ZAMAN KAVRAMI

Zaman kavramı insanın yaradılışından bu yana üzerinde önemle durulan bir konu olmuştur. İnsanın gelişmesinde ve hangi alanda olursa olsun mesleki başarısında zaman anlayışının payı büyüktür. Bu fertler kadar toplumlar için de böyle gelişmiştir. İş hayatını, sosyal ilişkilerini, eğlenme ve dinlenme alışkanlıklarını bu anlayış içerisinde düzenleyen toplumlar, diğerlerine nazaran daha fazla gelişmişlerdir. Öyle ki zaman kavramının günümüz gelişmiş ülkelerle gelişmemiş ülkeleri birbirinden ayıran önemli farklardan biri olduğunu söylemek mümkündür. Descartes toplumların ileri veya geri zekâlı diye ayrılamayacağını, ülkenin gelişme ve zenginlik farklarının, yalızca zamanı iyi kullanarak planlı, programlı bir şekilde çalışmalarından ve dinlenmelerinden kaynaklandığını ileri sürmektedir. Gelişmiş ülke insanı kazanmanın ve başarının insanın gayretlerinin ve çalışmasının bir ürünü olduğunu düşünür. Bu yüzden varlığının gereği olarak hak ettiklerini tanzim ederek,

38

işlerini, sosyal hayatını, eğlenmesini ve dinlenmesini programlamak için zamana ihtiyaç duyar. Gelişmemiş ülke insanında, bu gayretler yerine iş yapmak için değil yapmamak için, kahvehanelerde sadece zamanı doldurmak için zamana ihtiyaç duyar (Canan, 1997; Tezcan, 1993; Yetiş; 2008).

Ülkelerin ve bireylerin yaşamlarında bu denli önemli olan zaman kavramı farklı şekillerde tanımlanmıştır. Türk Dil Kurumu’nun tanımına göre zaman; olayların ardışıklarını görerek aklımızla yarattığımız ve olayların bundan sonra da içinde olup gideceklerini düşündüğümüz başı ve sonu olmayan soyut bir kavramdır.

Addington (1994); zamanın sonsuzluk ölçüsü olduğunu ve şimdiye kadar doğal kabul edilen her şeyin insan düşüncesinin ürünü ve göreceli olduğunu belirtir. Walter Williams’a göre zaman, tüm insanların eşit olarak sahip olduğu tek şeydir (Mackenzıe, 1989). Weber zaman kavramını, bireyin yaşamının yerine göre uzun ya da kısa süreli yinelenmesi imkânsız, başlangıcı ve sonu belli, saatle ölçülebilen bir bölümü olarak tanımlamaktadır. Tezcan (1994)’e göre ise zaman insanın sonsuzluk ölçüsüdür; bir yerden başka bir yere, bir deneyimden başka bir deneyime ne kadar sürdüğüne dair geçen süredir (Tezcan, 1994).

Tanımlara bakıldığında zaman kavramının insan ve toplumlarla birlikte var olduğunu görmekteyiz. Z. Baltaş ve A. Baltaş (2008)’a göre, zaman, her meslekten bireyler üzerinde baskı yapan evrensel bir kaynaktır. Herkes zamanı akıllıca kullanmak zorundadır. Çünkü zaman tasarruf edilemeyen ödünç alınamayan kiralanamayan sadece kullanılan ve kaybedilen bir varlıktır. Gelişmiş ülkelere bakıldığında insanlar, çağı yakalamak, daha iyi yaşamak ve kendini daha iyi geliştirmek için zamanı çok iyi kullanmaktadır (Karaküçük, 1995). Bu durum gelişmiş ve gelişmemiş ülkeler arasındaki en önemli farklardan birisini ortaya koymaktadır. Zamanın iyi kullanılması, insanın kendisine, çalışma yaşamına, toplumsal yaşamına, dinlenme ve eğlenmesine ayırdığı zaman arasındaki dengeyi iyi kurabilmesine bağlıdır. Zamanın yanlış ve verimsiz kullanımından çıkan rahatsızlıklar kişiyi ve bütün toplumu etkilemektedir (Kılbaş, 2001). Zamanını iyi kullanabilen insan;

1. Her an ne yapacağını ve zamanını en faydalı şekilde nasıl kullanacağını bilir. 2. Hatasını, eksikliklerini, karakterinin hangi kötü yola sapmaya elverişli

39

3. Hayatında yaşadığı her olaydan gereken dersi alarak tecrübelerini zenginleştirir.

4. Kişi, kendi hayatını ve şahsiyetini yaşar.

5. Birçok şeyi unutmayacak şekilde ek hafıza sistemine sahip olduğundan, hafızasındaki tüm anlamsız nedenlerin yerini anlamlı sorular alır.

6. Ulaşmak istediği hedeflere göre her gün zamanını nerelerde kullanması gerektiği hakkında yeterince kendini hazırlar ve böylece daha verimli olur. Daha mutlu olmak için boş zaman ilgilerine ve hobilerine zaman ayırır (Karaküçük, 1995).

Meyer ve diğerleri zamanı kullanım dilimleri açısından şu şekilde sınıflamıştır (Tunçel, 1999):

Tablo 1. Meyer’in Zaman Kullanım Dilimleri

Çalışma Zamanı Çalışma Dışı Zaman (Serbest Zaman) İşe bağımlı zaman Var oluşla ilgili zaman

Çalışma saati dışında kalan ancak çalışma için hazırlık sürecini ve işe gidiş geliş sürelerini içeren zaman  Yemek  Uyku  Vücut bakımı  Boş zaman  Dinlenme  Rekreasyon Uğraşılan işle veya ikinci işle ilgili normal mesai

dışı yapılması gereken mesleki uğraşlar Uğraşılan işle veya ikinci işle ilgili normal mesai dışı yapılması gereken mesleki uğraşlar

(Tunçel, 1999)

Garzia ise zamanı; çalışma zamanı, çalışmaya bağlı etkinliklere ayrılan zaman, yaşamı sürdürmeye yönelik etkinlikler, serbest zaman olarak bölümlere ayırır. Meygeri ise zamanı; temel ihtiyaçların giderilmesine ayrılan zaman (uyku, temizlik, giyinme ve yemek gibi), serbest etkinliklere ayrılan zaman (dinlenme, oyun, eğlence gibi) ve diğer etkinliklere ayrılan zaman olarak gruplamıştır (Karaküçük, 1994: 14). Zamanın kullanımı ile ilgili bilim adamlarının yaptığı çeşitli sınıflamalara baktığımızda zamanın genel olarak iki basamakta incelendiğini görmekteyiz. Bunlar, çalışma zamanı ve çalışma dışı zamanı oluşturan serbest zamandır. Çalışma dışı zamanı oluşturan serbest zaman da kendi içinde bölümlere ayrılır. Bu bölümleri Hacıoğlu ve diğerleri (2003) şu şekilde ifade etmiştir:

40

Şekil 1. Zamanın Bölümleri (Hacıoğlu ve diğerleri, 2003)

İnsanların çalışma zamanlarını verimli geçirebilmeleri ve daha üretken bireyler haline gelebilmeleri için sınıflamalarda çalışma dışı zamanın bölümleri arasında kalan boş zamanların değerlendirilme şekilleri oldukça önemlidir. Boş zaman kavramı günümüzde gittikçe önem kazanan bir olgudur. Teknolojik gelişmelerin artması ve sanayileşme sonucu insanların iş haricinde artan zamanları gittikçe artmaktadır ve bu zamanların planlı, üretken biçimde değerlendirilmesi, birey için olduğu kadar toplumların kalkınması açısından da önem kazanmaktadır.