Bu bölümün oluĢumunda, reji yorumunun ifade edilerek net bir Ģekilde anlatmak amaçlanmıĢtır. ġimdiye kadar yapılan çalıĢmalar da oyunun yapısı, oluĢturulması ve sahnelerin dramaturjik parametrelerinin incelemi üzerinde durulmuĢtur. Bu birikimin ön görüsü üzerine Ģimdi de oyunun parçadan çok bütün olarak değerlendirmesi yapılacaktır.
4.1 Oyunda Var Olan Dramatik Malzemeler
Genel manada bakıldığında dramatik olay, bir oyunda küçük bir değiĢikliğin büyük sonuçlar doğurmasına yol açabilir. Bu olayları oluĢturacak malzemeler ise oyunun temel unsurlarıdır.
Çanakkale oyunun da ise bu küçük değiĢiklikler yerine, bir milletin varlığı yada yokluğuna karar verilecek dramatik noktalar göze çarpmaktadır. Bilindiği üzere sadece iskeleti verilen bir oyuna kaslarını ve diğer organlarını monte etmek yönetmenin asal yükümlülüğüdür. Çanakkale oyunun da ise oyunun iskelet dahil her bir parçası bizim tarafımızdan oluĢturulmuĢtur. Bu yüzden dramatik malzemeleri daha rahat bir Ģekilde oyunda yansıtma olasılığı söz konusu olmuĢtur.
Oyunu oluĢturma çalıĢmalarında da görüldüğü üzere dramatik malzeme her sahnede ayrı ayrı yer almaktadır. Zaten baĢlı baĢına Çanakkale savaĢlarının baĢlangıcı süreğenliği ve sonuçları bütün dünya açısından büyük bir dramatik yapıyı elinde bulundurmaktadır.
Oyunun yapısal bütünlüğüne baktığımızda dramatik malzemenin Çanakkale savaĢı olduğu aĢıkar bir biçimde görülmektedir. Ġlk sahne ile balkan savaĢlarından bitkin düĢmüĢ Osmanlının bir dünya savaĢına girmesi, bu durumu fırsat bilen baĢta Ġngiltere olmak üzere itilaf devletlerinin Osmanlıyı parçalama planları ve yeni bir dünya düzeni kurma hayalleri oyunun temel dramatik malzemesini oluĢturmaktadır.
79
4.2 Oyunda Var Olan Dramatik Değerler
Duygusal değerler açısından çok zengin bir oyundur. SavaĢ anı ve savaĢ anekdotlarının anlatıldığı sahnelerde duygusal yapı üst düzeylere tırmanmaktadır. Oyunda anlatılan onbeĢ farklı öykü bulunmaktadır. Her öykünün dramatik örgüsü bazı sahnelerde aynı gibi gözükse de içinde farklılıklar içermektedir. Anlatıcının serimlerinde ise ayrı bir dramatik ve duygu yoğunluğu içeren sonuçları gözlemlemekteyiz. Her sahnede bir baĢlangıç geliĢim ve yer yer anlatıcının konuĢmalarıyla da bağlantılı olan finaller yer almaktadır. Birinci perdenin sonu ve oyunun finalinde gözlemlenen dramatik duygu yoğunluğu ise daha çocuk yaĢta analarından ayrılarak vatanı için Ģehit düĢmüĢ Mehmetçiğin ve fedakâr analarının durumları gözler önüne getirilmiĢ, böylece seyircinin aksiyonu ve duygu yoğunluğunu en üst seviyelere taĢımak amaç edinmiĢtir.
Oyunu estetik değerler açısından incelediğimizde Ģu sonuçları elde ederiz. Ġlk olarak dil açısından ele alırsak; eserin parçalı bir yapıya sahip olması nedeniyle kullanılan dilde farklılıklar göstermektedir. BaĢta anlatıcının konuĢmasını ele alırsak, güncel düzgün bir Ġstanbul lehçesi ile karĢılaĢmaktayız. Anlatıcı da kesinlikle düzgün ve güncel bir konuĢma biçimi gerekmektedir. Bu biçim eserin yazı dili ile de desteklenmiĢtir. Diğer sahnelere baktığımız zaman üst rütbeli subay ve paĢalar olmak üzere Rus çarı ve Ġngiliz komutanların konuĢma biçimlerinde de aynı örgü kullanılmıĢtır. Asker ve analarda Anadolu ağzı, yabancı ama Türkçe bilenlerde ise bozuk Türkçe kullanılmıĢtır.
Estetik açıdan önemli olan, doğru bir konuĢma yakalayıp oyun kiĢilerine uygunluğu ile bunun seyirciye anlaĢılır ve doğru aktarımı hedeflenmiĢtir. Oyunda kullanılacak müzikler duygu yoğunluğu ve sahnenin konu bütünlüğünü desteklemelidir. GeçiĢ ve araların yoğunluğu anlatım tarzının farklılığı nedeniyle bir çok müzik yanında efektin de kullanımına ihtiyaç vardır. Dekor da dikkat edilmesi gereken en önemli nokta iĢlevselliktir. ĠĢlevsel göstermeci olmayan bir dekor oyunun sahnelenmesine imkan tanımaz.
80
Oyunda geçmiĢ tarihe bir ayna tutulmakta bu yüzden de mantıksal düzlemin sahnelere yansıması büyük önem taĢımaktadır.
4.3 Genel Açıdan Temanın Değerlendirilmesi
Yukarıda bahsedilen metin oluĢturma çabalarında da değinildiği üzere her sahnenin kendine özgü temasal değerleri bulunmaktadır. Ama genel anlamda bir tema Ģemasından bahsedecek olursak.
Çanakkale zaferinin elde edilebilmesi için millet olarak ne büyük fedakârlıkların yaĢandığı, savaĢın acı yüzü, yoklukların hiçbir zaman zafere giden yolda engel olamayacağı, yabancıların bizden daha üstün olduğu düĢüncesinin yanlıĢ olduğu, zafere giden yolda geride kalan halkın büyük fedakarlığı, Mustafa kemal‟in askeri ve siyasi dehasının ilk olarak tarih sahnesinde bütün dünyaca gözlemlenmesi, Ġngilizlerin insanlık dıĢı düĢünceleri, bu toprakları gerçek manada diĢimizle tırnağımızla kazandığımızı ve hiçbir zaman kolay bir Ģekilde kaybetmeyeceğimizi gösterebiliriz.
Yukarıda verilen her bir temanın genel manada özeti ise, Cevat PaĢa‟nın geri çekilen gemilerin ardından söylediği gibi ”gittiler, geçemediler, geçemeyecekler” sözü ile özetleyebiliriz.
4.4 Üslup
Tarihimiz de büyük bir yere ve öneme sahip olan Çanakkale zaferini bir iki saat gibi kısa bir sürede seyirciye aktarımının güçlüğü aĢikârdır. Metin çalıĢmalarından önce oyunun nasıl bir tarzla iĢlenmesi gerektiği düĢünülmüĢtür. Oyun parça parça sahnelerden oluĢmakta ve her bir sahne kendi içinde bağımsız konu bütünlükleri taĢımaktadır. Epizotların çokluğu nedeniyle sahne değiĢimleri de ister istemez çok yoğun olarak gerçekleĢmektedir. KiĢiler açısından bakıldığında kalabalık bir kadronun sahne de yer aldığını görmekteyiz. Bu farklılıklar bizi epik bir yönelime doğru karar vermemize yöneltmiĢtir. üslubun oluĢturulması ve sahneye aktarılmasını küçük baĢlıklar halinde aĢağıda incelenmiĢtir.
81
Belgesel bir anlatım tarzıyla ele alınan oyunumuz da KiĢileĢtirme olgusuna baktığımız da oyunda bir çok tiplemenin yer aldığını görmekteyiz. Asker, doktor, hemĢire, ana, köylü kadınlar, yaver gibi yüzeyel tiplerin yanı sıra Cevat paĢa, Esat paĢa, Rus çarı, liman paĢa, Ġngiliz amiral de robeck ve Mustafa kemal gibi tarihte bizzat yaĢamıĢ ve içsel devinimlerini tarihten öğrenebileceğimiz karakterist özellikler taĢıyan tiplemeler de göze çarpmaktadır. Bu karakterler de realist bir yaklaĢımın yanı sıra epik bir yorum sergilenmiĢtir. Oyun kiĢilerinin kullandıkları dil gerçekçi bir yapıdadır. AnlaĢılma korkusu olmasına rağmen oyunda ağız kullanılması realist bir yaklaĢımın göstergesidir. Anlatıcı ile de bu realizmin epik yansımasını gözlemlemekteyiz.
Tarihte yaĢanmıĢ bir olayın parçalar halinde seyirciye aktarımı, fondan verilen sesler, destekleyici resimler ve video gösterimleriyle, oyunun belgesel anlatı niteliğini daha net bir Ģekilde görmekteyiz.
Üslubu saptamakta en önemli adımlardan biri olan dekor oluĢumuna baktığımızda, parçalar halinde bir çok mekan ve sahnelerin iĢlevsel bir dekor ihtiyacı olduğunu görmekteyiz. Sahnelerin fazlalığı nedeniyle dekor, iĢlevsel ve epik bir gereksinimin ihtiyaçlarını doğurmaktadır.
Sonuç olarak: oyun kiĢilerine ve sosyolojik yapılarına baktığımızda epik yaklaĢıma uygun bir durum söz konusudur. Anlatıcının oyunu serimlerle açması, geçmiĢten günümüze atlamalarla gerçekleĢen yabancılaĢtırmalar, birçok yer ve mekanda oluĢan oyun düzeniyle de epik tarzın gereksinimi gözler önündedir. Oyunda kullanılacak dekor, ıĢık ses, efekt ve görseller de eklenince seyirciye belgesel epik bir anlatım sunulacaktır.
82