Zihinsel engelli çocukların öğrenmeleri normal yaşıtlarıyla aynı şekildedir. Ancak bu öğrenme süreci yaşıtlarına göre geç ve yavaş olmaktadır. Dikkatlerini toplamada sorun yaşarlar.
2.6.2.Konuşma Özellikleri
Öğrenme özelliklerine benzer olarak konuşma özellikleri de normal yaşıtları ile aynı şekilde olur. Ancak normal yaşıtlarına göre geç ve yavaş ilerler. Engelliliğin derecesi arttıkça konuşma problemleri de artmaya başlar.
2.6.3.Duygusal Özellikleri
Yaşıtlarından kabul gördükleri zaman hafif seviyede zihinsel yetersizliği bulunan çocuklar yaşıtlarıyla kolaylıkla anlaşabilmektedirler. Hafif seviyede zihinsel engelliliği bulunan çocuklara uygulayabileceklerinin üzerinde vazifeler yüklemek, çocukların boş yere yetersizlik hissine kapılmalarına yol açar. Ayrıca uygulayabileceklerinin altında vazifeler yüklemek çocukların daha çabuk bıkmasına neden olabilir. Bunların başarı gösterdikleri durumlarda, farklı oyunlarla normal arkadaşları ile beraber bulunmaları, zorlandıklarından ziyade, kolay uygulayabildiklerinin yaptırılması, başarı gösterecekleri durumlarda çocuklara fırsat tanınması duygusal bakımdan kendi kendilerine duydukları güvenin artmasında büyük önem taşımaktadır.
Orta, ileri ya da ağır seviyede zihinsel yetersizlikleri olan çocuklar; normal yaşıtlarından zihnen, fiziken ve sosyal bakımdan oldukça değişik oldukları için yaşıtları ile kaynaşmaları daha zor olmaktadır. Bu tür çocuklar; kendilerinden yaşça küçük bulunanlar ile iletişim kurmaktadır,yakın çevresindekiler ile kolay dostluk kuramamaktadırlar, kurdukları dostlukları uzun süre devam ettirememektedirler, sosyal ilişkilerinde grupta daima başkalarına tabi olmak eğilimindedirler, sorumluluk almazlar, oyunlara ve toplumsal kurallara uyum göstermede zorlanırlar, kuralların güç olduğu oyunlara ve etkinliklere katılamazlar, becerileri kısıtlı bulunduğundan ötürü bunun gibi faaliyetlere uyum sağlamak da zorluk yaşarlar. Kurallar böyle bireylerin anlayabileceği ve uyum göstereceği düzeyde basitleştirmelidir ve bunun gibi etkinliklere faal katılım göstermeleri desteklenmelidir. Fiziksel duruşlarında, giyimlerinde farklılıklar bulunur. Giydiği giysileri uydurarak giyemezler ve kendilerinde bunların yakışmadığını düşünürler. Nezaket ve görgü kurallarına uymakta zorluk yaşarlar. Sosyal etkinliklere karşı ilgisizdirler. Sosyal ilişkilerde bencil
davranırlar. Yaptıkları hareketlerle gördüklerinin hepsinin kendisinin olmasını istemektedirler ve başka kişilerle bunları paylaşmaktan hoşlanmazlar.
2.6.4.Fiziksel Özellikleri
Hafif seviyede zihinsel yetersizliği bulunan çocukların görünüş ve motor yetenekleri genelde normal yaşıtları ile aynıdır. Orta ya da ağır seviyede zihinsel yetersizliği bulunan çocuklardaysa durum farklılık göstermektedir. Down sendromu olan bireylerde benzer fiziksel nitelikler bulunmaktadır. Kulaklarında, başlarında, gözlerinde, parmak yapılarında ve kaslarının zayıflığında ayırt edici özellikleri vardır. Burada yer alan bireylerin birçoğu eşgüdümde, dengede ve ince-el yetenekleri olan işlerde zorluk yaşarlar. Bu grupta olanların yaklaşık yarısında beyin hasarları görülmesinden dolayı işitmede, görmede ve fiziksel durumlarda bozukluklar gözlemlenebilir. Özürlerinde ki durumlara bakılarak yaptıkları işlerde uygulanacak yardımlar durumlara göre farklı farklıdır.
2.6.5.Zihinsel Özelikleri
Akademik terimleri geç ve zor öğrenmektedirler. Sabra ve tekrara çok fazla ihtiyaç duyulmaktadır. Çoğunlukla zorluk yaşadıkları mevzular matematik işlemleridir. Bunlara karşı alakaları geç zamanda ve kısıtlı şekilde gelişim gösterir. Dikkatleri çok uzun değildir ve genellikle dağınık şekildedir. Sürekli takip etme, yönlendirme ve farklılık ararlar. Bir dersin ilgi çekiciliği ne kadar çok olursa olsun faaliyetlere kısa süre katılım gösterirler.
İlgileri kısa zamanlıdır: Ders, birbirini takip eden farklı faaliyetler serisi şeklinde değilse alakalarını çekmemektedir. İlgi çekici olan çalışmalardan da kısa zamanda uzaklaşabilirler. Soyut terimleri, tanımları ve kavramları geç zamanda ve zor anlayarak kavramaktadırlar. Somut terimleri daha çabuk ve güzel kavramaktadırlar. Terimlerin somut hale getirilmesi anlaşılmayı kolaylaştırmaktadır. Zaman terimi geç zamanda ve zor gelişmektedir. Konuşmaya geç başlamaktadırlar. Konuşma gelişimleri zihinsel engelin derecesiyle orantılı olmaktadır. Akranlarıyla anlaşma zorluğu yaşadıkları için daima kendilerinden küçük çocuklar ile iletişim kurmaktadırlar. Konuşma özürleri fazla olmaktadır. Genelleme yapamamaktadırlar. Bunlar, edindikleri bilgileri alaka şekillerine göre ayırt etmede zorluk yaşamaktadırlar. Öğrendikleri şeyleri aktarmada zorluk yaşarlar. Öğrendikleri bilgileri ve yetenekleri sadece öğrendikleri gibi uygulayabilmektedirler. Yeni şartlara uyum sağlamada zorlanmaktadırlar. Kısıtlı becerileri olduğu için yeni şartlara uyum göstermeleri esnasında kendilerinin dediklerini anlayabilen kişilerin yanlarında olmasına gereksinimleri vardır. Çabucak yorulmaktadırlar. Küçük engellere karşı
bıkkınlık göstermektedirler. Tüm etkinliklerde kolayca uygulayabilecekleri yerlerden başlamaları ve ilerleme göstermeleri büyük önem taşımaktadır. Bu şekilde çoğunluğunu, uğrayacağı yılgınlıktan ve telaştan uzak tutmak kolay olacaktır.
Kendisinden küçüklerle iletişimde olmayı ve bir şeyleri paylaşmayı seçerler. Bunun gibi bireylerin konuşmaları, ilgileri, zekâları ve bilgi düzeyleri yaşıtlarından geride olduğundan kendi düzeylerinde iletişim kurabileceği yaşıtça ufak normal zeka düzeyindeki kişilerle oynamayı seçerler. Gördüklerini ve duyduklarını kolay unutmaktadırlar; hafızaları düşüktür. Bunlar bazı bilgileri ve uyarıcıları çok çabuk unutmaktadırlar. Uyarıcıların uzun süreli olabilmesi için sürekli tekrar edilmesi gerekmektedir. Kısa zamanda olabilecek mevzulara ilgileri daha fazladır. Uzun sürede olacaklarla ilgilenmemektedirler. Algı seviyeleri, kavrama düzeyleri ve verdikleri tepkiler genellikle basit olmaktadır. Duygularını ve düşüncelerini açıkça ve bağımsız şekilde söyleyemezler.
2.6.6.Kişilik Özellikleri
Kendilerine güvenleri azdır, genellikle başkalarına dayanmayı seçerler. Bağımsız hareket etmezler. Kolayca cesaretleri kırılır. Bir amaca ulaşmak için güçlü duygular hissetmezler. Ufak tefek engellere çözüm yolları aramazlar. Hemen bıkkınlık gösterirler. Geç ve zor dostluk kurarlar. Kurdukları dostluklar kısa zamanlıdır. Sorumluluk almazlar. Beraber oldukları kişilerin duygu ve düşüncelerine ilgisizdirler. Kendi kendilerine bir işe başlama arzusu göstermezler. Duygu ve düşüncelerini ifade etmede başarısızdırlar.
2.6.7.Çalışma Özellikleri
Bunlar akranların ki gibi bir işte çalışmayı istemektedirler. Çok sayıda işi yapabilirler ve bir meslekleri olabilmektedir. Bazı etkinlikleri ve işleri tamamen öğrenebilmek için tüm bunların en basite indirgenmesi gerekmektedir. Azdan çoğa doğru öğrenebilmektedirler. Öğrenebilme hızlarında yavaşlama olmaktadır. Aynı devam eden işlerin yapılmasından hoşlanırlar. Çabucak bıkkınlık göstermezler. Kendilerine verilen işlerin hemen yapılması taraftarıdırlar. Günlük konularda normal bireylerden daha fazla başarıya sahiptirler. Verilen işlere bağımlılıkları fazladır. Zamanlamaları iyidir ve işlerin aksatılmasından hoşlanmazlar. Şirketlerde ve bu gibi yerlerde yapılması gerekli bulunan kurallar dizinine uyum gösterirler. Emniyetleri için verilen kurallara uyum gösterirler. Kendilerini rahatlıkla yapabilecekleri alanlarda kolaylıkla eğitilebilmektedirler.
Bu tür bireyler çoğunlukla sakin tavır sergilerler ve yöneticilerin dileklerine göre davranış sergilerler. Başarılı oldukları işlerle gururlanırlar. Birden oluşan problemlerin çözümlerinde birilerini yanlarında olmasına gereksinim duymaktadırlar. Bedensel olarak bazı şeyleri yapabilmekten ve sonucunda yeni şeyler oluşturmaktan gurur duyarlar. Bir işe başlayabilmeleri için çok zamana gereksinimleri olmaktadır.
Bu özrü olan bireylere tüm detaylar açıklanmaktadır ve yapılması beklenenler somut şekilde gösterildiği zaman, zihinlerinin karışmasının önüne geçilerek öğrenebilmeleri kolay olmaktadır. Başarısız oldukları zaman güvenlerini çabucak kaybedebilmektedirler. Verilecek etkinlikler ve alıştırmalarda çocukların durumları göz önünde bulundurulmalıdır ve bu şekilde başarılı olabilmeleri arttırılmaktadır.
2.6.8.Bedensel Özellikleri
Zihinsel engelli çocukların az troid salgısı - kretenizm nedeniyle bedeni gelişimleri tamamen duraklamış olabilir. Mongoloid tip zihinsel engelliler kısa boylu, çekik gözlü, ayak ve elleri etli, parmakları kısa, kalın ya da kısa boyunlu, kulaklar ve dili ufaktır. El ayakları ve tabanları etli ve düz olup, izleri belirgin seviyede farklıdır. Bunları bu özellikleriyle de tanımak mümkündür. Hidrosefaller ve bunun gibilerin kafaları belirgin şekilde büyük olmaktadır. Bazı zihinsel engeli olan kişilerin kafaları normal zekâlı bireylerin başlarından farklılık göstermektedir.
Mikrosefallerin kafaları belirli şekilde küçük olmaktadır. Bazı zihinsel engeli olan kişilerin kafalarıyla vücut oranlarında gözle görülebilecek farklar bulunmaktadır. Zihinsel engelli çocuklarda diş bozuklukları çok olmaktadır. Diş düzenlerinde belirgin anomaliler bulunmaktadır. Çoğunlukla dişlerinde çürümeler görülür. Bedeni gelişimleri daha ağır olmaktadır. Yaşıtlarına göre zayıftırlar ve kuvvetleri daha azdır. Bunlarda zihinsel engelli olmalarında etkili olan sosyal ve ekonomik etkenlerin etkileri fazla olmaktadır.
Zeka geriliği olanlar diğer bireylere göre daha fazla hastalanmaktadırlar. Farklı sağlık sorunları bulunmaktadır. Kendi kendilerine koruma sağlayamazlar. Çevre ve ekonomik durumların uygun olmaması halinde de çok sayıda sağlık sorunları yaşamaktadırlar. Ayrıca görmede ve işitmede sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Zihinsel engelli çocuklar psiko-devimsel safhalarda belirgin seviyede gerilemeye sahiptirler. Tüm kas adalelerinin kullanılmasında zorluk yaşamaktadırlar. El ve göz uyumunda problemler yaşmaktadırlar. Ritimlere uyum göstermede zorluk yaşarlar. Ritmik hareketlere alıştırmak, çok fazla tekrar ve olumlu teşvik etmeyi gerektirir Basit hareketlerde gerilik hareketlerde belirli gerilik yanında yürüme, hareket etme, oturma durma ve benzeri fiziki hareketlerde farklılıklar görülür.
2.6.9.Hareket Becerileri
2.6.9.1.Kaba Hareket Becerileri
Kaba hareket yetenekleri bacakların, gövdenin ve ayakların hareket etmesini sağlayan kas sisteminin çalışması gerekmektedir. Gelişim aşamaları olan emekleme, oturma, tay durma ve yürüme gibi yeteneklerinin gelişiminde yavaşlama görülebilir. Bu çocuklar vücut kontrolünün sağlanması, atlayabilme, sıçrayabilme, tekme atma ve eşyaların kaldırılması gibi ritim gerektiren hareketleri yapmada beceriksizdirler. Vücudun kontrolünün olmaması, sürekli sallanma ve hareketlerin bazılarında dengesizlik olması şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bazıları eşyaların kaldırılmasında ya da taşınmasında iki elinin kullanılmasında zorluk yaşarlar.
Bazıları kollarını ters yönde uzatamaz. Örneğin, bazı çocuklar sağında olan oyuncağı alabilmede sol kolunu kullanamayabilir. Emekleme aşamasında olan bebekler ellerini ve bacaklarını çapraz şekilde kullanmada sıkıntı çekebilir. Bebeklerde ve çocuklarda ki ağır hareketler vücutlarında ki kontrol sorunlarından doğmaktadır. Bu tür kişiler genellikle yürüme sırasında düşmektedirler ve etrafında bulunan nesnelere çarpmaktadırlar. Öğrenim yetersizlikleri olan kişilerde oldukları yerlere uyum yetenekleri zayıf olmaktadır.
Bu nedenle bulundukları yerle kendileri arasında yeterli ilişkiyi kuramazlar. Mekansal uyum yaşayanları da bulunmaktadır. Eşyalar ve kendileri arasında ki uyumları daha önceden sezinleyemezler. Eşyaların altından ya da üstünden geçmede sorun yaşayabilirler. Alçak eşyaların altından geçmeleri gerektiği zaman eğilmeleri gerektiğinin farkına varamayabilirler. Büyük olan nesneleri bazen kendisinden küçük başka bir şeyin içerisine yerleştirmeye çalışabilirler. Kıyafetlerini giyebilme, merdivenleri tırmanma, kutuların kapakların açma ya da kapatma, kapıyı anahtarla açma gibi beceri isteyen işleri yapamamaları çocukların mekân ve nesne arasındaki ilişkiyi kuramamasından oluşmaktadır.
2.6.9.2.İnce Hareket Becerileri
İnce motor hareket yetenekleri parmağın, bileğin, dudağın ve dilin hareket etmesini sağlayan küçük kasların çalışmalarını ve gelişimlerini içermektedir.
2.6.9.2.1.Parmak ve Bilek Hareketleri
İnce hareket yeteneklerinde genellikle sorunları bulunan bireyler ufak eşyaların el ile alınmasında ve parmakları ile yakalanmasında güçlük yaşarlar. Bunlar elbiselerinin düğmelerini tek başlarına açıp kapayamazlar. Bazı şeylerin açılıp kapanmasında, çözülmesinde sorun yaşarlar. Makas ve ya kalem gibi nesneleri tam olarak kullanamazlar. Bu tür durumların incelenmesi ip, boncuk, düğme gibi daha küçük nesnelerin çocuğa verilerek hareketlerinin izlenmesi ile sağlanabilir.
2.6.9.2.2.Dudak ve Dil Hareketleri
Bazı küçüklerin ince hareket yeteneklerinin gelişmemesinden dolayı dudaklarının ve dillerinin hareketleri uyum içerisinde olmamaktadır. Dudakların ve dilin uyum içerisinde hareket ettirilmesi anlaşılır konuşmada gerek duyulan bir yetenektir. Bu çocuklar bunları sağlayamadığı için konuşmaları tam olarak anlaşılmamaktadır ve konuşma hızları genellikle yavaş olmaktadır.