T.C.
BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANABİLİM DALI
Kamil Kepeci 217 Numaralı Ruûs Defteri (Metin-Değerlendirme, s.
1-100)
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hakan SAVUN
Tez Danışmanı
Dr. Öğr. Üyesi Ahmet ÖNAL
Bilecik 2019
10164969
T.C
BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANABİLİM DALI
Kamil Kepeci 217 Numaralı Ruûs Defteri (Metin-Değerlendirme, s.
1-100)
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hakan SAVUN
Tez Danışmanı
Dr. Öğr. Üyesi Ahmet ÖNAL
Bilecik 2019
10164969
BEYAN
Kamil Kepeci 217 Numaralı Ruûs Defteri (Metin-Değerlendirme, s. 1-100) adlı yüksek lisans tezinin hazırlık ve yazımı sırasında bilimsel ahlak kurallarına uyduğumu, başkalarının eserlerinden yararlandığım bölümlerde bilimsel kurallara uygun olarak atıfta bulunduğumu, kullandığım verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı, tezin herhangi bir kısmını Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunmadığımı beyan ederim.
Hakan SAVUN 01.08.2019
i
ÖNSÖZ
Osmanlı Devleti, farklı din ve milletten birçok topluluğu ve coğrafyayı hâkimiyeti altına almış ve onlara uzun yıllar barış ve huzur içerisinde yaşama olanağı tesis etmiştir. Bu büyük ve güçlü devletin ürettiği belgeler de kendisi gibi azametlidir. Arşiv ve kütüphanelerimizde Osmanlı Devleti’nin ürettiği belge ve döneminde yazılmış eserler, diğer devletlerle mukayese edilemeyecek kadar fazladır.
Osmanlı Devleti’nin merkez ve taşra teşkilatını daha sarih bir şekilde anlamak ve anlamlandırmak adına Osmanlı Arşivi Kamil Kepeci Tasnifi 217 numaralı Ruûs Defteri’nin transkripsiyon ve değerlendirmesini yaptık. Bu çalışmamız ile Osmanlı Devleti’nde tayin ve tevcîhatın ne şekilde gerçekleştiğini ve teşkilat yapısını anlamaya çalıştık. Tezimiz “Giriş” ve iki bölümden müteşekkildir. Giriş bölümünde ruûs defterleri ve transkripsiyonunu gerçekleştirdiğimiz ruûs defteri hakkında genel bilgi verilmiştir. Birinci bölümde defterde kaydı bulunan tevcîhat belirli bir sistematiğe göre ayrılarak tablolar halinde gösterilmiştir. İkinci bölümünde ise metnin Latin harfleri ile hazırlanmış transkripsiyonu bulunmaktadır.
Çalışmalarım sırasında devamlı teşvik ve yardımlarını gördüğüm hocam Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Önal’a ve yardımını esirgemeyen Osman Yiğit’e teşekkürü bir borç bilirim. Maddî ve manevî herzaman yanımda olan aileme de şükranlarımı sunuyorum.
Hakan SAVUN Bilecik/2019
ii
ÖZET
Dîvân-ı Hümâyûn defterlerinden olan Ruûs Defterleri, Osmanlı bürokrasisinde tayin, azil, ibka gibi tevcihatın kaydedildiği defterlerdir. Ruûs defterleri tutuldukları yerlere göre padişaha arz edilerek yapılan tevcîhat, Dîvân; padişaha arz edilmeden sadrazam tarafından yapılan tevcîhat, İkindi; seferde görevli serdar tarafından yapılan tevcîhat ise Sefer ruûsu olarak sınıflandırlmıştır.
Tez çalışmamızın konusu, Kamil Kepeci 217 numarada kayıtlı ruûs defterinin 1-100 arasındaki sayfalarının transkribesi ve değerlendirilmesidir. Tezimize konu olan bölüm Köprülü Mehmed Paşa’nın son sadrazamlık yıllarını, Cemaziyelevvel 1070-Rebiülahir 1071 (Ocak 1660-Ocak 1661) arasındaki tevcîhatı ihtiva etmektedir. Buradaki kaytlardan mezkûr tarihteki beylerbeyi, sancakbeyi, kadı, müderris, mektep hâceliği, kâtip, halife, hacegân, müteferrika, emin, vakıf görevlileri, kale görevlileri gibi birçok büyük ve küçük görevlilerin atamalarına ulaşmak mümkündür. Defterdeki bilgiler konularına göre sistematik bir şekilde tablolar halinde gösterilmiştir.
iii
ABSTRACT
The Ruus books, which are the books of the imperial council (Divan-ı Humayun), are the books of the Ottoman bureaucracy in which the grants (the tevcîhat) such as appoint, dismissing, eternalizations are recorded. According to the places where Ruus books are kept, the Divan of the grants made by the Sultan, the afternoon of the grants made by Grand Vizier without offering the Sultan, and the grants made by the Serdar who was in charge of the expedition were classified as Sefer ruus.
The subject of our thesis is the transcribing and evaluation of pages 1-100 of the Ruus book, recorded in Kamil Kepeci 217. The subject of our thesis includes the last Grand Vizier years of Köprülü Mehmed Pasha between Cemaziyelevvel 1070 - Rebiülevvel 1071 (January 1660-January 1661). From the records here, it is possible to reach the appointments of many major and minor officials such as governor (beylerbeyi), governor of a sanjak (sancakbeyi), Muslim judge (Kadi), professor (müderris), the teacher of the schools, caliph, teachers. Foundation officials and the castle officials in the mentioned period. The information in the notebook is displayed systematically in tables according to their subjects.
iv
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ... i ÖZET ... ii ABSTRACT ... iii İÇİNDEKİLER ... iv KISALTMALAR ... viTABLOLAR LİSTESİ ... vii
GİRİŞ ... 1
Ruûs Defterleri ... 1
KK. 217 No’lu Ruûs Defteri ... 3
BİRİNCİ BÖLÜM
DEFTERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
1. 1. EYÂLET VE LİVA TEVCÎHATI ... 61. 2. İLMİYE TEVCİHÂTI ... 11
1.2.1. Kaza Tevcîhatı ... 11
1.2.2. Medrese Tevcîhatı ... 16
1. 3. DERS-İ ÂMMLIK, HALİFELİK, MU‘ALLİMLİK VE HÂCELİK TEVCÎHATI ………..27
1.3.1. Ders-i âmmlık Tevcîhatı ... 27
1.3.2. Halifelik, Mu‘allimlik ve Hâcelik Tevcîhatı ... 29
1. 4. MÜTEFERRİKALIK TEVCİHÂTI ... 30
1. 5. EMÂNET TEVCÎHATI ... 31
1. 6. KALE TEVCİHÂTI ... 32
1. 7. ŞAKİRD, KÂTİB, HALİFE, HÂCEGAN TEVCÎHATI ... 37
1. 8. KETHÜDÂLIK TEVCİHÂTI ... 41
1. 9. ÇAVUŞLUK TEVCİHÂTI ... 43
1. 10. MUHZIRBAŞILIK TEVCİHÂTI ... 44
1. 11. SARAY GÖREVLİLERİ TEVCİHÂTI ... 45
1. 12. DİĞER TEVCİHÂTA DAİR ... 48
1. 13. MUAMELE GÖRMÜŞ VAKIFLAR... 50
v
İKİNCİ BÖLÜM
TRANSKRİBE METİN
2. 1. METNİN TRANSKRİPSİYONUNDA TAKİP EDİLEN USUL ... 63
2. 2. TRANSKRİBE METİN ... 64 ÖZGEÇMİŞ ... 302
vi
KISALTMALAR
B Receb bk. Bakınız C. Cilt C Cemâziye’l-Âhir Ca Cemâziye’l-EvvelDİA Diyanet İşleri İslam Ansiklopedisi Ed. Editör haz. Hazırlayan M Muharrem N Ramazân R Rebî‘ü’l -Âhir Ra Rebîü’l-Evvel Sa Sayı s. Sayfa S Safer Ş Şabân vd ve diğerleri Z Zi’l-hicce Z Zi’l-ka‘de
vii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: Eyâlet ve Liva Tevcîhatına Dair Tablo ... 7
Tablo 2: Kaza Tevcîhatına Dair Tablo ... 12
Tablo 3: Medrese Tevcîhatına Dair Tablo ... 17
Tablo 4: Ders-i âmmlık Tevcîhatına Dair Tablo ... 28
Tablo 5: Halifelik, Mu‘allimlik ve Hâcelik Tevcîhatına Dair Tablo... 29
Tablo 6: Müteferrikalık Tevcîhatına Dair Tablo... 30
Tablo 7: Emânet Tevcîhatına Dair Tablo ... 31
Tablo 8: Kale Tevcîhatına Dair Tablo ... 33
Tablo 9: Şakird, Kâtib, Halife ve Hâcegan Tevcîhatına Dair Tablo ... 37
Tablo 10: Kethüdâlık Tevcîhatına Dair Tablo ... 41
Tablo 11: Çavuşluk Tevcîhatına Dair Tablo ... 43
Tablo 12: Muhzırbaşılık Tevcîhatına Dair Tablo ... 45
Tablo 13: Saray Görevlilerinin Tevcîhatına Dair Tablo ... 46
Tablo 14: Diğer Tevcîhata Dair Tablo ... 48
1
GİRİŞ
Ruûs Defterleri
Ruûs kelimesi, Osmanlı bürokrasisinde XVI. yüzyılın sonlarına kadar birtakım resmî tevcîhatın kaydedildiği defterler için kullanılmıştır. Bununla birlikte ruûs terimi, XVII. yüzyıldan itibaren bazı tayinler için verilen tezkirelerin adı olmuştur. Aynı zamanda XVII. yüzyılın sonlarına doğru tayinlerin bürokratik işlemlerinin yapıldığı
kalemin adına dönüşmüştür1.
Ruûs defterlerinin hangi tarihten itibaren tutulduğu tespit edilememiştir. Araştırmalar sonucu ulaşılan en eski ruûs defteri Kanunî Sultan Süleyman dönemine ait
1547-1548 (953-954) tarihli defterdir2.
Osmanlı Devleti’nde timar tevcihatı dışında kalan tayinlerin büyük bir kısmının bürokratik işlemleri reisülküttaba bağlı Ruûs Şubesi tarafından yapılmaktaydı. Dîvân-ı Hümâyûn’da sadrazamın veya seferde görevli serdarın gerçekleştirdiği tayinler, ibka,
terakki gibi tevcîhat bu şubede tutulan defterlere kaydedilirdi3. Ruûs defterleri çok geniş
bir muhtevaya sahip olup merkez ve taşradaki üst düzey memuriyetler, kale görevlileri, iskele ve esnaf kethüdalıkları; vakıfların nezareti, tevliyet, imamet, kitabet gibi cihetleri; maaşını Küçük Rûznâmçe Kalemi’nden alan çavuş, kâtip, müteferrika, hassa mimarları ve hekimleri gibi görevlilerle sipahi, silâhdar, cebeci, topçu gibi askerî zümre mensupları; herhangi bir hizmete bağlı olmaksızın “hallerine merhameten” gümrük veya başka gelir kaynaklarından maaş bağlanmasını uygun görülen fakirlere, geçimini temin edemeyen bazı eski devlet görevlilerinin eşleri ve çocuklarına bağlanan maaş kayıtları da dâhil olmak üzere geniş bir içeriğe sahiptir4.
Bununla birlikte defterlerde tayin ve azillere ait kayıtların dışında da kayıtlara rastlanmaktadır. Çoğunluğu teşkil etmemekle birlikte Divân-ı Hümâyûn’a sözlü veya
1 Recep Ahıshalı, “Ruûs”, DİA, XXXV, 272.
2 Bilgin Aydın, Dîvân-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, s. 93.
3 İ. H. Uzunçarşılı, Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, s. 45-46; M. Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III, 72; Recep Ahıshalı, “Ruûs”, s. 272.
2
yazılı olarak bildirilen meselenin halli yolundaki müracaatlara verilen cevaplar da bulunmaktadır. Ruûs defterlerine bazı ferman özetleri, çeşitli haberler ve kısa notlar da
kaydedilmekteydi5.
Ruûs defterlerinin vezirlik, beylerbeyilik, sancakbeyilik tevcihatını ihtiva etmediği düşüncesi hâkimdir. Lakin incelediğimiz defterde, vezaret, beylerbeyilik ve sancakbeyiliklerine ait ruûs kayıtları da yer almaktadır. Bu durum defterin tutulduğu dönemde Dîvân-ı Hümâyûn defterlerin kesin hatlarla birbirinden ayrılmadığını göstermektedir.
Ruûs defterlerindeki kayıtlar dîvân kâtipleri tarafından yapılmaktaydı. Bununla birlikte bazı tevcihlere ait kayıtlar bizzat reisülküttap veya telhisçisi tarafından
yazılmaktaydı6. Bu durumdan ötürü kâtipler arasında bu defterler “Ruûs-ı Abdurrahman
Çelebi”, “Mahmud Çelebi Ruûsu” şeklinde dönemin reisülküttabının ismiyle anılmıştır7.
Osmanlı bürokrasisinin değişmesine ve gelişmesine paralel olarak ruûs defterlerinin muhtevaları ve defterlerin isimlerinde de değişiklikler meydana gelmiştir. XVI. yüzyıla ait ruûs defterleri tutuldukları yere göre, Dîvân, sefer ve ikindi ruûsu olarak tasnif edilmektedir. XVIII. yüzyılda bu defterlerin isimlerinde birtakım değişiklikler meydana gelmiş ve defterler Ruûs Kalemi ruûsları, Ordu ruûsları ve Rikâp ruûsları olarak tasnif edilmeye başlanmıştır. Rikâp ruûsları kendi içerisinde Küçük ruznâmçe ve Piyade ruûsları olarak ikiye ayrılmaktadır8.
Padişaha arz edilerek yapılan tayin ve tevcihleri ihtiva eden defterler, Dîvân; padişaha arz edilmeden sadrazam tarafından yapılan tevcihler sonucu tutulan defterler, ikindi; sefer sırasında orduya komuta eden serdarların kendi dîvânlarında yaptıkları tayin
ve tevcihatın kaydedildiği defterler ise sefer ruûsu olarak adlandırılmaktadır9.
İlk dönem Divân ruûsu ve İkindi ruûsu arasında şekil ve muhteva bakımından belirgin özellikler bulunmadığından iki defter arasındaki ayrım ancak defterlerdeki
5 Nejat Göyünç, “XVI. Yüzyılda Ruûs ve Önemi”, s. 23.
6 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, Ankara 1988, s. 45-46; M.
Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III, İstanbul 1993, 72; Recep Ahıshalı, “Ruûs”, s. 272; Nejat Göyünç, “XVI. Yüzyılda Ruûs ve Önemi”, Tarih Dergisi, XVII/22 (1967), 28.
7 Recep Ahıshalı, “Ruûs”, s. 272.
8 İ. H. Uzunçarşılı, Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, s. 45-46; M. Zeki Pakalın, Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, s. 72; Bilgin Aydın, XVI. Yüzyılda Dîvân-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, Ankara 2017, s. 93. 9 Bilgin Aydın, Dîvân-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, s. 93-94, 97-98.
3
başlıklar vasıtasıyla anlaşılmaktadır. XVI. yüzyılda tutulan defterlerde Divân ruûsundan ayrı bir ikindi ruûsu tutulmuyordu. İkindi divanında yapılan tayin ve tevcîhler Divân ruûsuna kaydediliyordu. Lakin daha sonraki uygulamalarda ikindi ruûsları içinde ayrı bir defter tutulduğu ortaya çıkmıştır. Defterlerin ayrılması ile birlikte iki defter arasında muhteva farkı da oluşmuştur. İkindi divanı ruûslarında yüksek rütbeli devlet görevlisi tayinine (Dîvân-ı Hümâyûn, ilmiye sınıfı mensupları, eyalet ve liva beğleri gibi)
rastlanmamaktadır10. Bu bilgilerden hareketle ve transkripsiyonunu yaptığımız defterde
vezir, beylerbeyi, ilmiye sınıfı mensuplarına ait tayinler ve hatt-ı hümâyûn ile tevcîh buyrulan ruûs kayıtları bulunduğundan dolayı defterimizin bir Divân ruûs defteri olduğunu mütalaa etmekteyiz.
Ruûs Defterleri, Osmanlı Arşivi’nde birçok kataloğa dağılmış şekilde bulunmaktadır. A.RSK.d fonu Hicrî 945-1253 yılları arasında tutulmuş 266 adet defter ihtiva etmektedir. Osmanlı Arşivi’nin bir diğer fonu olan A. DVNS.RSK. d fonunda Hicrî 1116-1326 tarihlerini kapsayan 264 defter tasnif edilmiştir. Kâmil Kepeci’nin tasnif ettiği KK. d fonunda Hicrî 953-1273 tarihleri arasında tutulmuş 112 defter bulunmaktadır. Bu fonların yanı sıra Sadâret Defterleri, Ali Emirî, İbnülemin ve Muallim Cevdet fonlarında
da ruûs kayıt ya da defterlerine rastlanabilmektedir11.
KK. 217 No’lu Ruûs Defteri
Bu çalışmaya konu olan defter, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi Osmanlı Arşivi Kâmil Kepeci Fonu’nda 217 numarada kayıtlıdır. Veziriazam Köprülü Mehmed Paşa’nın takriben son iki yılında ve halefi Köprülü-zâde Fazıl Ahmed Paşa’nın sadrazamlığının ilk günlerinde, Cemaziyülevvel 1070-Rebiülevvel 1072 (Ocak 1660-Kasım 1661) arasındaki tevcihâtı ihtiva etmektedir.
Tasnif çalışmaları esnasında defterin ilk sayfasına önce “970” yazılmış, lakin daha sonra bu hata “1070” olarak düzeltilmiştir. Bu kayıt, defterin başlangıç yılına işaret etmek
10 Bilgin Aydın, Dîvân-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, s. 97-98.
11 Başbakalnlık Osmanlı Arşiv Rehberi, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşiv
4
üzere yazılmış olmasına rağmen bazı araştırmalarda defterin tutulduğu tarih 970 olarak
geçmekte 12, Osmanlı Arşivi kataloğunda ise “1070” olarak gösterilmektedir.
Defter, 204 sayfadan müteşekkildir. Baş tarafı eksiktir. Defterin orijinalinde sayfalar numarasız olup daha sonra -boş olan ilk ve son sayfa hariç- günümüz rakamları ile numaralandırılmış, son sayfaya “199 aded-i evrâk” ifadesi yazılmıştır. Defter transkribe edilirken tasnif çalışmaları sırasında yapılan numaralandırmaya sadık kalınmış ve bu numaralar [ ] işareti içinde gösterilmiştir.
Defterde, tevcihat kayıtları kırma dîvânî bir hatla yazılmıştır. Kırma dîvânî süratli yazılmasından dolayı zaman zaman noktaların ihmal edilmesine sebep olmuştur. Bu durum yazının okunmasını güçleştirmektedir. Defteri birden fazla kâtib tanzim etmesinden ötürü bazı harflerin ve kelimelerin yazılışlarında farklılıklar göze çarpmaktadır.
Defterdeki tevcîhat kayıtların neredeyse tamamında başlık bulunmakla birlikte bazı kayıtlarda bu husus ihmal edilmiştir13. Nesih hatla tertip edilen başlıkta,
“Bâki-kulluğı Baş der-Sefer-i Hümâyûn”, “Muhzır-başılık-ı Rûmili”, “Kazâ-i Bosna”, “Tevliyet ve Kitâbet-i Mescid-i Hacı Muhyîddîn der-Mahalle-i Uzun Yûsuf der-İstanbul”, “Vâ‘izlik der-Cisr-i Ergene” vs şeklinde tevcihatın konusu yazılmıştır.
Ruus defterinde sayfalar, iki sütun halinde ve her sütunda ortalama yedi adet kayıt olacak şekilde tanzim edilmiş, bu suretle her bir sayfada genel itibariyle 14 tevcîhat kaydına yer verilmiştir. Defterde her ay için ayrı bir başlık atılmış ve başlıkta ayın ilk gününün hangi güne tekabül ettiği belirtilmiştir. Defterdeki aylar kronolojik bir sıra takip etmekteyse de gün başlıklarının altındaki kayıtlarda bu durum söz konusu değildir. Ayın ilk gününü belirtmek için atılan başlıktan sonraki ilk ruûs kaydı ayın son gününe ait olabilirken, son kayıt ayın ilk gününe ait olabilmektedir. Bu durum, Osmanlı bürokrasinde günlük işlem görmüş evrakın ilk olarak bir sandık ve/veya torba içinde
toplanarak muhafaza edilmesi14, daha sonra bunlardan icap edenlerin kâtipler tarafından
defterlere geçirilmesi usulünden kaynaklanmış olmalıdır. Defterde bazı kayıtlarda gün
12 Bilgin Aydın, Dîvân-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, s. 191. 13 Misâl için bk. Metin, s. 9, 13, 23, 24, 31, 39, 88.
14 Erhan Afyoncu, “Tanzimat Öncesi Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokrasi”, Türkiye Günlüğü, sa: 58
5
yeri boş bırakılmış, lakin devam eden diğer bir kayıtta önceki kayıtlara atfen hepsinin
hangi tarihte ve kimin arzıyla olduğu yazılmıştır15.
Ruûs defterlerinin tevcîhatın yapıldığı tarihten daha sonra tanzim edildiği bilinmektedir. Bundan dolayı defterdeki kayıtların sonunda yer alan buyrulduların sonradan standart bir şekilde çekildiği göze çarpmaktadır. Defterde bazı kayıtlarda buyruldu çekilmemiştir. Transkribe metinde buyruldu çekilmeyen kayıtların sonuna
köşeli parantez içerisinde buyruldu kelimesi eklenmiştir16.
Defterde, nadir de olsa, mükerrer kayıtlar tespit edilmektedir. Tespit edilen mükerrer kayıtların hangi sayfalarda yer aldığı dipnotlarda belirtilmiş ve tabloda yer alması durumunda sadece bir tanesi tabloya koyulmuştur.
Defterin transkripsiyonu sırasında dönemim vekayinamelerini de başvurduk. Defter ile eserlerdeki tevcîhatı mukayese ederek defterde boş bırakılarak yazılmayan unvan, memuriyet ve isimleri tamamlamaya çalıştık.
15 Mesela 24-27. sayfalar arasındaki kazâ ve medrese tevcihatının gün yerleri boş bırakılmış, 27. sayfadaki
kayıtta ise “ ... cümlesi şeyhü’l-islâm işâretleriyle ve tertîbleri üzere virilmek buyruldu, fî 6 B sene 1070” şeklinde yazılarak gün yeri boş bırakılan tevcîhatın tamamının 6 Receb 1070 tarihinde yapıldığı belirtilmiştir.
16 Defterin bizim tarafımızdan transkribe edilen kısmında s. 26-27, 48-80 arasındaki sayfalarda yer alan
6
BİRİNCİ BÖLÜM
DEFTERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
1. 1. EYÂLET VE LİVA TEVCÎHATI
Eyalet/beylerbeyilik ve sancak/liva, Osmanlı taşra teşkilatını oluşturan temel idarî
birimlerdir. Sancaklar, sancakbeyleri tarafından yönetilmektedir. Sancakların
birleştirilmesi ile meydana gelen eyaletlerin başındaki idarecilere ise beylerbeyi/vali
denilmektedir17. Eyalet teşkilatı, merkezî idare model alınarak teşkilatlandırılmıştır.
Beylerbeyinin emri altında, timar defterdarı ve kethüdası, hazine defterdarı, kapucıbaşı, emir-i ahur, çaşnigir, ulufecibaşı, nişancı, çavuşbaşı, hazinerdârbaşı, subaşı ve kapu
kethüdası gibi memur ve görevliler bulunmaktadır18. Elimizdeki en eski Ruûs defterlerine
göre, beylerbeyi ve sancakbeylerine dair tayin, azil veya ibka gibi tevcîhat bu defterlere
kaydedilmekteydi19.
Osmanlı Devleti’nin idarî teşkilatında klasik sancakların yanında ocaklık olarak verilen hükümetler de bulunmaktadır. Bu sancaklar deftere liva değil hükümet olarak kaydedilmektedir. Bu tür sancaklar, fetih sırasında yararlı hizmette bulunmuş mahallî beylere veya emirlere genellikle kendi toprakları olan yerlerin kayd-ı hayat şartı ve veraset yolu ile aile ve akrabalarına verilmektedir. Hükümet statüsündeki sancakların idarecilerine hâkim denilmektedir. Her yıl muayyen miktarda vergi ödeyerek Osmanlı’nın yüksek hâkimiyetini tanımış mahalli beyler tarafından yönetilen idarî
17 Halil İnalcık, “Eyalet”, DİA, XI, 549-550.
18 Bilgin Aydın, Divan-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, s. 114-116. 19 Bilgin Aydın, Divan-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, s. 122.
7
teşeküllere de voyvoda ve meliklik denilmektedir. Bu idarecilerin idarecilerin tayini de
padişahın tasdiki ile gerçekleşmektedir20.
Tabloda yer alan tevcihler, tayin (yeni atama), ibka/mukarrer (bulunduğu göreve devam etme, görev süresini uzatma), ilhak (bir kimseye kendi görevi ile birlikte başka görevlerin de ilave edilmesi) ve arpalık (devlet memurlarına hizmet süreleri boyunca maaşlarına ilaveten ya da görev sürelerinin bitmesinden sonra bir çeşit emekli maaşı olarak gelir tahsisi21) şeklinde yapılmıştır.
Defterin bizim tarafımızdan transkribe edilen kısmında 1 adet hükümet, 2 adet meliklik, 53 adet liva, e 21 adet eyalet tevcihi ve 1 adet vezaret verilmesi olmak üzere toplam 78 adet tevcîhat kaydı bulunmaktadır. Eyalet tevcihatından olmamakla birlikte, bir sadaret kaymakamlığı tayini kaydı da bu tabloya alınmıştır.
Tablo 1: Eyâlet ve Liva Tevcîhatına Dair Tablo
Adı Eski Görevi Yeni Tayin Tarihi Açıklama --- Tunus Eyaleti Tunus Eyaleti 25 Ca 1070/
7 Şubat 1660
Mukarrer Ahmed Bey Hâlâ Niş sancakbeyi Niş Livası Gurre-i C 1070/
13 Şubat 1660 Mukarrer Mehmed Bey Hâlâ Cidde
sancakbeyi
Cidde Livası Gurre-i C 1070/
13 Şubat 1660 Mukarrer Hüseyin Paşa Arpalık ile Niğbolu
Sancağı’na mutasarrıf Köstendil Livası 7 C 1070/ 19 Şubat 1660 Arpalık Cân Arslan Paşa Sâbıka Özi valisi Niğbolu Livası 10 C 1070/
22 Şubat 1660 Hatt-ı
hümâyûn ile arpalık
Mustafa Ağa Mîrâhûr-ı küçük Özi Eyaleti 10 C 1070/
22 Şubat 1660 Hatt-ı hümâyûn ile tayin Hasan Paşa Sâbıka Karaman
defterdarı Habeş Eyaleti ( ) C 1070 Hatt-ı hümâyûn ile tayin Vezir [Hasekî]
Mehmed Paşa22
Sâbıka Bağdad valisi Haleb Eyaleti 24 C 1070/ 07 Mart 1660
Tayin Ali Paşa Sâbıka Anadolu
beylerbeyi
Maraş Eyaleti 27 C 1070/ 10 Mart 1660
Hatt-ı hümâyûn ile tayin Dilâver Ma‘arra mütesellimi Ma‘arra Livası 5 C 1070/
17 Şubat 1660 Tayin
20 Detaylı bilgi için Orhan Kılıç, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcîhatı, Elazığ 1997, s. 10, 16-17; Orhan Kılıç “Ocaklık”, DİA, XXXIII, 317-318.
21 Detaylı bilgi için bk. Cahit Baltacı, “Arpalık”, DİA, III, s. 392-393.
22 Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca 1106/1654-7 Şubat 1695), Tahlil ve Metin,
haz. Nazire Karaçay Türkal, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2012, s. 208; Nâimâ Mustafa Efendi, Târih-i Na‘îmâ: Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn, IV, haz. Mehmet İpşirli, Ankara 2007, s. 1854.
8 Ahmed Bey Hâlâ Hanya
sancakbeyi
Hanya Livası 9 C 1070/
21 Şubat 1660 Mukarrer Ali Paşa Senelik 400 bin akçe
ile İnebahtı Sancağı’na mutasarrıf
Sâlyâne-i Sakız 2 B 1070/ 14 Mart 1660
Sakız ile İzmir mukataasından senelik 200 bin akçe verilmesi İbrahim Paşa Sâbıka arpalık ile
Selânik livasına mutasarrıf olup Girit Adası’nda muhafaza hizmetinde olan Selanik Livası 26 B 1070/ 7 Nisan 1660 Tayin Vezir Mustafa
Paşa Girit serdarı Hamid Livası 28 B 1070/ 9 Nisan 1660
Hatt-ı hümâyûn ile arpalık
Katırcıoğlu Mehmed Paşa
Hatt-ı hümâyûn ile arpalık olmak üzere Tırhala sancağına mutasarrıf olup Girit Adası’nda muhafaza hizmetinde Tırhala Livası 28 B 1070 9 Nisan 1660 Tayin Seyyid Abdülkerîm Bey
Sâbıka ( ) sancakbeyi Vaç Livası 23 B 1070/ 4 Nisan 1660 Tayin --- --- Pasin Livası 26 B 1070/ 7 Nisan 1660 Sancakbeyi olanların Ahsence canibinde Gürcistan sınırında oturup sancağa
gelmemesi şartıyla tayin Halid Bey Ocak beylerinden Sağman Livası 26 B 1070/
7 Nisan 1660
Tayin Vezir Murtazâ
Paşa Hâlâ Bağdad valisi Bağdad Eyaleti Gurre-i Ş 1070/ 12 Nisan 1660
Üç sene mutasarrıf olmak üzere mukarrer
Dimitri --- Güril Melikliği Gurre-i Ş 1070/ 12 Nisan 1660
Tayin Vamak --- Dadyan
Melikliği Gurre-i Ş 1070/ 12 Nisan 1660
Tayin Keyhüsrev Sâbıka Güril meliki Hınıs Livası Gurre-i Ş 1070/
12 Nisan 1660 Tayin Vezir İbrahim Paşa23 --- Musul Eyaleti 14 Ş 1070/ 25 Nisan 1660
Hatt-ı hümâyûn ile tayin Cafer Bey Karahisâr-ı Şarki
sancakbeyi
Şehrizol Eyaleti 14 Ş 1070/ 25 Nisan 1660
Tayin Sefer Paşa oğlu
Vezir Rüstem Paşa --- Karahisâr-ı Şarki Livası 14 Ş 1070/ 25 Nisan 1660 Arpalık Vezir Dilâver Paşa24 --- Kars Eyaleti 14 Ş 1070/ 25 Nisan 1660
Hatt-ı hümâyûn ile tayin Vezir Havâleci
Hasan Paşa ---
Kırkkilise Livası 14 Ş 1070/ 25 Nisan 1660
Arpalık Ali Mehmed Bey Sâbıka Avlonya
sancakbeyi
Mora Livası 2 Ş 1070/ 13 Nisan 1660
Hatt-ı şerîf ile tayin Hüseyin Paşa Gazze Sancağı’na
mutasarrıf Nablus Livası ma‘a Mîr-haclık-ı Şâm 6 Ş 1070/ 17 Nisan 1660
Senede 90 bin guruş hac masrafını karşılamak üzere hatt-ı hümâyûn ile tayin
23 Bu kayıt defterde mükerrer yazılmıştır, bk. Metin, s. 31, 38. Tabloda bir defa gösterilmiştir.
24 Bu kayıt defterde mükerrer yazılmıştır, bk. Metin, s. 32, 38. Tabloda bir defa gösterilmiştir. Dilâver Paşa,
9
İbrahim --- Gazze Livası 6 Ş 1070/ 17 Nisan 1660
Tayin, ocaklık ile Gazze beyi olan Hüseyin Paşa’nın oğluna tayin Vezir [Gürcü]
Mustafa Paşa25
Sâbıka Şâm valisi Mısır Eyaleti 21 Ş 1070/
2 Mayıs 1660 Hatt-ı hümâyûn ile tayin Vezir
[Köprülü-zâde Fâzıl] Ahmed Paşa26
Erzurum valisi Şâm Eyaleti 12 Ş 1070/
23 Mayıs 1660 Hatt-ı hümâyûn ile tayin Molla Osman Sâlyâne beylerinden Kefe Eyaleti 14 Ş 1070/
25 Mayıs 1660
Mehmed Girây Han arzıyla, hatt-ı hümâyûn ile tayin
Vezir [Boşnak] İsmâ‘îl Paşa27
--- Budin Eyaleti 18 N 1070/ 28 Mayıs 1660
Hatt-ı hümâyûn ile tayin --- Dilâver Paşa’nın oğlu
olup ( ) olan Kars-ı Maraş Livası 18 N 1070/ 28 Mayıs 1660 Tayin Ömer Bey --- Oltu Livası 15 N 1070/
25 Mayıs 1660 Tayin Filibeli Mustafa
Paşa
Hâlâ Sivâs beylerbeyi --- 6 L 1070/ 15 Haziran 1660
Hatt-ı hümâyûn ile vezâret ihsânı
[Seyyid] Yusuf Ağa28
Çukadâr[-ı hâssa] Kars Eyaleti 4 L 1070/ 13 Haziran 1660
Hatt-ı hümâyûn ile tayin Vezir Dilâver
Paşa
Kars beylerbeyi Van Eyaleti 4 L 1070/ 13 Haziran 1660
Hatt-ı hümâyûn ile tayin Rüstem Bey --- Balis Livası 28 L 1070/
7 Temmuz 1660
Tayin Seyyid Yusuf
Paşa Hâlâ Kars beylerbeyi Pasin Livası 6 L 1070/ 15 Haziran 1660
İlhak Şaban Paşa29 --- Üsküb Livası 15 L 1070/
24 Haziran 1660
Acilen Girit’e gitmesi şartıyla tayin
Mahmud Ağa30 Harem-i Hümâyûn
emekdarlarından
Çirmen Livası 16 L 1070/ 25 Haziran 1660
Hatt-ı hümâyûn ile tayin [Cerrah Kasım]
Ağa31
Çukadâr-ı şehriyârî Eğri Eyaleti 16 L 1070/ 25 Haziran 1660
Hatt-ı hümâyûn ile tayin Mehmed --- Hersek Livası 14 L 1070/
23 Haziran 1660
Tayin --- --- Solnok Livası 22 L 1070/
1 Temmuz 1660
Eğri beylerbeyine ilhak
25 “...sene-i mezbûre Ramazân’unda Şâm Beğlerbeğisi Vezîr Gürcü Mustafâ Paşa …”, bk. Silahdar
Fındıklılı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, s. 208; Nâimâ Mustafa Efendi, Târih-i Na‘îmâ, IV, 1849.
26 Silahdar Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, s. 208. Bu tevcîhat, Nâimâ’da, “… eyâlet-i Şâm Erzurum’dan
ma‘zul Vezîr Mustafa Paşa’ya tevcih olundu …” şeklinde geçmektedir, bk. Nâimâ Mustafa Efendi,
Târih-i Na‘îmâ, IV, 1852.
27 Silahdar Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, s. 231.
28 Çukadar Yusuf Ağa, önce 4 N 1070/14 Mayıs 1660’da hatt-ı hümâyûn ile Kars beylerbeyi tayin edilmiştir
(bk. Metin, s. 44). Ancak bu tarihte Kars beylerbeyiliği Vezir Dilâver Paşa’nın üzerinde olup 4 L 1070/13 Haziran 1660’a kadar da uhdesinde kalacaktır. 4 L 1070/13 Haziran 1660’da Yusuf Ağa’nın Kars beylerbeyiliğine tayini için ayrıca kayıt düşülmüş, mezkûr tarihte Dilaver Paşa da Van beylerbeyiliğine nakledilmiştir (bk. Metin, s. 45). “...mâh-ı Şevvâl’in üçünci gün Çukadâr-ı hâssa Seyyid Yûsuf Ağa’ya …”, bk. Silahdar Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, s. 207; Nâimâ Mustafa Efendi, Târih-i Na‘îmâ, IV, 1849.
29 Sancağın Şaban Paşa’ya 20 Z 1070/27 Ağustos 1660’da mukarrer olması için, bk. Metin, s. 62.
30 “... Hasoda acemîlerinden Mahmûd Ağa’ya Çirmen sancağı …”, bk. Silahdar Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, s. 208; Nâimâ Mustafa Efendi, Târih-i Na‘îmâ, IV, 1849.
31 “...Cerrâh Kasım Ağa’ya dahi bir hafta sonra Eğre eyâleti …”, bk. Silahdar Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke,
10 Tutsak Ali Paşa32 Sâbıka Haleb
beylerbeyi
Kıbrıs Eyaleti 8 Za 1070/ 16 Temmuz 1660
Hatt-ı hümâyûn ile tayin Tutsak Ali Paşa Hâlâ Kıbrıs
beylerbeyi
İç-il Livası 8 Za 1070/ 16 Temmuz 1660
İlhak Erdeşir Hakkari --- Siird Livası 10 Za 1070/
18 Temmuz 1660
Mukarrer --- --- Egil Hükümeti 15 Za 1070/
23 Temmuz 1660
Ocaklık Mustafa Sâbıka Selânik
sancakbeyi
Kavala Livası 17 Za 1070/ 25 Temmuz 1660
Senelik 500 bin akçe gelir ile tayin
Halil Bey Mazgird ocaklık beyi Ocaklık Livası 17 Za 1070/ 25 Temmuz 1660 Ocaklık [Üçüncü Vezir Yusuf Paşa]33 --- Ka’im-makamlık der-Asitâne-i sa‘âdet 19 Za 1070/ 27 Temmuz 1660 Tayin Kapudan Paşa Hâlâ kapudan paşa Trablusşam
Eyaleti
20 Z 1070/ 27 Ağustos 1660
Mukarrer Osman Varad Kalesi’nde
serdengeçdi ağası Üzeyir Livası 18 Z 1070/ 25 Ağustos 1660 Osman’a 13 ZA 1070/20 Ağustos 1660’da serdar tarafından tevcih olunduğundan mûcebince tayin Mustafa Hâlâ Cerce sancakbeyi Cerce Livası 20 Z 1070/ 27 Ağustos 1660 Mukarrer Süleyman Bey Hâlâ Sürüçek
sancakbeyi Sürüçek Livası 22 Z 1070/ 29 Ağustos 1660 Mukarrer Şaban Paşa34 Hâlâ Üsküb sancakbeyi Üsküb Livası 20 Z 1070/ 27 Ağustos 1660 Mukarrer Yakub Paşa Hâlâ Ardahan-ı
Küçük sancakbeyi Ardahan-ı Küçük Livası
25 Z 1070/ 1 Eylül 1660
Mukarrer Güsar Hâlâ Beni Rabî‘a
sancakbeyi
Beni Rabî‘a
Livası 2 M 1071/ 7 Eylül 1660 Mukarrer Ahmed Bey --- Kiğı Livası 5 M 1071/
10 Eylül 1660
Tayin Mahmud Bey --- Cidde-i
Ma‘mûre Livası 2 M 107/ 7 Eylül 1660 Tayin [Köse] Ali Paşa [Hâlâ Varad serdarı] Bosna Eyaleti ve
Hersek, Kilis ve İzvornik livaları
16 S 1071/ 21 Ekim 1660
Bosna Eyaleti ile birlikte dört sancağın da arpalık olmak üzere Köse Ali Paşa’ya hatt-ı hümâyûn ile verilmesi
Benli Vezir ( )
Paşa --- Pojega Livası 16 S 1071/ 21 Ekim 1660
Arpalık Vezir Melek
Ahmed Paşa --- Rûmili Eyaleti 16 S 1071/ 21 Ekim 1660
Tayin Hüsam Mehmed Paşa --- Segedin Livası 16 S 1071/ 21 Ekim 1660 Arpalık İbrahim Bey --- Çıldır Livası 24 S 1071/
29 Ekim 1660
Çıldır valisi Rüstem Paşa arzıyla otuz kırk seneden beri harâbe (...?) etmek şartıyla tayin
32 “...Koca Gürcü Mustafa Paşa’nın fevt haberi gelmeğin eyâlet-i mahlûle Haleb’den ma‘zûl Tutsak Ali
Paşa’ya virildi...”, bk. Silahdar Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, s. 208.
33 “Vezîr-i Sâlis Yusuf Paşa ka’im-makam nasb ve Dârü’s-saltanatü’l-ulyâ’ya irsâl olundı”, bk. Silahdar
Fındıklılı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, s. 210.
11
Ahmed Bey Oltu sancakbeyi Malazgird Livası 12 S 1071/ 17 Ekim 1660
Malazgird Livası’na te’bîden ve kayd-ı hayât ile evlâd-ı evlâda mutasarrıf olup vefat eden Mehmed’in oğlu Ahmed Bey’e babasının mutasarrıf olduğu şartlarla tayin
Ahmed Paşa --- Van Eyaleti Gurre-i Ra 1071/
4 Kasım 1660 Akdeniz’de Kalesi’ni tamir edip Teke Meis Sancağı’na mutasarrıf olan Ahmed Paşa’ya hatt-ı hümâyûn ile tayin Vezir Muslı Paşa Maraş’tan mazûl Teke Livası Gurre-i Ra 1071/
4 Kasım 1660 Hatt-ı hümâyûn ile tayin Nakkarezen
Mustafa Paşa --- Karesi Livası Gurre-i Ra 1071/ 4 Kasım 1660 Hatt-ı hümâyûn ile tayin Seyyid Mustafa
Ağa
Sâbıka sipâhî ağası Alacahisâr
Livası 15 Ra 1071/ 18 Kasım 1660 Arpalık Erhân beyzâdelerinden Mehmed --- Dulkıran Livası 2 Ra 1071/
5 Kasım 1660 Hanzâde Hâtûn arzı ile tayin Arnavud Hüseyin Şam yeniçerilerinin
yayabaşılarından
Tedmir Livası 16 R 1071/ 19 Kasım 1660
Bu sene Tedmir’e gitmesi şartıyla tayin
Şâmlı ( ) --- Sincar Livası 5 R 1071/
8 Aralık 1660 Tayin Yusuf Bey Hâlâ Magosa
sancakbeyi
Magosa Livası 10 R 1071/
13 Aralık 1660 Mukarrer Polat Yüzbaşı Kars’ın cânib-i yesâr
gönüllerinden Zaruşad Livası 26 R 1071/ 29 Aralık 1660 Tayin Hüseyin Paşa Hâlâ Şâm mîr-haccı Gazze Livası 12 R 1071/
15 Aralık 1660
Gazze Livası beyi İbrahim’in vefatından ötürü Hüseyin Paşa’nın kadîmî ocağı olduğu için tekrar ve mîr-hac olmak üzere arpalık olarak tayin Mehmed Girid hizmetinde olan
İskenderiye alaybeyi
Çorum Livası 11 R 1071/
14 Aralık 1660 Tayin
1. 2. İLMİYE TEVCİHÂTI
1.2.1. Kaza Tevcîhatı
Kaza, Osmanlılara has bir idarî teşekküldür. Hukukî ve idarî bir birim olan kazalar, sancakbeyinden tamamen bağımsız sayılmışlar ve kadı tarafından idare
12
edilmişlerdir. Kadıların, kazalarda mülkî, beledî, malî, askerî ve adlî görevleri bulunmaktadır35.
Kadıların tayin ve azil işlemleri başlangıçta kadıasker(ler) tarafından yürütülmekteyken, XVI. asrın ikinci yarısında yeni bir düzenlemeye gidildi. 982 (1574-1575) tarihinden itibaren yüz elli akçeye kadar olan kaza (kasabât) kadılarının tayin, terfi ve azil işlemleri yine Anadolu ve Rumeli kadıaskerleri tarafından yürütüldü ve zamanla bu tevcihatın kaydedildiği hareket rûznâmçeleri ortaya çıktı. Bu tarihten itibaren İstanbul, Edirne, Bursa, Mekke ve Medine gibi mevleviyet kadılıklarının işlemleri ise şeyhülislamın işareti ve veziriazamın padişaha arzıyla yapılmaya başlandı. Şeyhülislamlar, kadıaskerler gibi müstakil rûznâmçe defterleri tutmamışlar ve onlar
vasıtasıyla yapılan tevcihat kayıtları ruûs defterlerine kaydedilmeye başlanmıştır36.
Tabloda yer alan tevcihat, tayin, arpalık, te’bîd (kayd-ı hayat şartıyla görevin bir kişiye verilmesi), ilhak (bir kazanın yakınındaki bir kazaya dâhil edilerek tek bir kadı
tarafından idare edilmesi37), zamm (memurun maaşının yükseltilmesi ve bir görevin veya
kurumun diğer görev veya kuruma eklenmesi) ve pâye tevcihi şeklinde yapılmıştır. Defterin bizim tarafımızdan transkribe edilen kısmında kaza tevcîhatına dair 60 adet kayıt bulunmaktadır.
Tablo 2: Kaza Tevcihatına Dair Tablo
Adı Eski Görevi Yeni Tayin Tarihi Açıklama Abdürrahim
Efendi
Sâbıka Kudüs kadısı Galata Kazası 25 Ca 1070/
7 Şubat 1660 Bursa payesiyle Gurre-i Receb 1070/13 Mart 1660’da zapt etmek üzere tayin
Kevâkibî-zâde Mehmed Efendi
Kudüs payesiyle Haleb
müftîsi Kaza-i ma‘a Cebel-i Kerse Barişa Kazası
22 Ca 1070/
4 Şubat 1660 Arpalık Ahmed Efendi Süleymaniye
müderrisi Mekke-i Mükerreme Kazası 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660 Tayin İbrahim Efendi Sâbıka İzmir kadısı Kudüs Kazası 24 Ca 1070/ Tayin
35 Tuncer Baykara, “Kaza”, DİA, XXV, 119-120; İlber Ortaylı, “Kadı”, DİA, XXIV, 69.
36 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara 1988, s. 156; Bilgin Aydın, Divan-ı Hümâyun ve Defter Sistemi, s. 112; Levent Kuru-Ahmet Önal, OsmanlDivan-ı Kaza TeşkilatDivan-ı (1078/1667-1668 Düzenlemesine Göre), İstanbul 2018, s. 13-14.
37 Levent Kuru, Kazasker Ruznamçelerine Göre 18. Yüzyılın İlk Yarısında Rumeli’de Kadılık Müessesesi,
13
6 Şubat 1660 Mehmed Efendi Niksar ilhakıyla
Zile’den mazûl Ayıntab Kazası 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660 Tayin Yusuf Efendi Mûsıla-i Süleymaniye
olmak üzere altmış ile Kalender-hâne müderrisi Medîne-i Münevvere Kazası 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660 Tayin Mehmed Efendi Mûsıla-i Sahn olmak
üzere Fethiye’de Sinan Paşa müderrisi
Kütahya Kazası 24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Tayin Mu‘id-zâde
Mehmed Efendi
Kütahya’dan mazûl Ankara Kazası Gurre-i C 1070/
13 Şubat 1660 Tayin Müftî-zâde Ahmed Efendi Mekke-i Mükerreme payesiyle Filibe’den mazûl İzmir Kazası 12 C 1070/ 24 Şubat 1660 Tayin Mehmed Efendi Sâbıka Manisa Kadısı Manisa Kazası 10 C 1070/
22 Şubat 1660 Mutasarrıf olduğu Sultân Medresesi’yle ve Bursa Kazası payesiyle Gurre-i Şaban/12 Nisan 1660’dan zaptetmek üzere tayin Riyâzi-zâde
Abdüllatîf Efendi
Bursa payesiyle sâbıka Galata kadısı
Keşan Kazası 10 C 1070/ 22 Şubat 1660
Arpalık Mehmed Efendi Sâbıka arpalık olmak
üzere Karinâbâd kazasına mutasarrıf
Karinâbâd Kazası 26 B 1070/ 7 Nisan 1660
Bosna payesiyle tekrar arpalık Seyyid Mehmed Efendi Dârü’l-hadîs-i Süleymaniye müderrisi Selanik Kazası 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Tayin Mustafa Efendi Süleymaniye
müderrisi
Haleb Kazası 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Tayin Mehmed Efendi Mûsıla-i Süleymaniye
olmak üzere Haseki Sultân müderrisi
Üsküdar Kazası 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Kudüs payesiyle ile tayin Abdülmuttâlib
Efendi
Altmış ile Edirne’de Sultan Selim müderrisi
Yalakabâd Kazası 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Mekke-i Mükerreme payesiyle arpalık Abdullâtif Efendi
Mûsıla-i Sahn olmak üzere Kılıç Ali Paşa müderrisi Sinop Kazası 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Tayin Abdürrahim Efendi
Mûsıla-i Sahn olmak üzere Çekmece’de Abdüsselâm müderrisi Maraş Kazası 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Mülhakat-ı kadîmesinden Behisni, Elbistan ve Gügercinlik kazaları ilhakıyla tayin Kadı-zâde Mehmed Efendi
Bursa’dan mazûl Edirne Kazası Gurre-i Ş 1070/ 12 Nisan 1660
Paye tevcihi Kadı-zâde
Mehmed Efendi
Sâbıka Edirne kadısı Kuşadası Kazası 15 Ş 1070/ 26 Nisan 1660
Arpalık Bâlî Efendi38 Bursa’dan mazûl Edirne Kazası 18 Ş 1070/
29 Nisan 1660
Tayin Seyyid
Abdülmecîd Efendi39
Manisa’dan mazûl Sofya Kazası 22 Ş 1070/ 3 Mayıs 1660
Tayin
38 Bir başka kayıtta, 14 Ş 1070/25 Nisan 1660’da hatt-ı hümâyûn ile tayin edildiği belirtilmiştir, bk. Metin,
s. 38.
39 10 S 1071/15 Ekim 1660’da Amid’e tayininde yine Manisa’dan mazûl olarak anıldığından bu tevcîhat
14 Ahmed Efendi Sâbıka Medîne-i
Münevvere payesiyle İzmir kadısı
Atranos Kazası 22 Ş 1070/
3 Mayıs 1660 Arpalık Abdullah Efendi Mûsıla-i Sahn olmak
üzere Üçşerefeli müderrisi
Bosna Kazası 8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660
Tayin Ömer Efendi Sâbıka Medîne-i
Münevvere payesiyle Eyüb kadısı
Saray Kazası 8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660
Arpalık Mesûd Efendi Sâbıka Yenişehir
kadısı
Yenişehir Kazası 14 L 1070/ 23 Haziran 1660
Hatt-ı hümâyûn ile tayin Ahmed Efendi Sâbıka İstanbul kadısı Tatarpazarcığı
Kazası 6 L 1070/ 15 Haziran 1660
Arpalık Ahmed
Ramazan [Efendi]
Sâbıka Edirne kadısı Bolu Kazası 6 L 1070/ 15 Haziran 1660
Arpalık Şeyh-zâde
Mehmed Efendi
Konya’dan mazûl Erzurum Kazası 21 L 1070/ 30 Haziran 1660
Erzurum Kazası’nın mülhakat-ı kadîmesi olan İspir ve Tercan ve Aşağı Tercan ve Kızuçan kazaları ilhakıyla tayin Şeyh-zâde
Abdülbaki Efendi
Sofya’dan mazûl Sofya Kazası 23 L 1070/ 2 Temmuz 1660
Tayin Dahkî Mustafa
Efendi
Sâbıka Edirne kadısı İstanbul Kazası 14 Za 1070/ 22 Temmuz 1660
Hatt-ı hümâyûn ile tayin Hâfız Mehmed
Efendi
İmâm-ı sultânî Mihaliç Kazası 14 Za 1070/ 22 Temmuz 1660
Tayin Minkârî-zâde
Yahya Efendi
Sâbıka İstanbul kadısı Dimetoka ma‘a
Dağ-ardı Kazası 14 Za 1070/ 22 Temmuz 1660
Arpalık İsa Efendi Sâbıka Anadolu
kadıaskeri
Menemen ma‘a
Foçalar Kazası 14 Za 1070/ 22 Temmuz 1660
Arpalık Abdullah Efendi Mûsıla-i altmış ile
Hâkanîyye müderrisi Amid Kazası 15 Za 1070/ 23 Temmuz 1660
Kendisi vardığı vakit zaptetmek üzere tayin Mehmed Efendi Üsküdar’da Vâlide
Sultân müderrisi Eyüb Kazası 14 Za 1070/ 22 Temmuz 1660
Tayin Abdullah Efendi Diyarbekir kadısı --- 15 Za 1070/
23 Temmuz 1660
Daha önce Siverek Kazası’na ilhak olunan Han, Çapukçar, Taş ve Kahta kazaları ve Çüngüş Nahiyesi’nin Siverek kadısı Ali’den alınarak Diyarbekir kadısı Abdullah Efendi’ye verilmesi
Mustafa Efendi Sahn müderrisi Belgrad Kazası 11 Za 1070/ 19 Temmuz 1660
Tayin Sukutî Mehmed
Efendi
Sâbıka Edirne payesiyle İzmir kadısı
Yenişehir Kazası 7 Z 1070/ 14 Ağustos 1660
Tayin Merhaba-zâde
Ahmed Efendi
Sâbıka Edirne kadısı olup Yenice-i Karasu arpalığına mutasarrıf
Çartak Kazası 16 Z 1070/
23 Ağustos 1660 Arpalığına zamm olup mutasarrıf olmak üzere tayin
Bâlî-zâde Mustafa Efendi
Sâbıka şeyhü’l-islâm Rodoscuk Kazası 5 M 1071/
19 Eylül 1660 Arpalık Yusuf-zâde
Abdülkerîm Sâbıka kadıaskeri Rûmili
Gümülcine Kazası
5 M 1071/
15 Mehmed [Efendi] Ebû’s-su‘ûd-zâde Mehmed [Efendi] Sâbıka Edirne payesiyle Galata kadısı
Bolu ma‘a Konrapa Kazası
5 M 1071/ 19 Eylül 1660
Sadaka [Arpalık] Ahmed Efendi Belgrad’dan mazûl Sakız Kazası 2 M 1071/
7 Eylül 1660 Tayin Muhtârî Mustafa
Efendi40
Kayseri’den mazûl Trablusşam
Kazası 2 M 1071/ 7 Eylül 1660 Tayin Ömer Efendi Medîne-i Münevvere
payesiyle sâbıka Eyüb kadısı Çirmen Kazası 21 S 1071/ 26 Ekim 1660 Arpalık Seyyid Abdürrahim Efendi
Arpalık ile Havâss-ı Mahmûd Paşa’ya mutasarrıf
Saray Kazası 21 S 1071/ 26 Ekim 1660
Arpalığına zamm ve iki sene arpalık olarak mutasarrıf olmak üzere tayin --- --- Mardin Kazası 10 S 1071/ 15 Ekim 1660 Mardin Kazası’nı Diyarbekir Kazası’na mutasarrıf olanlar zaptettiğinden ilhaken tayin
Esad Efendi Şâm’dan mazûl Bursa Kazası 10 S 1071/ 15 Ekim 1660
Tayin Mustafa Efendi Mekke-i
Mükerreme’den mazûl Şâm Kazası 10 S 1071/ 15 Ekim 1660
Tayin Ahmed Efendi Bosna’dan mazûl Filibe Kazası 10 S 1071/
15 Ekim 1660
Tayin Seyyid
Abdülmecîd Efendi
Manisa’dan mazûl Amid Kazası 10 S 1071/ 15 Ekim 1660
Gurre-i CA 1071/2 Ocak 1661’den itibaren zaptetmek üzere tayin Seyyid Mustafa
Efendi
Amid’den mazûl Bağdad Kazası 10 S 1071/ 15 Ekim 1660
Mercâniyye Medresesi ilhakıyla Gurre-i CA 1071/2 Ocak 1661’den itibaren zaptetmek üzere tayin
Hüseyin Efendi Dâhil ile Edirne’de
Emîniyye müderrisi Hanya Kazası 10 S 1071/ 15 Ekim 1660
Tayin Seyyid ( )
Efendi
Hâlâ Mısır kadısı Mısır Kazası 11 Ra 1071/ 14 Kasım 1660
Altı ay daha mukarrer Seyyid Himmet
[Efendi]
Vize ma‘a Saray
Kazası’ndan ma‘zûl Sinop Kazası 18 Ra 1071/ 21 Kasım 1660 Kadısı Abdüllatîf’den şikâyet olunduğundan Seyyid Himmet [Efendi]’nin tayini Ahmed Efendi Sâbıka Medîne-i
Münevvere payesiyle kadı
Yenişehir-i Bursa
Kazası 14 Ra 1071/ 17 Kasım 1660
Arpalık Murad Müftî Bursa’da Mûsıla-i
Sahn olmak üzere Hançeriyye müderrisi
Atranos Kazası 14 Ra 1071/
16 Kasım 1660 Kudemâ-i tarîkden olmakla Diyarbekir Kazası payesiyle arpalık Dervîş Mehmed
Efendi
Trablus’dan mazûl Kayseri Kazası 8 R 1071/
11 Aralık 1660 Tayin Mevlânâ
Mehmed Efendi
Selânik’den mazûl Mısır Kazası 2 R 1071/
5 Aralık 1660 Selefi mukarrer olduğu tarihten altı ay daha mutasarrıf olduktan
40 Bir başka kayıtta, Gurre-i R 1071/4 Kasım 1660’dan zabt itmek üzere, 10 S 1071/15 Ekim 1660’da tevcih
16
sonra mutasarrıf olmak üzere tayin 41
1.2.2. Medrese Tevcîhatı
İslam tarihinde eğitim ve öğretim yapılan kurumlara genel olarak medrese denilmektedir. Osmanlı medreselerinin derecelerini belirlemede, okutulan kitap adlarına (Hâşiye-i Tecrîd, Hâşiye-i Miftâh, Hâşiye-i Telvîh vs.), müderrislere ödenen günlük ücretlere (yirmili, otuzlu, ellili vs. ) ve statüsüne göre (Hâric, Dâhil, Sahn vs.) olmak üzere üç ayrı usûl kullanılmaktadır42.
Bütün müderrislerin tayin ve azil işlemleri önceleri kadıaskerler tarafından yürütülmekteydi. XVI. yüzyılın sonlarına doğru bu hususta değişikliğe gidildi. 40 akçenin altındaki medreselerde görev yapacak müderrisler kadıaskerler tarafından atanmaya
devam edilmiş, bunun haricindeki müderrislikler şeyhülislama devredilmiştir43.
Defterde dikkat çeken bir eğitim müessesi, buk‘alardır. Buk‘a terimi, İslâm coğrafyasında zaviye, imaret, külliye, medrese gibi pek çok farklı manada kullanılmıştır. Bir eğitim kurumu olarak, müderrislerine ödenen yevmiye yirmi akçeden az olan medreselere buk‘a, buk‘a-i ilmiyye veya buk‘a medresesi adı verilmiştir. Buk‘alık terim olarak bir müderrise emeklilik gereği verilen medrese anlamına da gelmektedir. Buk‘adar
ise buk‘ada görev yapan kişiye denmektedir44. Defterdeki kayıtlarda, bazı medreselerin
41 Mehmed Efendi, ilk olarak 10 S 1071/15 Ekim 1660’da, Gurre-i CA 1071/2 Ocak 1661’den zaptetmek
üzere Mısır kadılığına tayin edildi, bk. Metin, s. 75. Selefinin Mısır kadılığı 11 Rebiülevvel 1071/14 Kasım 1660’da altı ay daha uzatıldı, bk. Metin, s. 77.
42 Osmanlı medreselerini derecelendirilmesi hakkında ayrıntılı bilgi için bk. Mehmet İpşirli, “Medrese”, DİA, XXVIII, 330-331.
43 Levent Kuru-Ahmet Önal, Osmanlı Kaza Teşkilatı, s. 13-14.
44 Yasemin Beyazıt, “Osmanlı Eğitim Sistemi İçerisinde Buk’a Medreselerinin Yeri”, Osmanlı Medreseleri: Eğitim, Yönetim, Finans, ed. Fuat Aydın vd., İstanbul 2018, s. 447-472; Mehmet İpşirli,
17
buk‘alık üzere verildiği45, bazı buk‘ların ise medrese statüsünde tevcih edildiği
görülmektedir46.
Gerek buk‘aların gerekse 40 akçe üstü medrese müderrislerinin tayinleri, şeyhülislâmın inhası/işareti, sadrazamın padişaha arzı ile gerçekleştirilmekteydi. Şeyhülislamlar tayinler için müstakil bir defter tutmadıkları için onlar tarafından ataması gerçekleştirilen görevlilerin kayıtları ruûs defterlerine kaydedilmekteydi.
Defterde, medrese ve buk‘alara dair tevcîhat, tayin, ibka/mukarrer, te’bîd, izn-i bi’l-iftâ (fetva verme yetkisinin verilmesi), hareket-i misliyye (bir müderrisin aynı paye ile başka bir medreseye tayini) şeklinde yapılmıştır.
Defterin bizim tarafımızdan transkribe edilen kısmında medrese ve buk‘alık tevcihatına dair 177 adet kayıt bulunmaktadır.
Tablo 3: Medrese Tevcîhatına Dair Tablo
Adı Eski Görevi Yeni Tayin Tarihi Açıklama Cafer Efendi Hâlâ sadrazam
imamı Burgos Medresesi/ Kavak 26 Ca 1070/ 8 Şubat 1660 Buk‘alık üzere mukarrer
İbrahim [Efendi] Sinop’taki Sultân Alâeddîn
Medresesi’nden hâric elli ile mazûl
Halfet Gazî Medresesi/ Amasya 12 Ca 1070/ 25 Ocak 1660 Buk‘alık üzere te’bîden tayin Veli Efendi Hâtûniyye
müderrisi
Hâtûniyye Medresesi/ Erzurum
22 Ca 1070/ 4 Şubat 1660
Buk‘alık üzere tayin Mehmed Emîn
Efendi
Sâbıka hâric ile Şâm’da Gücâniyye müderrisi Medrese-i Muhasebe ma‘a tevliyet/ Şâm 28 Ca 1070/
10 Şubat 1660 Hâric ile tayin Davud ve Molla Mahmud --- Buk‘alık-ı Hazret-i Urya/ Kilis 28 Ca 1070/
10 Şubat 1660 Dâvud ve Monlâ Mahmud’a buk‘a-i mezbûr te’bîd ile mutasarrıf-ı vakf(?) etmek üzere verilmek buyruldu Şeyh Mehmed [Efendi] --- Salâhiyye Medresesi/ Kudüs 10 Ca 1070/ 23 Ocak 1660 Buk‘alık ve Şâfiî Mezhebi üzere fetvâ ve imâmet için ruûs ve emr verilmek Seyyid Yahya
el-Bekrî
Buk‘alık ile Şâm’da Adraviyye
Gücâniyye Medresesi/
28 Ca 1070/
10 Şubat 1660 Buk‘alık ile te’bîden tayin
45 Mesela bk. Metin, s. 2: “Medrese-i mezbûre [Gücaniye Medresesi] buk‘alık ile Şâm’da Adraviyye
Medresesi’nin ve tevliyetinin nısfına mutasarrıf olan Seyyid Yahyâ el-Bekrî’ye buk‘alık ile ber-vech-i te’bîd...”. Benzer kayıtlar için bk. Metin, s. 1, 18, 33, 34.
46 Mesela bk. Metin, s. 18: “Buk‘a-i Koca Nâzır der-Güzelhisâr, Buk‘a-i mezbûreye medreselik üzere
18 Medresesi’nin ve
tevliyetinin nısfına mutasarrıf
Şâm Osman Efendi Yüz elli akçe ile
sâbıka Köpri kadısı olup kazadan fâriğ
Cemâleddîn Medresesi/ Kayseri 10 Ca 1070/ 23 Ocak 1660 Te’bîden tayin Ramazan Efendi Urla’da Mehâdi
Medresesi ilhakıyla Tire’de dâhil ile Monla Arab Medresesi’nden mazûl Hacı Kasım Medresesi/ Hereke-i Seferihisâr 24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Tekrar dâhil ile tayin
Hüseyin Efendi Taraklıborlu’da dâhil ile sâbıka Süleymân Paşa müderrisi
(...?) Medresesi/
Mısır 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660 Te’bîd, teka‘üd ve buk‘alık ile tayin Seyyid Mustafa
Efendi
Eyüb’de Mûsıla-i Süleymaniye olmak üzere altmış ile İsmihân Sultân müderrisi Vâlide Sultân Medresesi/ İstanbul 24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin
Edîbî-zâde ( ) Efendi Altmış ile Beşiktaş’ta Hayreddin Paşa müderrisi İsmihân Sultân Medresesi 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Mehmed Efendi Dâhil ile Şâhhûbân
müderrisi Hayreddin Medresesi Paşa
24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Mûsıla-i Sahn olmak üzere tayin Abdullah Efendi Dâhil ile
Hammâmiyye müderrisi
Şâhhûbân Medresesi 24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Mustafa Efendi Hâric ile Şehîb Bey
müderrisi Hammâmiyye Medresesi
24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Dâhil ile tayin Himmet Efendi Hâric ile Mîrâhûr
müderrisi Şehîb Bey Medresesi 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Ahmed Efendi Hâric ile
Şeyhü’l-harem müderrisi Mesîh Paşa Medresesi 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Mehmed Efendi Hâric ile Bursa’da
Köseler müderrisi
Şeyhü’l-harem Medresesi
24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Hasan Efendi Altmış ile Mu‘îd
Ahmed Efendi müderrisi
Kalender-hâne Medresesi
24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Osman Efendi Dâhil ile Hâce
Hayreddin müderrisi
Mu’îd Ahmed Efendi Medresesi
24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660
Mûsıla-i Sahn olmak üzere tayin
Şemsüddîn Efendi
Dâhil ile Efdaliyye
müderrisi Hâce Medresesi Hayreddin
24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Mûsıla-i Sahn olmak üzere tayin Mustafa Efendi Hâric ile Cezerî
Kasım Paşa müderrisi
Efdaliyye Medresesi 24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660
Dâhil ile tayin Abdülazîz
Efendi
Hâric ile İbrahim
Kethüdâ müderrisi Kasım Medresesi Paşa
24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Abdülganî
Efendi
Dâhil ile Nişancı Paşa-yı Atîk müderrisi Sinan Paşa Medresesi/ Fethiye(?) 24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Hasan Efendi Hâric ile
Cânbâziyye müderrisi
Nişancı Paşa-yı Atîk Medresesi
24 Ca 1070/ 6 Şubat 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
19 Ali Efendi Hâric ile
Abdurrahmân Paşa müderrisi
Cânbâziyye Medresesi
24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Abdurrahmân
Efendi
Hâric ile Balaban
Ağa müderrisi Abdurrahmân Medresesi Paşa
24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Mustafa Efendi Hâric ile Hâkanî
müderrisi Balaban Medresesi Ağa
24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Hareket-i misliyye ile tayin Ahmed Efendi Mûsıla-i
Süleymaniyye olmak üzere İstanbul’da altmış ile Vâlide Sultân müderrisi
Süleymaniyye Medresesi
24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Tayin
Yusuf Efendi Altmış ile
Kalender-hâne müderrisi Kalender-hâne Medresesi
24 Ca 1070/
6 Şubat 1660 Yerinde Süleymaniyye olmak Mûsıla-i üzere tayin
Mehmed Efendi Bursa’da dâhil ile Mûsıla-i Sahn olmak üzere Hamza Bey müderrisi Sultân Orhan Medresesi/ Bursa 27 C 1070/ 10 Mart 1660 Hareket-i misliyye itibâriyle tayin İbrahim Efendi Eşrâf-ı kudâtdan
olup ihtiyâr olup vazîfeden feragat eden Hamza Bey Medresesi/ Bursa 27 C 1070/ 10 Mart 1660
Dâhil ile tayin
Müftî-zâde Mehmed Efendi
Evlâd-ı ulemâdan Koca Nâzır Medresesi/
Güzelhisâr
10 B 1070/ 22 Mart 1660
Buk‘alık ile te’bîden tayin
Veli Efendi Erbâb-ı istihkâkdan Melik Mehmed Gazî Medresesi/ Kayseri 23 B 1070/ 4 Nisan 1660 Ürgüb’de Sarây-sâlâr Medresesi ilhakıyla te’bîd
Mustafa Efendi Melik Mehmed Gazî Medresesi’nden mazûl Hâtûniyye Medresesi/ Kayseri 23 B 1070/ 4 Nisan 1660 Te’bîden tayin
Abdullah Efendi Altmış ile Ayasofya
müderrisi Dârü’l-hadîs-i Süleymaniyye Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Hâmise-i Süleymaniyye olmak üzere tayin Süleymân Efendi
Altmış ile Mahmud
Paşa müderrisi Ayasofya Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Mûsıla-i
Süleymaniyye olmak üzere tayin
Mehmed Efendi Altmış ile Siyâvuş Paşa Sultânı müderrisi Mahmud Paşa Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Mehmed Efendi Mûsıla-i Sahn olmak üzere Ayşe Sultân müderrisi
Sahn Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Tayin Hasan Efendi Edirne’de Sultân
Bâyezîd müderrisi Ayşe Medresesi Sultân
6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Mehmed Sâlih Efendi
Sahn müderrisi Siyâvuş Paşa Sultanı Medresesi
6 B 1070/ 18 Mart 1660
Altmış ile tayin Abdürrahim
Efendi
Altmış ile Sultân Selim müderrisi Süleymaniyye Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Tayin Mustafa Efendi Altmış ile
Gevherhân Sultân müderrisi Sultan Selim Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Mûsıla-i Süleymaniyye olmak üzere tayin
Ahmed Efendi Sahn müderrisi Gevherhân Sultan Medresesi
6 B 1070/ 18 Mart 1660
20 Seyyid Mehmed
Efendi
Mûsıla-i Sahn olmak üzere Rüstem Paşa müderrisi Sahn Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Tayin Abdülhâdî Efendi
Dâhil ile Molla
Gürâni müderrisi Rüstem Medresesi Paşa
6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Mehmed Efendi Dâhil ile Şâhkulu
müderrisi Molla Medresesi Gürâni
6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Mehmed Efendi Hâric ile Mehmed Paşa Dârü’l-hadîsi müderrisi
Şâhkulu Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Dâhil ile tayin Yusuf Efendi Hâric ile Defterdâr
Ahmed Çelebi müderrisi Dârü’l-hadîs-i Mehmed Paşa Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Abdürrahim Efendi
Altmış ile Sinan Paşa Dârü’l-hadîsi müderrisi Haseki Sultân Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Şeyh Mehmed Efendi
Sahn müderrisi Dârü’l-hadîs-i Sinan
Paşa Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Altmış ile tayin Ebûbekir
Mehmed Efendi
Mûsıla-i Sahn olmak üzere Nişâncı Paşa-yı Cedîd müderrisi Sahn Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Tayin Abdurrahmân Efendi Emîr Hâce
müderrisi Nişancı Paşa-yı Cedîd Medresesi
6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Seyyid
Ebû’s-su‘ûd Efendi Hâric ile Murâdiyye müderrisi Emîr Hâce Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Dâhil ile tayin Halıcı-zâde
Mustafa Efendi
Kırkdan mazûl Murâdiyye Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hâric ile tayin Abdurrahmân
Efendi
Çorlu’da altmış ile Sultân Süleymân müderrisi Sultan Selim Medresesi/ Edirne 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Abdullah Efendi Sahn müderrisi Sultan Süleymân Medresesi/
Çorlu
6 B 1070/ 18 Mart 1660
Altmış ile tayin Abdülcelîl Efendi Mûsıla-i Sahn olmak üzere Şeyhülislâm Zekeriyâ Efendi müderrisi Sahn Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Tayin
Ali Efendi Dâhil ile Mahmud
Efendi müderrisi Şeyhülislâm Zekeriyâ Efendi Medresesi
6 B 1070/ 18 Mart 1660
Mûsıla-i Sahn olmak üzere tayin
Mahmud Efendi Dâhil ile Molla Bâlî
müderrisi Mahmud Medresesi Efendi
6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Yusuf Efendi Hâric ile Ferhad
Paşa müderrisi Molla Bâlî Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Kapucı-zâde Ahmed Efendi
Hâric ile Şeyh
Muhyîddîn Ferhad Paşa Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660 Hareket-i misliyye ve tevliyeti ile tayin Ömer Efendi Mûsıla-i Sahn
olmak üzere Koca Mustafa Paşa müderrisi Kılıç Ali Paşa Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Seyyid Abdülbâki Efendi
Dâhil ile Hüsrev
Kethüda müderrisi Koca Mustafa Paşa Medresesi
6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Mehmed Efendi Hâric ile Kadı Abdülhalîm müderrisi Hüsrev Kethüda Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
21 Hasan Efendi Hâric ile Ahî Çelebi
müderrisi Kadı Medresesi Abdülhalîm
6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Ahmed Efendi Hâric ile Aydın Kethüda müderrisi
Ahî Çelebi Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Mustafa Efendi Hâric ile Ahî-zâde Abdülhalîm müderrisi Molla Kırımî Medresesi 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Ahmed Efendi Hâric ile Demirkapı’da Ahmed Paşa müderrisi Abdüsselâm Medresesi/ Çekmece 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Mehmed Efendi Hâric ile İstanbul’da Hüseyin Paşa müderrisi Ahmed Paşa Medresesi/ Demirkapı 6 B 1070/ 18 Mart 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Yahya Efendi Niksar’da Dârü’l-hadîs Medresesi’nden mazûl İsmail Bey Medresesi/ Kastamonu 24 Ş 1070/ 5 Mayıs 1660 Tayin
Mehmed Efendi İsmail Bey Medresesi’nden mazûl Koyunlu Medresesi/ Kastamonu 24 Ş 1070/ 5 Mayıs 1660 Tayin Ahmed Efendi Kırkdan mazûl Tütünsüz Ahmed Bey
Medresesi/ Edirne
2 Ş 1070/ 13 Nisan 1660
Hâric ile tayin Rıdvan Efendi Kudemâ-i tarîkden
ihtiyâr ve feragat eden Toprak Medresesi/ Kengiri 12 Ş 1070/ 23 Nisan 1660 Buk‘alık üzere te’bîden tayin Mustafa Efendi İzmir’de altmış ile
ve izn-i bi’l-iftâ ile Sultân Selim müderrisi Sultâniyye Medresesi/ Manisa 12 Ş 1070/ 23 Nisan 1660 Hareket-i misliyye ve izn-i bi’l-iftâ ile tayin Seyyid Ahmed Efendi Sultân Selim Medresesi ve Mükerremeddîn Mezra‘ası ilhakıyla sâbıka Ağras’dan dâhil ve izn-i bi’l-iftâ ile Atabey Medresesi’nden mazûl
Sultan Selim Medresesi/
İzmir ma‘a Mezra‘a-i Mükerremeddîn
12 Ş 1070/ 23 Nisan 1660
Hareket-i misliyye ve izn-i bi’l-iftâ ile tayin
Ahmed Efendi Kırkdan mazûl Alâeddîn Medresesi/ Edirne
12 Ş 1070/ 23 Nisan 1660
Hâric elli ile tayin Abdullah Efendi Kırkdan mazûl Muzafferiyye
Medresesi/ Taşköprü
20 Ş 1070/
1 Mayıs 1660 Buk‘alık ile te’bîden tayin Ali Efendi Sarı Hatîb müderrisi Seyf Medresesi/
Ankara
20 Ş 1070/
1 Mayıs 1660 İzn-i bi’l-iftâ ile tayin Seyyid Hasan
Efendi
Seyf
Medresesi’nden mazûl
Sarı Hatîb Medresesi/ Ankara 20 Ş 1070/ 1 Mayıs 1660 Tayin --- --- Selçukiyye Medresesi/ Vize 28 Ş 1070/
9 Mayıs 1660 Selçukiyye Medresesi’nin vazîfesi az olduğundan
yakınındaki Sofılar Karyesi’nde Mahmud Bey vakfı olan
22
mezraanın
gallesinden yevmî on beş akçe vazîfe tayin olunup Selçukiyye müderrisi olanların mutasarrıf olması İsa Dede-zâde Mehmed [Efendi]
Ulemâdan Buk‘adârlık-ı Hazret-i Urya/
Kilis
( ) Ş 1070 İzn-i bi’l-ifta ile tayin Molla Mehmed Şehîdiyye
Medresesi’ne mülhakı ve izn-i bi’l-ifta ile nice zamanında beri mutasarrıf Medrese-i Şehîdiyye ma‘a Medrese-i Cihângîriyye/ Mardin 15 Ş 1070/ 25 Nisan 1660 Mukarrer
Molla Ali Kasımiyye Medresesi Kasımiyye Medresesi/ Mardin 25 Ş 1070/ 6 Mayıs 1660 Mukarrer --- --- --- 15 Ş 1070/ 25 Nisan 1660 İstanbul’da Molla Kırımî Medresesi’nin mürûr-ı eyyâm ile vazîfesi kalmamağla şeyhü’l-islâm nezâretlerinde olan evkafdan Ahî Çelebi vakfından bundan akdem yevmî yirmi akçe ta‘yîn olunup lakin şey-i kalîl olmağla yevmî on akçe dahi ta‘yîn olunup mahalle otuz akçe verilmek üzere şeyhülislâm tertîbleri üzere sûret-i ru’ûs verilmek (...?)-zâde Mehmed Efendi Hızır Paşa Medresesi’ne hâric hareket-i misliyyesiyle müderris olup 1051/1641-1642 senesinden beri mutasarrıf Hızır Paşa Medresesi/ Amasya 19 Ş 1070/ 30 Nisan 1660
Dâhil ile te’bîden tayin
İbrahim Efendi Hâlâ Çukacı-zâde
müderrisi Çukacı-zâde Medresesi/ Edirne
29 Ş 1070/
10 Mayıs 1660 Yevmî on akçe vazîfe tayini Ahmed Efendi --- Dârü’l-hadîs-i
Şeyhülislâm Zekeriyâ Efendi
2 Ş 1070/ 13 Nisan 1660
Yevmî yirmi akçe ile muhaddis olan Mehmed Efendi fevtinden yerine damadı Ahmed Efendi’nin tayini Hüseyin Efendi Altmış ile
Dârü’l-hadîs müderrisi Sultan
Bâyezîd Medresesi/
Edirne
8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
23 Ahmed Efendi Dâhil ile Üçşerefeli
müderrisi Dârü’l-hadîs Medresesi/ Edirne
8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660
Sahn i‘tibârıyla tayin Mustafa Efendi Dâhil ile Halebiyye
müderrisi Üçşerefeli Medresesi/ Edirne
8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660
Mûsıla-i Sahn olmak üzere tayin
Hüseyin Efendi Dâhil ile Taşlık
müderrisi Halebiyye Medresesi/ Edirne
8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Seyyid Mehmed Efendi
Şeyhî Çelebi
müderrisi Taşlık Medresesi/ Edirne
8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Abdülkadir Efendi
Çukacı müderrisi Şeyhî Çelebi Medresesi/
Edirne
8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660
Dâhil ile tayin Mehmed Efendi Hâric ile Oruc Paşa
müderrisi Çukacı Medresesi/ Edirne
8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Ahmed Efendi Hâric ile Tütünsüz Ahmed Bey müderrisi
Oruc Paşa Medresesi 8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Abdülhalîm Efendi
Dâhil ile Câmi‘i-i
Atîk müderrisi Üçşerefeli Medresesi/ Edirne
8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660
Mûsıla-i Sahn olmak üzere tayin
Mustafa Efendi Dâhil ile Serâciyye
müderrisi Câmi‘i-i Medresesi Atîk
8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Mustafa Efendi Dâhil ile Beylerbeyi
müderrisi Serâciyye Medresesi 8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Ramazan Efendi Hâric ile Kadı Abdi
müderrisi Beylerbeyi Medresesi
8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Mehmed Efendi Hâric ile İlmüddîn
müderrisi Kadı Abdi Medresesi 8 Ş 1070/ 19 Nisan 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Şeyh-zâde Abdurrahmân Efendi
Kırkdan mazûl Hüseyin Ağa Medresesi/
Sonisa
12 N 1070/ 22 Mayıs 1660
Tayin Osman Efendi Medrese-i mezbûre
mukaddemâ mutasarrıf Gazî Atabey Medresesi/ Amasya 12 N 1070/
22 Mayıs 1660 Buk‘alık üzere tayin Müftî-zâde Mehmed [Efendi] --- Arzuhâlî Medresesi/ Samsun 7 N 1070/
17 Mayıs 1660 İzn-i bi’l-iftâ ve hâric ile tayin Mustafa Efendi Hâric ile Sânîye-i
Mahmud Paşa müderrisi
Papasoğlu Medresesi/
İstanbul 25 N 1070/ 4 Haziran 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Ahmed Efendi Hâric ile Zeynî
Çelebi müderrisi Mahmud Medresesi Paşa
25 N 1070/ 4 Haziran 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Mehmed Efendi Hâric ile Hâce Zeyneddîn müderrisi Zeynî Çelebi Medresesi 25 N 1070/ 4 Haziran 1660
Hareket-i misliyye ile tayin
Mustafa Efendi Süleyman Paşa/ Bolu
Süleyman Paşa Medresesi/
Bolu
19 N 1070/
29 Mayıs 1660 İzn-i kudemâ-i bi’l-iftâ tarîkden ile Mustafa Efendi’ye mukarrer Ebû’s-su‘ûd Efendi Vize’de hâric hareket-i misliyyesiyle Selçukiyye müderrisi
Sultan Bâyezîd Han Medresesi/
Amasya
9 N 1070/
19 Mayıs 1660 Dâhil ve izn-i bi’l-iftâ ile tayin
Ömer Efendi Sulehâ ve ulemâdan Hüseyin Ağa Medresesi/
Sonisa
9 N 1070/