrahim

Efendi

Sâbıka Kudüs kadısı Galata Kazası 25 Ca 1070/

7 Şubat 1660 Bursa payesiyle Gurre-i Receb 1070/13 Mart 1660’da zapt etmek üzere tayin

Kevâkibî-zâde Mehmed Efendi

Kudüs payesiyle Haleb

müftîsi Kaza-i ma‘a Cebel-i Kerse Barişa Kazası

22 Ca 1070/

4 Şubat 1660 Arpalık Ahmed Efendi Süleymaniye

müderrisi Mekke-i Mükerreme Kazası 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660 Tayin İbrahim Efendi Sâbıka İzmir kadısı Kudüs Kazası 24 Ca 1070/ Tayin

35 Tuncer Baykara, “Kaza”, DİA, XXV, 119-120; İlber Ortaylı, “Kadı”, DİA, XXIV, 69.

36 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara 1988, s. 156; Bilgin Aydın, Divan-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, s. 112; Levent Kuru-Ahmet Önal, OsmanlDivan-ı Kaza TeşkilatDivan-ı (1078/1667-1668 Düzenlemesine Göre), İstanbul 2018, s. 13-14.

37 Levent Kuru, Kazasker Ruznamçelerine Göre 18. Yüzyılın İlk Yarısında Rumeli’de Kadılık Müessesesi,

(24)

13

6 Şubat 1660 Mehmed Efendi Niksar ilhakıyla

Zile’den mazûl Ayıntab Kazası 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660 Tayin Yusuf Efendi Mûsıla-i Süleymaniye

olmak üzere altmış ile Kalender-hâne müderrisi Medîne-i Münevvere Kazası 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660 Tayin Mehmed Efendi Mûsıla-i Sahn olmak

üzere Fethiye’de Sinan Paşa müderrisi

Kütahya Kazası 24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Tayin Mu‘id-zâde

Mehmed Efendi

Kütahya’dan mazûl Ankara Kazası Gurre-i C 1070/

13 Şubat 1660 Tayin Müftî-zâde Ahmed Efendi Mekke-i Mükerreme payesiyle Filibe’den mazûl İzmir Kazası 12 C 1070/ 24 Şubat 1660 Tayin Mehmed Efendi Sâbıka Manisa Kadısı Manisa Kazası 10 C 1070/

22 Şubat 1660 Mutasarrıf olduğu Sultân Medresesi’yle ve Bursa Kazası payesiyle Gurre-i Şaban/12 Nisan 1660’dan zaptetmek üzere tayin Riyâzi-zâde

Abdüllatîf Efendi

Bursa payesiyle sâbıka Galata kadısı

Keşan Kazası 10 C 1070/ 22 Şubat 1660

Arpalık Mehmed Efendi Sâbıka arpalık olmak

üzere Karinâbâd kazasına mutasarrıf

Karinâbâd Kazası 26 B 1070/ 7 Nisan 1660

Bosna payesiyle tekrar arpalık Seyyid Mehmed Efendi Dârü’l-hadîs-i Süleymaniye müderrisi Selanik Kazası 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Tayin Mustafa Efendi Süleymaniye

müderrisi

Haleb Kazası 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Tayin Mehmed Efendi Mûsıla-i Süleymaniye

olmak üzere Haseki Sultân müderrisi

Üsküdar Kazası 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Kudüs payesiyle ile tayin Abdülmuttâlib

Efendi

Altmış ile Edirne’de Sultan Selim müderrisi

Yalakabâd Kazası 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Mekke-i Mükerreme payesiyle arpalık Abdullâtif Efendi

Mûsıla-i Sahn olmak üzere Kılıç Ali Paşa müderrisi Sinop Kazası 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Tayin Abdürrahim Efendi

Mûsıla-i Sahn olmak üzere Çekmece’de Abdüsselâm müderrisi Maraş Kazası 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Mülhakat-ı kadîmesinden Behisni, Elbistan ve Gügercinlik kazaları ilhakıyla tayin Kadı-zâde Mehmed Efendi

Bursa’dan mazûl Edirne Kazası Gurre-i Ş 1070/ 12 Nisan 1660

Paye tevcihi Kadı-zâde

Mehmed Efendi

Sâbıka Edirne kadısı Kuşadası Kazası 15 Ş 1070/ 26 Nisan 1660

Arpalık Bâlî Efendi38 Bursa’dan mazûl Edirne Kazası 18 Ş 1070/

29 Nisan 1660

Tayin Seyyid

Abdülmecîd Efendi39

Manisa’dan mazûl Sofya Kazası 22 Ş 1070/ 3 Mayıs 1660

Tayin

38 Bir başka kayıtta, 14 Ş 1070/25 Nisan 1660’da hatt-ı hümâyûn ile tayin edildiği belirtilmiştir, bk. Metin,

s. 38.

39 10 S 1071/15 Ekim 1660’da Amid’e tayininde yine Manisa’dan mazûl olarak anıldığından bu tevcîhat

(25)

14 Ahmed Efendi Sâbıka Medîne-i

Münevvere payesiyle İzmir kadısı

Atranos Kazası 22 Ş 1070/

3 Mayıs 1660 Arpalık Abdullah Efendi Mûsıla-i Sahn olmak

üzere Üçşerefeli müderrisi

Bosna Kazası 8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660

Tayin Ömer Efendi Sâbıka Medîne-i

Münevvere payesiyle Eyüb kadısı

Saray Kazası 8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660

Arpalık Mesûd Efendi Sâbıka Yenişehir

kadısı

Yenişehir Kazası 14 L 1070/ 23 Haziran 1660

Hatt-ı hümâyûn ile tayin Ahmed Efendi Sâbıka İstanbul kadısı Tatarpazarcığı

Kazası 6 L 1070/ 15 Haziran 1660

Arpalık Ahmed

Ramazan [Efendi]

Sâbıka Edirne kadısı Bolu Kazası 6 L 1070/ 15 Haziran 1660

Arpalık Şeyh-zâde

Mehmed Efendi

Konya’dan mazûl Erzurum Kazası 21 L 1070/ 30 Haziran 1660

Erzurum Kazası’nın mülhakat-ı kadîmesi olan İspir ve Tercan ve Aşağı Tercan ve Kızuçan kazaları ilhakıyla tayin Şeyh-zâde

Abdülbaki Efendi

Sofya’dan mazûl Sofya Kazası 23 L 1070/ 2 Temmuz 1660

Tayin Dahkî Mustafa

Efendi

Sâbıka Edirne kadısı İstanbul Kazası 14 Za 1070/ 22 Temmuz 1660

Hatt-ı hümâyûn ile tayin Hâfız Mehmed

Efendi

İmâm-ı sultânî Mihaliç Kazası 14 Za 1070/ 22 Temmuz 1660

Tayin Minkârî-zâde

Yahya Efendi

Sâbıka İstanbul kadısı Dimetoka ma‘a

Dağ-ardı Kazası 14 Za 1070/ 22 Temmuz 1660

Arpalık İsa Efendi Sâbıka Anadolu

kadıaskeri

Menemen ma‘a

Foçalar Kazası 14 Za 1070/ 22 Temmuz 1660

Arpalık Abdullah Efendi Mûsıla-i altmış ile

Hâkanîyye müderrisi Amid Kazası 15 Za 1070/ 23 Temmuz 1660

Kendisi vardığı vakit zaptetmek üzere tayin Mehmed Efendi Üsküdar’da Vâlide

Sultân müderrisi Eyüb Kazası 14 Za 1070/ 22 Temmuz 1660

Tayin Abdullah Efendi Diyarbekir kadısı --- 15 Za 1070/

23 Temmuz 1660

Daha önce Siverek Kazası’na ilhak olunan Han, Çapukçar, Taş ve Kahta kazaları ve Çüngüş Nahiyesi’nin Siverek kadısı Ali’den alınarak Diyarbekir kadısı Abdullah Efendi’ye verilmesi

Mustafa Efendi Sahn müderrisi Belgrad Kazası 11 Za 1070/ 19 Temmuz 1660

Tayin Sukutî Mehmed

Efendi

Sâbıka Edirne payesiyle İzmir kadısı

Yenişehir Kazası 7 Z 1070/ 14 Ağustos 1660

Tayin Merhaba-zâde

Ahmed Efendi

Sâbıka Edirne kadısı olup Yenice-i Karasu arpalığına mutasarrıf

Çartak Kazası 16 Z 1070/

23 Ağustos 1660 Arpalığına zamm olup mutasarrıf olmak üzere tayin

Bâlî-zâde Mustafa Efendi

Sâbıka şeyhü’l-islâm Rodoscuk Kazası 5 M 1071/

19 Eylül 1660 Arpalık Yusuf-zâde

Abdülkerîm Sâbıka kadıaskeri Rûmili

Gümülcine Kazası

5 M 1071/

(26)

15 Mehmed [Efendi] Ebû’s-su‘ûd-zâde Mehmed [Efendi] Sâbıka Edirne payesiyle Galata kadısı

Bolu ma‘a Konrapa Kazası

5 M 1071/ 19 Eylül 1660

Sadaka [Arpalık] Ahmed Efendi Belgrad’dan mazûl Sakız Kazası 2 M 1071/

7 Eylül 1660 Tayin Muhtârî Mustafa

Efendi40

Kayseri’den mazûl Trablusşam

Kazası 2 M 1071/ 7 Eylül 1660 Tayin Ömer Efendi Medîne-i Münevvere

payesiyle sâbıka Eyüb kadısı Çirmen Kazası 21 S 1071/ 26 Ekim 1660 Arpalık Seyyid Abdürrahim Efendi

Arpalık ile Havâss-ı Mahmûd Paşa’ya mutasarrıf

Saray Kazası 21 S 1071/ 26 Ekim 1660

Arpalığına zamm ve iki sene arpalık olarak mutasarrıf olmak üzere tayin --- --- Mardin Kazası 10 S 1071/ 15 Ekim 1660 Mardin Kazası’nı Diyarbekir Kazası’na mutasarrıf olanlar zaptettiğinden ilhaken tayin

Esad Efendi Şâm’dan mazûl Bursa Kazası 10 S 1071/ 15 Ekim 1660

Tayin Mustafa Efendi Mekke-i

Mükerreme’den mazûl Şâm Kazası 10 S 1071/ 15 Ekim 1660

Tayin Ahmed Efendi Bosna’dan mazûl Filibe Kazası 10 S 1071/

15 Ekim 1660

Tayin Seyyid

Abdülmecîd Efendi

Manisa’dan mazûl Amid Kazası 10 S 1071/ 15 Ekim 1660

Gurre-i CA 1071/2 Ocak 1661’den itibaren zaptetmek üzere tayin Seyyid Mustafa

Efendi

Amid’den mazûl Bağdad Kazası 10 S 1071/ 15 Ekim 1660

Mercâniyye Medresesi ilhakıyla Gurre-i CA 1071/2 Ocak 1661’den itibaren zaptetmek üzere tayin

Hüseyin Efendi Dâhil ile Edirne’de

Emîniyye müderrisi Hanya Kazası 10 S 1071/ 15 Ekim 1660

Tayin Seyyid ( )

Efendi

Hâlâ Mısır kadısı Mısır Kazası 11 Ra 1071/ 14 Kasım 1660

Altı ay daha mukarrer Seyyid Himmet

[Efendi]

Vize ma‘a Saray

Kazası’ndan ma‘zûl Sinop Kazası 18 Ra 1071/ 21 Kasım 1660 Kadısı Abdüllatîf’den şikâyet olunduğundan Seyyid Himmet [Efendi]’nin tayini Ahmed Efendi Sâbıka Medîne-i

Münevvere payesiyle kadı

Yenişehir-i Bursa

Kazası 14 Ra 1071/ 17 Kasım 1660

Arpalık Murad Müftî Bursa’da Mûsıla-i

Sahn olmak üzere Hançeriyye müderrisi

Atranos Kazası 14 Ra 1071/

16 Kasım 1660 Kudemâ-i tarîkden olmakla Diyarbekir Kazası payesiyle arpalık Dervîş Mehmed

Efendi

Trablus’dan mazûl Kayseri Kazası 8 R 1071/

11 Aralık 1660 Tayin Mevlânâ

Mehmed Efendi

Selânik’den mazûl Mısır Kazası 2 R 1071/

5 Aralık 1660 Selefi mukarrer olduğu tarihten altı ay daha mutasarrıf olduktan

40 Bir başka kayıtta, Gurre-i R 1071/4 Kasım 1660’dan zabt itmek üzere, 10 S 1071/15 Ekim 1660’da tevcih

(27)

16

sonra mutasarrıf olmak üzere tayin 41

1.2.2. Medrese Tevcîhatı

İslam tarihinde eğitim ve öğretim yapılan kurumlara genel olarak medrese denilmektedir. Osmanlı medreselerinin derecelerini belirlemede, okutulan kitap adlarına (Hâşiye-i Tecrîd, Hâşiye-i Miftâh, Hâşiye-i Telvîh vs.), müderrislere ödenen günlük ücretlere (yirmili, otuzlu, ellili vs. ) ve statüsüne göre (Hâric, Dâhil, Sahn vs.) olmak üzere üç ayrı usûl kullanılmaktadır42.

Bütün müderrislerin tayin ve azil işlemleri önceleri kadıaskerler tarafından yürütülmekteydi. XVI. yüzyılın sonlarına doğru bu hususta değişikliğe gidildi. 40 akçenin altındaki medreselerde görev yapacak müderrisler kadıaskerler tarafından atanmaya

devam edilmiş, bunun haricindeki müderrislikler şeyhülislama devredilmiştir43.

Defterde dikkat çeken bir eğitim müessesi, buk‘alardır. Buk‘a terimi, İslâm coğrafyasında zaviye, imaret, külliye, medrese gibi pek çok farklı manada kullanılmıştır. Bir eğitim kurumu olarak, müderrislerine ödenen yevmiye yirmi akçeden az olan medreselere buk‘a, buk‘a-i ilmiyye veya buk‘a medresesi adı verilmiştir. Buk‘alık terim olarak bir müderrise emeklilik gereği verilen medrese anlamına da gelmektedir. Buk‘adar

ise buk‘ada görev yapan kişiye denmektedir44. Defterdeki kayıtlarda, bazı medreselerin

41 Mehmed Efendi, ilk olarak 10 S 1071/15 Ekim 1660’da, Gurre-i CA 1071/2 Ocak 1661’den zaptetmek

üzere Mısır kadılığına tayin edildi, bk. Metin, s. 75. Selefinin Mısır kadılığı 11 Rebiülevvel 1071/14 Kasım 1660’da altı ay daha uzatıldı, bk. Metin, s. 77.

42 Osmanlı medreselerini derecelendirilmesi hakkında ayrıntılı bilgi için bk. Mehmet İpşirli, “Medrese”, DİA, XXVIII, 330-331.

43 Levent Kuru-Ahmet Önal, Osmanlı Kaza Teşkilatı, s. 13-14.

44 Yasemin Beyazıt, “Osmanlı Eğitim Sistemi İçerisinde Buk’a Medreselerinin Yeri”, Osmanlı Medreseleri: Eğitim, Yönetim, Finans, ed. Fuat Aydın vd., İstanbul 2018, s. 447-472; Mehmet İpşirli,

(28)

17

buk‘alık üzere verildiği45, bazı buk‘ların ise medrese statüsünde tevcih edildiği

görülmektedir46.

Gerek buk‘aların gerekse 40 akçe üstü medrese müderrislerinin tayinleri, şeyhülislâmın inhası/işareti, sadrazamın padişaha arzı ile gerçekleştirilmekteydi. Şeyhülislamlar tayinler için müstakil bir defter tutmadıkları için onlar tarafından ataması gerçekleştirilen görevlilerin kayıtları ruûs defterlerine kaydedilmekteydi.

Defterde, medrese ve buk‘alara dair tevcîhat, tayin, ibka/mukarrer, te’bîd, izn-i bi’l-iftâ (fetva verme yetkisinin verilmesi), hareket-i misliyye (bir müderrisin aynı paye ile başka bir medreseye tayini) şeklinde yapılmıştır.

Defterin bizim tarafımızdan transkribe edilen kısmında medrese ve buk‘alık tevcihatına dair 177 adet kayıt bulunmaktadır.

Tablo 3: Medrese Tevcîhatına Dair Tablo

Adı Eski Görevi Yeni Tayin Tarihi Açıklama Cafer Efendi Hâlâ sadrazam

imamı Burgos Medresesi/ Kavak 26 Ca 1070/ 8 Şubat 1660 Buk‘alık üzere mukarrer

İbrahim [Efendi] Sinop’taki Sultân Alâeddîn

Medresesi’nden hâric elli ile mazûl

Halfet Gazî Medresesi/ Amasya 12 Ca 1070/ 25 Ocak 1660 Buk‘alık üzere te’bîden tayin Veli Efendi Hâtûniyye

müderrisi

Hâtûniyye Medresesi/ Erzurum

22 Ca 1070/ 4 Şubat 1660

Buk‘alık üzere tayin Mehmed Emîn

Efendi

Sâbıka hâric ile Şâm’da Gücâniyye müderrisi Medrese-i Muhasebe ma‘a tevliyet/ Şâm 28 Ca 1070/

10 Şubat 1660 Hâric ile tayin Davud ve Molla Mahmud --- Buk‘alık-ı Hazret-i Urya/ Kilis 28 Ca 1070/

10 Şubat 1660 Dâvud ve Monlâ Mahmud’a buk‘a-i mezbûr te’bîd ile mutasarrıf-ı vakf(?) etmek üzere verilmek buyruldu Şeyh Mehmed [Efendi] --- Salâhiyye Medresesi/ Kudüs 10 Ca 1070/ 23 Ocak 1660 Buk‘alık ve Şâfiî Mezhebi üzere fetvâ ve imâmet için ruûs ve emr verilmek Seyyid Yahya

el-Bekrî

Buk‘alık ile Şâm’da Adraviyye

Gücâniyye Medresesi/

28 Ca 1070/

10 Şubat 1660 Buk‘alık ile te’bîden tayin

45 Mesela bk. Metin, s. 2: “Medrese-i mezbûre [Gücaniye Medresesi] buk‘alık ile Şâm’da Adraviyye

Medresesi’nin ve tevliyetinin nısfına mutasarrıf olan Seyyid Yahyâ el-Bekrî’ye buk‘alık ile ber-vech-i te’bîd...”. Benzer kayıtlar için bk. Metin, s. 1, 18, 33, 34.

46 Mesela bk. Metin, s. 18: “Buk‘a-i Koca Nâzır der-Güzelhisâr, Buk‘a-i mezbûreye medreselik üzere

(29)

18 Medresesi’nin ve

tevliyetinin nısfına mutasarrıf

Şâm Osman Efendi Yüz elli akçe ile

sâbıka Köpri kadısı olup kazadan fâriğ

Cemâleddîn Medresesi/ Kayseri 10 Ca 1070/ 23 Ocak 1660 Te’bîden tayin Ramazan Efendi Urla’da Mehâdi

Medresesi ilhakıyla Tire’de dâhil ile Monla Arab Medresesi’nden mazûl Hacı Kasım Medresesi/ Hereke-i Seferihisâr 24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Tekrar dâhil ile tayin

Hüseyin Efendi Taraklıborlu’da dâhil ile sâbıka Süleymân Paşa müderrisi

(...?) Medresesi/

Mısır 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660 Te’bîd, teka‘üd ve buk‘alık ile tayin Seyyid Mustafa

Efendi

Eyüb’de Mûsıla-i Süleymaniye olmak üzere altmış ile İsmihân Sultân müderrisi Vâlide Sultân Medresesi/ İstanbul 24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin

Edîbî-zâde ( ) Efendi Altmış ile Beşiktaş’ta Hayreddin Paşa müderrisi İsmihân Sultân Medresesi 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Mehmed Efendi Dâhil ile Şâhhûbân

müderrisi Hayreddin Medresesi Paşa

24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Mûsıla-i Sahn olmak üzere tayin Abdullah Efendi Dâhil ile

Hammâmiyye müderrisi

Şâhhûbân Medresesi 24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Mustafa Efendi Hâric ile Şehîb Bey

müderrisi Hammâmiyye Medresesi

24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Dâhil ile tayin Himmet Efendi Hâric ile Mîrâhûr

müderrisi Şehîb Bey Medresesi 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Ahmed Efendi Hâric ile

Şeyhü’l-harem müderrisi Mesîh Paşa Medresesi 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Mehmed Efendi Hâric ile Bursa’da

Köseler müderrisi

Şeyhü’l-harem Medresesi

24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Hasan Efendi Altmış ile Mu‘îd

Ahmed Efendi müderrisi

Kalender-hâne Medresesi

24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Osman Efendi Dâhil ile Hâce

Hayreddin müderrisi

Mu’îd Ahmed Efendi Medresesi

24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660

Mûsıla-i Sahn olmak üzere tayin

Şemsüddîn Efendi

Dâhil ile Efdaliyye

müderrisi Hâce Medresesi Hayreddin

24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Mûsıla-i Sahn olmak üzere tayin Mustafa Efendi Hâric ile Cezerî

Kasım Paşa müderrisi

Efdaliyye Medresesi 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660

Dâhil ile tayin Abdülazîz

Efendi

Hâric ile İbrahim

Kethüdâ müderrisi Kasım Medresesi Paşa

24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Abdülganî

Efendi

Dâhil ile Nişancı Paşa-yı Atîk müderrisi Sinan Paşa Medresesi/ Fethiye(?) 24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Hasan Efendi Hâric ile

Cânbâziyye müderrisi

Nişancı Paşa-yı Atîk Medresesi

24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

(30)

19 Ali Efendi Hâric ile

Abdurrahmân Paşa müderrisi

Cânbâziyye Medresesi

24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Abdurrahmân

Efendi

Hâric ile Balaban

Ağa müderrisi Abdurrahmân Medresesi Paşa

24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Mustafa Efendi Hâric ile Hâkanî

müderrisi Balaban Medresesi Ağa

24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Ahmed Efendi Mûsıla-i

Süleymaniyye olmak üzere İstanbul’da altmış ile Vâlide Sultân müderrisi

Süleymaniyye Medresesi

24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Tayin

Yusuf Efendi Altmış ile

Kalender-hâne müderrisi Kalender-hâne Medresesi

24 Ca 1070/

6 Şubat 1660 Yerinde Süleymaniyye olmak Mûsıla-i üzere tayin

Mehmed Efendi Bursa’da dâhil ile Mûsıla-i Sahn olmak üzere Hamza Bey müderrisi Sultân Orhan Medresesi/ Bursa 27 C 1070/ 10 Mart 1660 Hareket-i misliyye itibâriyle tayin İbrahim Efendi Eşrâf-ı kudâtdan

olup ihtiyâr olup vazîfeden feragat eden Hamza Bey Medresesi/ Bursa 27 C 1070/ 10 Mart 1660

Dâhil ile tayin

Müftî-zâde Mehmed Efendi

Evlâd-ı ulemâdan Koca Nâzır Medresesi/

Güzelhisâr

10 B 1070/ 22 Mart 1660

Buk‘alık ile te’bîden tayin

Veli Efendi Erbâb-ı istihkâkdan Melik Mehmed Gazî Medresesi/ Kayseri 23 B 1070/ 4 Nisan 1660 Ürgüb’de Sarây-sâlâr Medresesi ilhakıyla te’bîd

Mustafa Efendi Melik Mehmed Gazî Medresesi’nden mazûl Hâtûniyye Medresesi/ Kayseri 23 B 1070/ 4 Nisan 1660 Te’bîden tayin

Abdullah Efendi Altmış ile Ayasofya

müderrisi Dârü’l-hadîs-i Süleymaniyye Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Hâmise-i Süleymaniyye olmak üzere tayin Süleymân Efendi

Altmış ile Mahmud

Paşa müderrisi Ayasofya Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Mûsıla-i

Süleymaniyye olmak üzere tayin

Mehmed Efendi Altmış ile Siyâvuş Paşa Sultânı müderrisi Mahmud Paşa Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Mehmed Efendi Mûsıla-i Sahn olmak üzere Ayşe Sultân müderrisi

Sahn Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Tayin Hasan Efendi Edirne’de Sultân

Bâyezîd müderrisi Ayşe Medresesi Sultân

6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Mehmed Sâlih Efendi

Sahn müderrisi Siyâvuş Paşa Sultanı Medresesi

6 B 1070/ 18 Mart 1660

Altmış ile tayin Abdürrahim

Efendi

Altmış ile Sultân Selim müderrisi Süleymaniyye Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Tayin Mustafa Efendi Altmış ile

Gevherhân Sultân müderrisi Sultan Selim Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Mûsıla-i Süleymaniyye olmak üzere tayin

Ahmed Efendi Sahn müderrisi Gevherhân Sultan Medresesi

6 B 1070/ 18 Mart 1660

(31)

20 Seyyid Mehmed

Efendi

Mûsıla-i Sahn olmak üzere Rüstem Paşa müderrisi Sahn Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Tayin Abdülhâdî Efendi

Dâhil ile Molla

Gürâni müderrisi Rüstem Medresesi Paşa

6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Mehmed Efendi Dâhil ile Şâhkulu

müderrisi Molla Medresesi Gürâni

6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Mehmed Efendi Hâric ile Mehmed Paşa Dârü’l-hadîsi müderrisi

Şâhkulu Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Dâhil ile tayin Yusuf Efendi Hâric ile Defterdâr

Ahmed Çelebi müderrisi Dârü’l-hadîs-i Mehmed Paşa Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Abdürrahim Efendi

Altmış ile Sinan Paşa Dârü’l-hadîsi müderrisi Haseki Sultân Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Şeyh Mehmed Efendi

Sahn müderrisi Dârü’l-hadîs-i Sinan

Paşa Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Altmış ile tayin Ebûbekir

Mehmed Efendi

Mûsıla-i Sahn olmak üzere Nişâncı Paşa-yı Cedîd müderrisi Sahn Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Tayin Abdurrahmân Efendi Emîr Hâce

müderrisi Nişancı Paşa-yı Cedîd Medresesi

6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Seyyid

Ebû’s-su‘ûd Efendi Hâric ile Murâdiyye müderrisi Emîr Hâce Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Dâhil ile tayin Halıcı-zâde

Mustafa Efendi

Kırkdan mazûl Murâdiyye Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hâric ile tayin Abdurrahmân

Efendi

Çorlu’da altmış ile Sultân Süleymân müderrisi Sultan Selim Medresesi/ Edirne 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Abdullah Efendi Sahn müderrisi Sultan Süleymân Medresesi/

Çorlu

6 B 1070/ 18 Mart 1660

Altmış ile tayin Abdülcelîl Efendi Mûsıla-i Sahn olmak üzere Şeyhülislâm Zekeriyâ Efendi müderrisi Sahn Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Tayin

Ali Efendi Dâhil ile Mahmud

Efendi müderrisi Şeyhülislâm Zekeriyâ Efendi Medresesi

6 B 1070/ 18 Mart 1660

Mûsıla-i Sahn olmak üzere tayin

Mahmud Efendi Dâhil ile Molla Bâlî

müderrisi Mahmud Medresesi Efendi

6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Yusuf Efendi Hâric ile Ferhad

Paşa müderrisi Molla Bâlî Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Kapucı-zâde Ahmed Efendi

Hâric ile Şeyh

Muhyîddîn Ferhad Paşa Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Hareket-i misliyye ve tevliyeti ile tayin Ömer Efendi Mûsıla-i Sahn

olmak üzere Koca Mustafa Paşa müderrisi Kılıç Ali Paşa Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Seyyid Abdülbâki Efendi

Dâhil ile Hüsrev

Kethüda müderrisi Koca Mustafa Paşa Medresesi

6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Mehmed Efendi Hâric ile Kadı Abdülhalîm müderrisi Hüsrev Kethüda Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

(32)

21 Hasan Efendi Hâric ile Ahî Çelebi

müderrisi Kadı Medresesi Abdülhalîm

6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Ahmed Efendi Hâric ile Aydın Kethüda müderrisi

Ahî Çelebi Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Mustafa Efendi Hâric ile Ahî-zâde Abdülhalîm müderrisi Molla Kırımî Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Ahmed Efendi Hâric ile Demirkapı’da Ahmed Paşa müderrisi Abdüsselâm Medresesi/ Çekmece 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Mehmed Efendi Hâric ile İstanbul’da Hüseyin Paşa müderrisi Ahmed Paşa Medresesi/ Demirkapı 6 B 1070/ 18 Mart 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Yahya Efendi Niksar’da Dârü’l-hadîs Medresesi’nden mazûl İsmail Bey Medresesi/ Kastamonu 24 Ş 1070/ 5 Mayıs 1660 Tayin

Mehmed Efendi İsmail Bey Medresesi’nden mazûl Koyunlu Medresesi/ Kastamonu 24 Ş 1070/ 5 Mayıs 1660 Tayin Ahmed Efendi Kırkdan mazûl Tütünsüz Ahmed Bey

Medresesi/ Edirne

2 Ş 1070/ 13 Nisan 1660

Hâric ile tayin Rıdvan Efendi Kudemâ-i tarîkden

ihtiyâr ve feragat eden Toprak Medresesi/ Kengiri 12 Ş 1070/ 23 Nisan 1660 Buk‘alık üzere te’bîden tayin Mustafa Efendi İzmir’de altmış ile

ve izn-i bi’l-iftâ ile Sultân Selim müderrisi Sultâniyye Medresesi/ Manisa 12 Ş 1070/ 23 Nisan 1660 Hareket-i misliyye ve izn-i bi’l-iftâ ile tayin Seyyid Ahmed Efendi Sultân Selim Medresesi ve Mükerremeddîn Mezra‘ası ilhakıyla sâbıka Ağras’dan dâhil ve izn-i bi’l-iftâ ile Atabey Medresesi’nden mazûl

Sultan Selim Medresesi/

İzmir ma‘a Mezra‘a-i Mükerremeddîn

12 Ş 1070/ 23 Nisan 1660

Hareket-i misliyye ve izn-i bi’l-iftâ ile tayin

Ahmed Efendi Kırkdan mazûl Alâeddîn Medresesi/ Edirne

12 Ş 1070/ 23 Nisan 1660

Hâric elli ile tayin Abdullah Efendi Kırkdan mazûl Muzafferiyye

Medresesi/ Taşköprü

20 Ş 1070/

1 Mayıs 1660 Buk‘alık ile te’bîden tayin Ali Efendi Sarı Hatîb müderrisi Seyf Medresesi/

Ankara

20 Ş 1070/

1 Mayıs 1660 İzn-i bi’l-iftâ ile tayin Seyyid Hasan

Efendi

Seyf

Medresesi’nden mazûl

Sarı Hatîb Medresesi/ Ankara 20 Ş 1070/ 1 Mayıs 1660 Tayin --- --- Selçukiyye Medresesi/ Vize 28 Ş 1070/

9 Mayıs 1660 Selçukiyye Medresesi’nin vazîfesi az olduğundan

yakınındaki Sofılar Karyesi’nde Mahmud Bey vakfı olan

(33)

22

mezraanın

gallesinden yevmî on beş akçe vazîfe tayin olunup Selçukiyye müderrisi olanların mutasarrıf olması İsa Dede-zâde Mehmed [Efendi]

Ulemâdan Buk‘adârlık-ı Hazret-i Urya/

Kilis

( ) Ş 1070 İzn-i bi’l-ifta ile tayin Molla Mehmed Şehîdiyye

Medresesi’ne mülhakı ve izn-i bi’l-ifta ile nice zamanında beri mutasarrıf Medrese-i Şehîdiyye ma‘a Medrese-i Cihângîriyye/ Mardin 15 Ş 1070/ 25 Nisan 1660 Mukarrer

Molla Ali Kasımiyye Medresesi Kasımiyye Medresesi/ Mardin 25 Ş 1070/ 6 Mayıs 1660 Mukarrer --- --- --- 15 Ş 1070/ 25 Nisan 1660 İstanbul’da Molla Kırımî Medresesi’nin mürûr-ı eyyâm ile vazîfesi kalmamağla şeyhü’l-islâm nezâretlerinde olan evkafdan Ahî Çelebi vakfından bundan akdem yevmî yirmi akçe ta‘yîn olunup lakin şey-i kalîl olmağla yevmî on akçe dahi ta‘yîn olunup mahalle otuz akçe verilmek üzere şeyhülislâm tertîbleri üzere sûret-i ru’ûs verilmek (...?)-zâde Mehmed Efendi Hızır Paşa Medresesi’ne hâric hareket-i misliyyesiyle müderris olup 1051/1641-1642 senesinden beri mutasarrıf Hızır Paşa Medresesi/ Amasya 19 Ş 1070/ 30 Nisan 1660

Dâhil ile te’bîden tayin

İbrahim Efendi Hâlâ Çukacı-zâde

müderrisi Çukacı-zâde Medresesi/ Edirne

29 Ş 1070/

10 Mayıs 1660 Yevmî on akçe vazîfe tayini Ahmed Efendi --- Dârü’l-hadîs-i

Şeyhülislâm Zekeriyâ Efendi

2 Ş 1070/ 13 Nisan 1660

Yevmî yirmi akçe ile muhaddis olan Mehmed Efendi fevtinden yerine damadı Ahmed Efendi’nin tayini Hüseyin Efendi Altmış ile

Dârü’l-hadîs müderrisi Sultan

Bâyezîd Medresesi/

Edirne

8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

(34)

23 Ahmed Efendi Dâhil ile Üçşerefeli

müderrisi Dârü’l-hadîs Medresesi/ Edirne

8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660

Sahn i‘tibârıyla tayin Mustafa Efendi Dâhil ile Halebiyye

müderrisi Üçşerefeli Medresesi/ Edirne

8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660

Mûsıla-i Sahn olmak üzere tayin

Hüseyin Efendi Dâhil ile Taşlık

müderrisi Halebiyye Medresesi/ Edirne

8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Seyyid Mehmed Efendi

Şeyhî Çelebi

müderrisi Taşlık Medresesi/ Edirne

8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Abdülkadir Efendi

Çukacı müderrisi Şeyhî Çelebi Medresesi/

Edirne

8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660

Dâhil ile tayin Mehmed Efendi Hâric ile Oruc Paşa

müderrisi Çukacı Medresesi/ Edirne

8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Ahmed Efendi Hâric ile Tütünsüz Ahmed Bey müderrisi

Oruc Paşa Medresesi 8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Abdülhalîm Efendi

Dâhil ile Câmi‘i-i

Atîk müderrisi Üçşerefeli Medresesi/ Edirne

8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660

Mûsıla-i Sahn olmak üzere tayin

Mustafa Efendi Dâhil ile Serâciyye

müderrisi Câmi‘i-i Medresesi Atîk

8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Mustafa Efendi Dâhil ile Beylerbeyi

müderrisi Serâciyye Medresesi 8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Ramazan Efendi Hâric ile Kadı Abdi

müderrisi Beylerbeyi Medresesi

8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Mehmed Efendi Hâric ile İlmüddîn

müderrisi Kadı Abdi Medresesi 8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Şeyh-zâde Abdurrahmân Efendi

Kırkdan mazûl Hüseyin Ağa Medresesi/

Sonisa

12 N 1070/ 22 Mayıs 1660

Tayin Osman Efendi Medrese-i mezbûre

mukaddemâ mutasarrıf Gazî Atabey Medresesi/ Amasya 12 N 1070/

22 Mayıs 1660 Buk‘alık üzere tayin Müftî-zâde Mehmed [Efendi] --- Arzuhâlî Medresesi/ Samsun 7 N 1070/

17 Mayıs 1660 İzn-i bi’l-iftâ ve hâric ile tayin Mustafa Efendi Hâric ile Sânîye-i

Mahmud Paşa müderrisi

Papasoğlu Medresesi/

İstanbul 25 N 1070/ 4 Haziran 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Ahmed Efendi Hâric ile Zeynî

Çelebi müderrisi Mahmud Medresesi Paşa

25 N 1070/ 4 Haziran 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Mehmed Efendi Hâric ile Hâce Zeyneddîn müderrisi Zeynî Çelebi Medresesi 25 N 1070/ 4 Haziran 1660

Hareket-i misliyye ile tayin

Mustafa Efendi Süleyman Paşa/ Bolu

Süleyman Paşa Medresesi/

Bolu

19 N 1070/

29 Mayıs 1660 İzn-i kudemâ-i bi’l-iftâ tarîkden ile Mustafa Efendi’ye mukarrer Ebû’s-su‘ûd Efendi Vize’de hâric hareket-i misliyyesiyle Selçukiyye müderrisi

Sultan Bâyezîd Han Medresesi/

Amasya

9 N 1070/

19 Mayıs 1660 Dâhil ve izn-i bi’l-iftâ ile tayin

Ömer Efendi Sulehâ ve ulemâdan Hüseyin Ağa Medresesi/

Sonisa

9 N 1070/

Şekil

Tablo 1: Eyâlet ve Liva Tevcîhatına Dair Tablo
Tablo 2: Kaza Tevcihatına Dair Tablo
Tablo 3: Medrese Tevcîhatına Dair Tablo
Tablo 4: Ders-i âmmlık Tevcîhatına Dair Tablo
+7

Referanslar

Benzer Belgeler

Yevmî beş akçe ile şeyh-i imâret olan Osmân fevtinden mütevellî arzıyla Hasan alup lakin avâmü’n-nâs olup ve imâretinde barut dögdürüp kahve tabh itdürüp fesâdı

fetvâ-yı şerîfesi mûcebince ˈamel olunub hilâf-ı şerˈ-i şerîf ve mugâyir-i fetvâ-yı münîf resm-i kısmet mütâlebesiyle taˈaddî ve rencîde itdirülmeyüb menˈ u

bildirüb mezbûrun hilâf-ı kānûn ol-vechile zâhir olan müdâhale ve taˈaddîsi menˈu defˈ olunmak hükm-i hümâyûnum recâ eyledikleri ecilden kānûn üzere

olunduğu tebeyyün ve tahakkuk eylemiş olduğundan merkûm ile re’aya-i mersûmeden mâdde-i mezkûrde medhâlî olan Pavli veled-i Kostanti ve refiki diğer Pavli veled-i

Osman mahfil-i kazâda işbu bâ‛isetü’l-kitâb Kerime bint İlyas nâm hatun mahzarında üzerine da‛vâ ve takrîr-i kelâm edüp târîh-i kitâbdan altı sene mukaddem

Kazâ-ı mezbûra tâbi‘ tımar karyelerinden Ma‘den nâm karye sâkinlerinden Ahmed nâm kimesne gelüb bu karye-i mezbûre toprağında tasarrufunda olan yerlerinde

Memleket-i Eflak hudûdı dâhilinde vâkı„ mer„â ve kıĢlak ve otlaklarda ağnâm vesâ‟ir hayvânât ra„y itdiren kâ‟inen men kân hayvânâtlarının rüsûmât-ı

Anadolu'da eşkiyâ taʻkībine meʼmûr Hasan Paşa'ya ve Çorum kādîsına hüküm ki, El-Hâc Ömer arzuhâl edip bunun kazâ-i mezbûr sâkinlerinden Hüseyin nâm kimesne