Zeeland Eyaleti Şirketleri ve Asya Seferleri

Cornelis De Houtman’ın Ağustos 1597 tarihinde Hollanda’ya dönmesiyle başarılı bir şekilde tamamlanmış olan Hollandalıların ilk Asya seyahatinden sonra yalnız Hollandlılar arasında değil Zeeland Eyaleti’nde de bir an önce Asya’ya gitme isteği uyandı. Bu konuda bir araya gelmiş olan Zeelandlı girişimciler Asya’ya kendi ticari filolarını göndermek için şirketler kurmaya başladılar. 1597 yılında Zeelandlılar adına Doğu Hindistan ticaretini gerçekleştirmek için Middelburg ve Veere şehirlerinde olmak üzere iki yeni şirket kuruldu. Compagnie Van Verre örneğinde Holland Eyaleti’nin bu şirkete sağladığı, silah ve mühimmat yardımı gibi, Zeeland Eyalet Meclisi de yeni kurulmuş bu şirketleri silah ve mühimmat ile destekledi.

Cornelis de Houtman’ın geri dönmesinden sonra, daha Hollandlılar ikinci seferlerine çıkmadan önce, Zeeland’ın Veere şehrinde kurulmuş olan Veerse Compagnie’ye ve Middelburse Compagnie’ye276

ait gemiler Mart 1598’ Asya’ya yelken açtılar277_{. Balthasar de Moucheron ve arkadaşlarının ortaklığıyla kurulan Veerse} Compagnie adlı şirkete ait Leeuw ve Leeuwin adlı gemiler 233 kişiden oluşan personeliyle 30 Haziran 1599’da Açe’ye ulaştılar. Ancak burada işler yolunda gitmedi. Portekizlilerinde kışkırtmalarıyla Cornelis de Houtman ve onlarca arkadaşı Açeliler tarafından öldürüldü.278

Cornelis De Houtman’ın kardeşi Frederik ve bazı arkadaşları burada hapsedildi. Geri kalanlar De Moucheron’un kuzeni Guyon Le Fort liderliğinde kaçmak zorunda kaldılar. 8 Ağustos 1600 tarihinde her iki gemi Asya’dan hiçbir ürün getiremeden Hollanda’ya geri döndüler279

.

Middelburgse Compagnie ise 25 Mart 1598 tarihinde De Langebark, De Zon ve

De Man adlı gemiler, Zeeland’dan ayrıldılar.280 Bu gemileri Gerard Le Roy idare etmekteydi.281 De Man adlı geminin yolculuğu çok kısa sürdü. Daha Dover yakınlarındayken alabora olup yolculuğa devam edemedi. Diğer iki gemi Bantam’a ulaşabildiler. Ancak bu gemiler Bantam’a ulaşınca da bir talihsizlik yaşadılar. Çünkü onların Bantam’a ulaşmasından bir süre önce buradaki bütün biberi Hindistanlı ve Çinli tüccarlar satın almışlardı. Bir sonra ki biber hasadıysa sekiz ay sonraydı ve

276_{Middelburgse Compagnie Ten Haeff olarak ta geçmektedir. Bkz. Menno Witteveen, Een Onderneming}

van landsbelang, s. 40.

277_{Wim Wennekes, Gouden Handel, s. 117.} 278

Menno Witteveen, Een Onderneming van Landsbelang, s. 34; Wim Wennekes, Gouden Handel, s. 125.

279_{Wim Wennekes, Gouden Handel, s. 125.}

280_{Menno Witteveen, Een Onderneming van landsbelang, s. 34.} 281_{Femme Simon Gaastra, De Geschiedenis van de VOC, s.19.}

Hollandalılar bunu beklemeliydiler. Nihayet Hollanda’dan hareket etmelerinden iki yıl kadar sonra depoları önemli miktarda dolu olarak geri dönebildiler282

.

1600 yılında Veerse Compagnie’nin bazı ortakları Middelburgse Compagnie ile birleşme kararı aldılar. Bu iki Zeeland şirketi’nin birleşmesiyle Verenigde Zeeuwse Compagnie (Birleşik Zeeland Şirketi) kuruldu. Ancak Balthasar De Moucheron ve birkaç arkadaşı bu birleşmenin dışında kaldı283_{. Bu şirketin başına Balthasar Van} Vlierden görevlendirildi284

. Verenigde Zeeuwse Compagnie 28 Ocak 1601 tarihinde Gerard Le Roy idaresinde ki dört gemiyi Açe’ye gönderdi285

. Zeelandia, Middelburg, Langebark ve De Zon adlarındaki gemilerden oluşan bu filonun tüm hazırlıkları Balthasar Van Vlierden, Everart Becker, Geeraert Van Schoonhoven ve Laurens Bacx tarafından oluşturulan bir komisyonun öncülüğünde hazırlandı286

.

Bu filonun idaresinde Gerard Le Roy’un yanı sıra Leurens Bicker’de görevlendirilmişti287_{. Gerard Le Roy, Veerse Compagnie’nin kendilerinden önce} Açe’ye gerçekleştirmiş olduğu seyahatin kötü izlerini silmek için Açe sultanına çeşitli hediyelerle gitti. Ayrıca Le Roy’un yanında Prins Maurits Van Oranje tarafından Açe sultanına Portekizce yazılmış bir de mektup vardı. Bundan sonra Hollandalılar ile Açeliler arasında ilişkiler olumlu yönde değişmeye başladı. Ayrıca Açe’de hapsedilmiş olan Frederik De Houtman ve arkadaşları serbest bırakıldı. Hollandalılar burada rahatça ticaret yapma imtiyazı elde ettiler. Bu sırada Açe’de Zeelandia ve Langebercke adlarındaki iki gemi depoları biber dolu olarak 29 Kasım’da Hollanda’ya doğru hareket ettiler. Yanlarında hürriyetine yeniden kavuşmuş Frederik De Houtman’da vardı. Diğer iki gemiyse Açe’den Bantam’a doğru yola çıktı. Bu gemiler Bantam’a ulaştıklarında burada bir Portekiz filosunun demirlediğini görünce hemen Ambon’a yöneldiler. Ancak Ambon’a ulaştıklarında bir Portekiz filosunun buraya varmak üzere olduğunu haber alınca burada da durmadılar. Patani’ye doğru yelken açan Hollandalılar burada iyi ilişkiler kurdular. Patani’de bir takım imtiyazlar elde eden Hollandalılar ticaretlerini rahatça devam ettirebilmek için burada bir ticaret üssü kurdular. 1603 yılı mayıs ayının sonunda bu gemiler de Hollanda’ya geri döndüler288

.

282

Menno Witteveen, Een Onderneming van landsbelang, s. 33.

283 _{Femme Simon Gaastra, De Geschiedenis van de VOC, s. 20.}

284 _{Roelof Van Gelder– Lodewijk Wagenaar, Sporen van De Compagnie, De VOC in Nederland,}

Amsterdam, 1988, s. 123.

285

Wim Wennekes, Gouden Handel, s. 126.

286 _{Roelof Van Gelder– Lodewijk Wagenaar, Sporen van De Compagnie, s. 123.} 287 _{Femme Simon Gaastra, De Geschiedenis van de VOC, s. 19.}

62

Veerse Compagnie ve Middelburgse Compagnie’nin birleşmesiyle kurulan Verenigde Zeeuwse Compagnie’ye katılmayan Balthasar De Moucheron ve birkaç arkadaşı De Moucheron etrafında birleşerek 1601’de Compagnie Van De Moucheron’u kurdular. Compagnie van de Moucheron 1601 yılında Joris van Spilbergen idaresinde üç gemiyi Asya’ya gönderdi289_{. 5 Mayıs 1601 tarihinde Veere’den hareket eden Ram,} Scaap ve Lam adlarındaki bu üç gemi 31 Mayıs 1602’de Seylan’a ulaştı. Enkhuizenli denizci Cornelis Vennip’in yazdıklarından elde edilen bilgilere göre bu filo 31 Mayıs’ta Batticoala’ya ulaştı. Van Linschoten’in İtinerario’sundan elde edilen bilgilere göreyse Seylan’da çok kaliteli tarçın, yakut ve diğer değerli taşlar bulunuyordu. Seylan’da kral ile de görüşme imkânı bulan Hollandalılar burada da hoş karşılandılar. Seylan’da önemli miktarda karabiber, zencefil, zerdeçal, muskat, foeli ve kakule gibi baharatlar bulunuyordu. Hollandalılar 2 Eylül 1602’de buradan bir daha geleceklerine dair söz vererek ayrıldılar. Buradan ayrıldıktan sonra Açe ve Bantam’a uğrayan Hollandalılar ancak 24 Mart 1604 tarihinde Hollanda’ya geri dönebildiler. Onların geri dönmelerinden iki yıl kadar önce Birleşik Doğu Hindistan Şirketi kurulmuştu. Bu nedenle Balthasar de Moucheron Asya’ya yeni bir ticaret seferi düzenleyemedi290

. Birleşik Doğu Hindistan Şirketi öncesinde kurulan şirketlerin Asya’dan tedarik ettikleri ürünler, ilk önce Hollandalıların taleplerine cevap verdikten sonra bu şirketler, ürünlerini Avrupa pazarına sunuyorlardı. Ancak Asya ticaret mallarının Avrupa pazarına bolca sürülmesi fiyatların düşmesine neden oluyordu. Bundan sonra Johan van Oldenbarnevelt291 Hollandalıların birlikte çalışmasını teşvik etti. Bu şirketlerin birleşmesi Asya seferlerinde sermayenin ve Portekiz ve İspanyollara karşı askeri gücün birleşmesi demekti. Ancak bu birleşmenin gerçekleşmesi ilk etapta çok zor görünüyordu. Özellikle Zeelandlılar, Amsterdamlılar ile birleşmek istemiyorlardı. Ancak 1600 yılında birleşmenin ilk adımları atılarak Zeeland’da faaliyet göstermekte olan kumpanyalar birleşerek Verenigde Zeeuwse Compagnie’yi (Birleşik Zeeland Şirketi) kurdular. Ancak Balthasar de Moucheron bu birleşmenin dışında kalarak kendi şirketini kurdu. Ayrıca Amsterdam’da da Oude Compagnie ve Nieuwe Brabantse

289

Femme Simon Gaastra, De Geschiedenis van de VOC, s. 19.

290 _{Wim Wennekes, Gouden Handel, s. 130- 133.} 291

Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619); 1570 yılında avukat olan Van Oldenbarnevelt, 1572 yılında Willem van Oranje’nin yanında görev almış onun ölümünden sonra oğlu Prens Maurits’in idareye gelnmesinde etkili olmuş ve özellikle 1584-1619 yılları arasında önemli görevlerde bulunmuş Hollandalı devlet adamı ve hukukçudur.

Compagnie bir araya gelerek “Birleşik Amsterdam Doğu Hindistan Şirketi”ni kurdular292. Bu şirket Amsterdam şehri ticaret tekeli elde etti293.

1595-1602 yılları arasında Hollandalılar seyahatlerini genellikle bugünkü Endonezya Adaları’na yoğunlaştırdılar. Burada Java, Sumatra, Molukka ve Banda adalarında önemli ticari faaliyetlerde bulundular. Buralardan en çok biber, tarçın, muskat ve foeli satın aldılar. Buradan Çin kıyılarına ulaşan Hollandalılar, Makao ve Patani’de de ticari faaliyetlerde bulundular. Ancak birçok şehirde farklı şirketlerin kurulması ve bunların birbirleriyle rekabat halinde olmaları Hollanda Birleşik Eyaletler Genel Meclisi’ni, bu konuda bir düzenleme yapmaya sevk etti. Bu nedenle tüm şirket idarecileriyle görüşülüp, bu şirketlerin birleştirilmesi ve bu yeni şirkete ticaret yapma tekeli verilmesi düşünülüyordu.

2.2. Birleşik Doğu Hindistan Şirketi’nin Kuruluşu ve Şirketin Hollanda