Zazacada Dilbilim Çalışmaları

Zazaca dilbilim çalışmaları, kolektif veya ferdi olarak yapılmış çalışmalardan oluşmaktadır. Bu çalışmaların kahir ekseriyetinde, Zazaca morfolojik olarak incelenmiş, sentaks ve fonoloji gibi temel konulara yer verilmemiştir. Ayrıca yapılmış olan bu çalışmalar, yerel özellikler göstermekte, yazarlar diğer bölgelerdeki Zazaca üzerinde durmamaktadırlar. Ferdi çalışmaların yanı sıra, Grûba Xebate ya Vateyî’nin yapmış olduğu dilbilim çalışmaları kolektif bir karakterdedir. Bu grup, çalışmalarını ağızlara göre yürütmemektedir. Zazaca konuşulan bölgelerdeki en yaygın olan, en düzgün ve Zazaca orjinli sözcük formu standart olarak kabul edilir. Grûba Xebate ya Vateyî’nin çalışmaları, Zazacanın standart bir yazı dili haline gelmesi için önemlidir.

Zazaca üzerine yapılan ilk çalışmalar, Zazalar tarafından yapılmamıştır. Peter I. Lerch, Albert von Le Coq, R. Latham vb. oryantalistler Zazaca üzerine ilk çalışmaları yapmışlardır. Oskar Mann’ın sahada yapmış olduğu araştırmaları, daha sonra Karl Hadank tarafından Kurdsch-Persische Mundarten Der Zaza,

Hauptsachlich Aus Siwerek Und Kor adıyla yayımlanmıştır.136 Yakın dönemde

Ludwig Paul de Zazaca üzerinde çalışmış ve çalışması Zazakî, Gramatîk und Versuch

135 _{Kurmancca ve Soranca yapılmış olan dilbilim çalışmalarının tespitinde yardımlarını esirgemeyen}

Ayhan Yıldız’a teşekkür ederiz. Yıldız, yayımlanmamış makalesinde, oryantalistlerin yaptığı Kürtçe dilbilim çalışmalarına ve üç lehçede yapılmış olan çalışmalara yer vermiştir.

136 _{Oskar Mann ve Karl Hadank, Kurdsch-Persische Mundarten Der Zaza, Hauptsachlich Aus}

27

einer Dialektologie adıyla yayımlanmıştır.137 _{Zazacaya değinen bir diğer Alman}

dilbilimci ise Jost Gippert’tir.138

Zazaca üzerine yapılmış olan çalışmalar, Türkiye’de yapılmış olan çalışmalar ve Türkiye dışında yapılmış olan çalışmalar olarak sınıflandırmak mümkündür. Türkiye dışında yapılmış olan çalışmalar içerisinde; Zilfî Selcan’ın gramer kitabı, Terry Lynn Todd’un gramer çalışması, Siyavuş Murşedi’nin hazırladığı sözlük ve derleme çalışmaları, Lerzan Jandil’in hazırlamış olduğu tekstler sayılabilir. Munzur Çem, M. Malmîsanij, Harun Turgut gibi yazarlar da eserlerinin bazılarını Türkiye dışında yayımlamışlardır. Ama bu çalışmada söz konusu olan eserler, daha sonra Türkiye’de de yayımlandıkları veya dağıtıldıkları için; bunlar, Türkiye dışında yayımlanmış eserler kategorisinde değerlendirilmemiştir. Yapılmış olan çalışmalardan kolektif olanlara yer verilmiş, sonra da bireysel olan çalışmalardan kronolojik olarak bahsedilmiştir. Kolektif yapılan çalışmalara sadece Grûba Xebate ya Vateyî örnek olarak gösterilmiştir.

Grûba Xebate ya Vateyî, ilk toplantısını 2-4 Ağustos 1996 tarihinde İsveç’te yapmıştır. Bu grup, 22 yılı aşkın bir süredir Zazacanın standartlaşması için çaba sarf etmektedir. Grûba Xebate ya Vateyî’nin önemli bir özelliği, sadece bir ilin veya ilçenin Zazaları ve Zazacasıyla sınırlı kalmamasıdır. Bu grupta; Bongilan, Çewlîg, Depe, Dêrsim, Erzingan, Gimgim, Hêni, Licê, Modan/Motkan, Pali, Pîran, Sêwregi gibi il ve ilçelerden kişiler vardır. Grûba Xebate ya Vateyî şimdiye kadar çeşitli yerlerde, 32 toplantı (kombîyayîş) yapmıştır. Grûba Xebate ya Vateyî, aynı zamanda Vate Yayınevi aracılığıyla Kovara Vateyî’yi adlı Zazaca bir dergi çıkarmaktadır. Bu dergi, şimdiye 59 sayı yayımlanmıştır. Ayrıca Vate Yayınevi’nden birçok Zazaca kitap yayımlanmıştır. Grûba Xebate ya Vateyî, dilbilgisi terminolojisi olarak; zamir, edat, sıfat, fiil, bağlaç, tamlama, sayılar, kısaltmalar konusunda da bazı ortak formlar tespit etmiştir. Bunların yanı sıra dilbilgisi, edebiyat, eğitim, hukuk, siyaset, yönetim, askerlik, anatomi, sağlık, coğrafya alanlarında birçok terim tespit edilmiştir. Bu grup,

137 _{Ludwig Paul, Zazaki, Gramatik und Versuch einer Dialektologie, Reichert Verlag, Weisbadene}

1998.

138 _{Jost Gippert, Zazacanın Tarihsel Gelişimi, 4 Mayıs 1996, Mannheim Zaza Kitap Şenliği’ndeki}

Konuşması, Çev.: Hasan Dursun, http://zazaki.de/zazakide/zaza-tarih.pdf, Erişim Tarihi:

28

yazımda birliği sağlamak hedefinin yanı sıra; lehçenin sözcük hazinesini kaydetme, konuşma dilinde farklı formları bulunan sözcüklerden birini seçme ve bu standart formu yazı dilinde kullanma, konuşma dilinde bulunmayan fakat ihtiyaç duyulan terimlerin tespiti ya da türetilmesi gibi çalışmaları da yürütmektedir. Grûba Xebate ya Vateyî, şimdiye kadar Ferhengê Kirmanckî-Tirkî, 139 _{Ferhengê Tirkî-}

Kirmanckî, 140 _{Ferheng/Sözlük Türkçe-Kırmancca / Kirmanckî-Tirkî} 141 _adlı

çalışmaları yapmıştır. Bu grup, son olarak Ferhengê Kirmanckî (Zazakî)- Tirkî

Kırmancca (Zazaca)-Türkçe Sözlük’ü çıkarmıştır ki, bu sözlük yaklaşık bin sayfa ve

on binden fazla sözcük ve bunların çok sayıdaki varyantlarından oluşmaktadır.142

Grûba Xebate ya Vateyî’nin toplanma amaçlarından belki de en önemlisi, yazımda standardı oluşturmaktır. Grûba Xebate ya Vateyî tarafından doğru yazım için belirlenen ölçütler, Rastnuştişê Kirmancki (Zazakî) adıyla 2005 yılında yayımlanmıştır.143 _{Bu kitapta genel olarak; isimler (gün, mevsim, ay, yön…), zamir,}

sıfat, edat, bağlaç, fiil, sonek vb. dilbilgisi konularının standart şekilleri tespit edilmiştir.

Bireysel olarak yapılan çalışmalar içerisinde M. Malmîsanij’ın çalışmaları dikkat çekmektedir. M. Malmîsanij, dilbilim çalışmalarıyla ön plana çıkmaktadır. Grûba Xebate ya Vateyî’nin kurucularından olan M. Malmîsanij; fonoloji, morfoloji, leksikoloji ve diyalektoloji alanlarında çalışmalar yapmış, bireysel ve kolektif sözlük hazırlama çalışmalarında bulunmuştur. Malmîsanij, Zazaca Ferhengê Dimilkî-

Tirkî’yi yazmıştır. 144 _{Bunun dışında onun, Ferhengekê Kirdkî-Pehlevkî-}

Kurmanckî145 _{adlı Pehleviceyi Kurmancca ve Zazacayla karşılaştırdığı bir sözlüğü}

daha vardır. Malmîsanij, Kürtçede doğru yazım ve standart dil konusunda da çalışmaktadır. Bunun için Ji Bo Rastnivîsînê Ferhenga Kurdî (Kurmancî)-Tirkî146

adlı imla kılavuzunu, bir grup Kürt dilbilimciyle beraber yayımlamıştır. M.

139 _{Grûba Xebate ya Vateyî, Ferhengê Kirmanckî -Tirkî, Weşanxaneyê Vateyî, İstanbul 2009.} 140 _{Grûba Xebate ya Vateyî, Ferhengê Tirkî-Kirmanckî, Weşanxaneyê Vateyî, İstanbul 2011.} 141 _{Grûba Xebate ya Vateyî, Ferheng/Sözlük Türkçe-Kırmancca/Kirmanckî-Tirkî, Weşanxaneyê}

Vateyî, İstanbul 2013.

142 _{Grûba Xebate ya Vateyî, Ferhengê Kirmanckî (Zazakî)- Tirkî Kırmancca (Zazaca)-Türkçe}

Sözlük, Weşanxaneyê Vateyî, İstanbul 2016.

143 _{Grûba Xebate ya Vateyî, Rastnuştişê Kirmancki (Zazakî), Weşanxaneyê Vateyî, İstanbul 2005.} 144 _{Malmîsanij, Zazaca-Türkçe Sözlük/Ferhengê Dimilkî-Tirkî, Weşanên Jîna Nû, Uppsala 1987.} 145 _{M. Malmîsanij, Ferhengekê Kirdkî-Pehlevkî-Kurmanckî, Stockholm 1997.}

146 _{M.Malmîsanij, Ji Bo Rastnivîsînê Ferhenga Kurdî (Kurmancî)-Tirkî, Weşanxaneya Rûpelê,}

29

Malmîsanij’ın Dil Konusunda Bir Araştırma başlıklı, imzasız bir çalışması 1978 yılında Devrimci Demokrat Gençlik dergisinde yayımlanmıştır. Bu araştırmada, ilk kez Kurmancî-Zazakî-Soranî lehçeleri arasındaki ses dönüşümleri üzerinde detaylı bir şekilde durulmuştur. Bu çalışma, söz konusu derginin 11 sayısı boyunca seri bir şekilde devam etmiştir.147 _{Fonoloji alanında yazmış olduğu Kürtçede Ses Değişimi}

kitabı, Kürtçenin lehçelerini karşılaştıran, ses değişimi temelli bir fonoloji ve diyalektoloji çalışmasıdır. 148 _{O, bu çalışmasında Kürtçenin dört lehçesindeki}

sözcükleri fonolojik kriterlere göre değerlendirmiş, sözcükler arasında var olan yakınlıkları göstermiştir. Ortak bir kökene sahip olan sözcükler, zamanla deforme olmakta veya değişmektedir. Çalışmada buna dikkat çekilmiştir. M. Malmîsanij, fonolojik çalışmasında ses değişimini; seslerin yer değiştirmesi, ses değişimi ve seslerde türemesi-eksilmesi olarak üç temel üzerine inşa eder; Ona göre, Kürtçe kendi içerisinde bir bütünlük arz eder. Meydana gelen ses olaylarının izleri, iyi bir şekilde tespit edilebilirse, lehçelerin birbirine ne kadar yakın olduğu anlaşılır. Malmîsanij, Grûba Xebata ya Vateyî’nin hazırlamış olduğu sözlük çalışmalarına da katkı sağlamıştır. Aynı zamanda Komxebata Kurmancîyê’nin üyesi olan M. Malmîsanij, Kurmancca hazırlanan imla kılavuzuna destek sunmuştur.

M. Malmîsanij’ın yazmış olduğu Kurmancca İle Karşılaştırmalı Kırmancca

(Zazaca) Dilbilgisi149_{adlı kitabı Zazaca dilbilim alanında önemli bir eserdir.}

Bedirhani alfabesinin kullanıldığı kitapta, Kürtçede ve özellikle Zazacadaki alfabe sorunu üzerinde durulmuştur. Alfabe sorunu tartışılırken, alfabede her ses için ayrı bir harf kullanmanın gerekli olmadığını ifade edilmiştir.150 Morfoloji kısmına önem verilmiş olan eserde, diğer gramer kitaplarında bulunmayan bir özellik olarak, bazı sözcüklerin etimolojileri üzerine bilgiler verilir.151 _{Kitapta, tablolara çokça yer verilir.}

Bu sayede okuyucu ve araştırmacının Kürtçenin iki lehçesini kolayca karşılaştırabilmesi sağlanmıştır. Eserin son kısmında, sentaks üzerine bazı notlar verilmiştir. M. Malmîsanij kitapta, bazı yazarların kullandığı ama Celadet Ali

147 _{Malmîsanij, “Dil Konusunda Bir Araştırma”, Devrimci Demokrat Gençlik, S. 1-11, 1978.} 148 _{M. Malmîsanij, Kürtçede Ses Değişimi, Vate Yayınevi, İstanbul 2013.}

149 _{M. Malmîsanij, Kurmancca İle Karşılaştırmalı Kırmancca (Zazaca) Dilbilgisi, Vate Yayınevi,}

İstanbul 2015.

150 _{Malmîsanij, Kırmancca (Zazaca) Dilbilgisi, s. 28-29} 151 _{Malmîsanij, Kırmancca (Zazaca) Dilbilgisi, s. 48, 50, 59.}

30

Bedirhan’ın alfabesinde olmayan “ğ” harfi üzerine bazı istatistiki bilgiler vermektedir. Onun bu sesle ilgili bulduğu değer 0,13%’e denk gelmektedir. Malmîsanij; bu oran çok düşük olduğu için, bu sesi karşılayan bir harf koymanın alfabenin yükünü ağırlaştıracağını, ifade etmektedir.152

Terry Lynn Todd, A Grammar of Dimili Also Known as Zaza adlı eserini 1985 yılında doktora tezi olarak hazırlamıştır.153 _{Todd, Zazacanın fonetiği, morfolojisi ve}

sentaksı üzerine çalışmalar yapmıştır. Kitapta kullanılan örnekler, Zazaca hikayelerden seçilmiştir. Kitapta hem Zaza alfabesi hem de Uluslararası Fonetik Alfabe (IPA) kullanılmıştır. Bu eser 1985 yılında University of Michigan’da doktora tezi olarak sunulmuş, daha sonra ise yayımlanmıştır. Tespit edilebildiği kadarıyla bu eser, Zazacanın doktora düzeyinde akademik bir şekilde incelendiği ilk araştırmadır.

Zilfî Selcan, Grammatik der Zaza-Sprache, Nord-Dialekt (Dersim Dialekt) adlı doktora tezini 1998 yılında Almanya’da tamamlamış ve Berlin’de yayımlamıştır. 154

Almanca yazılmış ve sadece Zazacanın kuzey ağzını (Dêrsim ve çevresi) konu edinen bu çalışma, Zazacayı ayrı bir dil kabul etmesi ve kullandığı alfabenin farklı olmasından dolayı, diğer çalışmalardan ayrılır. Mesut Keskin’inde içinde bulunduğu, çoğunlukla Dêrsim yöresinden Zazalardan oluşan, Zazacayı müstakil bir dil olarak kabul eden ve çalışmalarında Bedirhan alfabesinden farklı bir alfabe (Ware-Jacobson Alfabesi) kullanan bu grup, şimdiye kadar, çıkardıkları dergiler dışında, kolektif bir dilbilim çalışmasına yayımlamamışlardır. Alfabe kısmında bahsedileceği üzere, Selcan’ın kullandığı alfabe, bu grubun alfabesinden de ayrıdır. Selcan, kendine has bir alfabe oluşturmuş ve çalışmalarında bunu kullanmaktadır.

Turan Erdem, Arya Yayıncılık’tan Zazaca kitaplar yayımlamakta ve kendisi de hem dilbilgisi hem de sözlükçülük ile uğraşmaktadır. Erdem’in yazmış olduğu

Türkçe Açıklamalı Kürtçe Dil Dersleri Zazaca, 1998 yılında yayımlanmıştır.155

Kitapta gündelik ifadeler, tanışma ve kendini ifade etme gibi öğretim dersleri yer almaktadır. Kitap, bir öğretim materyali olarak tasarlanmıştır.

152 _{Malmîsanij, Kırmancca (Zazaca) Dilbilgisi, s. 30.}

153 _{Terry Lynn Todd, A Grammar of Dimili Also Known as Zaza, Electronic Publication 2008.} 154 _{Zilfî Selcan, Grammatik der Zaza-Sprache, Nord-Dialekt (Dersim Dialekt), W&T Verlag,}

Berlin 1998.

31

Zazaca üzerine çalışan bir diğer isim olan Lerzan Jandîl, Tekstê Kursê

Kirmanckî yê Înstîtutê Ziwan û Kulturê Kirmancî, adlı eserini Kirmanckî/Dimilî yani

Zazaca yazmış ve 2001 yılında Berlin’de yayımlamıştır.156 _{Bu daha çok öğretim}

materyali veya kurs materyali olarak hazırlanmıştır. Bunların dışında, yine bu kategoride bahsedebileceğimiz bir diğer eser ise U. Pulur’un yazmış olduğu Elifba

Zazaki adlı eserdir.157 Pulur da kendisine göre bir alfabe kullanmış, eserde sadece harfler verilmiştir. Her harfin alt kısmında, o harfle başlayan üç örnek verilmiştir. Kitapta, bunun dışında bir açıklama yoktur.

Fahri Pamukçu, Gramerê Zazaki Zuwanrêznayi adıyla bir kitap yayımlamıştır. Yayımladığı bu kitabında Pamukçu Siverek, Çermik, Çüngüş ve Gerger Zazacasını temel almıştır. Kitapta yazarın kullandığı birçok türetilmiş/yapay sözcük vardır. Özellikle dilbilim terimleri, yazar tarafından türetilmiştir. Pamukçu, Zazacanın Kürtçeden ayrı bir dil olduğunu savunmakta ve kitabının temeline bu savı oturtmaktadır. Pamukçu, kitapta fonolojiye çok az yer vermekte, genel olarak morfoloji üzerine eğilmektedir. Kitabın sonunda noktalama işaretleriyle ilgili izahatlar yer almaktadır.158

Munzur Çem, Zazaca üzerine çalışan bir diğer yazardır. Zazaca, edebiyat ve folklor araştırmaları yapan Çem, Türkçe Açıklamalı Kırmancca (Zazaca) Gramer adlı bir gramer kitabı yazmıştır. Grûba Xebate ya Vateyî’nin kurucuları arasında olan Çem, aynı zamanda dilbilim alanında bireysel çalışmalarda da bulunmuştur. Çem’in kitabı 2003 yılında Deng Yayınları’ndan yayımlanmıştır. O, kitabında Zazacayı morfolojik olarak incelemiştir. Çem’in kitabı; sözcük (çekuye) ile başlanmış ve isim (name), Zazacada cinsiyet (kirmanckî de nêr û makî), Zazacada çoğulluk (kirmanckî de zafhûmar), sıfat (sifet), zamir (zemîr), fiil (kar), fiil çekimi (antişê karan), kip (raweyî), edat (edat), zarf (zerf), bağlaç (bestox), ünlem (înterjeksîyonî), sayılar (hûmarnameyî), tamlama (îzafe) ve cümle çeşitleri (cumle) açıklanmıştır.159 Kitap, içerik açısından karmaşık bir yapıya sahiptir, okuyucu kitaptan verimli bir şekilde

156 _{Çem, Türkçe Açıklamalı Kürtçe Kırmancca/Zazaca Dil Dersleri, s. 356.} 157 _{U. Pulur, Elifba Zazaki, Tij Yayıncılık, İstanbul 2008.}

158 _{Fahri Pamukçu, Gramerê Zazaki Zuwanrêznayi, Tij Yayınları, İstanbul 2001.}

159 _{Munzur Çem, Türkçe Açıklamalı Kürtçe Kırmancca/Zazaca Dil Dersleri, Deng Yayınları,}

32

istifade edememektedir. Çem’in, adı geçen dilbilgisi çalışması dışında hazırlamış olduğu Zazaca bir sözlüğü de vardır.

Denîz Gunduz, Zazaca yazılmış ilk romanın yazarı, aynı zamanda Vate Yayınevi’nin editörüdür. Gunduz, Türkçe Açıklamalı Kürtçe Kırmancca/Zazaca Dil

Dersleri160 adıyla bir dilbilgisi kitabı yazmıştır. Kitap, Zazaca bilmeyenlere, dili

öğretmeyi hedefleyen bir öğretim materyali olarak tasarlanmıştır. Eserde, Zazaca morfolojik olarak incelenmiştir. Kitap, 26 dersten oluşan eserde, fonoloji kısmı yoktur. Her bölümün sonunda okuma parçası (parçeyê wendişî), sorular (persî) ev ödevi (wezîfeyê keyeyî), Türkçe açıklamalar ve bölümün sonunda da lügatçe (ferhengek) vardır. Kitapta kolaydan zora doğru bir yol izlenmiştir. Her ne kadar bir öğretim materyali olarak ve Zazaca bilmeyenlere dili öğretmeyi amacıyla yazılmış olsa da, eser gramer konularına ayrıntılı bir şekilde yer vermiş, verilen bazı gramer konuları bu tarz bir kitap için ağır olmuştur.

Harun Turgut, dilbilimin çeşitli dallarında eser vermiştir. Turgut, hem dilbilgisi hem de sözlük yazmıştır. Turgut’un yazmış olduğu Ferhengê Zazakî-Tirkî 2001 yılında Tij Yayınları’ndan çıkmıştır. İkinci baskıda sözlüğe çeşitli eklemeler yapılmıştır. Turgut’un yazmış olduğu ikinci sözlük ise Ferhengê Tirkî-Zazakî, 2008 yılında Weşanxaneyê Do’dan çıkmıştır. 161 _{Turgut’un yazmış olduğu Türkçe}

Açıklamalı Zazaca Dilbilgisi, Tij Yayınları’ndan çıkmıştır.162 _{Turgut’un dilbilgisi}

kitabı, ilk olarak 1997 yılında Almanya’da yayımlanmış, daha sonra ise Tij Yayıncılık’tan çıkmıştır. Turgut, Türkçe yazmış olduğu bu eserinde Zazacanın morfolojisi üzerine çalışmıştır, dilbilimin diğer alanları göz ardı edilmiştir. Fonetik, sentaks ve semantik gibi konular, kitapta eksik kalmıştır. Kitapta yerel ağız özellikleri kendini göstermektedir.

Sebahattin Gültekin’in yazmış olduğu Ro Ser Zarawaya Kirmanckî Xebata

Gramer, 2010 yılında yayımlanmıştır.163 Kitapta, Kurmanccanın etkisi bariz bir

şekilde hissedilmektedir. Morfolojinin temel konuları işlendikten sonra, kitabın

160 _{Denîz Gunduz, Türkçe Açıklamalı Kürtçe Kırmancca/Zazaca Dil Dersleri, Vate Yayınevi,}

İstanbul 2009.

161 _{Harun Turgut, Türkçe-Zazaca Sözlük, Do Yayınları, İstanbul 2008.}

162 _{Harun Turgut, Türkçe Açıklamalı Zazaca Dilbilgisi, Weşanên Tîj, İstanbul 2009.}

163 _{Sebahattin Gültekin, Ro Ser Zarawaya Kirmanckî Xebata Gramer, Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê,}

33

sonunda birkaç sayfa sentaksa ayrılmıştır.164 _{Sentakstan sonra xalbendî başlığı}

altında noktalama işaretleri,165 _imla166 _{ve birkaç fiilin}167 _{çekimine yer verilmiştir.}

Gültekin, eserinde kendine has bir terminoloji kullanmıştır. Bu eserinin dışında Gültekin, Kurmancca öğretim seti Hînker’e benzeyen, Mûsnêr adlı bir öğretim materyali de hazırlamıştır. 168 _{Bu materyalde okuma parçaları, Kürt yazarların}

eserlerinden örnekler, alıştırmalar, gramer konuları vb. yer almaktadır. Gültekin’in yukarıda adı geçen ilk eserinde olduğu gibi, bu eserde de türetilmiş terimler vardır. Kitabın adından anlaşıldığı kadarıyla, set halinde düşünülen kitabın şimdiye kadar devamı yayımlanmamıştır.

Roşan Lezgîn; şair, hikaye yazarı ve dilbilimcidir. Lezgîn, şimdiye kadar Zazaca dilbilgisi üzerine iki kitap yayımlamıştır. Bunlardan birisi Zazaca, diğeri ise Kurmancca yazılmıştır. Her iki kitap da Zazacanın dilbilgisi ile ilgilidir. İlk eser,

Dersê Ziwanî’dır.169 _{Bu kitap, Zazaca yazılmıştır ve Zazacayı morfolojik olarak konu}

edinmektedir. Kitapta Zazacaya ait özellikler özet bir şekilde anlatılmış, okuma parçalarıyla pekiştirme yoluna gidilmiştir. Dilbilgisi konuları ayrıntıya girilmeden izah edilmeye çalışılmıştır. İkinci eser ise Ji bo Kurmancan bi Awayê Muqayeseyî:

Gramera Kirdkî (Zazakî)’dir170 _{Kitabın adından da anlaşılacağı gibi Lezgîn,}

Kurmancca ile karşılaştırmalı olarak Zazaca dilbilgisi konularını izah etmiştir. Lezgîn, aynı zamanda Zazaca sözlük çalışmaları da yapmaktadır. Onun küçük ebatta, cep sözlüğü tarzında bir sözlüğü171 _{ve bir Zazaca deyimler sözlüğü vardır.}172

Seîd Veroj’un eserinin adı Veracêkerdena Gramerê Zazakî û Kurmancî:

Dîyalekt, Alfabe û Fonetîk, Morfolojî’dir.173 _{Veroj eserinde sadece morfolojiyle}

ilgilenmemiş aynı zamanda fonetikle de uğraşmıştır. Kitapta morfolojinin temel

164 _{Gültekin, Ro Ser Zarawaya Kirmanckî Xebata Gramer, s. 120-123.} 165 _{Gültekin, Ro Ser Zarawaya Kirmanckî Xebata Gramer, s. 123-127.} 166 _{Gültekin, Ro Ser Zarawaya Kirmanckî Xebata Gramer, s. 128-130.} 167 _{Gültekin, Ro Ser Zarawaya Kirmanckî Xebata Gramer, s. 131-133}

168 _{Sebahattin Gültekin, Mûsnêr Kirmanckî Asta Yewine, Enstîtuya Kurdî ya Amedê, Amed 2011.} 169 _{Roşan Lezgîn, Dersê Ziwanî, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir 2012.}

170_{Roşan Lezgîn, Ji bo Kurmancan bi Awayê Muqayeseyî: Gramera Kirdkî (Zazakî),}

Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir 2012.

171 _{Roşan Lezgîn, Türkçe-Kürtçe (Zazaca) Sözlük & Ferheng Kurdî (Zazakî)-Tirkî,}

Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir 2013.

172 _{Roşan Lezgin, Ferhengê Îdyomanê Kurdkî (Kirmanckî/Zazakî), Vate Yayınevi, İstanbul 2005.}

İkinci baskısı Roşna Yayınevi’nden çıkmıştır.

173 _{Seîd Veroj, Veracêkerdena Gramerê Zazakî û Kurmancî: Dîyalekt, Alfabe û Fonetîk,}

34

konuları, iki lehçe arasındaki yakınlıklara dikkat çekilerek anlatılmıştır. Veroj, kitaptaki açıklamaları da iki lehçeyle yapmıştır. Ayrıca kitapta bazen Avesta dilinden,174 bazen de Sorancadan örnekler verilmiştir.175 Veroj, bu dilbilgisi kitabının dışında Zazaca sözlükler de hazırlamıştır. Veroj, Abdurrahman Uçaman ile

Vajname adıyla Kürtçenin lehçeleri arasında karşılaştırmalı bir sözlük çalışması da

yapmıştır.176 _{Veroj, çeşitli alanlardan toplanmış yaklaşık sekiz bin sözcük barındıran}

ve Kurmanccayla karşılaştırmalı bir şekilde hazırlanan sözlüğünü, Ferheng

Kurmancî-Dimilî/Zazakî-Tirkî-Türkçe-Zazaca/Dimilice-Kurmancca adıyla

yayımlanmıştır.177

Serkan Oğur, karşılaştırmalı gramer yazan bir dilbilimcidir. Şimdiye kadar iki tane dilbilgisi kitabı yayımlanmıştır ki, bunlardan Farsça-Zazaca-Kurmancca

Mukayeseli Gramer ve Temel Sözlük adlı eser, çok dilli hazırlanmış bir gramer

kitabıdır.178 _{Kitapta, fonetik bölümü vardır ama kitapta morfoloji daha çok yer}

almaktadır. Eserin ek kısmında yaklaşık yüz sayfa kadar temel sözcüklerin bulunduğu bir sözlük vardır. Kitabın son kısmında, Zazacadaki bazı fiillerin çekimlerine yer verilmiştir. Kitabın, Farsça hazırlanan öğretim materyallerinden esinlendiği göze çarpmaktadır. Oğur’un ikinci kitabı Zazakî/Kirmanckî Destûr

(Gramer) Be Qesey Kerdenê’dir.179 _{Kitap, daha çok Zazaca konuşma kılavuzu}

şeklinde düzenlenmiştir. Kitapta; tanışma, sayılar, işler, gündelik yaşam gibi konular içerisinde gramer konuları izah edilmiştir. Kitabın içerisinde alıştırmalar, okuma parçaları, günlük ifadeler vb. bölümler vardır.

Haydar Şahin, Ebe Vatena Tırki Kıtabê Musaena Zazaki/ Türkçe Açıklamalı

Zazaca Öğrenme Kitabı adını verdiği eserini, Zazacayı öğrenme kitabı olarak

düzenlemiştir.180 _{Şahin, eserini Kuzey Zazacasi ve Erzingan Ağzı’yla yazmıştır.}

174 _{Veroj, Veracêkerdena Gramerê Zazakî û Kurmancî, s. 83.} 175 _{Veroj, Veracêkerdena Gramerê Zazakî û Kurmancî, s. 82.}

176 _{Abdurrahman Uçaman, Seid Veroj, Ferheng-Vajname: Kurmancî-Hewramanî-Dimilî-}

Senendajî, War Yayınları, İstanbul 2002.

177 _{Seid Veroj, Ferheng: Kurmancî-Dimilî-Tirkî/Tirkî-Kurmancî-Dimilî, War Yayınları, İstanbul}

2003; Seîd Veroj, Ferheng: Kurmancî-Dimilî/Zazakî-Tirkî - Türkçe-Zazaca/Dimilice-

Kurmancca, Dara Yayınları, Diyarbakır 2018.

178 _{Serkan Oğur, Farsça-Zazaca-Kurmancca Mukayeseli Gramer ve Temel Sözlük, Yazılama}

Yayınları, İstanbul 2014.

179 _{Serkan Oğur, Zazakî/Kirmanckî Destûr (Gramer) Be Qesey Kerdenê, Yazılama Yayınları,}

İstanbul 2014.

180 _{Haydar Şahin, Ebe Vatena Tırki Kıtabê Musaena Zazaki/ Türkçe Açıklamalı Zazaca}

35

Eserde yerel ağız özellikleri kendini gösterir. Yerel ağız özelliklerini yansıtan eserler

Belgede Zazacanın fonetik açıdan incelenmesi; Kuzey, güney ve merkez Zazacasının karşılaştırılması (sayfa 57-68)