Araştırmanın örneklem grubunu; İstanbul ili, Çekmeköy ilçesi, 2011- 2012 eğitim öğretim yılında Milli Eğitim Bakanlığına bağlı Ali Kuşçu İlköğretim Okulunda 6. 7. ve 8. sınıfa devam eden, kolay örnekleme yöntemiyle seçilen 307 öğrenciden oluşmaktadır.
3.3. Veri Toplama Araçları
Araştırmanın verileri Espelage ve Holt (2001) tarafından geliştirilen, Demirbağ Bolat (2010) tarafından Türkçe’ ye uyarlanan “Zorba-Kurban Ölçeği” ve Yılmaz Özkan (2008) tarafından Akyön’ün bir çalışmasındaki anketin, aile içinde çocuğa yönelik şiddet konusuna uyarlandığı “Aile İçi Şiddet” anketi kullanılmıştır. Araştırmaya katılan öğrencilerin çeşitli sosyo-demografik özelliklerini saptamak için araştırmacı tarafından hazırlanan “Kişisel Bilgi Formu” kullanılmıştır.
3.3.1. Kişisel Bilgi Formu
Araştırmaya katılan örneklemin sosyo-demografik özellikleri hakkında bilgi toplayabilmek amacıyla araştırma sürecinde araştırmacı tarafından geliştirilen öğrencinin cinsiyeti, sınıf düzeyi, anne ve baba öğrenim durumu, ailenin niteliği, aile gelir durumu ve aile tipi gibi soruların yer aldığı “Kişisel Bilgi Formu” kullanılmıştır (Ek-1).
3.3.2. Aile İçi Şiddet Anketi
Bu araştırmada kullanılan aile içinde çocuğa yönelik şiddet anketi; Akyön’ün “İş Yerinde Şiddete Karşı Çalışanların Bireysel Çatışma Yönetimi Yaklaşımları; Sağlık
Sektöründe Bir Araştırma” isimli doktora tezindeki anketinin Yılmaz Özkan (2008) tarafından “Aile İçinde Çocuğa Yönelik Şiddet: Muğla/Milas Uğurlu Özbilim Dersanesi OKS Öğrencileri Örneği” adlı yüksek lisans tez çalışmasında kullanmak üzere “Aile İçinde Çocuğa Yönelik Şiddet” konusuna uyarlanması ile oluşturulmuştur (Yılmaz
Özkan, 2008; 63). Aile içinde çocuğa yönelik şiddet anketi ilköğretim 6., 7. ve 8. sınıf
öğrencilerinin aile içinde şiddete uğrama durumlarını ölçmek amacıyla geliştirilmiştir. Yılmaz Özkan (2008) tarafından, ilk olarak pilot anket uygulaması yapılarak soruların ilköğretim 8. sınıf öğrencileri tarafından anlaşılır ve açık olup olmadığı, öğrencilere sormak için uygun olup olmadığı test edilmiştir. Pilot uygulama ilk önce 40 kişilik küçük bir grup ile test edilmiş ve çeşitli düzeltmeler yapılmıştır. Bu anket düzeltildikten sonra başka bir 40 kişilik grup ile tekrar test edilmiştir (Ek-2).
Yılmaz Özkan (2008: 72) tarafından yapılan faktör analizinin sonucunda anket; baba kaynaklı fiziksel ve sözel şiddet, anne kaynaklı sözel ve psikolojik şiddet, anne ve baba kaynaklı ekonomik şiddet, baba kaynaklı sözel ve psikolojik şiddet ve anne ve baba kaynaklı bireysel hakları kısıtlayıcı psikolojik şiddet olarak beş alt boyutta gruplandırılmıştır. Bu alt boyutlarda yer alan ifadeler Tablo 1, 2, 3, 4 ve 5’de görülmektedir.
Tablo 1
Baba Kaynaklı Fiziksel ve Sözel Şiddet Faktörü Anket Maddeleri MADDE Baba Kaynaklı Fiziksel ve Sözel Şiddet Faktörü 2 Babam dövmekle tehdit eder.
6 Babam saçımı kulağımı çeker. 5 Babam dayak, tekme, tokat atar.
3 Babam hakaret eder.
1 Babam küfür eder.
8 Babam benimle alay eder.
18 Babam yürüyüşümü, sesimi, konuşmamı taklit eder. 23 Babam arkadaşlarımla gezip oynamama izin vermez.
Tablo 2
Anne Kaynaklı Sözel ve Psikolojik Şiddet Faktörü Anket Maddeleri MADDE Anne Kaynaklı Sözel ve Psikolojik Şiddet Faktörü 17 Annem, duygu ve düşüncelerimi söylememi engeller. 22 Annem ile hiçbir isteğimi, planımı, sorunumu paylaşamam. 13 Annem, iyi bir şeyler yapmama rağmen bana bağırır, azarlar. 23 Annem, arkadaşlarımla gezip oynamama izin vermez.
10 Annem, beceriksiz olduğumu söyler. 8 Annem, benimle alay eder.
Tablo 3
Anne ve Baba Kaynaklı Ekonomik Şiddet Faktörü Anket Maddeleri MADDE Anne ve Baba Kaynaklı Ekonomik Şiddet Faktörü
20 Boş zamanlarımda annemin ve babamın isteği doğrultusunda (ücretli ya da ücretsiz) çalışmak zorunda bırakılıyorum.
16 Annem, yemek yememe izin vermez.
12 Annem gururumu kıran görevler verip yapmam için beni zorlar. 15 Babam beni eve, odaya kilitler.
Tablo 4
Baba Kaynaklı Sözel ve Psikolojik Şiddet Faktörü Anket Maddeleri MADDE Baba Kaynaklı Sözel ve Psikolojik Şiddet Faktörü 17 Babam duygu ve düşüncelerimi söylememi engeller. 22 Babam ile hiçbir planımı, sorunumu paylaşamam.
Tablo 5
Anne ve Baba Kaynaklı Bireysel Hakları Kısıtlayıcı Psikolojik Şiddet Faktörü Anket Maddeleri
MADDE Anne ve Baba Kaynaklı Bireysel Hakları Kısıtlayıcı Psikolojik Şiddet Faktörü
11 Babam ve annem, sürekli çalışmamı ister.
Toplam 23 maddeden oluşan ve öğrencilerin aile içinde anne ve baba tarafından şiddet davranışlarına hangi sıklıkla maruz kaldığını sorgulayan bu ankette her bir madde için 5’ li likert tipi bir derecelendirme (1-sürekli, 2-sık sık, 3-ara sıra, 4-nadiren, 5-hiçbir zaman) kullanılmıştır. Anketin yönergesinde bu anketin uygulanmasındaki amaç ve anketin cevaplanırken bilinmesi gereken noktalar vurgulanmıştır. Uygulamaya katılanlardan anket maddelerinde ifade edilen davranışların anne ve babası tarafından ne sıklıkla yapıldığını derecelendirmeleri istenmiştir. Anketten baba kaynaklı fiziksel ve sözel şiddet, anne kaynaklı sözel ve psikolojik şiddet, anne ve baba kaynaklı ekonomik şiddet, baba kaynaklı sözel ve psikolojik şiddet, anne ve baba kaynaklı bireysel hakları kısıtlayıcı ve duygusal şiddet olmak üzere beş puan elde edilmekte ve anketten alınan puan azaldıkça öğrencinin aile içi şiddete maruz kalma düzeyi artmaktadır.
3.3.3. Zorba-Kurban Ölçeği (Okulda Şiddet Ölçeği)
Zorba-Kurban Ölçeği Espelage ve Holt (2001) tarafından ilköğretim 6.,7. ve 8. sınıf öğrencilerinin zorban-kurban olma durumlarını ölçmek amacıyla geliştirilmiştir. Toplam 18 maddeden oluşan ölçme aracı zorbalık, kavga ve kurban olmak üzere üç alt boyuttan oluşmaktadır. Zorbalık alt boyutunda 9, kavga alt boyutunda 5, kurban alt boyutunda 4 madde yer almaktadır. Zorbalık alt boyutunun iç tutarlık katsayısı .87, kavga alt boyutunun .83, kurban alt boyutunun ise .88’ dir. Ölçek son bir ay içinde ölçek maddelerindeki davranışların hangi sıklıkla sergilendiğini sorgulamaktadır ve 5’ li likert tipindedir. Zorba Kurban Ölçeği Demirbağ Bolat (2008) tarafından Türkçe’ ye uyarlanmıştır (Ek-3).
Öğrencilerin zorbalık düzeylerini belirlemeyi amaçlayan bu ölçekte her bir madde için 5’ li likert tipi bir derecelendirme (1-hiçbir zaman, 2-bir ya da iki kez, 3-üç ya da dört kez, 4-beş ya da altı kez, 5-yedi kez ve daha fazla) kullanılmıştır. Ölçeğin yönergesinde bu ölçeğin uygulanmasındaki amaç ve ölçeğin yanıtlanırken bilinmesi gereken noktalar vurgulanmıştır. Uygulamaya katılanlardan ölçek maddelerinde ifade edilen davranışları hangi sıklıkla yaptıklarını ya da bu davranışların kendilerine hangi sıklıkla yapıldığını derecelendirmeleri istenmiştir. Ölçekten zorbalık, kavga ve kurban olmak üzere üç puan elde edilmekte ve ölçekten alınan puan yükseldikçe öğrencinin zorba ya da kurban olma düzeyi artmaktadır.