SÜT İNEKLERİNDE YAĞLI KARACİĞER SENDROMU ÜZERİNDE ARAŞTIRMALAR

Selçuk Üniversitesi Vet, Fak, Dergisi

Cilt: 4, Sayı: 1, (21-36), 1988

SÜT iNEKLERiNDE YAGLI KARACİGER SENDROMU ÜZERİNDE

ARAŞTIRMALAR*

Studies on the fatty liver syndrome in dairy cattle

Reşat Nuri Aştıt, Veysi Aslan2, Mehmet Nizamboğiu3

Ülker Demirci4 Ali Muhtar TiftikS Yılmaz Gökçay6

Sunımary: This stud:)ı w as conducted to obtain information on the fatty li ver syndrome in dairy ca tt le in Turkey.

In this study ı 5 dai1:y cows belonging to the Livestock Resem·ch Center of Konya and 8 dairy cows raised ~y public and brought to our clinics in ı O--· 1 5

days qfter calving were used as research material.

The biopsy of Liver and blood samples were taken j1·om each cow belon-ging to the Livestock Research Center in the first week prior to and ı-

2

weeks fallawing the, calving; whereas the same samples were obtained from the

ot-her experimental ani m als in two weeks after calving.

The fatty liver S)mdrome was observed in cows brought to our clinics as mil d in ı 2. 5

°/

0 , moderate in ı 2. 5

°/

0 and severe in 7 5

°/

0 , w hile it w as

fo-und tobe mildin 73.3

°/

0 , moderate in 20

°/

0 and severe in 6.6 ~10 in those

that were kept in Livestock Research Center.

It was determined that the concentration of FFA and GO T in blood sera were increased in connection to the fatt)ı liver syndrome whereas the glucose can-centratian was reduced.

As a result, it was concluded that the fatty liver syndrome was seen hı higher percentage in the first two weeks (ifter calving in dai1y cattle that were raised ~y public, consequently the liver biopsy seems to be the only reliable met-hod for the diagnosis of fatty li ver syndrome.

* Bu

çalışma S.Ü. Araştirma Fonu tarafından desteklenmiştir.

1 Prof.Dr. S.Ü. Vet.Fak. Histoloji-Embriyoloji Bilim Dalı, Konya. 2 Doç.Dr. S.Ü. Vet.Fak. İç Hastalıkları Bilim Dalı, Konya. 3 Doç.Dr. S.Ü. Vet.Fak. Biyokimya Bilim Dalı, Konya.

4 Arş.Gör. S.Ü. Vet.Fak. Hio;;toloji-Embriyoloji Bilim Dalı, Konya. 5 Arş.Gör. S.Ü. Vet.Fak. Biyokimya Bilim Dalı, Konya.

22 R. N. Aştı-V. Aslan- M. Nizamlıoğlu-Ü.Demirci-A. M. Tiftik- Y. Gökçay

Özet: Bu çalışma, yağlı karaciğer sendromunwı, ülkemiz süt ineklerin-deki durumunu ortaya çıkarmak amacıyla _)!apıldı.

Çalışmada, Konya ili Ha_yııancılık J\1erkez Araştırma Enstitüsü'ne ait

15 adet ine k ile halk elinde bulunan ııe doğum yaptıktan 1 O -15 gün sonra S. Ü. Veteriner Fakültesi kliniklerine getirilen 8 adet sütçü inek kullanıldı.

Araştırma Enstitüsiindeki hayvanlardan, doğumdan ijnceki ilk hafta ve doğumdan sonraki ilk iki hafta içinde, kliniğe getirilen hayvanlardan ise, do-ğumdan sonraki ilk iki hafta içinde kan ııe karaciğer biopsi örnekleri alındı.

Araştırma Enstitüsündeki hayvanların

°/

0 73.3'ünde hqfi{,

o/

0 20'sinde

orta,

o/

0 6.6' sında şiddetli karaciğer yağlanması görülürken, kliniğe getirilen

ha_yvanların.

o/o

l2.5'inde hafif,

o/

0 l2.5'inde orta,

o/

0 75'inde ise şiddetli

karaciğer yağlanması tesbit edildi.

Karaciğerdeki yağlanmanın artmasına bağlı olarak, kan plazmasındaki FFA ııe GO T konsantras_yonunun da arttığı, glikoz konsantrasyonunun ise

azal-dığı görüldü.

Sonuç olarak, )'ağlı karaciğer sendromunun halk elinde bulunan süt inek-lerinde, doğumdan sonraki ilk iki hafta içinde _yüksek oranlarda gijrüldüğii ve kesin teşhisin karaciğer biopsi )'Ötnemi ile yapılabileceği kanısına varıldı.

Giriş

Yağlı karaciğer sendromu (Fatty Li ver Sendrom), son yıllarda Amerika ve İngiltere'de yapılan çalışmalarla ( 1 O, 31) ortaya konmuş, yüksek süt verimine sahip ineklerde, doğumdan sonraki ilk iki hafta içinde görülen ve büyük ekonomik kayıplara sebeb olan metabolik bir hastalıktır (23, 24, 29, 31).

Son yıllarda, doğumdan sonra görülen hastalıkların, karaciğer fonksiyonlarının azalması ile birlikte seyrettiğinin çe§itli araştıncılar (19, 20, 21, 26, 27, 30, 31) tarafından ortaya konmasından sonra, bu metabolik hastalık klinik açısından büyük önem kazanmıştır. Çeşitli ülkelerde yapılan çalışmalarla ( 1 O, 31), yağlı karaciğer sendromunun yüksek süt verimine sahip her üç hayvandan birinde görüldüğü, çe-şitli metabolik ve enfeksiyöz hastalıkların şekillenmesi için uygun bir ortamın dağınasına neden olduğu ve ketozis, n1astitis gibi metabolik ve enfeksiyöz hastalıklada beraber seyrettiği tesbit edilıniştir ( 1 O, 20, 21, 26, 27, 30, 31).

Süt ineklerinde Yağlı Karaciğer Sendromu ... 23

Hastalığın, doğumdan sonra süt veriminin başlamasıyla birlikte ortaya çıkan enerji açığını kapatabilmek için vucut depo yağlarnnn mobilize olması sonucu açığa çıkan yağ asitlerinin, karaciğer epitel hücreleri. içinde aşırı miktarda depolanması ile şekillendiği çeşitli araştıncılar tarafından bildirilmektedir ( 14, 29).

Baird ( 1), Baird ve ark. (2) nın yaptıkları çalışmalarda, süt ve-rimi yüksek ola,n ineklerin glikoza olan ihtiyacının, laktasyonun ilk haftalarında mevcut glikozdan yüksek olduğunu ve bu durumun da yağ mobilizasyonunun artmasına neden olduğunu; D ale ve ark (7) 'da yaptıkları bir çalışmada, adipaz doku mobilizasyonu sonucu kandaki uzun zincirli yağ asitlerinin ve keton cisimleri konsantrasyo-nunun arttığı, buna karşılık glikoz konsantrasyonunun düştüğünü ve bu durumun genel yağ mobilizasyonunun göstergesi olduğunu bil-dirmektedirler. Reid ve ark (25), laktasyonun ilk haftalarında karaci-ğerde görülen aşırı lipid toplanmasını, nıobilize olan serbest yağ asit-lerinin karaciğere alımının hızlanmasına veya trigliserid formundaki esterleşmiş yağ asitlerinin karaciğerden dışarı verilmesinin azalması­ na bağlamışlardır.

Doğumdan sonra görülen hızlı kondüsyon kaybı, mastitis ve keto-zis gibi enfeksiyöz ve metabolik hastalıkların artması, bu sendromun en önemli klinik belirtisidir (24). Klinik b elirtil ere. bakarak hastalı­ ğın teşhisi güçtür, kesin teşhisin biyokimyasal ve histolojik yöntem-lerle yapılması gereklidir (24).

Bu hastalıkta, doğumdan sonraki 7-ı3 günler arasında kanda, glikoz konsantrasyonunun azaldığı, buna kaqılık FFA ve Glutamik Okzalasetik Transaminaz (GOT) konsantrasyonunun yükseldiği aıaş­ tırıcılar tarafından bildirilmektedir (ı 2, 28). Plazmacia bulunan FFA miktarının, adipaz dokulardan mobilize olan yağ miktarının bir ifa-desi olduğu ve organizmanın eneıjiye ihtiyaç duyduğu zamanlarda FF A miktarının arttığı ( 18), özellikle yetersiz beslenme sonu cu bu ar-tışın daha da fazla olduğu tesbit edilmiştir ( 4).

Sığırlarda görülen karaciğer yağlanınası ile FFA konsantrasyonu arasında doğru orantı bulunduğu (28), süt veriminin arttığı duıum­ larda FFA'ların plazmadaki düzeylerinin oldukça yükseldiği, doğum­ dan sonra kan plazmasındaki FFA değerleri ortalamasının 0,97 =ı= 0,42 mMol/ L olduğu, süt veriminin azaldığı günlerde ise bu değerin 0,5 ı =ı= 0,22 mM OL

f

L ye düştüğü bildirilmiştir (7).

24. R. N· Aştı-V. Aslan- M. Nizamlıoğlu-Ü. Demerci- A. M. Tiftik- Y.Gökçay

Karaciğerdeki Lipid artışı, başlıca trigliseridlerin artmasJ şek­ lindedir ( 5), bu bakımdan karaciğerdeki total lipidlerin ölçülmesi ile karaciğer yağlanm.ası teşhisinin hatalı olduğu, çünkü total lipidle-rın ıçıne trigliserid olmayan lipidlerin de girdiği tesbit edilmiştir

(ll).

Doğumdan sonraki ilk iki hafta içinde kandaki GOT konsantras-yonunun da yükseldiği, yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur ( 16, 22, 24, 28). Karaciğer, böbrek ve m yokard GOT yönünden zengin-dirler. Bu dokuların tahribi sonucu aşırı miktarda aktif transamin az kan dolaşımına geçmektedir (9). Ortalama GOT değerlerinin erişkin sığırlarda 37-49 mU

1

mi olduğu tesbit edilmiştir (17). Karaciğerde meydana gelen yağlanma ile serum GOT aras1nda bir ilişkinin oldu-ğu ve karaciğer yağlan~ası durumlannda bu enzimin normale göre %ı 30'luk bir artış gösterdiği tesbit edilmiştir (3).

Seruındaki FF A, GOT ve glukoz konsantrasyonunun tayini esa-sına da yanan biyokimyasal meto~larla, karaciğer yağlanmasının teş­ his şansı· ancak

%

60 d ola ylarındadır (15). Kesin teşhisin, karaciğer biopsi örneklerinin histolojik metodlarla incelenmesi sonucu yapılabi­ leceği çeşitli araştıncılar tarafından bildirilmiştir ( 6, 12).

Reid ve ark (28), doğumdan sonraki 7-13 günler arasında, süt ineklerinden aldıklan karaciğer biopsi numunelerini histolojik metod-larla incelemişler ve 20 [J.m3/ 100 ı.Lın3'ün altında yağlanma gösteren-leri hafif, 20-40 !J.m3 j IOO [J.m3 arasındakileri orta, 40 !J.m3

1

100 !J.m3' ün üzerinde yağ bulunduranlan da şiddetli karacjğer yağlanması ola-rak kabul etmişlerdir.

Collins ve ark (6), yaptıkları bir çalışmada, 24· (J.m3

1

I 00 !J.m3' ün altında yağ taşıyanları hafif, 48 !J.m 3

1

100 ı-ı-m 3'ün üzerinde yağ ta-şı yanları da şiddetli karaciğer yağlanmasJ olarak bildirmişlerdir.

Süt ineklerinde, karaciğer yağlanması üzerinde yapılan yabancı

yayınlar bulunmasına rağmen, Ülkemizde bu konuda yapılan bir

çalışma bulunmamaktadır.

Bu çalışma, karaciğer yağlanmasının, Ülkemiz süt ineklerindeki

varlığını araştırmak ve sığırların karaciğerinden biopsi ahnması

tek-niğini, Ülkemiz Veteriner Hekimlik sahasına kazandırmak amacı

Süt ineklerinde Yağlı Karaciğer Sendromu ... 25

Materyal ve Metot

Bu çalışmada, I(onya ili Hayvancılık 11erkez Araştırma Ensti-tüsü'ne ait 15 adet sağlıklı ve doğ·umlarına I O -15 gün kalan mon-tofon ırkı inek ile, halk elinde bulunan ve Fakültemiz kliniğine geti-rilen 1 O -15 gün önce doğum yapmış, klinik olarak yağlı karaciğer sendromundan şüphe edilen ve değişik ırklardan olan 8 adet sütcü inek kullanıldı.

Hayvancılık Araştırma Enstitüsüncieki hayvanlardan doğumdan önce ilk hafta ve doğumdan sonraki ilk iki hafta içinde, kliniğe getiri-len hayvanlardan ise doğumdan sonraki ilk iki hafta içinde kan ve karaciğer biopsi örnekleri alındı.

Hayvanların vena jugularisinclen EDTA'lı tüplere alınan kanlar, santıifuj edilerek plazmaları çıkarıldı. Analiz işlemlerine kadar -20oC de bekletildi. Plazmadaki serbest yağ asitlerinin tayini kolorimetrik olarak yapıldı (8). GOT değerlerinin tayininde Boehringer enzim test kitleri kullanıldı. Glikoz tayini ise enzimatİk olarak managent kiti ile yapıldı.

Karaciğer biopsi örnekleri, perkutan biopsi iğneleri vasıtasıyla

alındı. Örnek alımından önce karaciğer bölgesi perkute edilerek tes-bit edildi ve sağ son iki kostal aralık lokal anestezi ile uyuşturuldu. Bölgenin dezenfeksiyonu yapıldıktan sonra, bir skalpel ucu ile deri delindi ve özel biopsi iğneleri ile tekniğine uygun olarak numune alındı.

Biopsi numuneleri, formol-kalsiyum tesbit solusyonunda +4oC' ele ve karanlıkta 16 saat süreyle tesbit edildikten sonra, kryosı-atta 15-20 fL kalınlığında alınan dondurma kesitleri, nötral yağla::.·ırı demonstrasyonunu sağlamak için Sudan III, Oilred O ve sudan Black boyaları ile boy andı. Objektif ve o kül er mikrometre ( 1 O X 1 O kare) kullanılarak, her biopsi preparatında tesadüfi olarak seçilen beş değişik görüntü alanında, karaciğer epitel hücreleri içindeki yağ­ ların sitoplazmada kapladıklan alan fLin2 / 100 fLm2 _{cinsinden 1 000'}

lik büyütme kullanılarak ışık mikroskopu yardımıyla ölçüldü ve elde edilen ortalama değer, o vakanın karaciğer yağlanma yüzdesi olarak kabul edildi. Ölçüm sonucu 0

/ 0 1 O'un altında yağlanma görülen olgu-lar hafif, 0

/ 0 1 O- 20 arasında yağlanma görülenler orta, 0/ 0 20'nin üze-rinde yağlanma görülen olgular ise şiddetli karaciğer yağlanması ola-rak değerlendirildi.

26 R. N. Aştı-V. Aslan- M. Nizamlıoğlu-Ü. Demirci- A. M. Tiftik- Y.Gökçay

Bulgular

A) Klinik Bulgular:

Hayvancılık Ara§tırma Enstitüsüne ait hayvanların bazılarında,

doğum sonrası süt verimi ve kondüsyon dü§üldüğti, retentio secundi-narum ve hypocalcemi gibi klinik belirtilerin dı§ında, yağlı karaciğer sendron1una ait önemli bir bulgu tesbit edilemedi.

KJiniğe, doğ·umdan sonraki ilk iki hafta içinde getirilen ve yağlı karaciğer sendromundan §üphe edilen hayvanlarda ise, süt veriminde ani dü§me, kondüsyon kaybı, tüy örtüsünde karı§ıklık, i§tahsızlık, dep-resyon, karaciğer bölgesinin perkusyonunda hassasiyet ve ağrı, idrar-da çok hafif bir asetonemi, bazı vakalarda metritis, retentio, postpar-turient hemoglobinuri ve hypokalsemi belirtileri gözlendi.

Karaciğerinden biopsi numunesi alınan hayvanlarda, herhangi bir komplikasyona rastlanmadı.

B) Biyokimyasal Bulgular:

Hayvancılık Ara§tırma Enstitüsüne ait sığırların doğum öncesi

ve sonrası kan plazma glikoz, FFA ve GOT ortalama değerleri tablo 1 'de, bu değerler arasındaki korelasyon ise tablo 2'de verilmi§tir.

1--Tablo ı. Hayvancılık Merkez Araştırma Enstitüsüne ait hayvanların doğum öncesi ve sonrası ortalama kan değerleri

Kan Değerleri Doğumdan önce Doğumdan sonra Glikoz (mgflOO ml) 56. ı8 54.46

FFA (mM/L) 0.289 0.383

GOT (U/L) 32.25 94.56

Tablo 2. Hayvancılık Merkez Araştırma Enstitüsüne ait Hayvanların

Doğum Öncesi ve Sonrası Ortalama Kan Değerleri Arasındaki Korelasyon.

Kan Değerleri Doğum öncesi Doğum sonrası T

ı Glikoz (mg/100 ml) 56.ı8 =r= 2.72 54.46 =r= 1.8ı

0.459-FFA (mM/L)

o

.289 =r=

o.

ı97

o.

383 =r=

o.

ı 14 0.4ı2-GOT (U/L) 32.25 =r= 2.05 94.56 =r= ll. 57 5.303**

(-) p > 0.05

Süt ineklerinde Yağlı Karaciğer Sendromu .. , 27·

Halk elinde bulunan ve doğumdan sonraki ilk iki hafta içinde kliniğe getirilen sığırların kan plazmasındaki glikoz, FFA ve GOT or-talama değerleri de tablo 3'de gösterilmiştir.

Tablo 3. Kliniğe doğumdan sonra getirilen sığırların ortalama kan değerleri.

Kan değerleri Glikoz (mg/100 ml) FFA (mMJL) GOT (U/L) C) Histolojik Bulgular : Doğumdan sonra 54.42 ı. 98 101.75

Hayvancılık Merkez Araştıtma Enstitüsüne ait sığırların doğum­ dan önce ve sonraki karaciğer yağlann1a yüzdesi tablo 4'de, halk elin-de bulunan ve kliniğe doğumdan sonraki ilk iki hafta içinde getirilen hayvanların biopsi örneklerindeki yağlanma yüzdesi de tablo 5'de verilmiştir.

Hayvancılık lvierkez Araştırma Ensiitüsüne ait hayvanlarda, do-ğumdan önce yağlanma görülmedi. Doğumdan sonra ise 0-28, 78

(.Lm 2

1

1 00 (.Lm2 arasında d eğişen yağlanma ya rastlan dı. Ha yvanların

~~ 73,3'ünde hafif,

o/o

20'sinde orta, ~/₀ 6,6'sında şiddetli yağlanma görüldü.

Kliniğe,. doğumdan sonraki ilk iki hafta içinde getirilen hayvan-larda ise 7,16-58,07 (.Lm2

1

_{IOO (.Lm}2 _{arasında değişen yağlanma}

görüldü. Hayvanların

%

12,5'inin hafif,

%

12,5'inin orta,

%

75'inin de şiddetli yağlanma gösterdiği tesbit edildi.

Doğumdan önce alınan biopsi materyallerine ait kesitleıde, ka-raciğer epitel hücrelerinde lipid damlacıklarına rastlanmadı (Resim 1, 2). Doğumdan sonraki hafif yağlı karaciğer li vakalarda, karaciğer epitel .lıücrelerinde yer yer lipid infiltrasyonlarının olduğu görüldü (Resim 3, 4) Orta şiddetli olgularda lipid infiltrasyonunun artt1ğı tesbit edildi. İnfiltrasyonun diffuz olmadığı, özellikle vena centralis' lerin etrafındaki karaciğer epitel hücrelerinde, perifeıdeki epitel hüc-relerine göre lipid damlacıklarının daha fazla sayıda toplandığı tes-bit edildi (Resim 5, 6). Şiddetli ya,~lanma görülen vakalara ait kara-ciğer epitel hücerlerinde ise diffuz ve şiddetli lipid infiltrasyonu gö-rüldü (Resim 7, 8).

28 R. N. Aştı-V. Aslan- M. Nizamlıoğlu-Ü. Demiı-ci-A. M. Tiftik - Y. Gökçay

1

Tablo 4. Hayvancılık Merkez Araştırma Enstitüsüne ait hayvanlardaki karaciğer yağlanma yüzdesi.

Doğumdan önce Doğumdan sonra Hayvan Sayısı ([J.m2_{/l 00 [J.m}2 ) ([J.m2/l 00 · [J.m2) ı - 12.56 2 - 7.4 3 - 7.4 4 - -5 - 3.8 6 - 6.0 7 - _2.0 -8 - 16.78 9 - -10 - 28.78 ll

-

3.6 12 - -13 - 5.7 14 - ll. 6 15 - ı.

o

Ortalama - 6.94

Tablo 5. Kliniğe doğumdan sonra getirilen hayvanlardaki karaciğer yağlanma yüzdesi.

Doğumdan sonra Hayvan sayısı ([J.m2_{/100 [J.m}2 ) ı 37.43 2 7.16 3 16.4 4 21.9 -5 25.0 6 28.8 7 58.07 8 27.0 Ortalama 27.72

Süt ineklerinde Yağlı Karaciğer Sendromu ... 29

Resim ı. Doğumdan önce alınan biopsi materyalinde karaciğerin mikroskobik görünü-mü. Nucleus (aklar). Oil Red O+H.E., x448.

Figure ı . Microscopic appearance of the liver taken as a biopsy material before calving. Nucleus (arrows). Oil Red O+H.E., x448.

mü. Nucleus (aklar). Oil Red O+H.E., x904.

Figure 2. 1viicroscopic appearance of the liver taken as a biopsy material before calving. Nucleus (arrows). Oil Red O+H.E., x904.

30 R. N. Aştı-V. Aslan- M. Nizamlıoğlu-Ü. Demirci-A. :M. Tiftik - Y. Gökçay

Resim 3. Hafif karaciğer yağlanması görülen hayvanlarda karaciğerin mikroskobik gö-rünümü. Sudan Black., x560.

Figure 3. Microscopic appearance of liver in cows with mild fatty liver syndrome. Su-dan Black., x560.

Resim 4. Hafif karaciğer yağlanması görülen hayvanlarda karaciğerin mikroskobik gö-rünümü. Sudan Black., x480.

Figure 4. Microscopic appearance of liver in cows with mild fatty liver syndrome. Su-dan Black., x480.

Süt ineklerinde Yağlı Karaciğer Sendromu ... 31

Resim S. Orta derecede karaciğer yağlanması görülen hayvanlarda karaciğerin mikros-kobik görünümü. Sudan Black., x660.

Figure 5. JVlicroscopic appearance of liver in cows with moderate fatty liver syndrome. Sudan Black., x660.

Resim 6. Orta derecede karaciğer yağlanması görülen hayvanlarda karaciğerin mikros-kobik görünümü. Sudan Black., x350.

Figure 6. Microscopic appearance of liver in cows with moderate fatty liver syndrome. Sudan Black., x350.

32 R. N. Aştı-V. Aslan- M. Nizamlıoğlu-Ü. Demirci-A. M. Tiftik- Y. Gökçay

Resim 7. Şiddetli karaciğ.er yağlanması görülen hayvanlarda karaciğerin mikroskobik görünümü. Sudan Black., x672.

Figure 7. Microscopic appearance of liver in cows with severe fatty liver syndrome. Su-dan Black., x672.

Resim 8. Şiddetli karaciğer yağlanması görülen hayvanlarda karaciğerin mikroskobik görünümü. Sudan Black., x528.

Figure 8. Microscopic appearance of liver in cows with severe fatty liver syndrome. Su-dan Black.~ x528.

Süt ineklerinde Yağlı Karaciğer Sendromu ... 33

Aynı hayvanlara ait biyokimyasal ve histolojik bulgular göz önü-ne alındığında, karaciğerdeki yağlanmaya bağlı olarak kan plazına­ sındaki FF A ve GOT konsantrasyonunun arttığı, glikoz konsantras-yonunun ise azaldığı gözlendi.

Tartışına ve Sonuç

Yağlı K.araciğer Sendromu ile ilgili yabancı yayınlar (23, 24, 29, 31) bulunmasına rağmen, Ülkemizde bu sendronıla ilgili sütcü inek-lerde yapılan herhangi bir çalışmaya rastlanamamıştır.

Reid ve arkadaşları (24) 'nın yaptıkları bir çalışmada, bu hasta-lığın yüksek süt verimine sahip her üç hayvandan birinde görüldü-ğünü ve farklı sürülerde hastalığın görülme oranının

%

ıo_:_SO ara-sında değiştiğini; Reid (2 ı) ise yaptığı bir diğer çalışmada, bu hasta-lığın Friesian ineklerinde

%

66, Guernsey ineklerinde ise 0

/ 0 33 ora-nında görüldüğünü bildirmektedirler. Yapılan bu çalışma ile

hasta-lığın Ülkemizde de, doğumdan sonraki ilk iki hafta içinde görüldüğü

tesbit edildi. Hastalığın, bakım ve besleme şartlarının iyi olduğu Hay-vancılık Merkez Araştırma Enstitüsüncieki hayvanlarda daha ziyade hafif karaciğer yağlanması şeklinde görüldüğü, buna karşılık kliniğe getirilen ve denemeye alınan hayvanların

o/

0 75'inde şiddetli karaciğer

yağlanması şeklinde seyrettiği gözlendi. Elde edilen bulgular, bu has-talığın doğumdan sonraki ilk iki hafta içinde, özellikle halk elinde bu-lunan, bakım ve besleme şartları iyi olmayan süt ineklerinde yaygın olarak seyrettiğini gösterdi.

Bu hastalığın, ketozis, mastitis gibi çeşitli metabolik ve enfeksiyöz hastalıklada beraber· seyrettiği ve bu hastalıkların şekillenmesi için uygun bir ortamın dağınasına neden olduğu çeşitli araştırıcılar tara-fından bildirilmiştir (ı O, 20; 26, 27, 30, 3 ı). Araştırma enstitüsüncieki hayvanlarda ve özellikle kliniğe getirilen ve şiddetli karaciğer yağlan­ ması görülen hayvanlarda bu hastalığın ketozis, metritis, retentio gibi metabolik ve enfeksiyöz hastalıklada beraber seyrettiği tesbit edildi. Mc Cormack (19) bu durumu Fatty Liver'li ineklerde immun yanıtın azalmış olmasına; Reid ve Robert (24)'de kan plazmasındaki serbest yağ asitlerinin artması sonu, nötrofil ve lenfositlerin hareket kabili ye tl erinin azalmasına bağlamışlardır.

Hastalığın, doğumdan sonra süt veriminin başlamasıyla birlikte meydana gelen enerji açığını kapatabilmek için vucut depo

yağları-34 R. N. Aştı-V. Aslan- M. Nizamlıoğlu-Ü. Demirci- A. M. Tiftik - Y. Gökçay

nın mobilize olması sonu açığa çıkan yağ asitlerinin karaciğer epitel hücreleri içinde aşırı miktarda depolanması ile şekillendiği araştırı­ cılar tarafından ortaya konmuştur (ı, 2, 25, 29). Bu çalışmada, kara-ciğerdeki yağlanma derecesine bağlı olarak görülen FF A, GOT de-ğerlerindeki yükselme ve glikoz değerlerindeki azalmanın negatif enerji açığının göstergesi olmas1ndan dolayı, araştırıcıların, hastalı­ ğın çıkışı hakkındaki görüşlerine katılıyoruz.

Doğumdan sonra görülen hızlı kondüsyon kaybı; süt veriminin azalması, mastitis, ketozis gibi enfeksiyöz ve metabolik hastalıkların artması gibi kljnik belirtiler gösteren bu sendromun, sadece klinik bulgularla teşhisinin güç olduğu, kesin teşhisin biyokimyasal ve his-tolojik yöntemlerle yapılması gerektiği araştırıcılar tarafından bildiril-miştir (24).

Karaciğer yağlanması görülen süt ineklerinde, yağlanmanın de-recesine bağlı olarak kan plazmasındaki FF A ve GOT değerlerinin yükseldiği, glikoz değerlerinin ise azaldığı bildirilmektedir (22, 23, 24, 28). Tarafımızdan yapılan bu çalışmada, karaciğerdeki yağlanmaya

·bağlı olarak FF A ve GOT değerlerinin arttığı, glikoz konsantrasyonu-_.rtun ise azaldığı tesbit edildi. GOT enzim konsantrasyonunun sadece

karaciğer harabiyetlerinde değil, beyin, böbrek gibi dokuların

bozuk-luklarında da yükselebileceği gözönüne alındığında, bu sendromun sadece biyokimyasal verilerle teşhis edilemiyeceği görüşüne varıldı. Nitekim, bu sendromun sadece biyokimyasal verilere dayanarak, ·ancak

%

60 oranında doğru teşhis edilebileceği araştıricılar tarafıri­

dan bildirilmiştir ( 12, 28).

Kesin·. teşhisin, karaciğer biopsi numunel~rinin histolojik

metod-1~rl~ incelenmesi sonucu· yapılabileceği çeşitli araştırıcılar t~rafından belirtih~iştir ( 6, ll, 24, 28): Araştırıcılar, "ı 00 po int eyepiece

gtati-cule" kullanarak karaciğer ~pitel hücrelerindeki yağlanınayı ıı-m3jıoo ıı-rri3_ cinsinden hesaplamışlar ve

%

20'nin altında yağlanma gösteren-leri hafif,

%

20-40 arası yağlanma gösterenleri orta,

o/

0 40'ın üz erin-de ·yağlanma gösteren olguları da şiddetli fatty liver'li olarak kabul

et~işlerdir. Araştırıcıların kullandığı oküler mikrometreyi. Türkiye'

de bulmak veya yurtdışından getirtmek mümkün olmadığından

dola-yı, biopsi numunelerindeki yağlanma yüzdesi daha sağlıklı bir metod olan ıı-m2

1

100 ıı-m2 _{cinsinden hesaplandı. Bu çalışmanın ve çeşitli} araştırıcıların biyokimyasal verileri' de göz önüne alınarak, ~~· I 0: tı-m2

₁

Süt İneklerinde Yağlı Karaciğer Sendromu ... 35

100 !J-m2 arası gösterenler orta,

%

20 ~J-m2_{/ 100 ı;;m}2_{'nin üzerinde yağ­} lanma gösterenler de §iddetli fatty liver'li olarak kabul edildi. Hayvan-cılık Merkez Ara§tırma Enstitüsüncieki hayvanların

°/o

73,3'ünde ha-fif, 0

/ 0 20'sinde orta ~~ 6,6'sında §iddetli; Kliniğe doğU:mda,n sonraki ilk iki hafta içinde getirilen hayvanların ise 0

/o

_{12,5'inde hafif, ~~ 12,5'} inde orta, 0

/ 0 7 5'inde ise §iddetli karaciğer yağlanmasının olduğu

tes-bit edildi. .

Sonuç olarak yağlı karaciğer sendromunun, Ülkemizde özellik-le halk elinde bulunan yüksek süt verimine sahip süt ineközellik-lerinde, do-ğumdan sonra ilk iki hafta içinde yüksek oranlarda görüldüğü, bu send-romun sadece klinik ve biyokimyasal bulgularla te§his edilemiyeceği, kesin ·te§hisin ancak karaciğer biopsi materyallerinin histolojik ince-lenmesi ile yapılabileceği kanısına varıldı.

Kaynaklar

ı . Baird, G.D. (ı 982) Primary ketosis in the high-producing daiıy co w s: elinical and subclinical disorders, treatment, preventation and outlook, J. Dairy.Sci., 65, 1-10.

2. Baird, G.D., Heitzman, R.j., Hibbitt, K.G. and Hunter, G.D. (1974) Bovine ke-tosis: a review with recommendations for control and treatment, Br. Vet. J., 130, 2ı4-220. 3. Bogin, E. and Sommer, H. (I 978) Enzyme profile of healtlıy and fatty liver of cows. Zbl.

Vet.Med.A., 25, 458-463.

4. Bowden, D.M. (ı 97 ı) Non-esterified fatty acids and k eton bodies /n blood as indicatoı·s of

nutritional status in ruminants, Can.J.Anim.Sci., 51, ı-3.

S. Collins, R. and Reid, I. M. (I 980) A corraleted bioclıemical and stereological study of peri-parturient fatty in the dai1y cow, Res.Vet.Sci., 28, 373-376.

6. Collins, R.A., Reid, I.M., Williams, L.A. and Dennis, P.F. (1985) Histological measurument of fat content qf liver of dairy cows, J. Comp. Path., 95, 437-441.

7. Dale, H., V ık-Mo, L. and Fjellheim, P.A. (1979) Afield surv~y of fat mobilization and liver function of dairy cows during early lactation, Nord. Veterinaermed., 31, 97-105. 8. _De villiers, S., Van der walt, J .G. an.d Procos, J. (I 977) An accurate, sensitive and

reproduciple method for the colorimetric estiınation of free fatty acids in plasma onderstepoort, ].

Vet. Resch., 44 (3), 169-ı 72.

. . -· ' '

9. Ersoy, E., Baysu, N., Ertürk, K. ve Üstdal, M. (1979) Biyokinıya, A.Ü. Vet. Fak.

Yayını. No: 358/256, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.

10. Frank, T.T., Schultz, L.H. and Haı:die, A.R. (ı980) Effect of dıy period overconditi-oning on subseguent nıetabolic disorders and pe1jomıance of dairy cows, ]. Dairy.Sci., 63, 1080-1090.

ı I. Gaal, T., Reid, I.M., Collins, R.A., Roberts, C.j., Pike, B.V. (ı983) Comparison of

bioclıemical and histological methods of estimating fat content of li ver dairy cows, Res. V et. S ci., 34, 245-248.

36 R. N. Aştı-V. Aslan- M. Nizamlıoğlu-Ü. Demirci- A. M. Tiftik - Y. Gökçay

12. Gerloff, B.J., Heı-dt, T.H., Emery, R.S. (1984) Association of moderate and severe

Izepa-tic lipidosis in cattle with diffiring reprodudive pelformance, Can. J. Aniın. Sci., 64 (Suppl), 250-251.

13. Gerloof, B.J., Herdt, T.H., Emery, R.S. (1986) Relationship of hepatic lipidosis to health

and peıfonnance in daiıy cattle, ]. Amer. Vet. Med. Association., 188, 8, 845-850. 14. Haresigh, W. (

l

980) Body condition, ın ilk yi~ld and reproduction in cattle, R~cent Advances

in Animal Nutrition., P. 107-122.

15. Herdt, T.H., Goeders, L., Liesman, J.S. (1983) Test .for esiimation of bovine hepatic

lipid content, .J. Am. Vet. Med. Assoc., 182, 953-955.

16. Higgins, R.J. (İ983) Fat cow syndromeina british dai1y herd, Vet.Rec., 113 (20), 461-463.

17. Kalaycıoğlu, L. ve Ergun, H. ( 1980) Atatürk Orman Çiftliği süt ineklerinde subklinik mastitisde bfvokimyasal ;ıönden araştırmalar, A.Ü. Vet. Fak. Derg., XXVII, No, 1-2. 18. Kronfeld, D.S., Medway, V. (1969) Blood chemist1y in "A textbook o.f veterinm:y elinical

patlwlogy". The williams anel wilkins co. Baltimore.

19. Mc Cormack. (1978) Fat cow s;ındrome and its complications, Vet. Nled. Smail. Anim. Clin., 73, 1057-1060.

20. Morrow, D.A. (1976) Fat cow s_yndrome, .J. Dairy. Sci., 59, 1625-1629.

21. Reid, I.M. (1983) Reproductive jJeJformance and fatty liver jn dail)' cows, Vet. Rec., 107, 281-284.

22. Reid, I.M. and Collins, R.A. ( 1980) The pathology of postparturienl fatty liver in higlı­ yielding daiıy cows, Invest. Cell. Path. 3, 237-249.

23. Reid, I.M. and Roberts, C.T. (1982) Fatty liver in dairy cows, In Practice., 4, 164-169.

24. Reid, I.M. and Roherts, C.T. (1983) Subclinicalfatty liver in daily cows, Irish. Vet.J., 37, 104-110.

25. Reid, I.M., Collins, R.A., Baird, C.D., Roberts, C.J. and Symonds, H. W. ( 1979 a) Lipid production ra tes and patlıogenesis of fatty liver infasted cows, J .Agric.Sci. Camb-ridge., 93, 253-256.

26. Reid, I.M., Ducker, M.J., Morant. S.V. and Bloomfield, G.A. (1982) An

investi-gation of the fatty liver syndrome in daiıy cows, Anim.Prod., 34, 368-369.

27. Reid, I.M., Roherts, C.J. and Manston, R. (1979 b) Reducedfertility associated with fatf'y liver in higlı yielding dairy cows, Vet. Sci. Commun., 3, 231-236.·

28. Reid, I.M., Rowlands, C.T., Dew, A.M., Collins, R.A., Roberts, C.T. and Mans· ton, R. (19B3) The relationship between postparturient fatty liver and blood composition in daiıy cows, ]. Agric. Sci. Cambridge., 101 (4), 473-480.

29. Roberts, C.T., Reid, I.M., Rowlands, G.T. and patterson, A.I. (19Sl) Ajat

mobi-lisation syndrome in daiıy cows in early lactation, Vec.Rec., 108, 7-9.,

30. Sommer, H. (1975) Pı-aventive medizin bei nıılchkülıen, Vet. Med. Rev., l,A1-61. 31. Treacher, R.T., Reid, I.M. and Roberts, C.T. (1981) The afftct of body condition at