Molukka Adaları’na Yerleşmeler

Molukka Adaları Endonezya’nın doğusunda Selebes Adası ile Gine Adası arasında kalan bölgedeki Endonezya Adaları’dır. Kimi kaynaklarda Moluk Adaları, Maluku Adaları veya Malukkular olarak da geçen Molukka Adaları aynı zamanda Baharat Adaları olarak da bilinir509

. XVII. ve XVIII. yüzyılda Molukkalar tabiri sadece Halmaheira ve batısındaki bazı adalar için kullanılıyordu510

. Bu adalar Halmaheira’nın yanı sıra Ambon Adası’nın 500 km. kuzeyinde bulunan Morotai, Ternate, Tidore, Makian (Makéan), Bacan (Batjan) ve Motir Adaları’ydı511_{. Bu adalar küçük İslami} krallıklar tarafından yönetiliyordu. Bu krallıklar arasında en güçlüsü Ternate Sultanlığı’ydı512_{. Ternate Sultanlığı 1498 yılında İslamiyet’e geçtikten sonra İslamiyetin} bu bölgede yayılmasına öncülük etmişti513

.

Portekizliler Hindistan’a geldiklerinde burada Asyalı birçok tüccar Molukka Adaları’ndan Hindistan’a baharat getiriyordu. Portekizliler bir süre sonra baharatın geldiği yer olan Molukka Adalarına gitmeye karar verdiler. 1511 yılında Malakka’ya yerleştikten sonra514

, ilk kez 1512 yılında Molukka Adaları’na ulaştılar515. Bu sırada Molukka Adaları’ndan Ternate ve Tidore Adaları birbirleriyle mücadele halindeydi. Portekizliler Ternate ve Tidore Adaları arasındaki bu mücadeleden faydalandılar. Bu bağlamda önceleri Tidore Adası’na karşı Ternate ile işbirliği yapan Portekizliler

508_{Wim Wennekes, Gouden Handel, s. 163- 164.}

509_{Sırrı Erinç- İsmail Hakkı Göksoy- Syed Muhammad Naquib Al-Attas; “Endonezya”, DİA, c. 11,}

İstanbul, 1995, s. 204; Leonard Blusse- Jaap de Moor, Nederlanders Overzee, s. 130; Emin Atasoy, Kıtalar ve Ülkeler Coğrafyası, Bursa, 2003, s. 662.

510_{Femme Simon Gaastra, De Geschiedenis van de VOC, s. 43.}

511_{Leonard Blusse- Jaap de Moor, Nederlanders Overzee, s. 126. Bkz. Harita: 8, s. 127.} 512

Femme Simon Gaastra, De Geschiedenis van de VOC, s. 43.

513_{İsmail Hakkı Göksoy, vd.; “Endonezya”, DİA, c. 11, İstanbul, 1995, s. 204.} 514_{Leonard Blusse- Jaap de Moor, Nederlanders Overzee, s. 99.}

106

böylece buradaki karanfil ticaretinin tekelini elde ettiler. Ancak Portekizliler bir süre sonra bu kez Tidore Adası ile işbirliğine gittiler. 1522 yılında stratejik öneminin yanısıra önemli bir baharat kaynağı olan Ambon Adası’na yerleştikten sonra ise her iki adanın da ticaretini de büyük ölçüde ellerine aldılar516

.

Hollandalılar Molukka Adaları’ndaki baharatı ilk kez Portekiz gemileriyle bölgeye gelen Huyghen Van Linschoten’den duydular. Van Linschoten’e göre sadece Molukka Adaları’nda yetişen karanfil tüm dünyaya yetebilecek kadar fazlaydı517

. Hollandalılar Molukka Adaları’na ilk kez 1599 yılında Wybrant Van Warwijck idaresinde geldiler518. 23 Mayıs 1599 tarihinde Ternate’ye ulaştılar. Hollandalılar Ternateliler tarafından dostça karşılandı. Ternate’deki çok miktarda palmiye ve badem ağacı Hollandalıların dikkatini çekti. Hollandalılar burada özellikle aradıkları karanfile ulaştılar. Ternate karanfili çok kaliteliydi. Ayrıca fiyatlar da çok uygundu. Wybrant Van Warwijck buradan ayrılmadan önce Franck Van Der Does liderliğindeki altı kişiyi burada bırakıp, bir depo yapmaları ve bir sonraki filoya ürün toplamaları için görevlendirdi519

.

1601 yılında Van Neck idaresindeki Hollandalılar yeniden Ternate’ye geldiler. Ancak Hollandalılar burada kötü bir haberle karşılaştı. Portekizliler bu bölgenin idaresini Hollandalılara bırakmak istemiyordu. Van Neck Ternate’de kalan Hollandalıların ne kadar ürün topladıklarına bakmak için Ternate’ye ulaştığında bir süre önce Tidore Adası yakınında Portekizlilerin bir Hollanda gemisine saldırıp mürettebatının nerdeyse tamamını öldürdüğü haberini aldı. Bunun üzerine Portekizliler ile savaşmaya karar veren Van Neck, Tidore Adası kıyılarına gelip Portekizlilere saldırdı. Ancak Portekizlilerin karşı koymasıyla birlikte geri çekilen Van Neck yeniden Ternate’ye gitti520

.

Hollandalılar, Molukka Adaları’ndan vazgeçecek değillerdi. Ancak bu yıllarda İspanyollar’da Molukka Adaları’nda Portekizlilerden boşalan bölgelerde görülmeye başladılar. Herşeye rağmen Hollandalılar, 1606 yılında Amiral Bastiaansz. komutasında Ternate’yi ele geçirdiler. Ancak Filipinlerden gelen İspanyollar da bu dönemde Tidore Adası’nı ele geçirmişlerdi. İspanyolların Ternate Adası’nda da kaleleri vardı.

516_{Leonard Blusse- Jaap de Moor, Nederlanders Overzee, s. 99.} 517_{Wim Wennekes, Gouden Handel, s. 36.}

518_{Femme Simon Gaastra, De Geschiedenis van de VOC, s. 39.} 519_{Wim Wennekes, Gouden Handel, s. 121-122.}

Hollandalılar Ternate’yi ele geçirdikten sonra ilk olarak burada bir Portekiz kalesi olan Malayo Kalesi’ne yerleştiler. Bu kalenin adını da Oranje Kalesi olarak değiştirdi521

. Bundan sonra Hollandalıların Molukka Adaları’ndaki yayılmaları devam etti. 1609 yılında ilk Hollanda Hindistanı Genel Valisi olarak atanan Amiral Pieter Both’un görev süresince Hollandalıların Molukka Adaları ticaretini ele geçirme gayretleri dahada arttı. Pieter Both döneminde Hollandalılar Tidore Adası’na saldırmaya başladılar. Tidore Adası’nda bir Portekiz kalesi olan Mariko Kalesi’ni ele geçirdiler. Bunun yanısıra Molukka Adaları’nda ele geçirdikleri bölgelerdeki nüfuzlarını arttırmak için birçok yeni kale inşa ettiler522_{. Bu bağlamda Molukka Adaları’ndan Makian, Matjan ve Motir} Adaları’nı ele geçiren Hollandalılar buralarda hemen kaleler inşa etmeye başladılar523

. Molukka Adaları Hollandalılar için çok önemliydi. 1603 yılında ki bir raporda Hollandalıların neden Molukka Adaları ticaretini ele geçirmeleri gerektiği ifade ediliyordu. Ancak Hollanda’dan getirilen ürünlerle bu mümkün değildi. Hollandalıların getirdikleri ürünler burada ilk satışa sunulduklarında alıcı bulabilirken, daha sonra bu ürünlere önemli bir talep olmuyordu. Hollandalıların tekrar tekrar getirdikleri ürünlere sadece buraya yeni gelmiş olan tüccarlar itibar ediyordu. Bu nedenle bir an önce buralarda talep gören ürünlere sahip olunması gerekiyordu. Örneğin Molukka Adaları’na Hindistan’ın çeşitli bölgelerinden kendilerine has renkleri ve özellikleri olan 40 çeşit pamuklu kumaş getiriliyordu. Büyük talep gören bu kumaşların daimi müşterileri vardı. Molukka baharatlarına karşılık bu kumaşlar büyük ilgi görüyordu. Bu nedenle Hollandalıların, Molukka ticaretinde güçlü olabilmeleri için Asya’nın çeşitli bölgelerine ait ürünlerini de buraya getirmeleri gerekiyordu. Nitekim Portekizliler bunu başarmış ve bu bölgede yıllarca etkili olmuşlardı524

.