Boş zaman eğitiminde okulun rolü

Eğitim sürecinin en yoğun olarak kendini gösterdiği sosyal kurum, okuldur. Okul sadece fiziki yapısıyla bir taş yığını değil, içindeki canlı unsurlarıyla bir kültür atmosferi, sosyal hayatın küçültülmüş bir modelidir. Aile gibi okul da toplumun temel eğitim, ahlak ve yetiştirme fonksiyonunu üstlenmiş bir kurumudur. Toplumsallaşmanın yaşam boyu sürdüğü düşünüldüğünde, çocukluk ve gençlik dönemini içine alan yıllarda birey zamanının büyük çoğunluğunu örgün eğitim kurumu olan okullarda geliştirmektedir. Öğrenme ve gelişme çağındaki bireylerin her türlü bilgi donanımı ile yetişkin yıllarına hazırlandığı okullar, aynı zamanda bireyde boş zaman değerlendirme tutum ve davranışlarını geliştirme işlevini de üstlenmiştir. Boş zaman davranışlarının birçoğunun ortaya çıkarıldığı ve yönlendirildiği okullar bireyin sanat ve kültür içerikli birçok boş zaman aktivitelerini öğrendiği yerlerdir. (Celkan, 1993: 149; Keenan, 1996: 29-30).

Okul öncesi çağlarda gönlünce oyun oynayan ve vaktini istediği gibi geçiren çocuk okul ile birlikte zamanını da buna göre ayarlama zorunluğundadır. Okul, çocuğun ailesinden sonra boş zaman eğitimini alabileceği en önemli kurumdur. Her çocuğun ailesi eğitimli olmayabilir ancak eğitim yuvası okulda olan her öğretmen eğitimlidir. Hayatının önemli bölümlerini okulda geçiren çocuk için okulda kazandığı alışkanlıklar ve öğrendiği davranışlar kalıcı olacak ve tüm hayatını etkileyecektir. Eğitimin amaçlarının gerçekleştirilebilmesi için okullarda eğitimin yanı sıra boş zaman değerlendirme faaliyetlerinin de uygulanması gerekmektedir (Seçgin, 1996). Okul, boş zaman eğitimi ile bireyi yaşama hazırlar. Okul, boş zamanı kullanmak için ihtiyaç duyulan tüm becerilerin verilebileceği en uygun yerdir. Öğrenciler, okullardaki boş zaman faaliyetlerine katılarak kendi boş zaman faaliyetlerini geliştirebilmelerini sağlayacak bilgi ve becerileri kazanmaktadırlar. Okullarda yapılan boş zaman değerlendirme eğitimi toplumdan kopmuş bireylerin topluma yeniden kazandırılması ve toplumdaki bireylerin kaybedilmemeye çalışılmasını amaçlayarak milli eğitimin de amaçlarını gerçekleştirmeye hizmet etmektedir (Tezcan, 1994: 78; Özçalıkuşu, 1999: 23).

Okul ve iş ortamları, genellikle boş zaman bırakmayan, kişinin kendisine zaman ayırmasını engelleyen yerler olarak görülürler. Ülkemizde okulun fonksiyonu daha çok öğrenime dayalıdır. Oysaki genç için okul, verdiği öğrenimle bir tutulamaz.

59

Öğrencinin okulda başarılı olması, yeteneği dışında başka özelliklere de bağlıdır. Öğretmenin tutumu, arkadaşları ile ilişkileri, okulun genel yapısı ve boş zaman faaliyetleri bunlar içinde sayılabilir.

Öğrencilerin boş zamanlarını değerlendirirken planlı çalışma alışkanlığı kazanabilmeleri, kendilerini anlayabilmeleri, yeteneklerini geliştirebilmeleri, yeni durum ve ortamlara uyum sağlayabilmeleri, bireysel gelişimde bulunabilmeleri ve sosyal yaşamda yerlerini alabilmeleri okullarda verilecek eğitsel çalışmaların boş zaman değerlendirme eğitimine yönelik faaliyetlerin etkin bir biçimde uygulanmasıyla gerçekleşir. Ancak okullar eğitim faaliyetinden çok öğretim faaliyeti üzerinde durmaktadır. Ülkemizde okullarda bilinçli ve ayrı bir boş zaman eğitiminden söz edilemez. Boş zaman konularını içeren ders saatleri de çok az ya da hiç yoktur. Okullarda yapılan eğitsel kol etkinlikleri de yetersiz kalmaktadır. Öğrencileri okul saatleri dışında yönetecek ve eğitecek boş zaman çalıştırıcıları ya da mesleksel liderler yoktur (Tezcan, 1976: 410; Seçgin, 1996: 72).

Tezcan (1994) okulların günümüzde, boş zaman değerlendirme eğitimi açısından tüm kaynaklarını harekete geçirmeli, çeşitli kurumlarla işbirliği içine girmeli ve bu konuda araştırma yapmaları gerektiği üzerinde durmuştur. Okulun boş zaman eğitimi bakımından çeşitli işlevleri şu şekilde özetlenebilir:

 Bireyin değerinin arttırılması ve yaşamında mutluluğu elde etmesi yönünden ona yardımcı olmak işlevi olan okullar, gence, boş zamanlarını iyi ve değerli bir biçimde kullanmalarını öğretmekle sorumlu esas kurumlardır. Okul bireyi sadece hayatını kazanması için eğitmez, aynı zamanda onu hayatta yaşamaya da hazırlar. Bireye yaşamasını öğretme yollarından biri de boş zaman eğitimidir.

 Bireyin boş zaman ilgilerini uyandırmak ve onu motive etmek, bu konuda tutum ve değer geliştirmek,

 Boş zaman becerilerinin öğretilmesi işlevi açısından okul boş zaman kullanmakta gereksinim duyulan tüm becerileri ve doyum sağlayıcı becerileri vermek için ideal olarak en uygun yerdir. Okulların kazandırdığı boş zaman becerileri vücut geliştirici beceriler olan spor becerileri, güvenliğine ve hayatta kalmasına katkıda bulunan beceriler, ellerini yaratıcı olarak kullanmasını sağlayan sanatsal beceriler ve etkin haberleşmeyi sağlayan edebi becerilerdir.

60

 Boş zaman değerlendirme olanak ve hizmetleri sağlamak,

 Fiziksel kaynaklarını boş zaman değerlendirilmesi için geliştirmek ve yararlanmak

 Bireyleri boş zaman önderliği için hazırlamak,

 Diğer toplulukların kurumları ile sorumluluklar, ilgiler ve kaynaklar yönünden işbirliğine gitmek (Tezcan, 1976: 406).

Okullarda boş zaman değerlendirme alışkanlıkları edinip, yaşam boyu uygulanabilecek beceri ve etkinlikleri öğrenebilecek zaman ve sistem bulunmaktadır. Okullar öğrencilere boş zamanlarını değerlendirme fırsatları yaratabilme imkânlarına sahipken eğitimi sadece bilgi edinme olarak görmüşlerdir. Bucher (Karaküçük, 1995: 84), boş zaman değerlendirme etkinlikleri ile ilgili okullara beş temel sorumluluk yüklemiştir:

1. Okullar genç öğrencilerin eğitiminden zevk alabilecekleri resim, müzik, beden eğitimi, sanat gibi boş zaman etkinliklerini eğitimin hizmetine sokarak zevkli bir eğitim verir.

2. Okullar eğitim ve boş zaman eğitimi arasındaki ilişkiyi en üst düzeyde tutar. 3. Okullar eğitim programlarıyla, boş zaman eğitimi programlarını birlikte

geliştirirler.

4. Okullar, çevre insanlarında imkânlarını boş zaman değerlendirme alanına davet ederler.

5. Okullar boş zaman değerlendirmenin yararlarını çevre insanlara anlatabilirler (Karaküçük, 1995: 84).

Günümüzde okullarda boş zaman eğitimini gerektiren nedenleri Tezcan (1985: 320) şu noktalarda toplamıştır:

1. Eğitim amaçlarının gerçekleştirilmesi için

2. Toplumsallaşma süreci için (okul bir toplumsallaşma aracıdır.)

3. Kültür aktarma yönünden (Bir toplumun kültürünün gelecek kuşaklara aktarılması boş zaman eğitimidir.)

4. Eğitimcilerin eğitimi için

5. Okul içi okul dışı etkileşimin gerçekleşmesi 6. Okul başarısının tayini yönünden

61 8. Sosyokültürel bütünleşmeyi sağlamak için 9. Toplumsal statü elde etmek için

Okullardan boş zamanları değerlendirme amacıyla faydalanılması konusunda olumlu ve olumsuz görüşler mevcuttur. Bu konudaki olumlu görüşlere göre eğitimle, boş zaman değerlendirilmesinin amaçları birbirine benzer ve birbirini tamamlar. Bu nedenle okul öğretmenlerini eğiterek iki alana da hizmet sağlayabilir. Ayrıca okul belirli bir nüfusun toplandığı bölgelerde eğitimin merkezidir. Çocuklar ve gençler boş zamanlarını değerlendirmek için buraya kolayca ulaşabilmektedir. Bunun yanında okullar boş zamanların değerlendirilebilmesi için yeterli kaynaklara ve araç gereçlere sahip olduğu gibi bu alanları ve olanakları denetleme gücündedir. Bu konudaki olumsuz görüşler ise; okulun esas görevinin eğitim olduğu, öğretmenlerin boş zaman değerlendirme önderliği için uygun olmadığı ve okulların bu konuda mali kaynak sağlamasının zorluğu noktalarında birleşmektedir (Tezcan, 1976: 407). Okullar boş zaman değerlendirme eğitimini vermek için çeşitli yöntemlere başvurmaktadır. Boş zaman eğitiminin örgün eğitimde müfredat programı yoluyla mı, yoksa müfredat dışı yöntemle mi yapılması gerektiği konusunda görüşler mevcuttur. Çeşitli ülkelerin bu konuda geliştirdiği yöntemler şunlardır (Tezcan, 1976: 408):

a) Resmi müfredat programlarına bazı dalları almak: Bu yöntemde müfredat programında boş zaman eğitimi için sanat dalları esas yeri alırlar. Boş zaman değerlendirme konularına başka derslerin programlarında yer verilir.

b) İnformal eğitim biçiminde: Burada, yöntem ve içerik bakımından informal boş zaman değerlendirme eğitimi yapılır. Okul saatleri dışında, yani sınıf dışı çalışmalar biçiminde gerçekleştirilir. Oyun, spor gibi. Bu yöntemde deneysel programlarda takip edilebilir. Uçuş, kayak öğretimi, dalgıçlık gibi.

c) Okul merkezli topluluk boş zaman değerlendirme programları: Özellikle ABD’de geliştirilmiş bir yöntemdir. Bu yöntemde okul sadece öğrencilerin değil, tüm topluluğun boş zaman değerlendirebilmesi için merkez konumundadır. Programlar her yaşa ve çeşitli ilgilere olanak verecek şekilde hazırlanır. Günün her saatinde hizmet sağlanır.

Topluluk merkezli okul tipi akademik tip okula özellikle boş zaman değerlendirme eğitimi bakımından karşıdır. Geleneksel akademik okul kitaba yönelmiştir. Disiplin

62

esastır ve hatırlama yoluyla çeşitli disiplinler konular halinde verilir. Çocuğun kişilik gelişmesi ihmal edilir. Topluluk merkezli okul tipiyse çocuğa yönelmiştir. Onun kendini ifade etmesine yardımcı olur. Ona minimum olarak standartlaştırılmış bir eylem özgürlüğü tanır. İlgilerden yararlanılması program, planlama esasına dayanır (Tezcan, 1985: 316).