Mağdurlar

Yaşanan bir mobbing vakasında “kimse benimle konuşmuyor, beni çağırmıyor, ben yokmuşum gibi davranılıyor” gibi şikayetler kulağa önemsiz gibi gelse de, günün çoğunun geçirildiği bir mekanda insanın yok sayılması çalışanın hem performansını hem de ruhsal dengesini kötü yönde etkileyebilecek durumlara sadece küçük bir örnektir (www.insankaynaklari.com.,2009). Leymann, mobbinge maruz kalanlara dair çok sade ve sezgiye dayalı bir tanım yapmaktadır: “Kurban, kendisinin kurban olduğunu hissedendir”. Bu, gerçeğe çok uygun bir düşüncedir. Zira psikolojik açıdan yıkılmış, depresyon yaşayan bir bireyden söz edildiğinde, ilk akla gelen, mobbinge uğramış veya bir diğer değişle kurban olarak seçilmiş kişidir. Süreç içerisinde mobbing mağdurunun yaşadıklarını şu şekilde sıralamak mümkündür (Tınaz, 2008: 101):

• Mağdurda hastalık semptomları ortaya çıkar, hastalanır, işe gidemez, işten kovulur.

• Strese bağlı psikomastik semptomlar ağır bir depresyon/intihar gibi ortaya çıkar.

• Rolünü, geri rol olarak tanımlar ve “beni aralarına almıyorlar” der.

• Bir yandan suçlu olmadığına inanır.

• Diğer taraftan her şeyi her zaman yanlış yaptığına inanır.

• Kendine güveni yoktur ve aynı zamanda genel bir kararsızlık içindedir.

Mobbing sürecinde mağdur birey, kendini tam bir çıkmaz içinde algılamaktadır. Bulunduğu ortamdan dışlana dışlana bir duvara dayanıp kalmıştır. Başına gelenlerin nedenini dahi bilmemektedir. Günümüzde mobbinge maruz kalan pek çok kişi, çevrelerindeki herkesin bu denli nefretine yol açacak kadar ne kötülük yaptığını veya nerede hata ettiğini, aylar hatta yıllar geçse de hala kendi kendine sormaktadır.

Mobbingle ilgili yapılan araştırmalar, mağdurların, genellikle zeki, yenilikçi, azimli, dürüst, hoşgörülü, iyimser, idealist kişiler olduğunu göstermektedir. Onlar bu özelliklerinden dolayı zorbanın konumu için tehdit edici bir unsur olarak zorbaya hedef olmaktadırlar (www.bullyonline.org.,2009). Birçok bulgu, duygusal yetenek sahibi, empati kurabilen kişilerin, hayatın her alanında diğerlerinden avantajlı olduğunu göstermektedir. Ancak her ne olursa olsun mağdurun yaşananlarla ilgili değerlemesinde kadercilik anlayışı hâkim ise mağdur sessiz kalmakta ve yasa dışı bu eyleme katlanmaktadır (Wornham, 2003:31). Mobbinge maruz kalan bireylerle ilgili üç temel grup ayırt etmek mümkündür (Tınaz, 2008:101).

• Belirgin beceri ve yetenekleri olup, başkalarında, özellikle güç elde etmek isteyen ancak yetersiz bir tacizcide, kıskançlık duygusu oluşturan kişiler,

• Daima başkasının hizmetinde, onu eğlendirmeye, mutlu etmeye çalışan kişiler,

• Đşyerinde gerilime neden oldukları için diğer çalışanlar tarafından sevilmeyen, özel sıkıcı nitelikleri bulunan kişiler.

1.6.2.1.Mağdur Tipleri

Mobbinge maruz kalmaya açık, ideal hedef birey tiplemeleri şöyledir:

Dalgın: Bu kişi etrafında olup bitenin farkında değildir. Yeni durumla ilgili bir değerlendirme yapmak, yorumda bulunmaktan acizdir.

Neşeli: Bu kişi daima neşelidir. Arkadaşlarını eğlendirir, güldürür. Bu nedenle grubun maskarası olma tehlikesi ile karşı karşıyadır.

Gerçek Dost: Herkesle iyi geçinir, hiç kimseyle alıp veremediği yoktur. Özel günlerin kutlanmasına, herkesi bir araya toplamaya önem verir. Onun bu denli sosyal ve popüler olması başkalarında kıskançlığa neden olur. Alçak gönüllü ve yardım severdir.

Günah Keçisi: Grup içinde her türlü hata bu kişinin üzerine atılır. Her türlü olumsuzluğun, aksiliğin nedeni onda aranır. Tüm eleştirilerin değişmez hedefi odur. Bağımlı ve Edilgen: Çok hassas bir bireydir. Kimseye hayır demeyi bilmez.

Korkak: Her şeyden herkesten korkar. Gerçeği tam olarak algılamakta güçlük çeker. Bu nedenle endişe ve sıkıntı içindedir.

Alıngan: Böyle bir kişi, her işin beğenilmesini ister. Aşırı hassastır. En ufak bir eleştiriye dahi dayanamaz. Hemen alınıp bir kenara çekilir.

Kendini Beğenmiş: Kendini herkesten üstün görme eğilimi vardır. Çok önemli bir kişi olduğuna inanır. Çoğu kez, bu kadar önemli ve değerli olmadığını kendisine göstermek isteyen iş arkadaşlarının psikolojik tacizine uğrar.

Paranoyak: Paranoyak mağdur, herkesi düşmanı olarak algılar. Uzun yıllardan beri çalıştığı işyerinde dahi hiç kimseye güvenmez. Ona göre, hem çalıştığı kurum hem iş arkadaşları kendisine zarar vermek istiyordur, çevresi tehlikelidir.

Tutsak: Bu tip mağdur, olan bitenin farkına varmış olsa dahi, kendini kurtaramaz, olayların akışına kapılıp gider. Yeni iş aramaktan ya da bulmaktan aciz bir durumdadır. Uşak: Bu tarz birey, daima amirini mutlu etmek ister. Amiri için her şeyi yapmaya hazırdır. Herhangi birini kolaylıkla suçlayabilir. Onun bu tarz davranışları, diğer çalışanların kendisine tacizde bulunmaları için sanki davetkar bir ortam hazırlar.

Katı: Çok katı kuralları olan bir kişidir. Otoriter bir tarzı olması nedeniyle, diğer çalışanlar ile yaşadığı problemler onu, mobbingin hedefi konumuna sokar. Başkaları, adeta ona bir ders vermek amacıyla mobbing uygular.

Kendine Güvenen: Bu kişi, beceri ve yeteneklerine çok inanır. Bu nedenle pek çok iş arkadaşının kendisini kıskanmasına neden olur.

Acı Çeken: Bu kişi devamlı bir mutsuzluk ve memnuniyetsizlik içindedir. Bir süre sonra hiç kimse onun yanında yer almaz, onu dinlemek istemez.

Dürüst Đş Arkadaşı: Çok dürüst ve doğru bir kişidir. Herkes onu bir iş arkadaşı olarak çok beğenir. Ancak dürüstlüğü nedeniyle açıkça her problemin üstüne gitmesi, bazı

çalışanların yaptığı yanlışı net biçimde açıklaması, bir takım kişilerin işine gelmeyebilir ve onu kendilerine mobbing hedefi seçebilirler. Dürüstlüğü ile kendi kuyusunu kazar.

Đçe Dönük: Kişilerarası ilişkilerde belirgin güçlük çeken bir kişidir. Onun bu iletişim sorunu, iş arkadaşları tarafından yanlış yorumlanıp, onun üstünlük duygusu içinde ve düşmanlık duyguları besleyen bir kişi olarak anlaşılmasına neden olabilir.

Hırslı: Đşindeki başarı grafiğini devamlı yükseltme arzusu içindedir. Ne kadar çok çalıştığını amirlerine göstermek için evine bile iş taşır. Onun bu abartılı çalışma tarzı, iş arkadaşlarının kıskançlığına yol açar. Böylesine hırslı bir kişi, özellikle kariyer hedefleri yüksek olan diğer çalışanlar için kolaylıkla bir mobbing hedefi haline gelebilir.

Hipokondriyak: Hastalık hastası diye tanımlanan bu kişi, çalışmaktan, işyerindeki her

şeyden sürekli olarak şikayet eder; onun bu yakınmaları, herkese sıkıntı vermeye başlar. Bir süre sonra mobbing olgusunun hedefi haline gelir (Tınaz ve diğ., 2008:45-47 ve www.kalitelihayat.com,2009).

Mobbing mağdurları arasındaki ortak özellikleri saptamaya çalışan Niedle’da mağdurun dört farklı niteliğini ortaya koymaktadır. Bu dört nitelik şunlardır:

Yaş: Niedle’ın varsayımına göre yaş arttıkça mobbing mağduru olma riski artmaktadır. Cinsiyet: Niedl’e göre, kadın ve erkekler aynı sıklıkla mobbinge maruz kalmakta ve cinsiyetler arasında belirli bir fark bulunmamaktadır. Ancak ülkeden ülkeye farklılık göstersede sektöre, hükümet yönetimine, sendikal düzenlemelerin gücüne, ekonomik koşullara bağlı olarak kadın çalışanların, erkek çalışanlara kıyasla mobbinge daha fazla maruz kaldıklarına ilişkin bulgular özellikle A.B.D.’de dikkat çekmektedir.

Đş sektörü: Olgunun daha sıklıkla ortaya çıktığı herhangi bir sektör veya iş kolu yoktur.

Meslek türü: Yöneticilerin, diğer çalışanlara kıyasla mobbinge hedef olmaları daha yüsektir. ILO raporuna göre bazı meslek gruplarının, şiddete maruz kalma riski çok yüksektir. Taksi sürücüleri, sağlık çalışanları, öğretmenler, sosyal hizmet uzmanları, ev işlerine yardım edenler ve genellikle tek başına çalışan insanlar, bu grubun içinde yer almaktadır.Cinsiyete göre mesleğe bakıldığında ise, kadın öğretmenler, banka çalışanları ve satış elemanlarının mobbinge uğrama riskleri yüksektir (ILO Report, 1998: 27).

1.6.2.2.Mobbing Adayları

Mobbinge hedef kurban olma riski, tüm işyerlerinde ve tüm kültürlerde herkes için geçerlidir. Mobbing sürecinin mekanizması, farklı işyerlerinde farklı şekilde gelişse de, genelde süreç içerisinde çok tipik, benzer bir yol izlenir. Mobbing olgusunda kurban rolünü oynamaya aday bir kişilik tiplemesi mevcut değildir (Davenport ve diğ., 2003:52). Ancak işyerlerinde dört farklı tipteki kişi, mağdur olmaya adaydır:

Yalnız bir kişi: Bu kişi, erkeklerin yoğun olduğu bir ofiste çalışan tek bir kadın veya kadınların çok sayıda olduğu bir işyerinde çalışan tek bir erkek olabilir.

Acayip bir kişi: Bir şekilde diğerlerinden farklı ve başkalarıyla kaynaşmayan herhangi bir kişi söz konusudur. Farklı tarzda giyinen bir birey olabileceği gibi, engelli veya yabancı bir kişi de olabilir. Bazen, sırf evlilerin bulunduğu bir ofiste tek bekar veya sadece bekârların çalıştığı bir ofiste tek evli kişi olmak dahi, mobbinge yol açmaktadır. nedendir. Azınlık bir gruba dâhil olan kişinin mobbinge uğrama olasılığı çok yüksektir. Başarılı bir kişi: Önemli bir başarı göstermiş, amirinin veya doğrudan yönetimin takdirini kazanmış ya da bir müşterinin övgüsünü almış bir kişi, kolayca çalışma arkadaşları tarafından kıskanılabilir. Bireyin arkasından her türlü oyunlar oynanır, söylentiler çıkarılır ve çalışması sabote edilebilir.

Yeni gelen kişi: Daha önce o pozisyonda çalışan kişinin çok seviliyor olması veya yeni gelenin, orada çalışanlardan daha fazla bir takım özelliklerinin bulunması, mobbing kurbanı olma riskini artırır. Kişi, daha kaliteli olabilir veya hatta sadece daha genç ya da güzel olabilir (Kaymaz, 2007:48).