Zorba, Kurban ve Zorba-Kurbanların Kişilik Özellikleri

zaman zaman ortaya çıkan kavgalarda öğrencilerin birbirlerine zarar vermesi gibi şiddet eylemleri zorbalık olarak değerlendirilmez (Pişkin, 2002: 554).

Zorbalık türleri arasında en çok bilinenleri şunlardır:

• Bedensel Zorbalık: İtme, tekmeleme, yumruklama, saç-kulak çekme, bedensel kaba şaka, silah veya bıçak ile saldırma ya da korkutma amaçlı kullanılan her tür fiziksel şiddet,

• Sözel Zorbalık: Ad takma, alay etme, söylenti çıkarma, çirkin takılmalar, tehdit etme, sözel kaba şaka, hakkında kötü şeyler yazma, incitici notlar bırakma. • Duygusal Zorbalık: Gruptan dışlama, ayrımcılık, aşağılama, eşyalarına zarar

verme, eşyalarını ya da parasını zorla alma, kasıtlı olarak arkadaşça davranmama,

• Cinsel Zorbalık: Sarkıntılık, elle taciz, cinsellik içeren sözler söylemedir (Elliot, 1997’ den aktaran Çınkır ve Karaman Kepenekçi, 2003, s. 239).

2.3.4. Zorba, Kurban ve Zorba-Kurbanların Kişilik Özellikleri  

İlgili literatür incelendiğinde, zorbalık olaylarına karışan öğrencilerin genellikle zorba, kurban ve zorba-kurban olmak üzere üç ayrı gruba ayrıldığı görülmektedir. Zorbalar, kendilerinden daha güçsüz olan öğrencilere zorbaca davrananlar; kurbanlar, kendilerinden daha güçlü öğrencilerin zorbalıklarına uğrayanlar; zorba-kurbanlar, zaman zaman zorbalık yapan, bazen de başkalarının zorbalığına uğrayanlar olarak tanımlanmaktadır (Boulton ve Smith, 1994; Austin ve Joseph, 1996; Andreou, 2001’ den aktaran Pişkin, 2002, s. 540).

2.3.4.1. Zorbaların Kişilik Özellikleri  

Saldırgan davranışta bulunan kişiler zorba olarak adlandırılmaktadır. Tıpkı kurbanlar gibi, zorbalar da çeşitli duygusal ve sosyal problemler yönünden risk altındadır. Okul çağındaki çocuklara zorbalık yapan çocuk, daha sonraki çağlarda veya

yaşlarda daha fazla şiddet içeren davranışları gerçekleştirebilmektedir (Garrity ve diğerleri, 1997’ den aktaran Genç, 2007, s.21).

Zorbalar aşağıdaki bazı özellikleri sergileme eğilimindedirler:

• Kendi ihtiyaçları baskındır ve diğer öğrencileri kendi ihtiyaçları için baskı altına alırlar,

• Tepkiseldir ve kolay sinirlenirler,

• Kurban öğrencilere karşı düşük düzeyde empati gösterirler,

• Sık sık anne - baba ve öğretmenleri de dahil olmak üzere yetişkinlere karşı gelir ve saldırganca davranırlar,

• Erkekse genellikle kurbanlarına ve diğer erkeklere göre fiziksel bakımından daha güçlüdürler (Olweus, 2001’ den aktaran Demirbağ Bolat, 2010, s.41). Zorbalar genellikle şiddete karşı daha olumlu bir tutum sergilemekte ve şiddet araçlarını daha fazla kullanmaktadırlar. Bunun yanında genellikle tepkiseldirler, otokontrolleri ve kurbanlara karşı empati düzeyleri oldukça düşüktür (Olweus, 1993’ den aktaran Gökler, 2007, s.34).

Zorbalık uygulayan çocuk, diğerlerine göre daha güçlü olduğu için sürekli olarak kazanacağından emin olduğu türden çatışmaların içindedir ve uyguladıkları yöntemler son derece acımasızdır (Bitney ve Title, 1997’ den aktaran Genç, 2007, s.21). Zorba davranışlarda bulunan çocuklar, daha önce engellenmiş ve zorba davranışlara maruz kalmış çocuklar olabilir. Örnek alacak rol modelleri ya zayıftır ya da hiç yoktur. Aile içinde ihmal edilmektedirler, aşırı uyumsuz etkileşimlere sahiptirler ve davranış problemlerine sahiptirler. Bu çocuklar, genellikle fiziksel olarak güçlü, sporda ve bahçe oyunlarında başarılı, enerjik, aktif, acıya dayanma eşikleri yüksek ve kurbanlardan yaşça ve bedence büyüktürler. Güce dayalı benlik algısına sahip, kaygı düzeyleri düşüktür bireylerdir. Kendilerini sert, başarılı, becerikli görürler ve tatminsizlik yaşarlar. Genel olarak güvenli, dışa dönük, rahat, baş etme becerileri yüksek, bağımsız ve kendini güvenle ortaya koyabilecek özelliklere sahiptir ve çoğunlukla kurbanın cezayı hak ettiğine inanırlar (Öger ve diğerleri. 2005: 34).

Dake, Price ve Telljohan (2003: 175) zorbalıkla ilgili çalışmaları inceleyerek, zorbaların pek çok çalışmada yer alan karakteristik özelliklerini aşağıdaki gibi özetlemişlerdir:

Zorbalar çoğunlukla,

• Depresyon belirtileri yaşar,

• İntihara ilişkin düşüncelere sahiptir, • Psikiyatrik sorunlar yaşar,

• Yeme bozuklukları yaşar, • Madde kullanır,

• Kavgacı davranışlar sergiler,

• Gasp, hırsızlık ve silah taşıma gibi suçlara karışır,

• Kopya çekme ve okuldan kaçma gibi akademik olarak kötü davranışlar gösterir,

• Zorbalık yapan ve iri cüsseli arkadaşlara sahiptir, • Arkadaşlık kurmayı kolay olarak algılar,

• Diğer çocuklara göre daha erken yaşlarda flört etmeye başlamakta ve ilişkiyi daha ileri götürmektedir,

• Partnerine karşı sosyal ve fiziksel olarak saldırgan davranmaktadır, • Otoriter anne - babaya sahiptir,

• Anne - baba cezalandırıcı disiplin biçimlerini kullanmaktadır, • Daha az duyarlı ve daha az destekleyici anne - babalara sahiptir, • Çocukla anne - baba arasındaki iletişim zayıftır,

• Yetişkin rol modellerden yoksundur,

• Sert ve acımasız ev ortamlarından gelmektedir, • Çocuklukta istismar yaşamışlardır,

• Akademik başarıları düşüktür,

• Ödev yapma ya da okul kurallarına uyma gibi konularda uyumları zayıftır,

• Okulla bağları zayıftır.

2.3.4.2. Kurbanların Kişilik Özellikleri  

Zorbalığa maruz kalan veya zorbaların hedefi olan kişiler, kurban olarak adlandırılmaktadır. TDK (2007) sözlüğünde kurban, “maddi ve manevi bakımdan

felakete sürüklenmiş, insani değerlerini yitirmek zorunda kalmış veya bırakılmış kimse” olarak tanımlanmaktadır.

Kurbanlar, öğrencilerin geneline göre daha endişeli ve güvensiz, çoğu zaman hassas, dikkatli ve sakindirler (Banks, 1997’ dan aktaran Demirbağ Bolat, 2010, s.44).

Kurbanların okulda iyi arkadaşları yoktur ve okulda genellikle yalnızdırlar. Saldırgan davranışlar göstermez ve başkalarına sataşmazlar, şiddete ve şiddet araçlarının kullanıma karşı olumsuz tutuma sahiptirler. Eğer kurban erkekse, genele göre büyük olasılıkla fiziksel açıdan daha zayıftır. Sınıf düzeyi düşük öğrenciler diğer öğrenciler tarafından saldırıya uğradıklarında çoğunlukla tepkileri ağlamak ve geri çekilmek olmaktadır. Ayrıca kurbanlar kendileri ve bulundukları durumla ilgili olumsuz bir bakış açısına sahiptirler. Çoğu zaman kendilerini aptal, itici, küçük düşmüş ve başarısız hissederler, öz saygıları düşüktür (Olweus, 1999’ dan aktaran Demirbağ Bolat, 2010, s.44).

Kurbanlar sosyal ve duygusal uyum açısından diğerlerine göre daha zayıf ve yaşıtlarıyla ilişkileri de oldukça sınırlı olduğu için daha büyük yalnızlık yaşamaktadırlar. Bu özellikler çoğunlukla onun kurban seçilmesine büyük katkı sağlamaktadır (Nansel ve diğerleri, 2001’ den aktaran Demirbağ Bolat, 2010, s.44). Aynı zamanda kendilerine ilişkin algılarının olumsuz olması ve kendilerine olan güvensizlik nedeniyle tekrar tekrar tacize uğramaları olasıdır (Atlas ve Pepler, 1998: 90).

Dake, Price ve Telljohan (2003: 175) zorbalıkla ilgili çalışmaları inceleyerek, kurbanların pek çok çalışmada yer alan karakteristik özelliklerini aşağıdaki gibi sıralamışlardır:

• Yalnızlık duygusu yaşamaktadır, • Özsaygıları düşüktür,

• Kaygılıdır,

• Psikiyatrik sorunlar yaşamaktadır, • Yeme bozuklukları yaşamaktadır,

• Diğer çocuklara göre daha az popülerdir, • Arkadaşlık kurmayı zor olarak algılamaktadır, • Zamanlarının büyük bölümü yalnız geçirmektedir,

• Sosyal durumları, kontrol etme fırsatı sunmayan, müdahaleci ebeveynlere sahiptir,

• Çocukla ebeveyn arasındaki ilişki aşırı yoğundur, • Sert acımasız ev ortamlarından gelmektedir, • Çocuklukta istismar yaşamışlardır.

2.3.4.3. Zorba - Kurbanların Kişilik Özellikleri  

Olweus’un (1995: 165), “tepkisel zorbalar” ya da “kışkırtıcı kurbanlar” olarak adlandırdığı zorba-kurbanlar, hem diğer çocuklara zorbalık yapmakta hem de kendileri zorbalığa maruz kalmaktadırlar.

Saldırgan olan ve olmayan kurbanlar, zorba davranışlar karşısında farklı biçimler de tepki verirler (Pepler ve diğerleri, 1998’ den aktaran Genç, 2007, s.22). Saldırgan olmayan kurbanlar, saldırı ile karşılaştıklarında boyun eğici davranışlar gösterirler (Scwartz ve diğerleri, 1993: 1758) ve kendilerine saldıran kişinin eşyalarını yağmalamasına boyun eğerek veya acı çektiklerini, üzüntü duyduklarını göstererek ödüllendirirler. Saldırgan kurbanlar ise, zorbalığa maruz kaldıkları zaman hemen karşı saldırıya geçerler ve tahrik edici davranışlar sergilerler ve bizzat kendileri saldırgan davranışları başlatırlar (Perry ve diğerleri, 1990’ den aktaran Genç, 2007, s.23).

2.3.5. Konuyla İlgili Yapılan Araştırmalar  

Bu bölümde yurtiçi ve yurtdışında aile içi şiddet ve okulda şiddet konusunda yapılmış araştırmalar yayın tarihleri dikkate alınarak özetlenmiştir.

Baumeister, Smart ve Boden (1996), şiddet ve saldırganlık ile egoizm ilişkisi: yüksek benlik saygısının karanlık yüzü adlı çalışması ile yüksek benlik saygısına sahip olan bireylerin düşük benlik saygısına sahip olan bireylerden daha fazla şiddet uygulayan bireyler olduğunu ortaya koymuştur. Her koşulda kendini son derece önemli görme olarak adlandırdıkları egoizme sahip, kendini üstün gören, kararsız ve geçici inançlara sahip olan bireyler, şiddet uygulayıcısı olarak belirtilmiştir.