Zorbalar

Hornstein, 1996 yılında yayınlanan “Acımasız Patronlar ve Onların Kurbanları:

Đşyerinde Taciz Nasıl Tanınabilir ve Bunun Üstesinden Gelinebilir” adlı kitabında işyerlerinde mobbing uygulayan kişilerin üç biçimde ortaya çıktığını ileri sürmektedir.

Bu kişiler “ayırt ediciler”, “performansçılar” ve “manipülatörler” olarak

tanımlanmaktadır. Hornstein’a göre ayırt ediciler sadece güç ve kontrol ile ilgilenen ve kendi çıkarlarını koruyan kimselerdir. Onlar diğerlerinin kendilerini daha güçsüz hissetmeleri için çabalamakta, hakaret etme, kaba söz kullanma, bağırma gibi doğrudan ya da dolaylı müdahalelerde bulunmaktadırlar. Performansçılar belirgin ya da gizli

şekilde hedef kişiyi küçük düşürmeyi amaçlamaktadırlar. Manipülatörler ise kendi hatalarının sorumluluğunu almak istemeyen, yalan söylemede, aldatmada ve ihanette uzman kişiler olarak tanımlanmaktadır (Hornstein, 1996:50–60).

Zorba duygusal açıdan hem yalnız, hem de tıkanmıştır. Çevresiyle barışık olmadığı gibi, kendisiyle de barışık değildir. Bu nedenle, sürekli önüne geçemediği iç çatışmalar yaşamaktadır. Bu durum onda sinir ve kas tepkilerinin durması veya düşünce zincirinin kopması şeklinde ortaya çıkan duygusal tıkanmaya neden olur ve yoğun stres yaratır (Baltas, 2002). Zorbanın gücünün kaynağı ne bilgisi, ne karizması, ne de becerisidir; gücünün bir tek kaynağı vardır, o da üstlerine gösterdiği sahtekarca ve abartılı saygıdır. Aslında zorba üstlerine de gerçek saygı göstermez; abartılı bir saygıyı kendini güven içinde görme ihtiyacını karşılamak amacıyla kullanır (Yıldırım ve Yiğit, 2004: 8). Zorba, kendiliğinden harekete geçmediği ve genelde başkasının yönlendirmesiyle

hedefe kilitlendiği için davranışları itibariyle ahenksizdir. Bu ahenksizlik onu dıştan denetimli kişi olmaya iter. Dıştan denetimli kişi, kendi istek, ihtiyaç algılama ve yorumlarından çok, kendisini denetleyenlerin istek, ihtiyaç, algılama ve yorumlarına göre davranır. Toplumsal ve örgütsel değerlere de bağlı olmadığı için ahlaki olgunluğa sahip değildir. Dolayısıyla ahlak ilkelerine göre doğru ve yanlış davranışlar konusunda akla uygun kararlar verebilecek gelişmişlik düzeyi göstermez. Ahlaki zafiyeti zorbayı kendisinden zayıflara karşı aşırı zalim, kendisinden güçlülerin istek ve emirlerine karşı aşırı uysallık göstermeye iter. Çok çalışıyormuş ve örgüt için vazgeçilmezmiş pozlarına rağmen, aslında en sevmediği şey, örgütte diğer insanların başarısıdır. Örgütteki diğer çalışanların daha yetenekli olması onları korkutur. Yüksek başarıya sahip bir astın varlığına içerleyebilir ve bu durum mobbing sürecini başlatabilir (Tutar, 2004: 35-36). Walter’da zorbaları; saldırgan davranışları tercih eden, mobbing ortamında çatışmanın devamı ve kızışması için çabalayan, davranışları nedeniyle suçluluk duygusu hissetmeyen, karşı tarafta yaratacağı olumsuz etkileri umursamadan kabul eden, suçsuz olduğunu hatta yararlı davranışlarda bulunduğunu düşünen, başkalarını suçlayan ve kışkırtmalara tepki olarak bu davranışları sergilediğine inanan bireyler olarak tanımlamaktadır (1993:39).

Mobbingde en ilginç nokta, zorbaların verdiği zararın farkında olmaması ve genelde tüm olanların suçlusu olarak kurbanın “uyumsuzluğunu” görmesidir. Dolayısıyla davranışlarını, sanki onlara karşı takınılan tavır yüzünden bir önlem olarak almaktadırlar. Öte yandan, baştan beri dışlanmış olan kurban, maruz kaldığı şeyleri tanımlamakta ve ifade etmekte zorlanmaktadır. Örneğin; örgüte yeni gelen birinden diğerlerinin elektrik alamaması durumu söz konusu olduğunda diğerleri yeni gelenle aralarına belli belirsiz bir mesafe koymaktadır. Kahve molalarında onunla birlikte olmaktansa başkalarıyla vakit geçirmeyi tercih etmekte, öğle tatiline çıkarken onu çağırmayı birkaç kez unutuvermektedir. Yeni gelenin de bir iki talihsiz olaydan sonra, onlara karşı mesafeli olduğunu fark ettiklerinde mesafe iyice belirginleşmektedir. Yeni gelenin yaptığı her şey, ortaya attığı her fikir diğerlerine batmaya başlamakta ve bu durum grupta sohbet konusu olmakta ve tartışılmaktadır. Aynı görüşe sahip birkaç kişinin çıkması durumunda taraflardan diğerleri farkında olmadan mobbing uygulamaya başlamaktadır (Arpacıoğlu,2005). Zorba, savunma ve yenme içgüdüsüyle davrandığı için sürekli algılama yeteneğini kullanmakta, öz güveni olmadığı için tehdit altında

olduğunu düşünmekte ve suçlayıcı davranarak, en küçük hataları bile büyütmektedir. Sürekli olarak itaat, uyum ve onay bekledikleri için bunların dışındaki davranışlardan rahatsız olmaktadır. Araştırmalar kişilik ile mobbing arasında ilişki olduğunu ve kişiliğin zorba açısından belirleyici bir faktör olduğunu vurgulamaktadır. Farklı kişilik özellikleri nedeniyle mağdurlar da mobbinge karşı farklı tepkilerde bulunmakta ve etkilenme dereceleri farklı olmaktadır. Çünkü birey, kendini ve çevreyi anlamlandırma biçimine göre davranışlarını şekillendirmektedir (Cüceloğlu, 1992:32).

1.6.1.2.Zorba Tipleri

Gerçek mobbingciler, farklı kişilik özelliklerinin dışına çıkan bireylerdir. Çünkü bu kişilerin aniden değişebildikleri ve hiçbir kişilik grubuna tam anlamıyla oturmadıkları bilinmektedir. Ancak çevrelerinde sergiledikleri davranışlarla tanımlanabilmeleri mümkündür. En sık rastlanan mobbingci tipleri şunlardır:(Tınaz ve diğ., 2008: 39). Fesat Mobbingci: Devamlı yeni kötülükler arayışı içinde olup, sürekli iftiralarla başkalarını yaralamaya çalışır.

Tesadüfi Mobbingci: Bir çatışmanın gelişmesiyle üstün taraf olma özelliği kazanarak rastlantısal olarak ortaya çıkar. Karşısındakini tamamen mahvetmek için her şeyi yapar. Pusuda Bekleyen Mobbingci: Đzleyici konumundadır, hedef kişiye bariz saldırmasa da pusuda bekler. Mağdura yapılan tacizi durdurmaya çalışmaması, zorbayla eşdeğer konuma getirir (www.kalitelihayat.com,2009).

Hiddetli, Bağırgan Mobbingci: Korku verip yıldırarak kontrol sağlamaya çalışır, fevri bir şekilde hareket eder. Bağırarak, küfür ve beddua ederek patron olduğunu hatırlatır. Sürekli olarak toplantıları veya konuşmaları bölerek rahatsızlık verir (Couling, 2005: 6). Saman Altından Su Yürüten Mobbingci: Yaptığı kötülüklerin anlaşılmasından çok korktuğu için tüm kötülüklerini gizlice yapar. Başkasının arkasından işler çevirirken bile iyi adam rolünü oynar, sürekli gülümser (Kaymaz, 2007:36 ).

Megoloman Mobbingci: Kendisini herkesten üstün görür. Kendine olan güvensizliği başkalarına karşı kıskançlık, nefret ve saldırganlık olarak yansır. Bu kişiye göre tüm kaynakların kontrolü kendisindedir. Uydurduğu kurallara herkes uymak zorundadır. Rol yapma yeteneğine sahiptir ve her şeyi kontrol altında tutma eğilimi gösterir. Genelde

megaloman kişilik yapısına sahip bu bireyler, bireysel farklılıklara, başkalarının beceri ve yeteneklerine önem vermezler (Ege, 1997: 101).

Eleştirici Mobbingci: Sürekli hata arayan, şikâyet eden, olumsuz bıktırıcı davranışlar gösteren mobbingcidir. Mağdurla uğraşır ve sürekli konuşur. Etrafındaki kişileri

şikayetleri ile bıktırırken, kendi yöneticileri tarafından sevilir; çünkü diğerlerini sürekli çalışmaya iter. Huzursuz ve gergin bir iklim oluşturur (Tan, 2005: 30).

Hayal Kırıklığına Uğramış Mobbingci: Özel yaşamında hayal kırıklığı yaşayan zorba, bu olumsuzlukların bedelini mağdurdan çıkarır. Mağduru düşman olarak görür ve yaşanan tüm olumsuz duyguları, tüm yetersizliklerı veya kötü deneyimleri boşaltmak için onu günah keçisi yapar (Tınaz, 2008: 83). Kadın karakteri, duygusal ve ailevi değerlere daha fazla odaklandığı, karşısına çıkan problemlerden daha çok etkilendiği için bu grupta daha sık yer almaktadır (Ege, 1997: 102).

Sadist Mobbingci: Başkalarını köşeye sıkıştırmaktan, mahvetmekten büyük zevk duyar. Sapkın narsist olarak da tanımlanır. Hiyerarşik kademelerde yükselebilmek için her yola başvurabilir. Hirigoyen en tehlikeli mobbingci olarak onları işaret etmektedir. Hiyerarşik kademelerde yükselmek için her yola başvurabilir (Tınaz ve diğ., 2008: 40) Dalkavuk Mobbingci: Amirlerinin gözüne girmek için yaranma halindedir ve her şeyi yapmaya hazırdır, çalışkan gözükmek için astlarına bağırıp adeta terör estirir.

Zorba Mobbingci: Sadist mobbingciye benzer. Son derece acımasız ve zalimdir.

Đnsanlara köle gibi davranır. Başkasının gereksinimlerine, isteklerine hiç önem vermez.

Korkak Mobbingci: Bir başkasının daha başarılı olacağı, yükseleceğini düşünerek paniğe kapılır. Kendini korumak için mobbing uygulamayı seçer.

Kıskanç Mobbingci: Bir başkasının kendisinden daha iyi olduğunu kabul edemez. Başarılı kişiyi yok etmek için mobbingi silah olarak kullanmaya her zaman hazırdır. Hırslı Mobbingci: Bu kişi hedeflediği yer kendi beceri ve yeteneklerinin üstünde dahi olsa yükselmek için her şeyi göze alır. Yasal olmayan yollara bile başvurmaktan kaçınmaz. Kendi çıkarları uğruna her şeyi ezip geçer (Tınaz, 2008: 84-85).

Narsisist Mobbingci: Beklediği ilgi ve takdiri alamadığında kendini beğenmiş, acımasız, aşırı öfkeli, kin duygusu taşıyan saldırgan davranışlar göstermeye başlamaktadır. Mağdura karşı ahlâk ilkelerini dikkate almayarak hiyerarşik kademede yükselmeye çalışır. Kendisini büyük bir güç, engin bir deha, kusursuz bir güzellik ve mükemmel bir varlık olarak görüp her şeyi hak ettiğine inanır. (Tınaz, 2006b:19). Mobbing, kendine güveni ve pozisyonca emniyeti eksik olan kişilerce yapılmaktadır. Onlar başkasından gelen bir teklif veya karşı görüşü otoritelerine meydan okuma olarak görmektedirler. Diğerlerinin yeteneklerini, başarısını ve popülerliğini kıskanmaları mobbing için zemin oluşturmaktadır (Amicus the Union: 2005).