Bireysel Mücadele

Çalışan herkesin mobbingi ve mobbingcileri vardır. Ama unutulmamalıdır ki, mobbingin etkilerinden daha kolay kurtulabilmek için kişilerin birçok seçenekleride bulunmaktadır. Önce yaşanılan olgu ve sürecin adı konmalı, sonra önlemler alınmalı ve toplumun tüm düzeyinde bilgilendirme sağlanmalıdır. Çünkü, bir şeyle mücadele etmek için, birey önce onun ne olduğunu öğrenmek zorundadır. Mobbing mağduru olan kişilerin öncelikle, yaşadıkları durumları anti-spontane tepkilerle değil serinkanlı, mantıklı bir şekilde analiz ederek değerlendirmeleri, en az sayıda zararın oluşacağı

şekilde olayın önlenmesi, tedavi edilmesi, olaya müdahale edilmesi amacına yönelik bir eylem oluşturmaları ve dolayısıyla da yaşadıklarının adını koymaları gerekmektedir.

Đnsanlar, bir olguyu tanımayı öğrendikleri takdirde, önceden yaşamış oldukları veya şu anda yaşadıkları deneyimlerini çok daha kolay ve gerçekçi bir bakışla

değerlendirebilirler. Ayrıca bir olgudan ve bu olgunun yarattığı zararlardan kaynaklanan korkunun şiddetinin, karşılaşılan şeyin ne olduğu bilindiği takdirde büyük ölçüde azalması da kaçınılmazdır (Arpacıoğlu,2009). Mobbing ile bireysel mücadele için kurban kendi kişiliğini geliştirecek, direncini arttıracak çabalar içinde olmalı, bu amaçla

şu adımları atmalıdır (Tutar, 2009, Kaymaz, 2007: 88):

• Öz-saygının Geliştirilmesi: Herkesin mobbinge dayanma katsayısı farklıdır ve yine herkesin kişiliğine göre, değişen bir mücadele stratejisi vardır. Zorbanın amacı, mağduru psikolojik olarak çökertmek, özgüvenini yok etmektir. Çünkü özgüveni düşük olan kişiyi kontrol etmek daha kolaydır. Mobbinge uğrayan kişi özgüvenini kaybetmeye başlar, kendisiyle ilgili şüpheye düşerse kendinden farklı davranışlar sergilemeye başlayarak, kendisiyle çatışır. Bu durum kurbanın duygularını karıştırdığı için zorbaya başarı kazandırır. Birey ne kadar kendisi olabilirse mobbinge karşı koyma yeteneği o oranda yükseklir.

• Mesleki Beceri ve Nitelikleri Geliştirmek: Mobbingin oluşturduğu psikolojik gerilimi azaltmanın diğer bir yolu, kişisel ve mesleki nitelikleri, mümkün olduğu kadar hatalardan arındırarak geliştirmektir. Bu tavır, kurbanın kendisine karşı duyduğu güveni ve özsaygısını yükseltir. Özgüveni yüksek bir insan, her tür gerilime karşı daha yüksek direnç gösterir.

• Algılama Stratejilerini Güçlendirmek: Her tür mobbing faktörü insanın kişilik süzgecinden geçer ve bu kişilik onun mobbinge tepkisinin ne kadar güçlü olacağını belirler. Kimileri mobbinge karşı oldukça güçlü bir direnç gösterebilirken, kimileri çok basit mobbing karşısında bile yıkıma uğrar. Kurbanın direncinin ölçüsü, mobbingi tolere etme katsayısıdır.

• Ruh Sağlığını Korumak: Geliştirilen güçlü psikolojik uyum, mağdurun psikolojik yaralanmasını engeller ve mobbing karşısında onu daha donanımlı kılar. Ruh sağlığı yerinde olan birinin mobbinge direnci daha yüksek olur.

• Denge Bölgeleri Oluşturmak: Denge bölgesi, her tür istikrarsızlığın ve güvensizliğin ortadan kalktığı, mağdurun kendini güven ve esenlik içinde hissettiği bir ortamdır. Mobbing, mağdurun istikrarını ve yaşam düzenini bozar. Söz konusu istikrarsızlığa karşı aşağıdaki şekilde yer alan denge bölgeleri mobbingle başa çıkmaya yardımcı olur.

Şekilde her bir bölüm yaşamın önemli bir kısmını belirtmektedir. Mobbing sürecinde bireyler ortaya çıkan sorunlardan kurtulmak ve sorunlarla baş edebilmek için, yaşamlarında bu yedi farklı ayrımı kullanmak durumundadırlar. Çünkü bireyler aşırı iş yükü veya riskle ilgili problemlerle uğraştıklarında mobbingle baş edebilmeleri daha

güç olacaktır. Bu durumda sosyal, kültürel, ruhsal, ailevi aktiviteleri

gerçekleştirdiklerinde mobbingle başa çıkma sürecinde başarılı olabileceklerdir (Kırel, 2008: 85).

Şekil 5. Dengeleyici Yaşam Faaliyetleri

Kaynak: Kırel (2008:85)

• Değerleri Açıklamak: Kişisel değerlerin bilincine varmak ve yaşamın bu değerlerle doğal bir uyum içinde olduğundan emin olmak, mobbinge karşı direnç göstermede etkin bir yoldur. Mağdur değerleri nedeniyle kurban seçildiğini unutmamalı ve kendini kurtaracak en güçlü silahın da yine sahip olduğu değerleri olduğunu bilmelidir. Mobbinge maruz kalan biri değerlerinden vazgeçerek, bu saldırıyı ortadan kaldıramaz (Kaymaz, 2007: 88, Tutar, 2009).

Zapf’ın EVLN modeline göre, mağdur mobbing karşısında şu dört davranış şeklinden birini seçmektedir. Bunlar; çıkış, seslendirme, bağlılık ve göz ardı etme davranışlarıdır. Örgütü terk etme (çıkış) aktif fakat yıkıcı, sorunu dile getirme (seslendirme) aktif ve yapıcı, örgüte bağlı kalma pasif fakat yapıcı, sorunu göz ardı etme ise pasif ve yıkıcı bir davranıştır. Sorun çözümü için aktif-yapıcı ve pasif-yapıcı davranışlar daha uygun olacaktır (Dangaç, 2007: 76). Nasıl davranacağına karar veren mağdur şu davranışları sergileyerek mobbingle mücadeleye başlamaktadır:

• Esasında ne olup bittiğini anlamak, objektif değerlendirmede bulunmak, duygulara kulak vermek,

• Saldırılara korkmadan ve güvenle, ancak saldırgan bir tavır takınmadan karşılık vermek, sorunun kaynağı olarak görünmemek için misilleme yapmamak,

• Kurban olmayı reddetmek, kendileri üzerinde oynanan bu oyunda yer almamak,

• Fiziksel ve ruhsal dayanma gücü göstermek ve işlerin değişeceğine inanmak, uzun süreli mücadele için hazırlanmak,

• Zorbayı incitici davranışlarını durdurması konusunda uyarmak ve zorbadan gelen tarih, saat ve rahatsız edici durumun ne olduğuna dair detayları kapsayan, delil olabilecek tüm dokümanları saklamak,

• Şiddete yatkın kişilik özelliklerini tanımak, algılamak ve olası tacizcileri belirlemek,

• Gerekirse iş değişikliği yapmak üzere önlemler almak, bir kaçış planı hazırlamak,

• Kendini yalıtmamak, çok gerekli olmadıkça rapor alıp işe gelmemezlik yapmamak,

• Mobbingin yapıldığı bilgisini üst yönetimle paylaşmak,

• Arkadaşlar ve aile ile yakın ilişki içinde olmak, destek görmek,

• Sevilen şeylerden güç almak (çiçekler, müzik, resim, vb.), bir evcil hayvan edinmek,

• Açık hava, spor, meditasyon gibi aktiviteler ile ilgilenerek, insanlarla bir arada bulunmak,

• Özgüven geliştirecek şeyler yapmak,

• Kişisel birikim, yetenek ve becerilerin değerini takdir etmek,

• Enerjiyi hoşa giden başka alanlara aktarmak, yeni bir beceri elde etmek,

• Kendi kendine olumlu şeyler konuşmak ve kendini onaylamak,

• Değer veren, saygı gösteren insanlarla beraber geçirilen zamanı azamiye çıkarmak.

• Kontrol sahibi olunduğuna ve yaşamda pek çok seçenekler bulunduğuna inanmak,

• Đşyeriyle araya bir mesafe koymak ve geniş bir bakış açısı edinmek,

• Mizah gücünden yaralanmak, hareketli olmak,

• Bir uzmanın yardımına başvurmak,

• Henüz işteyken veya ayrıldıktan hemen sonra olguya yönelik deneyimli

hukukçularla görüşmek, yasal yollara başvurmak (www.yenibirisdunyasi.com, 2009; Goleman, 2000 ; DeLongis ve Holtzman, 2005; Namie, 2009).

Acar Baltaş (2002)’ta mağdurlara mobbingle mücadele önerileri olarak gülmeyi, müzik dinlemeyi, doğaya yakın olmayı ve iletişim kurmayı önermektedir. Ege (2009b) ise açık havada gerçekleştirilen spor faaliyetleri ile birlikte bireylerin uzmanlar eşliğinde, simulasyon ortamlarında katılacakları bireysel eğitimlerle mobbingle mücadeleye hazır olacaklarını belirtmektedir. Bu eğitimlerde mağdura zorbayla nasıl başa çıkabileceği rol oynama tekniği ile öğretilebilmektedir. Wornham ise mağdura mücadelede şu yolları önermektedir (Dangaç, 2007:76):

• Başlamadan önce engelleme,

• Telkin edici yaklaşım,

• Destekleyici yaklaşım,

• Zorbayla konuşulma ve üst makamlara ve ayrıca sendikalara bildirimde bulunma,

• Olayları tarih ve yer belirterek yazılı olarak kayıt altına alma,

• Yüz yüze birebir kalmamaya çalışma, topluluk içinde olma,

• Profesyonel destek alma,

• Bu süreç sonucunda gerekiyorsa psikoterapi ve uygun ilaç tedavisine başlama. Mobbingle mücadelede belge ve somut kanıtlar toplamak çok önemlidir. Ancak şahit olanların bile şahitlik yapmadığı, “Beni sokmayan yılan bin yaşasın”, “başkalarının tacize uğrayışı, rahatsız edilişi beni ilgilendirmez”, diyen izleyicilerin kanıtlama

da geleceğinin anlatılması ve izleyicilerin çözümde yer almaya ikna edilmesi gerekmektedir. Bir Alman Rahip; “Naziler komünistleri alıp götürdüler, hiç sesimi çıkartmadım çünkü komünist değildim. Sonra sosyalistleri götürdüler, yine sesimi çıkartmadım. Sıra sosyal demokratlara geldi yine sustum. Bu sefer halkı götürmeye başladılar halktan olmadığım için yine ses etmedim. Sıra bana geldiğinde sesini çıkartacak kimse kalmamıştı…” demiş(Çabuk, 2009); bu bağlamda benzer söylemler ya da durumlar izleyicilere hatırlatılmalı ve emirlerin yazılı istenmesi ile kanıt toplanmaya devam edilmelidir. Uzmanlar, mobbinge kısa vadeli çözüm olarak mümkün olduğunca kavgadan uzak durmayı, düşmanca davranmamayı, problemi resmi bir yazı ile üstlere bildirmeyi, konuyla ilgili kişi veya kişilerle görüşmek için randevu ayarlamayı ve onların fikirlerini öğrenmek için hazırlıklı olmayı önermektedir.

Uzun vadede yapılabilecekler arasında ise işten ayrılmak, sorunun kaynağı olan kişi veya kişilerin başka bölümlerde görevlendirilmesine çalışmak ve eğer problem çok ciddi ise o kişinin işten çıkarılmasını istemek gerekmektedir. Kişinin öz kaynaklarını aşırı kullanması durumunda oluşmuş olan tükenmişlik durumunun önlenmesi için ise kişinin kaynaklarını yenilemesi; örneğin, kısa süreli mola vermesi veya bir süre dinlenmek amacıyla ortam değiştirmesi ve kendisinden beklenilenden bir süre uzaklaşması önerilmektedir (Sonentag ve Zijlstra, 2006). Gary Namie’de Workplace Bullying Institute internet sitesi aracılığıyla mağdurlara yüzyüze görüşme ve 24 saat gizli telefon görüşmeleri aracılığıyla bireysel koçluk hizmetleri sunmaktadır. Bu teknik yavaş yavaş diğer ülkelerde de tercih edilmektedir (Namie, 2009a). Ancak, mobbingle mücadelede mağdur şu yanlış stratejilere dikkat etmelidir (Tutar, 2009):

Geriye Dönme Davranışı: Bu davranışı göstermek yanlış bir stratejidir. Geriye dönük kişi, önceden programlanmış kararlara ve alışkanlıklara, tutucu bir biçimde bağlanır. Kendini geçmişte başarılı kılan değerleri ve kuralları, temel veri olarak kabul eder. Oysa onu mobbingten kurtaracak olan bir zamanlar gösterdiği başarısı değil, bugün kendini yeniden kurgulamada gösterebileceği başarısıdır.

Engellenme: Mağdur mobbingle mücadele ederken asla “engellenme” hissine kapılmamalıdır. Engellenme hissiyle hayal dünyasına kaçarak kendine hayali bir dünya yaratmamalıdır. Ara sıra hayal dünyasına kaçış gerginliği, gidererek günlük yaşamdaki sorunlarla daha etkin biçimde uğraşmaya yardımcı olsa da, bu bir yöntem olarak

seçilmemelidir. Aksi halde kişinin gerçekle ilgisi kesilir, hayal dünyasıyla gerçek dünya birbirine karışır. Böyle bir dünya mağdurun günlük yaşaa uyumunu daha da zorlaştırır. Aşırı Basite Đndirgemek: Söz konusu kişi, her düşünceyi kapıp, her düşünceye yatırım yapar. Basite indirgeyen kişi için genellemeler geçerlidir. Belli bir durumun, her yerde herkes için geçerli olduğunu düşünmeye başlar. Genelleme yapan bu kişiler, bütün ile parça arasındaki farklılığı gözden kaçırırlar. Ağaca bakar, ormanı göremezler. Genellemeci kişilik tipine sahip bireyler, esnek tutum ve davranış gösteremedikleri için “herkes”, “her zaman”, “daima”, “asla” gibi kesin kavramlarla konuşurlar. Genelleme benzerliklere yapılan bir tepkidir, kişinin seçici algısını öldürür, farkındalığını ortadan kaldırır, ayırt etme ise mağdura güçlü bir sağduyu kazandırır. Sağduyusu güçlü olan birisinin mobbing ile mücadelesi daha kolay olacaktır.