Çevi~iler:
Y~RM~NC~~ YÜZY~LDA VAK~F ÇAL~~MALAR~ :
DURUM TESP~T~~
Yazan: MIRIAM HOEXTER* Çeviren: HAT~CE GÜZEL
Vak~f çal~~malan - ~slâmi hay~r kurumu - genellikle ~slâm çal~~malar~n~n geni~~ bir bölümünü olu~turmu~tur. Bununla beraber konuya uzunca bir sü-redir daha az önem verilmekte ve konu nispeten az say~da ö~renci ve ara~-t~rmac~n~n ilgisini çekmektedir. Y~rminci yüzy~l sonu itibari ile bu durum ar-t~k tersine dönmü~~ bulunmaktad~r. Son yirmi y~lda ve özellikle 20. yüzy~l ön-cesinde hiç olmazsa vakfa yönelik baz~~ müracaatlar yapan ~slâm dünyas~n~n herhangi bir bölgesinin ekonomik, sosyal, görünümü ile ilgili - çal~~malarda, kültürde, ~slâm tarihinde - üniversitelerin uzmanla~m~~, ilgili bölümlerinin müfredatlar~~ ve ~slami hay~r kurumu vak~f konusunda hayli yol kat etmi~ler-dir. Burada beni ilgilendiren husus, vak~f kurumunun çal~~malar~na yönelik bu davran~~~ de~i~ikli~ine neden olan süreçtir.
Genel olarak, 20. yüzy~lda ~slami hay~r kurumu çal~~malar~nda üç ana merhaleyi ay~rt ediyorum. Bu merhaleleri aç~klamadan önce iki genel mülâ-hazan~n yap~lmas~nda yarar vard~r. Birincisi, bu çal~~malar~~ a~amalara ay~r-man~n bir dereceye kadar sun'i oldu~unun ve muhtevalar~~ daha sonraki bir a~amaya ait olmakla birlikte yay~n tarihleri bak~m~ndan daha erken bir a~a-maya yerle~tirilen baz~~ çal~~malara kar~~~ haks~zl~k yap~ld~~~n~n fark~nday~m. Dahas~, akademik olarak erken dönemlerde dikkat çeken konular bugüne kadar tart~~~lmaya devam etmi~tir. Amac~m, bu merhaledeki yenilik ve
de~i-~ikliklere vurgu yaparak, bu merhalelerin her birinin karakteristik
yönelim-terini aç~~a ç~karmakt~r. ~kincisi, at~flarda örneklem yoluyla, vak~fla ilgili sü-rekli olarak artan literatürden, sadece s~n~rl~~ say~daki çal~~madan söz edile-cektir.
* Makalenin orijinali için bkz. Miriam Hoexter, "Vbraqf Studies In The Twentieth Century : The State Of The Art", JESHO , Koninklije Brill NV, Leiden, 1998, ss.474-495. Miriam Hoexter, Kudüs ibrani üniversitesi. Makalenin ~ngilizce çevirisi Doç.Dr.Mehmet öz ve Tiirkçesi Prof.Dr.Bahaeddin Yediy~ld~z taraf~ndan kontrol edilmi~tir.
1116 MIRIAM HOEXTER - HATICE GÜZEL
Birinci merhalede, ~slâmi hay~r kurumunun incelenmesinin zemini ha-z~rlanm~~t~r. 19. yüzy~l ve erken 20. yüzy~l ara~urmac~lar~mn yolunu takip ederek, bu a~amadaki çal~~malar, temelde vakfin yasal yönleri üzerine yo~un-la~m~~t~r'.
Ara~t~rmac~lar, 20.yüzy~l~ n sonlar~nda vak~f hukuku çal~~malar~na, 19. ve özellikle 20. yüzy~l süresince ~slam dünyas~n~n de~i~ik bölgelerinde yap~lan Hukuki Reform tart~~malar~n~~ eklemi~lerdir2. Ayr~ca az say~da vak~f belgele-rinin (vakfiyeler) tercümesi ve ilmi yay~n~~ da bu birinci merhalede üretilmi~-tir3.
Hukuki boyutunun ötesinde, geni~~ çapl~~ etkileri olan vak~f kurumu ince-lemelerinin geli~mesi ise, ikinci merhalede anlaml~~ bir ~ekilde tart~~~lmaya ba~lanm~~ur. Bu merhale vak~f te~ekkülünün tar~msal ili~kiler üzerindeki et-kisi üzerinde yo~unla~an çal~~malarla birlikte'', çal~~malar~n~~ ço~unlukla Va-k~flar Dergisi'nde yay~nlayan bir k~s~m Türk ara~t~rmac~~ taraf~ndan ba~laul-nu~urs.
1979 Haziran'~nda Kudüs'te yap~lan milletleraras~~ seminer, bu merha-lede önemli bir kilometre ta~~~ olu~turmu~tur. Bildi~im kadar~yla bu toplant~~ ~imdiye kadar, tamam~yla islâmi hay~ r kurumuna tahsis edilen ilk milletlera-ras~~ toplant~~ niteli~ini ta~~maktad~r. Toplant~, ~slam dünyas~n~n de~i~ik böl-geleriyle ilgili çal~~malar yapan pek çok disiplinden 27 ara~urmac~p da bir araya getirmi~tir. Müteveffa Gabriel Baer'in ba~kanl~~~ndaki düzenleyiciler, kat~l~mc~lar~~ vakf~ n ekonomik etkileri, çe~idi kamu hizmetleri bak~m~ndan önemi, vak~f ve kurumun sosyal sisteme olan etkileri ve vak~f devlet ili~kileri gibi bir dizi özel meseleye tebli~ler haz~rlamaya davet etmi~lerdi. Seminerin oturumlar' bu genel temalar üzerine odaldanm~~t~~ ve özellikle vak~f çal~~ma-
'Bkz.Heffening, El (1931); Heffening'in eserlerinde verdi~i bibliyografyan~n hepsi de vakf~ n hukuki yönlerini ele alan ba~ka baz~~ çal~~malar~~ içermektedir. Makalenin Shorter EI (19'74) (K~sa 61. Ans.).
2 Anderson 1952 ve 1976, sa. 162-169. Busson de Janssens 1951, 1953; Fyzee 1964, sa. 290-318; Tahir 1988; Osmanl~~ imparatorlu~u: Barnes 1986; M~s~r : Baer 1969; Kepel ve Barbar 1982; Lübnan : Bartels 1967; Suriye: Deguilhem - Schoem 1992; Deguilhem 1994: Filistin ve ~srail: Kupferschmidt 1987, özellIde ss.102-28; Layish 1966; Reiter 1996.1997. bölüm 3; Dumper 1994; Fas: St~5ber 1986, bölüm 2; Kogelmann 1997 ve oradaki kaynakça; Pakistan: Malik 1990; Tunus: Ben Achour 1992; Hnia 1995; Hindistan: Kozlowski 1985, 1995a, 1995b.
3MeseLi, Stephan 1944; Massignon 1951, 1953; Darrü~~ 1963; RabO' , 1964/5. 4Meselii, Slcaly 1929. Baer 1962, özellikle bölüm IV, ve oradaki bibliyografya.
slIk çal~~malardan baz~lar~: Barkan 1942; Köprülü 1938, 1942. Ayr~ca bkz.Gibb ve Bowen 1957, k~s~m II, sa. 165-78 ve oradaki bibliyografya.
Y~RM~NC~~ YÜZY~ LDA VAK1F ÇALI~MALARI 1117
larmda say~sal analizlerin kullan~m~n~~ ele alan, metodoloji konusuna özel bir oturum ayr~lm~~t~. Bu nedenle seminer tam anlam~yla yeni bir vak~f disiplini olu~turmu~~ ve konuyla ilgili gelecekteki çal~~malar aç~s~ndan da bir gündem belirlemi~tir.
Seminer fikri, tart~~~lan konular ve de baz~~ kaul~mc~lann kulland~~~~ kay-naklar ve yöntem, bütün olarak, sosyal ve ekonomik tarih konusundaki be-lirgin ilgi, genelde be~eri bilimle özelde tarih ara~t~rmalar~nda say~sal yön-temlerin kullan~lmaya ba~lanmas~, Orta Do~u Tarihi'nin incelenmesi için paha biçilmez bir kaynak olarak ~eriyye sicillerinin 'ke~fi' gibi, tarih ara~t~r-malann~n o zamanki önemli geli~melerinin tamamlapc~~ bir parças~~ olarak görülmelidir.
Vak~fla ilgili birinci milletleraras~~ seminerden yakla~~k yirmi y~l sonra va-k~f çal~~malan alan~nda yap~lmas~~ gereken i~ler ve yap~lm~~~ olan i~ler bilan-çosuna bakmak için, içinde bulunulan an uygun görünmektedir.
Bu son 20 y~lda yap~lan ara~t~ rmalar~n ço~u islâmi hay~r kurumu çal~~-malar~na yönelik bir ke~if görevi olarak tasvir edilebilir. Elbette ki bu merha-lede yap~lan çal~~malardan hiçbirisi sadece gerçekleri ifade etmek üzerine odaklanm~~~ de~ildir. Her bir ara~t~rmac~~ bulgular~n~~ bir veya daha fazla ba~-lamda analiz etmeye çal~~m~~ur. Bir yandan baz~~ ara~t~ rmalar kurumun be-lirli yönleriyle ilgilenirlerken di~er yandan ba~ka ara~t~rmac~lar vak~f belge-lerini di~er konulan ke~fetmek amac~yla kullanm~~lard~r. Bu süreçte, ~imdiye kadar ihmal edilen bu kurumun çok de~i~ik alanlardaki önemi taru~~lm~~~ ve valufla ilgili geleneksel anlay~~~ n büyük bir k~sm~~ sorgulanm~~ur. Ben bu merhalede sa~lanan sezgilerin birkaç misli üzerinde durmak istiyorum.
Vak~f te~ekkülünün, ço~u, hay~r i~lerini idare edenler ve bu hay~rlardan faydalanan kimseler olarak kurucular taraf~ndan belirlenen insanlar~n ve kamusal amaçlar~n karma~~k yap~s~n~~ incelemek suretiyle, ikinci a~amadaki çal~~malar, hay~ r kurumunun gerçek boyutlar~na bir aç~kl~ k getirmi~tir. ~imdi herkes, taraf~ ndan bilinen bir durum, yani 20. yüzy~ l öncesinde hasta-neler, su sistemleri, imar, dini hizmetler, e~itim, maddi yard~m gibi kamusal ve yerel hizmetler olarak tammlad~~~ m~z geni~~ bir yelpazenin hemen tama-men vak~flar taraf~ndan kuruldu~u, desteklendi~i ve sürdürüldü~ü bu mer-halede belgelendirilmi~tir. Ayn~~ ~ekilde, k~ rsal alanda ve pek çok ~ehirdeki özel mülklerin büyük k~sm~n~n, gerçekte vakfedilmi~~ mülk oldu~u da ortaya ç~km~~t~r.
1118 MIRIAM HOEXTER - HAT~CE GÜZEL
Bu ba~~~lann büyük ço~unlu~u yöneticiler, onlar~n çevresindeki kimse-ler, valikimse-ler, eski devlet görevlileri ve varl~kl~~ olan insanlar taraf~ndan yap~l-m~~t~. Bu çe~it ba~~~larla ilgili olan ara~t~rmalar vakf~n, yöneticileri taraf~ndan nas~l bir kamu yönetimi arz~~ olarak yani halk~n devlete olan güvenini sa~lam-la~t~rmak, uzak eyaletlerle ba~lar~n~~ güçlendirmek, ba~~~lardan yararlanan halk nezdinde ~öhret ve nüfuzlann~~ temin etmek için bir enstrüman olarak nas~l kullan~ld~~~n~~ göstermi~tir. Özellikle medrese ve sufi tekkelerinin ku-rulmas~~ veya olu~tuku-rulmas~~ amac~~ ile yap~lan ba~~~~ sisteminin meydana ç~k~~~~ ayr~ca, halk aras~nda siyasi destek ve me~nliyet kazanmak isteyen ve nüfuz sahibi olmak isteyen yerel valiler ve ayanlar aç~s~ndan da etkili bir enstrüman olarak kullan~lm~~t~r. Ara~t~rmac~lar; yöneticiler ve valiler taraf~ndan yap~lan büyük ba~~~lann arkas~nda yatan siyasi, kültürel, dini ve özel sebeplere de ~i-~ik vurgular yapmaktad~rlar. Asl~nda pek çok durumda valuflann kuruculan, üyeleri veya bu üyelerin aile bireyleri ya da yak~nlan, bu ba~~~lardan yönetici veya vaiuflardan yararlanan kimseler olarak bir ~ekilde kazanç elde etmi~ler-dir. Bununla beraber, bu hay~r kurumlar~n~n halk ve kurucular aras~nda ya-ratt~~~~ etkileri ve umuma yönelik katk~lar~n' sorgulamak pek de mümkün de~ildir6.
~eyhlik ve sufilik düzeni ile ili~kilendirilen bu çe~it hay~r kurumlan geni~~ anlamda islâmiyeti yaymak için kullan~ld~~~~ gibi, Osmanl~~ imparatorlu~u döneminde yeni fethedilmi~~ bölgelerde ve serhat bölgelerinde Osmanl~~ kül-türünü, Osmanl~~ geni~lemesini ve kolonizasyonunu te~vik etmek amac~yla da kullan~lm~~u7. Mekke ve Medineye, buralar~n g~da ihtiyac~na burada ya~a-yanlara, genelde de hac~lara yönelik olarak yap~lan vak~flar olan bu kurum-lar, yöneticilerin siyasi itibar~n~~ art~rmak amac~yla kullan~lan vak~flann en temel misâlleridir. Tabii olarak "Haremeyn'in savunuculan" ba~l~ ca sorumlu-lu~u ve yükü ta~~m~~lard~. Bununla beraber, bu merhalede ele al~nan çal~~-
6 Çe~itli bölge ve zamanlardan baz~~ misâIler için bkz: Barkan 1979; Behrens — Abouseif
1994, ss. 145-177, 271-72; Ben Achour 1992; Bilge 1983; Gerber 1983a; Humphreys 1989; fenings 1979; Kozlowski 1995b; Kunt 1979; Lambton 1997; Van Leewun 1994; Mc Chesney 1981, 1991, çe~itli yerlerde, özellikle 182-190. Necipo~lu — Kafadar 1985; Peri 1983b. 1992; Petry 1983; Subtenly 1988; Wolper 1995; Yediy~ld~z 1985, çe~itli yerlerde. Medreselerin geli~imi ve yerel e~raf ile siyasi otoritelerin kurduklar~~ valuflarm kar~~l~kl~~ etkile~irni özellikle 10. yilzy~ldan 15. yüzy~la kadar, burada ayr~nt~l~~ olarak tart~~~lamamas~na ra~men, özellikle burada belirtilmesi gereken ilginç bir rnisâldir. Konuyla ilgilidir. Konu üzerine yaz~ lm~~~ temel eserler için bkz. Arjomand 1998 ve bask~daki çal~~mas~.
7Barkan 1942; Kunt 1979; Layish 1987; Lopasic 1994; Mutaftieva 1979: O 'Fahey 1997; Schwarz ve Kurio 1983, ss. 3-8.
Y~RM~NC~~ YÜZY~LDA VA1UF ÇALI~MALARI 1119
malar, dünyan~n di~er ~slam bölgelerinin idarecilerinin, kendilerinin ve yö-nettikleri halk~n Kudüs'ün yan~s~ra Mekke ve Medine'deki vak~flara yapt~k-lar~~ katk~lara atfettikleri siyasi öneme de vurgu yapmaktad~r8.
Genel nüfusun ~slami hay~r kurumu çal~~malar~na dahil edilmesi, bu merhalede gerçekle~tirilen çal~~malar~n en önemli katk~lar~ndan bir tane-siydi. Bu katk~lar son 20-30 y~lda bilim adamlar~~ taraf~ndan sivil toplumun de~i~ik boyutlar~na ve kültür tarihine gösterilen ve giderek artan ilgi ile bir-likte devam etmi~tir. Gerçekten de vak~f belgelerinin bu konularla ilgili ça-l~~malar aç~s~ndan en zengin kaynaklardan biri oldu~u aç~kça ortaya ç~km~~-t~r.
Vakfiye özetleri ve di~er kaynaklar dahil, idari tahrirler ve ~eriyye sicille-rinin daha yayg~n kullan~m~', yukar~da zikredilen zaman dilimleri içerisinde belirtilen bölgelerin genel nüfusunun yapt~~~~ valuflarla ilgili valua inceleme-lerini has~l etmi~tir. Bu ara~t~rmalar, vak~f yapan nüfusun toplumun bütün katmanlann~- zengin ve güçlülerden bir oda veya bir evin bir k~sm~~ gibi kü-çük mülklere sahip ki~ilere, erkek ve kad~nlar~, müslüman ve zimmileri - kapsad~~m~~ ortaya koymu~tur. Vak~f te~ekkülünün kapsam~~ ve ku~at~c~~ niteli-~inin fark~ na var~ lmas~, toplum ve kültürün baz~~ temel anlay~~lar~ na temas eden, bir dizi soruya kap~~ açm~~t~r. Bu ara~t~rmalar, hay~r kurumunun nor-mal yard~ m fonksiyonunun ötesinde, kurumun sosyo - ekonomik önemine ~~~ k tutmu~tur. Bunlar, ayr~ ca miras~ n bir ku~aktan di~erine mülkiyetin inti-kaliyle ilgili kabul edilen genel anlay~~~~ da sorgulam~~ur.
Aile vak~flar', ~slami veraset sisteminin önemli bir parças~~ olarak mülki-yetin uygulamada bir ku~aktan ötekine intikali yolu (Vak~flar kanal~yla mül-kiyet üzerinde yararlanma haklar~) olarak gösterilmektedir. Vasiyetnamele-rin tanzimleriyle birlikte ki~isel e~ilimlere göre ki~inin mal~n~~ vakfetmesi ve intifa hakk~ n~n bölünü~ü belki de kendi veraset hukuklar~ndan ziyade bir
8'Af~f~~ 1995; Amin 1980, ss. 223-31; Faroqhi 1994; Heywood 1988; Hoexter 1998; al Tüzö 1995.
80smanl~~ ~ mparatorlu~u'nun merkezi topraklar~~ ile ilgili vakfiyelerin, koleksiyonlar~~ ve katologlar~~ gibi birincil belgeler ula~~labilir durumdad~r. M~s~r, Beyrut, Musul için bkz. Crecelius 1995, sa. 247, 249 — 51 ve n. 4,5,6. Baz~~ ilave kaynaklar için bkz. mesela Edirne için : Gerber 1983a, s.30; Osmanl~~ Cezayir'i için Saidouni 1995; Temin~i 1983; Tunus için : Ferchiou 1992a, sa. 13-17. Türkiye'deki ~eriyye sicilleri için bkz. Haneda ve Miura 1994. s.200. 16. yüzy~l süresince Anadolu'nun muhtelif ~ehirlerindeki valuflar~n tanzim edilmi~~ bir listesi için bkz. Faroqhi 1984. sa. 351-52, n.9.
1120 MIRIAM HOEXTER - HATICE GÜZEL
kimsenin mülkiyet hakk~na emretme yollar~~ ve geni~~ uygulama alanlar~~ ola-rak belirlenmi~tirol .
Vâk~flann, soylanndan gelen ki~iler aras~nda intifa hakk~n~~ payla~urma yollan ve bu haklar~n gelecek ku~aklara intikal tarz~~ hakk~ndaki ~artlar~~ ile
çal~~malar, incelenen kültür ve toplumun karakteristi~i olan gerçek sosyo — ekonomik normlar hakk~nda önemli göstergeler temin etmi~tir. Dahas~, bu bak~mlardan de~i~ik bölgelerde farkl~la~malar bulunmaktad~r; ki bunlar ma-halli siyasi ve iktisadi ~artlara atfedilebilir ve ailenin, akrabal~~-~n ve zürriyetin anlam~na ili~kin farkl~~ kültürel alg~la~nalan ve geni~~ aileye atfedilen farkl~~ derecelerdeki önemi yans~ tmaktad~r". Üstelik aile vak~flar~~ ayn~~ soydan gelen varisler aras~ ndaki i~birli~inde önemli bir rol oynam~~, ancak ayn~~ zamanda bu grup içinde oldu~u gibi vakf~ n gelirinden yararlanacak niteliklere haiz olmayan akrabalar ile soydan gelenler aras~nda çat~~ma, gerilim ve uyumsuz luklara da sebep olmu~tur12.
~eriyye mahkemesinde yapt~ klar~~ vak~flar incelemesi ve müslüman kom~ular~ n~ n vakfiyeleri ile gayrimüslimlerin vakflyelerinin ayr~nt~lar~ n~ n kar~~ -la~unlmas~~ yoluyla, gayri müslimlerin, müslümanlar~ n kültürel çevresine adaptasyonu süreci hakk~ nda bir fikir edinilmektedir".
Baz~~ ara~t~rmac~ lar, ilgilerini vak~f te~ekkülünün h~z~na çevirmi~lerdir. Bilgilere ve zaman dilimlerine göre de~i~ebilen farkl~l~klar~~ ke~fedilmi~; ara~-t~rmac~lar taraf~ndan önerilen aç~klamalar hayrât~ n oran~n~~ etkileyen sosyal, ekonomik ve siyasi ~artlar gibi dinamik faktörlere dikkat çekmi~tir".
Bu merhalede, kamu oyunun hay~r kurumlar~ na gösterdi~i ilgi, pek ço~u baba taraf~ndan soyu tükenmi~~ olan ailelerin birinci ve ikinci derecede vak~ftan yararlanan akrabalar~n~n küçük çapl~~ hay~r kurumlar~n~n birle~erek büyük çapl~~ kamu kurulu~lar~na dönü~mesini sa~lam~~t~r. Demografik e~i-
I° Bkz. özellikle Powers 1990b. Ve bkz. n.11. a~a~~da
11 Doumani 1998; Ferchiou 1987, 1992b; Henia 1995; Layish 1983, 1994, 1995,1997; Marcus 1989, ss. 210-12; Powers 1990a, 1993; Reiter 1996, 1997, sa. 74-115. Bkz.notlar 23 ve 24.
12 Doumani 1998; Ginio 1997; Marcus 1989, sa. 211-212; Powers 1990a, 1990b.
13 Yahudilerin kurduklar~~ vak~flar için bkz. Gil 1976; Gerber 1983b; Goitein 1971.ss.
91-143; ayn~~ yazar 1983, çe~idi yerlerde, özellikle as. 88-90; Yahudi ve Hristiyan valuflar~~ için bkz. Shaham 1991.M~s~r'da hay~ r yapanlar için bkz. 'AF~fi 1994; ve Lübnan'daki Marunilerin kurduklar~~ vak~flar için, van Leeuwen 1994. ~srail'deki Dürzi cemaatinin kurdu~u vak~flar için de bkz. Layish 1990.
14 Baer 1979; Barkan ve Ayverdi 1970,s.xxx; Hoexter 1998, bölüm 4; Marcus 1979; 1989, sa. 210,314; Meriwether 1993; Peri 1981; Roded 1979: Ayr~ca bkz. Henia 1995.
Y~RM~NC~~ YÜZYILDAVAKIF ÇALI~MALARI 1121
limlerin etkilerine kar~~~ büyük duyarl~l~k, yüksek çocuk ölüm oranlar~~ ve modern öncesi devirlerdeki dü~ük ömür beklentisinin yan~s~ra ailenin uzun ön~ürlülü~ii özellikle salg~n hastal~klar ve di~er do~al felaketlerin tesiri, nis-beten k~sa süreler sonunda ço~u durumda aile valuflann~n nisbi, hayri veya kamu yarar~na olan amaçlar~na ula~mas~n~~ sa~lam~~t~r 15. Bu aç~dan, bu nihai
genel yararlan~c~lar~n aile vakf~~ belgelerinde konunun gerektirdi~i biçimsel cümlecikler oldu~u ve gerçekte kamu amaçlar~na katk~da bulunmad~~~~ fikri-nin en az~ndan do~ru olmad~~~~ gösterilmi~tir.
Baz~~ ara~t~rmac~lar, vakf~n yönetimi ve hay~r kurumunun finansman ve ekonomi yönü ile ilgili alanlar~na yönelmi~lerdir. Bunun sonucu olarak aile vak~flar~n~n yönetimi ile, büyük kamu vak~flar~~ a~amas~ndaki yönetim ve yö-neticilerinin seçimi, aras~ndaki temel farkl~l~ klar~~ tespit etmi~lerdir. Bu ça-l~~malarda uleman~n kamu vak~flann~n yöneticisi olarak hemen hemen te-kelci bir rol oynad~~~~ fikrinin çok abart~l~~ oldu~u aç~~a ç~ km~~t~r. Özellikle bu kurulu~lar, üzerindeki en büyük vak~flar~n yöneticileri olarak, en az ulema kadar mahalli ileri gelenlerin ve çe~itli resmi görevlilerin de önemli oldu~u ve devletin bu vak~flar üzerindeki etkisinin çok kuvvetli oldu~u ça-l~~malar sonucu ortaya ç~lun~~t~r16.
Büyük Hay~r kurumlann~n vakfedilen mülklerden sa~lad~klar~~ gelirler, yard~m hizmetleri ve personel harcamalann~n aynnul~~ tart~~mas~, bu vak~fla-r~n gerçek i~leyi~leri, kar~~la~t~klar~~ mali sorunlar, bunlar~~ nas~l çözdükleri ve çevre bölgeyle ilgili kamusal fonksiyonlar~n~n önemi hakk~nda net bir tab-loyu ortaya ç~karm~~t~r. Bu vak~flar~n ço~unun oldu~u üzere, bölgelerden ge-len gelire ba~~ml~~ olarak, belli bir süre içindeki evrimlerinin incege-lenmesi sa-dece belirli vak~flar~n tarihini anlamarn~za de~il fakat ayn~~ zamanda bunlar~n bulundu~u ve gelirlerinin ço~unu tahrir ettikleri bölgelerin ihtimali tarihine de katk~~ da bulunmu~tur". Bu büyük vak~flar~n ayr~nt~l~~ bir ~ekilde çal~~~l-mas~, verdikleri kamu hizmetlerini, sadece kuruculann belirledi~i ~artlar~n sürdürülmesinde de~il fakat di~er alanlarda da, mesela; borç para verme,
15 Hoexter 1998, özellikle sa. 90-91; ayr~ca bkz. Baer 1983, ss. 21-22; Ben Achour 1992, s.61;
Yerasimos 1994, s.45.
16 Hoexter 1995, as. 146-49. ve notlar için bkz: 'Af~fi 1991, s.23-140. 257-62; Amin 1980, sa.
69-130; Ben Achour 1992, özellikle sa. 67-69; Hoexter 1998, bölüm 3; Lambton 1997, sa. 308-10.
17 Mesela : Faroqhi 1974, 1976,1981; Gerber 1988, bölüm 8; Jeninngs 1990; McChesney
1991, çe~itli yerlerde.
1122 MIRIAM HOEXTER - HATICE GÜZEL
mal ve e~yamn korunmas~, gezginlerin can güvenli~inin sa~lanmas~~ gibi hizmetlerin çe~itlili~ini de ortaya ç~karrn~~ur18.
Büyük vak~flar~n idaresi hususundaki en ilgi çekici soru, belki de vak~ f mal~n~n büyük ölçüde parçalanmas~na yol açan vak~f yönetimine yönelik sü-rekli rü~vet, ihmal vb. suçlamalar~n, bu somut, incelemeler kar~~s~ nda do~ru olup olmad~~~~ veya ne dereceye kadar do~ru oldu~u sorusudur. Vakfedilen mallar üzerindeki sözle~melerin incelenmesi bu bak~mdan özel ilgiye lây~kur ve vak~f çal~~malar~n~ n geli~iminin ikinci merhalesinde, vak~ f mülklerinde uzun dönemli ticari i~lemlerin ve de~i~ikliklerin yap~s~~ ve i~leyi~i hakk~nda yeni bilgiler kazand~rm~~ur 19. Bu ticari i~lemler s~kl~kla vak~f hukukunda ele
al~nd~~~ndan daha geni~~ bir çapta uyguland~~~~ görülmü~tür. Baz~~ bölgelerde ve dönemlerde kötü yönetim, rü~vet ve suiistimal belgelenirken di~erlerinde valufla ilgili farkl~~ bir resim ortaya ç~km~~t~r veya Raymond'un söyledi~i gibi: "Des recherces plus attentives ont montr ques les conclusions classiqu-ement formul€es sur l'conomie du waqf et sur sa gestion taient excessive-ment pessimistes. Le waqf, grâce â sa souplesse et â ses capacit6 volutives, a pu jouer un röle conomique positif et sa gestion parait avoir meilleure qu'on ne l'a dit."20. Asl~nda bu ticari i~lemlerin ço~almas~n~n kökeninde sosyo - ekonomik sebeplerin bulundu~u gösterilmi~tir ve (bunlar~n) sonuç-lar~~ ne vak~f ve ne de toplum aç~s~ndan mutlaka zararl~~ de~ildir. Dahas~, baz~~ durumlarda, kamu kaynaklar~n~n zimmete geçirilmesi ve yöneticilerin istis-mar~n~~ önlemek amac~yla halk~n kamu kurulu~lar~n~n yöneticilerini yak~ n-dan izledi~ine dair belgeler ortaya ç~kar~lm~~ur21.
Bu merhalede yap~lan çal~~malar~n ço~unda valuflann, sosyal tarih ala-n~ndaki etkileri ele al~nm~~t~r. Vak~f ara~urmalar~ndaki bulgular~n baz~lar~, muteber ailelerin ~öhretinin ve gücünün kayna~~~ olarak valuflarm önemini vurgulamakta ve valuflann ailelerin ilerlemelerine ve ku~aklar boyunca top-lumdaki mevkilerini sürdürmelerine katk~~ yapabildi~i ve yapt~~~~ çe~itli yollan
18 Baz~~ misâlleri: Barkan 1942; Faroqhi 1981, sa. 106-108, 113 ve notlar için Hoexter 1998,
bölüm 6; Jenings 1979, 1990. Geliri yalruzca ödünç verilen paraya ba~l~~ olan para vak~flan için bkz. Mandaville 1979; Cizakça 1995 ve oradaki literatür için bkz. Rafeq 1994.
19' Af~fi 1991, sa. 141-204; Baer E12, 1979; Ben Achor 1992, sa. 69-74; Çizakça 1995, sa.
320-22; Deguilhem - Schoem 1988, Deguilhem 1991, sa. 76-95; Gerber 1988, sa. 170-78; H6~ia 1995, Hoexter 1984,1997, 1998,bölüm 5; Reiter 1996, bölüm 7; Shinar E12; Shuval 1996.
2° Raymond 1995, s. 12.
21 Gerber 1998, sa. 166-69, 174 -75, 179; Hoexter 1997,1998, bölüm 5; Jenings 1990. 5.335;
YIRMINCI YÜZYILDA VAIUF ÇALI~MALAR1 1123 da göstermektedir. Muteber aileler ve uleman~n d~~~nda, muhtelif gruplar~n — esnaf loncalan, e~raf, ortak kökenden gelen gruplar, mahalleler, fik~h ekol-leri, sufiler, tekkeler, gayr-i müslim cemaatler — da evkaf taraf~ndan destek-lenmi~~ oldu~una dair bulgulara rastlanm~~t~r. Bu çal~~malar, böylece, mo-dem ça~~ öncesinde, intisâb (efendi-müntesib) ili~kilerine ve sivil toplumun yap~s~~ gibi önemli konulara yeni bir bak~~~ aç~s~~ getirmi~tir.
Vak~f çal~~malar~n~n büyük katk~lar yapt~~~~ alanlardan bir tanesi de cin-siyet çah~maland~r. Vak~f yapan ki~ilere yönelik çal~~malar, kad~nlar~n mülk sahibi olmad~~~~ dü~üncesine meydan okumu~~ ve bunu çürütmü~tür. Yaln~zca kurucunun tam mülkiyetindeki mülkler vakfedilebilece~inden, ba~~~ç~~ nüfus içinde kad~nlar~n varl~~~~ kad~nlar~n mülk sahibi oldu~unun inkâr edilemez bir kan~t~d~r. Bu tür çal~~malar, sadece kad~nlar~n mülk sahipli~ini ortaya koymam~~, ayn~~ zamanda mülk sahipli~inin az say~da elit kad~nla s~n~rl~~ ol-mad~~~n~~ da ortaya koymu~tur. Genel vak~f kurucu nüfusun incelenmesi ve say~sal sonuçlar~n ortaya ç~kar~lmas~, bulgular~n tavsifine ve kad~nlar~n nisp~~ pay~n~n gösterilmesine yard~mc~~ olmu~tur. Muhtelif zaman ve bölgelerde ya-p~lan çal~~malar, vak~f kuran insanlar~n % 20 il â % 50 aras~nda kad~nlardan olu~tu~unu göstermi~tir23. Dahas~~ kad~n vâk~fiar hayat~n bütün kesimlerin-den - zengin ve fakir, ileri gelen ailelerin, yönetici hane halklar~n~n kad~nlar~~ ve de sade bir hakka sahip kad~nlar- gelmekteydi". Bu alanda elbette ki ka-d~n (cinsiyet) çal~~malann~~ önemli bir ~ekilde zenginle~tirme umudunu ve-ren çal~~malar yap~labilir ve yap~lmal~d~r.
" Bitz. Baer 1997 ve ayr~ca bkz.Barlcan 1983, özellikle sa. 41-42; Baer 1979. 1986; Behrens — Abouscif 1994, özellikle 165-172; Fernandes 1981; Jenings 1990; Kupferschmidt 1987 s. 68, n. 61. sa. 113-14 ve n. 59-60; Marcus 1989, özellikle sa. 296-313; Roded 1988. 1990; Salati 1995.
" Muhtelif bölgeler ve zamanlar hakk~nda elde edilen sonuçlar için, bkz Baer 1983, s.10; Doumani 1998, s. 19, n.52. Uzun bir zaman dilimindeki genel nüfusa gönderme yapan ek sonuçlar için, bkz: aym eser s.19 (1800 ve 1860 aras~nda Trablus ve Nablus); Gerber 1983a, s.37. (Onbe~inci ve onalunc~~ yüzy~lda Edirne); Marcus 1989, s.210(Halep'te aile valuflar~~ 1770-1820); Reiter 1996, s.58 (1949'a kadar yirminci yüzy~lda Kudüs). Tunusta me~hur ailelere mensup kad~nlar~n kurdu~u vak~flar hakk~nda bkz Ferchiou 1992b, 5.257; Eyyubi ~am~'nda bkz. Humphreys 1994; Me~nlük Kahire'sinde yönetici s~n~fa mensup olanlar için, bkz Petry 1983, s.201.
24 Bu. 'Afifi 1991.ss.239-45; Baer 1983; Behrens — Abouseif 1994, çe~itli yerlerde; Crecelius 1986; Doumani 1998:Fay 1997; Ferchiou 1987, I992b; Gerber 1983a; Henia 1995; Jenings 1990; Marcus 1979, 1983, 1989, ss.210-12; Meriwether 1993; Petry 1983, ss.195-201; Powers 1993; Reiter 1996, ss.58-59,74-115,121-32; Roded 1979. 18.yilzy~l sonunda Kahire'de bir kad~n~n kurdu~u tipik küçük bir hay~r kurumu için bkz : 'Abd al - Malik and Crecelius 1990. ayr~ca bl~z.n.11 yukar~da.
1124 MIRIAM HOEXTER- HATICE GÜZEL
Vak~f belgelerinin kullan~lmas~~ ile kazançl~~ ç~kan bir ba~ka alan da ~ehir ara~urmalan olmu~tur. Kentsel çevre ve kamu alan~n~n biçimleni~i, kentlerin geli~mesi, ~ehirlerdeki mahalle veya semtlerin in~as~~ ya da eskiyen lus~mlann yeniden in~as~ , kamu binalann~n aynnulan, bunlar~n karakteristikleri, kom-~uluklann sosyo - ekonomik yap~s~~ ve mülklerin yeniden kullan~lmas~~ ihtiya-c~na ili~kin problemler ~ehir çal~~malar~~ alan~nda, kullan~lmas~n~n kesinlikle gerekli oldu~u baz~~ çok önemli müracaat kaynaklar~~ olan vak~f belgelerinin ana konuland~r. 1960'11 y~llarla ba~layan bu belgelerin özellikle de vakfiyele-rin ~ehir çal~~malar~nda kullan~m~, son 20-30 y~lda çok yayg~n ve popüler ol-mu~tur. Asl~nda temelde vak~f belgelerine dayand~nlarak yap~lan ba~l~ca ça- l~~malar, zaten ~u ana kadar yap~lm~~ur25 ve daha fa~las~n~n da yap~lmakta oldu~u aç~kur26. ~slam dünyas~nda de~i~ik ~ehirlerin kentsel çevreleri ile ilgili anlay~~~ ve bilgilerimizi zenginle~tirmenin yan~nda bu ara~t~rmalar Arap veya ~slam ~ehri ile ilgili geleneksel anlay~~lar~n düzeltilmesi ümidini de vaad etmektedir.
Tek tek vakfiyeler üzerindeki çal~~malar, vakfiye çal~~malar~, özellikle de zengin ve güçlü kimseler taraf~ndan meydana getirilen uzun ve itinal~~ vakfi-yeler, bu konunun geni~~ ve de~i~ik yönleri ile ilgili ilgi çekici bilgilerin aç~~a ç~kmas~n~~ sa~lam~~t~r. Bunun baz~~ misalleri ~unlard~r: kuruculann geçmi~leri ve kariyerleri, sosyal ve dini ba~lar~, mesela peygamberin kabrinin koruyucu-lar~~ olarak devletin yüksek mevkilerine ç~kan had~m agalar~n had~mlarla sü-rekli dayan~~mas~, bireylerin vakfettikleri emvâli geni~letmek için mülk birik-tirmede gösterdikleri mali ve ekonomik dirayet, kütüphanelerin içeri~ine dayal~~ olarak kurucular~n e~itimlerinin arka plan~, meskukat hakk~ ndaki ve-riler.
25 Çok geni~~ bir literatürden yaln~zca az say~da yak~n dönem çal~~malar~~ burada
zikredilebilmi~tir. Özellikle bkz: Raymond 1973-1974, 1977,1979a,1979b, 1983,1985; Behrens -Abouseif 1994; Bonine 1987; Bylinski 1994; David 1982, 1990; Hanna 1983 ; inalc~ k E12, 1969,1979/80, 1990; Necipoglu — Kafadar1985; Pascual 1983; Shuval 1994; Subtelny 1991; Yerasimos 1994. Ayr~ca bkz: Badr ve Crecelius 1993,1995; Bakhit 1990; Crecelius 1978, 1979; Faroqhi 1984; Fernandes 1987; Garcin, Maury, Revault ve Zakariya 1982; Garcin ve Taher 1993; Jenings 1990; Schwarz ve Kurio 1983; Vatin ve Yerasimos 1993, 1994; Zakarya 1983. Vakfa yönelik referanslar~n da yer ald~~~~ Genel islim ~ehir çal~~malar~~ ile ilgili genel bir tarama için, bkz Haneda ve Miura 1994. Daha geni~~ bir bibliyografya için bkz Faroqhi 1984 (özellikle 16.ve 17.yüzy~l Anadolu'suna dair geni~~ çaph Türkçe literatür için): Haneda ve Miura 1994 (özellikle Farsça ve Japonca literatürii için).
26 Bkz Denoix 1995 IREMAM içindeki bir grup an~armac~n~n çal~~mas~~ için "Histoire de
la vie materielle et des societes urbanies," Bu çal~~ma Memliik Kahire'sindeki vak~f belgelerine dayand~nlm~~ur.
27Meselâ, Behrens - Abouseif 1994, çe~itli yerlerde; Cahen ve di~erleri 1978; Crecelius 1991, 1995; Garcin ve Tahir 1995; Hathaway 1994; Hennequin 1995; Tawab ve Raymond 1978; Winkelhane ve Sch~varz 1985.
Y~RM~NC~~ YOZYILDA VAKIF ÇALI~MALARI 1125 Yukar~da verilen vak~f çal~~malar~n~n yeni bak~~~ aç~lar~n~n zenginli~i ile ilgili misaller, vak~f çal~~malar~n~n geli~iminin ikinci merhalesinde yap~lan çal~~malar sonucu elde edilmi~tir. Bu alanla ilgili vak~f çal~~malar~n~n h~zla artmas~, vak~f çal~~malanmn büyük potansiyelinin, konunun geni~li~i ve ~s-lam tarihinin tüm zamanlar~~ ve bölgelerinde pek çok temel ara~t~rma konu-suna uygunlu~unun fark~na var~lmasma yol açm~~t~r. 1992'de Istanbul'da or-ganize edilen 19. ve 20. yüzy~l "Ça~da~~ ~slam Dünyas~nda Vak~flar", konulu ve Islami hay~r kurumunun ekonomik, sosyal ve siyasi fonksiyonlar~n~~ ele alan milletleraras~~ konferans, vakfa yönelik giderek artan ilginin aç~k bir göster-gesidir28. O tarihten beri vakf~n de~i~ik yönlerini ele alan makalelerin top-land~~~~ üç koleksiyon daha yay~nlanm~~t~r.
Yukar~da i~aret etti~im bütün alanlarda ve di~erlerinde, vak~f konu-sunda yap~lan birinci seminerde gerçekle~tirilen pek çok çal~~maya ra~men, yap~lmas~~ gereken daha çok ~ey vard~r. Bu çal~~malar~n ço~u özel bir alan ve zaman etraf~nda yo~unla~m~~t~r ve buna ilave edilecek zaman ve bölgeleri içine alan benzer çal~~malara ihtiyaç oldu~una da ~üphe yoktur. Memlük ve Osmanl~~ dönemleri, özellikle merkezi Osmanl~~ topraklar~nda, Suriye ve Fi-listin eyaletleri ve M~s~r'daki büyük hay~r kurumlar~~ ve büyük ~ehirler, ara~t~-r~c~lann nispeten bolca ilgisini çekmi~tir; öte yandan di~er bölgeler, küçük kasabalar, genel halk~n yapt~~~~ vak~flar ve özellikle erken dönemler hakk~nda çok daha az ~ey biliyoruz. Büyük kamu vak~flarm~n tarihini resmeden mo-nograf~k çal~~malar, ~imdiye kadar çok az çal~~man~n yap~ld~~~~ bir aland~r".
islami hay~r kurumunun men~ei ve ilk dönemdeki geli~imi ile ilgili bilgi-lerimiz birkaç ilave çal~~man~n yan~nda" hala temelde Köprülü, Schacht ve Cahen taraf~ndan yap~lan çal~~malara dayanmaktad~r".
Mezhepler aç~s~ndan ise, ~ii vakflyelerinin yan~s~ra Hanbeli ve Safi ekol-lerine göre kurulmu~~ olan vak~flar~n yan~s~ra ~ii vakflyeleri hakk~ndaki bil-gimiz eksiktir. Aynca, ~imdiye kadar ara~t~rmac~lar~n çok az dikkatini çekmi~~
"Bilici 1994.
29Degui1hem 1995; JESH01995; ILS 1997.
3° Ba~l~ca misâller: Faroqhi 1974, 1976, 1981; Hoexter 1998: McChesney 1991. Ayr~ca bkz. Temirni 1980; Cir%Irça 1995.
31 Perikhanian 1983, ss. 661-65. Bu çal~~ma valuf kurumu üzerindeki muhtemel d~~~ etkilerin tart~~~lmas~na en önemli katlud~r. islâm'da hay~r fikrinin erken geli~imleri için, bkz Bashcar 1993; Stillman 1975; Weir E12.
1126 MIRIAM HOEXTER - HATICE GÜZEL
olan çok geni~~ fetva literatürü vak~f çal~~malar~~ aç~s~ndan çok ümit verici bir kaynak niteli~i ta~~maktad~r".
SONUÇ
Son birkaç y~lda, ~slâmi hay~r kurumu çal~~malar~nda üçüncü bir mer-hale ay~rt edilebilir. ~lk iki mermer-halede gerçekle~tirilen çal~~malarda elde edi-len bilgi ve sezgilere dayandarak; üçüncü merhale, vakf~~ genel ideolojik, sos-yolojik ve kültürel kavramla~urmalara dahil etmeye gayret eden çal ~~malar-dan olu~ur. Ayr~ca, vak~f ve hay~r yapma fikri ~slâmi hay~r kurumunu di~er
kültürlerdeki benzer kurumlarla kar~~la~t~rma, vak~fta yans~d~~~~ biçimiyle ~s-lârn hukukunun dinamilderi, vak~fta 'özel' ve `kamusal' kavramlar~ , sivil top-lum ve kamu alan~n~n olu~umunda vakf~n rolü gibi temalar bu alandaki baz~~
ara~t~rmac~lar~~ me~gul etmektedir. ~imdiye kadar bu konularla ilgili çok az eser yay~nlanm~~~ olmas~na ra~men bu gibi çal~~malar, konuyu kesinlikle her
~slân~~ Tarihi ö~rencisinin gündemine koyma ümidini vaad etmektedir'''. Bu
çal~~malar ayr~ca özelde vak~f ara~urmalar~mn ve genelde de ~slâm dü~üncesi
ve kültürünün baz~~ temel unsurlarma entelektüel söylemler katmaya yar-d~mc~~ olacakt~r.
B~BL~YOGRAFYA 'Abd al — Malik, B.ve D. Crecelius
1990 "A late Eighteen Century Egyptian Waqf Endowed by a Sister of the Mamluk Shayk al- Eyey Muhammad Bey Abou al- Dhahab."
Arab Historical Review for Ottoman Studies 1-2: 9-14. 'Afifi, M.
Awq~-if wa'l - Iqtisüdiyya fi Misr - Asr al -'Utl~mn1 (Cairo
al-Hay'a al- Misriyya al- `Xmma — Kitâ13).
1994 "Les waqfs coptes au XIX sicle." In F. Bilici ed., Le waqf dans le
monde musulman contemporain (XIX- XX sk•cles):fonctions
soci-ales conomiques et politiques, actes de la Table Ronde d'Istan-
bul,13-14 novembre 1992 (Istanbul: Institut Français tudes Anatoliennes), ss.119-22.
33Bu kaynak üzerine, bkz Powers 1990a, ayr~ca ayn~~ yazar 1990b, 1993.
34Baz~~ ba~lang~ç çal~~malar~: Arjomand 1998, yarmlan~yor; Baer 1981; Gerber 1994, özellikle 100-110; Hoexter 1987, 1995; Jones 1980; Mandaville 1979. ayr~ca bkz.n.31 yukar~da.
YIRMINCI YÜZY~ LDA VAKIF ÇALI~MALARI 1127
1995 "al — Awqaf wa'l - Malüha al- Bahriyya fil - Bahr al- Ahmar fi'l — `Asr al — `Uthmani." In R. Deguilhelm ed., Le waqf dans l' espace
isla-mique: outil de pouvoir socio — politique (Damascus: IFEAD),
Arabic section, ss. 88-100. Amin, M.M.
1980 al-Awqf wa'l — Hafi al- Ijtim - `iyya fi Misr, 648-923/1250-1517
(Cairo: Dr al- Nahda al- `Arabiyya ). Anderson, J.N.D.
"The Religious Element in Waqf Endowments." Joumal of the
Ro-yal Central Aslan Society 38: 292-99.
1952 Recent Development in Shari `a Law: IX. The Waqf System." The
Muslim World 42: 257-76.
1976 Law Reform in the Muslim World (London: Athlone Press).
Arjomand, S.A.
1998 "Philantropy, the Law, and Public Policy in the Islamic World be- fore the Modern Era." In W. Ilchman, S.N. Kat~, and E.L. Queen eds., Philantropy in the World's Traditions(Bloomington: Indi-anUniversity Press) (yay~nlan~yor).
(Yay~nlan~yor) "The Law, Agency and Policy in Medieval Islamic Society: Development of the Institutions of Learning from the Tenth to Fifteenth Century Comperative Studies in Society and
History.
Badr, H. 'A. ve Crecelius
1993 The Awqaf of al- Hajj Bashir Agha in Cairo." Annales Islamiques 27: 291-308.
"The waqfiyya of the two hammrr~s in Cairo known as-al Sukkariyya ." In. R. Deguilhem ed., Le waqf dans espace islamique: outil de pouvoir
socio — politique (Damascus: IFEAD), ss.133-149.
Baer,G.
1962 A History of Landownership in Modern Egypt 1800-1950 (London: Oxford University Press).
"Waqf Reform." In his Studies in the Social History of Modern
Egypt (Chicago Press), ss.79-92.
"The Dismemberment of Awq~:if in Early 19th Century Jerusalem."
1128 MIRIAM HOEXTER - HATICE GÜZEL
"The Muslim Waqf and Similar Institutions in Other Civilizations." Paper presented at the Workshop on Economic and Social Aspects of Muslim Waqf, Jerusalem, 1-20 February 1981.
El2 "Hikr." Encyclopaedia of Islam, yeni bask~, ek. "Women and
Waqf: An Analysis of the Istanbul Tahrir of 1546."
Studies in the Social History of the Middle East in Memory of
Professor Gabriel Baer. Asian and African Studies 17: 9-27.
1986 "Jerusalem's Families of Notables and the Wakf in the Early 19th Century." "In D. Kushner ed., Palestine in the Late Ottoman
Period (Jerusalem: Yad Izhak Ben — Zvi; Leiden:E.J.Brill),
55.109-22.
"The Waqf as a Prop for the Social System (Sixteenth- Twentieth Centuries)." Islamic Law and Society 4: 264-97.
Bakhi t, M.A.
"Safad et sa region d'apres des documents de waqf et titres de propriete 780/964 H. (1378/1556). Revue du Monde Musulman
et da la Wditerrane 55-56: 101-23.
Barkan,
"Les fondations pieuses comme methode de peuplement et de colonisation." Vak~ flar Dergisi, partie française 2: 59-65.
"Social and Economic Aspects of Vak~fs in the Ottoman Empire in the 15th and 16th Centuries." Paper present International Seminar on social and Economic Aspects of the Muslim Waqf, Jerusalem, June 24-28, 1979.
1986 "Caractere religieux et caractere seculier des institutions ottomanes." In J.L.Bacque-Grammont and P. Dumont eds
Contributions i l'histoire •conomique et sociale de l'Empire
ottoman (Leuven : fditions Peeters), ss.11-58.
Barkan, ve E.H. Ayverdi
~stanbul Vak~ flar-~~ Tahrir Defteri 953(1546) Tarihli (~stanbul: Baha Matbaas~).
Barnes, J:R.
An Introduction to Religious Foundations in the Ottoman Empire
YIRMINCI YÜZYILDA VAKIF ÇALI~MALARI 1129
Bartels, H.
Das Waqfrecht und seine Entwicklung in der libanesischen Republick (Berlin: de Gruyter).
Bashear, S.
On the Origins and Development of the Meaning of zaküt ili Early
Islam." Arabica 40: 84-113.
Behrens- Abouseif, D.
Egypt's Adjustment to Ottoman Rule: Institutions, Waqf and Architecture in Cairo (16th and 17th Centuries) (Leiden: EJ.Brill). "The Waqf of Cairene Notable in Early Ottoman Cairo: Muhibb al-Din Abü al- Tayyib, son of a Physician. In R. Deguilhem ed., Le waqf dans l'espace islamique: ouül de pouvoir socio — politique
(Darnascus: IFEAD),ss.123-32. Ben Achour, M.
1992 "Le habous ou waqf: l'institution juridique et la pratique tunisoise." In S. Ferchiou ed., hasab wa nasab: Parente, Alliance et
Patrimoine en Tunisie (Paris: Editions du CNRS), ss.51-78.
Bilge, M.
"Awqaf of a Madrasa in Jerusalem." In The Third International
Conference on Bilad al-Sham: Palestine(19-24 April 1980) cild 1:
Jerusalem (Amman), ss. 27-33.
Bilici, F. Ed.,
Le waqf dans le monde musulman contemporain (XIX- XX
siedes): fonctions sociales, economiques et politiques, actes de la
Table Ronde d'Istanbul, 13-14 novembre1992 (Istanbul: Institut Francais d'Etudes Anatoliennes).
Bonine, M.E.
"Islam and Commerce: Waqf and the Bazaar of Yazd, Ira."
Erdkunde Archiv für wissenschaftliche Geographie 41: 182 — 96.
Busson de Janssens,G.
1951, 1953 "Les wakfs dans l'Islam contemporain." Revue des &udes Islamiques 19: 1-72: 21: 43-76.
Bylinski, J.
"Darb Ibn al- Baba: A Quarter in Mamluk Cairo in the Light of Waqf Documents."Journal of the American Research Centre in Egypt
1130 MIRIAM HOEXTER - HATICE GÜZEL
Cahen, C.
1961 "Refiexions sur le waqf ancien." Studia Islamica 14:37-56. Calien, C., Y. Rigib ve MA Taher
1978 "L'achat et le waqf d'un grand domaine egyptien par le vizir fatimide Talfii b.RuzzÖk (Contribution t une publication des waqfs egyptiens medievaux)." Annales Islamiques 14: 61-126. Çizakça, M.
1995 "Cash Waqfs of Bursa, 1555-1823." Journa/ of the Economic and
Social History of the Orient (gelecek JESHO) 38: 314-54. Crecelius, D.
1978, 1979 "The Waqfiyah of Muhainmad Bey Abt al- Dhahab."Journal of
the American Research Centre in Egypt 15: 83-105; 16: 125-46. " The Incidence of Waqf Cases in Three Cairo Courts." JESHO 29:176-89.
1991 "The Waqf of Muhammad Bey Abu al- Dhahab in Historical Perspective ." International Journal of Middle East Studies 23:57-81
1995 "Introduction."JESHO 38.3: 247-61. Darrâ~, A.
1963 L'acte de Waqf de Barsbay, •dition critique avec in troduction, annotation et leidque (Cairo: IFAO).
David, J.-C.
1982 Le waqf Psh â Alep (1063/1653) (Damascus: IFEAD). 1990 "L' espace des chretiens â Alep: segregation et mixite, strategies
communautaires (1750-1850)." Reveu de l'Occident Musulman et
de la Wditeranne 55-56: 152-70. Deguilhem,
"Waqf Documents: a Multi - Purpose Historical Source — the Case of 19th Century Damascus." In D. Panzac ed., Les villes dans
l'empire ottoman: acdvit6 et sock•te's,Tome I (Paris: Editions du CNRS),ss.67-95.
YIRMINCI YÜZYILDA VA1UF ÇALI~MALARI 1131
"Le waqf en Syrie inclpendante." In F.Bilici ed., Le waqf dans le monde musulman contemporain (XIX- XX siecles): fonctions sociales,'&onomiques et politiques, actes de la Table Ronde d'Istanbul, 13-14 novembre 1992 (Istanbul: Institut Français d'udes Anatolinnes) ss.123 44.
Deguilhem, R., ed.,
Le waqf dans l'espace isla~nique: outil de pouvoir socio-Politique (Damascus: IFEAD).
Deguilhem — Schoem, R.
1988 "The Loan of Mursad on Waqf Properties." In F. Kazemi and R.D. McChesney eds., A Way Prepared: Essays on Islamic Culture in Honor of Richard Bayly Winder (New York University Press), ss. 68-79.
1992 "Ottoman Waqf Administrative Reorganization in the Syrian Provinces: The Case of Damascus." Arab Historical Review for Ottoman Studies 5-6: 31-38.
Denoix, S.
1995 "Pour une exploitation d'ensemble d'un corpus: les waqfs
mamelouks du Caire." In R. Deguilhem ed., Le waqf dans l'espace islamique: outil de pouvoir socio-politique (Damascus: IFEAD), ss.29-44.
Doumani, B.
"Endowing Family: Waqf, Property Devolution, and Gender in Greater Syria, 1800 to 1860."Comperative Studies in Society and History 40:3-41.
Dumper M.
1992 Islam and Israel: Muslim Religious Endowments and Jewish State (Washington D.C.: Institute for Palestine Studies).
Faroqhi, S.
"Vak~f Administration in Sixteenth Century Konya: The Zaviye of Sadreddin-i Konevi."JESHO 17: 145-72.
1976 "The Tekke of Haci Bekta~: Social Position and Economic
1132 MIRIAM HOEXTER - HATICE GÜZEL
1981 "Seyyid Gazi Revisited: The Foundation as Seen through Sixteenth and Seventeenth Century Documents." Turcica 13: 90-122.
Towns and townsmen of Ottoman Anatolia: Trade,Crafts and Food
Production in an Urban Setting, 1520-1650 (Carnbridge:
Cambridge University Press).
1994 Pilg-rims and Sultans : The Hajj under the Ottomans 1517- 1683 (London: I.B.Tauris).
Fay, M.A.
1998 "Women and Waqf : Toward A Reconsideration of Women's Place in the Mamluk Household." International Journal of Middle East
Studies 29: 33-51.
Ferchiou, S.
1987 "Le systeme Habts en Tunisie: logique de transmission et ideologie agnatique." In M. Gast ed., FliTiter en pays musulman: Habüs, Lait
vivant, Manyahuli (Paris: Editions du CNRS), ss.57-74.
1992a "Introduction." Ayn~~ yazar ed., hasab wa nasab: Parand•,, Alliance et
Patrimoine en Tunisie (Paris: Editions du CNRS),ss.13-24.
1992b "Categorie des sexes et circulation des biens habous." Ayn~~ yazar ed., hasab wa nasab: Parent£., Alliance et Patrimoine en Tunisie (Paris: Editions du CNRS),ss.251-70.
Fernandes, L.
1981 "Three Sufi Foundations in a 15th Century Waqfiyya." Annaks
~slamologiques 17: 141-56.
1987 "The Foundation of Baybars al- Jashankir: Its Waqf, History, and Architecture." Muqarnas 4: 21-42.
Fyzee, A.A.A..
1964 Outlines of Muhammadan Law, üçüncü bas., (London: Oxford University Press).
Garcinj.-C. Et al. (red.)
1988, 1990, 1991 L'Habitat traditionnel dans les pays musulmans de la
1Wditerrane, rencontre d' Aix - en-Provence , 6-8 juin 1984. 3
cild. (Cairo: IFAO).
Garcin, J.-C., B. Maury, J. Revault, et M. Zakariya
Palais et maisons du Caire,I, <poque mameloulce (Paris: Editions
YIRMINCI YÜZYILDA VAKIF ÇALI~MALAR1 1133
GarcinJ.-C. and M.A.Taher
1993 "Un ensemble de waqfs du IX/XV siecle en Egypte: Les actes de Jawhr al- I..0 In Idne'raires d'Orient, Hommage â Claude Cahen,
Res Orientales VI: 309-24.
1995 "Enquete sur le financement d'un waqf egyptien du XV siecle: les comptes de Jawh5s al- LilkJESHO 38: 262-304.
Gerber, H.
1983a "The Waqf Institution in Early Ottoman Edirne." Studies in the Social History of Middle East in Memory of Professor Gabriel Baer,
Asian and African Studies 17: 29-45.
1983b `The Jews and the Islamic Endowment Institution in the Ottoman Empire:"Sefunot, new series, book 2(17), ss. 105-31. (~branice).
1988 Economy and Society in an Otioman City: Bursa 1600-1700
(Jerusalem: The Hebrew University).
1994 State, Society, and Law in Islam: Ottoman Law in Comparadve
Perspective (Albany: State University of New York Press).
Gibb, H.A.R. ve H.Bowen
Islamic Society and the West, Bölüm II (London: Oxford
University Press). Gil, M.
1976 Documents of theJewish Pious Foundations from the Cairo Geniza
(Leiden: E.J. Brill) Ginio, E.
1992 "Violations of Founders' Stipulations in the SharI `a Court of Jaffa During the British Mandate." Islamic Law and Society 4: 389-415.
Goitein, S.D.
1971 A Mediterranean Society, bölüm II: The Community (Berkeley
and Los Angeles: University of California Press).
1983 Vol. IV: Daily Life (Berkeley and Los Angeles: University of
California Press). Haneda, M. ve T. Miura
Islamic Urban Studies: Historical Review and Perspectives
1134 MIRIAM HOEXTER - HATICE GÜZEL
Hanna, N.
1983 An Urban History of Bü14 in the Mamluk and Ottoman Periods
(Cairo: IFAO). Hathaway, J.
"The Wealth and Influence of an Exiled Ottoman Eunuch in Egype The Waqf Inventory of `Abbs AghalESHO 37: 293-317. Heffening, W.
El(1931) "Waqf." Encyclopaedia of Islam. Shorter El( 1974) "147aqf." Shorter Encyclopaedia of Islam.
1995 "Pratiques habous, mobilitk sociale et conjoncture Tunis â l'kpoque moderr~e (XVIII — XIX sikcle).2 In R. Deguilhem ed., Le waqf dans l'espace islamique: outil de pouvoir socio-politique (Damascus: IFEAD), ss.71-100.
Hennequin, G.
1995 "Waqf et monnaie dans 1' .~gypte marnitike JESHO 38: 305-12. Heywood, C.
1988 "TheRed Sea Trade and Ottoman Waqf Support for the
Population of Mecca and Medina in the Later Seven teenth Century." In Abdeljelil Temimi ed., La vie sociale dans les
provinces arabes l'43oque ottomane, Kal~n Kitap 3 (Zaghouan:
CERMODI), ss.165-84. Hoexter, M.
1984 "Le contrat de quasi — aliknation des awqaf â la fm de la domination turque: ktude de deux documents d"an-â> Bulledn of
the School of Oriental and African Studies 47: 243-59.
1987 `The Idea of Charity: A Case Study in Continuity and Flexiblity of an Islamic Instution." In Wissenschaftskolleg zu Berlin, Jahrbuch
1985/6 (Berlin: Siedler Verlag), ss.179-89.
"Huqüq AlM~~ and Huqüq al- `iUd as Reflected in the Waqf Insdtution." North African, African, Arabic and Islamic Studies in Honor of Pessah Shinar,Jerusalem Studies in Ara bic and Islam 19: 133-56. 1997 "Adaptation to Changing Circumstances: Perpetual Leases and
Exchange Transactions in Waqf Property in Ottoman Algiers."
Islamic Law and Society 4: 319-33. Endowments, Rulers and
Community: Waqf al- Haramayn in Ottoman Algiers (Leiden: Brill
YIRMINCI YÜZY~LDA VAKIF ÇALI~MALAR1 1135
Humphreys, R.S.
1989 "Politics and Architectural Patronage in Ayyubid Damascus." In C.E.Bosworth et al. eds., Essays in Honor of Bernard Lewis: The
Islamic World from Classical to Modern Times (Princeton: Darwin
Press), ss.151-174.
" Women as Patrons of Religious Architecture in Ayyubid Damascus." Muqarnas 11: 35-54.
~nalak, H.
E12 "Istanbul." Encyclopaedia of Islam, yeni bask~.
1969 "Capital Formation in the Ottoman Empire."Journal of Economic
History Turkish Studies 29: 97-140.
1979/80 `The Hub of the City: The Bedestan of Istanbul." International
Journal of Turkish Studies 1: 1-17.
1990 "Istanbul: An Islamic City."Journal of Islamic Studies 1: 1-23. ILS 1997 Islamic Law and Society 4,no.3.
Jennings, R.C.
1979 "The Development of Evkaf in a New Ottoman Province: Cyprus, 1571-1640." Paper presented at the International Seminar on Social and Economic Aspects of Muslim Waqf , Jerusalem, June 24-28, 1979.
1990 "Pious Foundations inc the Society and Economy of Ottoman Trabzon, 1565-1640." JESHO 33: 271-336.
JESHO 1995 Journal of the Economic and Social History of the Orient 38,
no. 3. Jones, W.R.
1979 "Pious Endowments in Medieval Christianity and Islam." Diogenes 109: 23-36.
Kepel, G. ve K. Barbar
1982 Les waqfs dans l'Egypte contemporaine (Cairo, Centre d'Etudes et
de Documentation Economiques, Juridiques, et Sociales). Köprülü, F
1938 "L' institution de vakf et l' importance historique de documents de vakf." Vak~ flar Dergisi, partie française 1: 3-9.
1136 MIRIAM HOEXTER - HATICE GÜZEL
1942 "L' Institution du Vakouf, sa nature juridique et son evolution historique." Vak~ flar Dergisi, partie française 2: 3-48.
Kogelmann, F.
1997 "Islamische fromme Stiftungen und Staat: Der Wandel in den Beziehungen zwischen einer religiösen Institution und dem marokkanischen Staat seit dem 19. Jahrhundert bis 1937." Doktora Tezi, University of Bayreuth.
Kozlowski, G.C.
1983 Muslim Endowments and Society in Bridsh India (Cambridge:
Cambridge University Press).
1995a "The Changing Political and Social Contexts of Muslim Endowments: The Case of Contemporary India." In R. Deguilhem
ed., Le waqf dans 1 'espace isla~nique: ouitil de pouvoir
socio-politique (Damascus: IFEAD),ss.277-91.
1995b "Imperial Authority, Benefactions and Endowments (Awcial) in Mughal India." JESHO 38.3: 355-70.
Kreiser, K.
1983 "Icareteyn, zur doppelten Miete im osmanischen Stiftungswesen." Essays Presented to Halil Inalc~k on his Seven tieth Birthday,
Journal of Turkish Studies 10: 219-26.
Kunt, I.M.
1979 "The Vak~ f as Instrument of Public Policy: Notes on the Köprülü Family Vak~ fs." Paper presented at the International Seminar on Social and Economic Aspects of Muslim Waqf, Jerusalem, June 24-28, 1979.
Kupferschmidt, U.M.
1987 The Supreme Muslim Council: Islam under the British Mandate
for Palestine (Leiden: E.J. Brill).
Lambton, A.K.S.
1997 "Awq -ü.in Persia: 66-8 th / 121th- 146 Centuries." Islamic Law and
Society 4: 298-318.
Layish, A.
Y~RM~NC~~ YÜZYILDA VAKIF ÇALI~MALARI 1137
1983 "The M1ik1 Family Waqf according to Wills and Waqfiyyk."
Bulledn of the School Oriental and Afri can Studies 46: 1-32.
1987 "Waqfs and Sfifi Monasteries in the Ottoman Policy of
Colonization: Sult;in Selöm I's Waqf of 1516 in Favour of Dayr al-Asad." Bulletin of the School of Oriental and African Studies 50: 61-89.
1990 'The Druze Testamentary Waqf." Studia Islamica 71: 127-54. 1994 "The Muslim Waqf in Jerusalem After 1967: Beneficiaries and
Management." In F. Bilici ed., Le waqf dans le monde musulman
contemporain (XIX- XX sicles): foncdons sociales,&onomiques et poltiques. actes de la Tables Ronde d'Istanbul, 13-14 novembre
1992 (Istanbul: Institut Français d'Etudes Anatoliennes), ss.145-68. "Bequests as an Instrument for Accommodating Inheritance Rules:Israel as a
Case Study." Islamic Law and Society 2: 282-319.
1997 "The Family Waqf and the Shari 'I Law of Succession in Modern Times." Islamic Law and Society 4: 352-88.
Leeuwen, R. Van
1994 Notables and Clergy in Mount Lebanon: The l<liin Sheikhs and the Maronite Church (1736-1840) (Leiden: E.J. Brill). LoLopasic,
A. Lopasic.A,
"Islamization of Balkans with Special Reference to Bosnia." Jour/mi
of Islamic Studies 5: 163-86.
Malik, S.J.
1990 "Waqf in Pakistan: Change in Traditional Institutions." Die Welt
des Islams 30: 63-97.
Mandaville, J.E.
1979 "Usirious Piety: The Cash Waqf Controversy in the Ottoman Empire." Internationalfournal of Middle East Studies 10: 289-308. Marcus,A.
1979 "Piety and Profit: The Waqf in the Society and Economy of Eighteenth Century Aleppo." Paper presented at the International Seminar on Social and EconomicAspects of the Muslim Waqf, Jerusalem, June 24-28. 1979.
1138 MIRIAM HOEXTER - HATICE GÜZEL
1983 "Men, Women and Property: Dealers in Real Estate in 18" - Century Aleppo." JESHO 26: 137-63.
1989 The Middle East on the Eve of Modernity: Aleppo in the
Eighteenth Century (New York: Columbia University Press).
Massignon, L.
1951, 1953 "Documents sur certains waqfs des lieux saints de l' Islam principalemert sur le waqf Tamimi â Hebron et sur le waqf tlemcenien Abü Madyan Jerusalem." Revue des tudes
Islamiques 19: 73-120; 21: 39-42.
McChesney, R.D.
1981 "Waqf and Public Policy: The Waqfs of Shah 'Abbas: 1011-1023/ 1602-1614."Asian and African Studies 15: 165-90.
1991 Waqf in Central Asia.Four Hundred Years in the History of a
Muslim Shrine 1480-1889 (Princeton: Princeton University Press).
Meriwether, M.L.
1993 "Women and Economic Change in Nineteenth — Century Syria: The Case Aleppo." In J.E. Tucker ed., Arab Women, Old
Boundaries, New Frontiers (Bloomington and Indianapolis:
Indiana University Press), ss.65-83. Mutafdeva, V.
1979 "Problemes fondamentaux de l'etude du valcfen tam que partie de la structure sociale et economique des Balkans sous la domination ottomane (XV-XIX siecles)." Paper presented at the International Seminar on Social and Economic Aspects of the Muslim Waqf,
Jerusalem, June 24-28,1979. Necipo~lu — Kafadar, G.
1985 "The Süleymaniye Complex in Istanbul: An Interpration."
Muqarnas 3: 92-117.
O'Fahey, R.S.
1997 "Endowment, Privilege, and Estate in the Central and Eastern Sudan." Islamic Law and Society 4: 334-51.
Pascual, J.-P.
1983 Damas 1 la fm du XVI sM.cle d' apres trois actes de waqf ottomans
YIRMINCI YÜZY~ LDA VAK~ F ÇAL~~MALAR' 1139
Peri, O.
1981 "Political Changes and Their Influence on Waqf Foundation in
Late Eighteenth — Century Jerusalem." Cathedra 21: 73-88
(~branice).
1983a "The Ottoman State and the Waqf Institution in Late Eighteenth —
Century Jerusalem." Yüksek Lisans Tezi, The Hebrew University of Jerusalem, 1983 (~branice)
1983b "The Waqf as an Instrument to Increase and Consolidate Political Power: The Case of KhIsseki Sultan Waqf in Late Eighteenth — Century Ottoman Jerusalem." Studies in the SocialHistoly of Middle East in Memory of Professor GabrielBaer, Aslan and Afri can Studies 17: 47-62.
1992 "Waqf and Ottoman Welfare Policy: The Poor Kitchen of Hasseki Sultan in Eighteenth — Century Ottoman Jerusalem." JESHO 35:
167-86. Perikhanian, A.
1983 "~ranian Society and Law." In E. Yarshater ed., The Cambridge
History of Iran, cild 3 (2): The Seleucid, Parthian and Sasanian
Periods (Cambridge: Cambridge University Press), ss.627-80.
Petry, C.F.
1983 "A Paradox of Patronage During the Later Mamluk Period."
Muslim World 73: 182-207.
Powers, D.S.
1990a "Fatwls as Sources for Legal and Social History: A Dispute over Endowment Revenues from Fourteenth — Century Fez." Al-Qantara
295-341.
1990b 'The Islamic Inheritance System: A Socio — Historical Approach." In C. Mallat and J. Connors eds., Islamic Fa~~~ily Law (London:
Graham and Trotman), ss.11-29.
1993 "The Maliki Family Endowment: Legal Norms and Social Practices." International Journal of Middle East Studies 25:
379-406. Rabi H.M.
1964/5 "Hujjat Tamlik wa- Waqf." Al- Majallat al- Ta'rökhiyya al- Misriyya 192-202.
1140 MIRIAM HOEXTER - HATICE GÜZEL
Rafeq, A.-K.
1994 "The Syrian `Ular', Ottoman Law and Islamic Shari `a." Turcica 26: 9-29.
Raymond, A.
1973-1974 Artisans et commerçants au Caire au XVIII siecle, 2 cild. Damascus: Institut Français de Damas).
1977 "Le deplacement des tanneries â Mep, au Caire et â Tunis l'epoque ottomane: un'indicateur' de croissance urbaine." Revue
d'Histoire Maghrbine 7/8: 192-200.
1979a "La conquete ottomane et le developpement des grandes villes arabes: le cas du Caire, de Damas et d'Alep." Revue de l'Occident
Musulman et de la WcliterrarW'e 27: 115- 34.
1979b "Les grands waqfs et l'organisation de l'espace urbain â Alep et au Caire epoque ottomane (XVI- XVII siecles)." Bulletin d'Etudes Orientales 31: 113-28.
1983 "Le Caire sous les Ottomans (1517-1798)." In B. Maury et al. eds.. Palais et maisons du Caire II. Epoque ottomane (Paris:Editions du CNRS), ss.15-89.
1985 Grandes villes ara bes â l'poque ottomane (Paris: Sindbad). 1995 "Preface." In R. Deguilhem ed., Le waqf dans l'espace islamique:
outil de pouvoir socio — politique (Damascus: IFEAD),ss.11-13. Reiter,Y.
1996 Islamic Endowments inJerusalem under British Mandate (London Frank Cass).
1997 Islamic Institutions in Jerusalem: Palestinian Muslim Organization
un der fordanian and Israeli Rule (London: Kluwer Law International).
Roded,R.
"The Waqf in Ottoman Aleppo: A Quantitative Analysis." Paper presented at the International Seminar on Social and Economic Aspects of the Muslim Waqfjerusalem, June 24-28, 1979.
1988 "The Waqf and the Social Elite of Aleppo in the Eighteenth and Nineteenth Centuries." Turcica 20: 71-91.
YIRMINCI YOZYILDA VA1UF ÇALI~MALARI 1141
1990 "Great Mosques, Zilwiyas and Nighborhood Mosques: Popular Beneficiaries of WaqfEndowments in Eighteenth — and
Nineteenth — Century Aleppo."Journal of the American Oriental
Society110: 32- 38.
Saidouni, N.
1995 "Les archives algeriennes relatives aux waqfs et leur utilisafion dans l'histoire economique et sociale de l' Algerie ottomane." In D. Panzac ed., Histoire conomique et sociale del'Empire ottoman
et de la Turquk (1326-1960) (Paris: Editions Peeters), ss.59-65.
Salati, M.
1995 "Urban Notables, Private Waqf and Capital Investment: The Case of the 17" Century Zuhr- wi Family of Aleppo In R. Deguilhem ed.,
Le waqf dans l'espace islamique: outil de pouvoir socio- politique
(Damascus:IFEAD),ss.187-201. Schaht, J.
"Early Doctrines on Waqf." In Me"langes Fuad Köprülü (~stanbul: Osman Yalç~n Matbaas~), ss.443-52.I
Schwarz, K.ve H.Kurio
1983 Die Stiftungen des osmanischen Grosswesirs Koka Sinan Pascha (gest. 1596) inUzunkraova/Bulgarien (Berlin: Klaus Schwarz
Verlag). Sekaly, A.
"Le probleme des waqfs en Egypte." Revue des Etudes Islamiques 3: 75-126; 277-337; 395-454; 601-659.
Shaharn,
1991 "Christian and Jewish Waqf in Palesfine during the Late Ottoman Period." Bulletin of the School of Oriental and Afri can Studies 54: 460- 72.
Shinar, P.
E12 Inzl. Encyclopaedia of Islam, yeni bask~, ek.
Shuval,T.
1994 "La ville d'Alger vers la fm du XVIII siecle: population et cadre urbain." These pour le Doctorat nouveau regime, Universite de Provence, Aix- Marseille 1,1994.
1142 MIRIAM HOEXTER - HATICE GÜZEL
1996 "La pratique de la mu'âwada (change de biens habüs contre propri prive) â Alger au XVIIIe si. "Revue du Monde Musulman et de la Wditerrane 79-80: 55-72.
Stephan, St.H.
1944 "An Endowment Deed of Khâsseki Sultan, dated the 24" May 1552."
"Quarterly of the Department of Antiquities in Palestine 10:
175-94. Stillman, NA.
1975 "Charity and Social Service in Medieval Islam." Sodetas 5:105-15. Stöber, G
1986 "Habous Public" in Marakko: Zur wirtschaftlichen Bedeutung
religiöser Stiftunen im 20.Jahrhundert, Marburger Geographische Schriften, Heft 104 (Marburg/Lahn: Marburger Geographische
Gesellschaft). Subtelny, M.E.
1988 "Socioeconomic Bases of Cultural Patronage under the Later Timurids." International Journal of Middle East Studies 20: 479-505.
1991 "A Timurid Educational and Charitable Foundation: the Ikhlâsiyya Complex of 'Ali Shir Navâ'i in 15&-Century Herat and its Endowment." Journal of the American Oriental Society 111: 38-61.
Tahir, M.
1988 "Islamic Family Waqf in teh Twentieth Century Legislation: A Comparative Perspective." Islamic and Comparative Law Quarterly 8: 1-20.
Tawab, A-R ve A. Raymond
1978 "La waqfiyya de Mustaffi ~a Tar." Annaks Islamologiques 14: 177- 93.
al-T-azi, 'A.
1995 "Tawzif al-Waqf li-Khidmat al-Siyâsa al-Khârjiyya fi'l-MaghribS In R. Deguilhem ed., Le waaf dans l'espace islamique: outil de pouvoir
YIRMINCI YÜZY~LDA VAKIF ÇALI~MALARI 1143
Temimi, A.
1980 Un document sur les biens habous au nom de la Grande Mosquee d'Alger (Tunis: Publications de la Revue d'Histoire Maghrebine,
cild 5).
1983 Sommaire des registres arabes et turcs d'Alger (Tunis: Publications
de l'Institut Superieur de Documentation).
Vatin, N. ve S. Yerasimos
1993 "Documents sur les cimetieres ottomans, I: Autorisations d'inhumation et d'ouverture de cimeüeres â Istanbul intra-muros et â Eyüp (1565- 1601)." Turcica 25: 165-83.
1994 "Documents sur les imetieres ottomans, II: Statut, police et pratiques quotidiennes (1565-1585)." Turcica 26: 164-210.
Weir, T.H.-EZysow, Al
E12 "Sadaka. "Encyclopaedia of Islam, yeni bask~. Winkelhane, G. ve K. Schwarz
1985 Der osmanische Statthalter Iskender Pascha (gest. 1571) und seine Stiftun gen in Agypten und am Bosporus (Bamberg. Verlag aku).
Wolper, E.S.
`The Politics of Patronage: Political Change and the Construction of Dervish Lodges in Sivas." Muqarnas 12: 39-47.
Yediy~ld~z, B.
1985 Institudon du vaqf au XVIIP siele en Turquie-Etude socio- historique (Ankara, Imprimerie de la Soci ete d'Histoire).
Yerasimos, S.
1994 "Les waqfs dans l'amenagement urbain d'Istanbul au XIXe siecle." In F. Bilici ed., Le waaf dans le monde musulman contemporain
(XIXe-XXe siecles). Fonctions sociales, economiques et politiques,
actes de la Table Ronde d'Istanbul. 13-14 novembre 1992, (Istanbul: Institut Français d'Etudes Anatoliennes). ss. 43-49. Zakarya, M.
1983 Deux palais du Caire medieval: waqfs et architecture (Paris:
