Yezidilerde Ġbadet

Yezidilerde yılda bir kez LaleĢ'te ġeyh Adi‟nin türbesine yapılan hac esnasında gerçekleĢtirilen toplu ibadetin haricinde toplu ibadet etme yoktur. Yezidilerin yerine getirmesi Ģart olan dini vecibeleri Ģahadet, namaz, oruç, zekât ve hacdır.

3.7. 1. ġahadet

Yezidilerde Ģahadet, tanrının sonsuz kudret sahibi, ġeyh Adi bin Müsafir'in tanrının meleği ve Yezidilerin mürĢidi, Sultan Yezid'in tanrının meleği, yerin nuru ve insanlığın sevinci, Melek Tavus'un da Tanrı'nın meleği ve elçisi olduğuna inanmaktan oluĢur. Bunu aksam yatarken, sabah kalkarken de tekrarlarlar.242

3.7. 2. Namaz

Yezidilerde namaz ismi verilen günlük ibadet güneĢ doğarken ve batarken olmak üzere günde iki kez yapılır.243

Namazdan önce eller ve yüz yıkanır. Sabah namazı için dıĢarıya çıkılarak güneĢin244

sarılığı belirgin olduğunda güneĢe karĢı ayakta durulup üç defa eğilmek (rükûa varmak) suretiyle dua okunur. Aksam namazında da yine dıĢarıda

239

Yezidiler horozu da kutsal sayarlar ve horoz eti yemek yasaktır. Her türlü balık ve geyik eti de yemek yasak sayılır. 240 Aydın, Age, s. 362. 241 (http://www.kurdistan-aktuel.org/roportaj/4984-prof-drlhan-kizilhan-yezdlk-nanci-ve-tarhces.html) 242 Yezidilik, (http://www.dunyadinleri.com/yezidilik.html) 243

Sami Kılıç, “Batman ve çevresinde Yezidilik”, I. Uluslararası Batman ve Çevresi Tarihi Kültürü Sempozyumu (15-17 Nisan 2008), Bildiriler II, Ġstanbul 2009, s. 461.

244

güneĢe karĢı durularak dua okunur. Yezidiler ibadetlerini kimsenin görmesini istemezler. Bir yezidi ibadet ederken baĢka dinden biri görürse rükûa varmaz ve sadece acunun içini güneĢ ıĢığına tuttuktan sonra elini ağzına götürüp öper.245

Yezidilerin namaz kılarken güneĢe doğru yönelmeleri, onların güneĢe taptığı yanılgısının oluĢmasına olmuĢtur. Yezidiler güneĢe güneĢe yaratıcının tanrısal gücünü göstermesi nedeniyle hürmet etmekle beraber güneĢe tapmamaktadırlar.246

3.7.3. Oruç

Yezidilerde genel ve özel olmak üzere iki tür oruç vardır:

3.7.3.1. Genel Oruç

Yezidi inancına göre Allah, her Yezidinin üç gün oruç tutmasını emretmiĢtir. Eylül ayının 4, 5 ve 6. günleri tutulan bu oruca Yezit orucu da denilmektedir. Ayrıca Hızır Ġlyas için üç gün oruç tutmak da Yezidi geleneklerindendir.247

Yezidiler tutulan üç günlük orucun otuz olarak kabul olunacağına inanırlar. Yezidilerin kutsal kitaplarında oruçla ilgili yazılan üç gün kelimesini yabancılar tarafından yanlıĢ olarak otuz seklinde anlaĢılmıĢtır. Sabahleyin güneĢin sarılığı ile baĢlayan ve aksam gün battıktan sonra sona eren oruçta yemek içmek yasaktır. 248

3.7.3.2. Özel Oruç

Yalnızca din adamlarına özgü olan özel oruç, Aralık ayında 20, Temmuz ayında 20 ve 15-20 Eylül tarihleri arasında ġeyh Âdi'nin türbesine yapılan ziyaretin ardından da249 40 gün olmak üzere toplam 80 gün tutulur.250

3.7.4. Zekât ve Fitre

Yezidilerde zekât müritlerin gelirlerinin % 10'u Ģeyhlere, % 5 pîre ve % 2,5'ini fakire vermekten oluĢur. Yezidilerde zenginlerden alınıp fakirlere verilen bir zekât yoktur. Mürit topluluğu din adamlarına (her mürit kendi ġeyh ve Pirine) yılda bir kez

245

Çağatay ve Çubukçu, Age, s. 221; Yezidilik, (http://www.dunyadinleri.com/yezidilik.html) 246

Akça, Age, s. 69-70. 247

“Yezidiler aralık ayında üç gün oruç tutarlar.” Çağatay ve Çubukçu, Age, s. 221. 248

Yezidilik, (http://www.dunyadinleri.com/yezidilik.html) 249

“ġeyh Adî b. Müsafir‟in mezarını ziyaret ettikten sonra üç gün oruç tutarlar. Köylerine dönünce din adamları oruçlarını kırk güne tamamlarlar.” Çağatay ve Çubukçu, Age, s. 221.

250

zekât vermekle mükelleftir. Verilecek miktarın belli bir nisabı yoktur. Bunun dıĢında bayram, saç kesimi, sünnet, kurban, mezar ziyaretleri, ölü gömme törenleri, doğum ve düğün gibi çeĢitli münasebetlerle de birçok zekât, fitre ve bahĢiĢ din adamlarına verilmektedir.251

3.7.5. Vaftiz

Vaftiz Yezidilerde doğum sonrası önemli bir yer tutmaktadır. Yezidiler yeni doğan bir çocuğu bir hafta içinde, en çok da iki seneye kadar vaftiz ederler.252

Mor Kırın adı verilen vaftiz: Yeni doğan çocuğun kutsal mekân olan LaleĢ‟te Kaniya Sippi adı verilen kutsal suya üç defa sokulup çıkarılması suretiyle yapılır. Günümüzde ise göçler nedeniyle bu ibadet esnetilmiĢtir. LaleĢten alınan Kaniya Sippi kutsal su ile çocuk LaleĢ‟e gelmeden Mor Kırın yapılabilmektedir.253

3.7.6. Hac

Yezidilerin haç mekânı LaliĢ olarak ifade edilir. LaliĢ onların gözünde kutsal nitelik taĢır. Bu bölgenin Tanrı‟nın ikamet ettiği bir yer olarak dünyadan daha önce yaratıldığına inanırlar. Bu yüzden de LaliĢ, Yezidi kültüründe merkezî bir öneme sahiptir. Hac ibadetlerini yerine getirmek için Ekim ayının ilk haftasında ġeyhÂdi b. Musafir‟in kabrinin bulunduğu bu Ģehre gidilir. LaliĢ‟te Hristiyanlıktaki rahibelik sistemine benzer bir Ģekilde “fakarâ” olarak adlandırılan hiç evlenmemiĢ kadınlar da görev yapmaktadırlar. Baba ÇavuĢ adlı bir baĢka dini görevi yerine getiren kimseler ise sürekli olarak LaliĢ‟te kalır, tapınaktaki hizmetleri yerine getirir ve hiç evlenmezler.254

ġeyh Âdi b. Musafir‟in sandukasını üç kez tavaf edip kaideye yüz süren her Yezidi, hacı olmuĢ sayılır. ġeyh Âdi b. Musafir‟in LaleĢ Vadisi'ndeki dağın eteğinde olan mabedine Sırat Köprüsü denilen bir köprüden geçerek giden Yezidiler, kaynağı mabette bulunan kaniya sippi (=zemzem) adını verdikleri su ile çocuklarını vaftiz ederler. Bu hac merasimi; nehirlerde yıkanma, sancakların yıkanıp vaftiz edilmesi255

,

251

YaĢar Kaplan, Gününmüz Yezidiliği, Van 2011, s. 75. 252 _{Çağatay ve Çubukçu, Age, s. 221.}

253

TaĢğın, Yezidi Bibliyoğrafyası, s. 27. 254

Çelik, Age, s.164. 255

“Laleş vadisinde bir kayadan çıkan su, Şeyh Adiy'in türbesinin eşiğinin altından geçer geçmez kutsallaşarak havuzumsu taç çukurda birikip zemzem adını alır. Zemzem suyunun akıp gittiği yere çıplak ayakla yaklaşan Yezidiler, el ve yüzlerini yıkamak suretiyle kendilerini vaftiz edilip kutsanmış

rahiplerin dansları, mukaddes kabul edilen mezarlara kandil yakılması, kurban edilen bir öküzün etinin dağıtılması, özel yapılmıĢ yemeklerin yenmesiyle kutlanır. Ayrıca bu hac sırasında saygı gösterilen ve Ģahıs isimleri verilen dut ağaçları ziyaret edilir. Çevreden tek ağaç dalı kesmek bile günahtır. Kutsal vadinin hiçbir yerinde ayakkabıyla dolaĢılmaz; kadınla cinsel iliĢki kurulmaz ve içki içilmez.256