Yetki için başvuru, genellikle işçi sendikaları tarafından yapılmaktadır356. 2822 sayılı TSGLK m. 13/I’e göre; bir toplu iş sözleşmesi akdetmek isteyen işçi sendikası Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yazı ile başvurarak, kurulu bulunduğu işkolunda üye sayısı kapsamında yüzde on oranını (tarım ve ormancılık, avcılık ve balıkçılık işkolu hariç olmak üzere) sağladığının tespit edilmesini ve toplu iş sözleşmesinin kapsamına girecek olan işyeri ya da işyerlerinde başvuru tarihinde çalışan işçiler ve de üyelerinin tespitinin yapılmasını ister. Bu fıkraya 3451 sayılı Kanunla357 getirilmiş olan ek hükme göre de işçi sendikasının kendisinde bulunan üyelik fişlerini, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yetki için başvurmuş olduğu tarihten itibaren üç işgünü içinde işverene vermesi gereklidir.
Yani toplu iş sözleşmesi yapmaya ehil ve yetkili olmak için gerekli şartları
354 DEMĐR, Sendikal Örgütlenme, s. 561.
355 ÇELĐK, Tespit, s. 23; TUĞ, s. 88; TUNCAY, s. 147; DEMĐR, s. 299; SUR, s. 264; DUMAN, s. 131.
356 ÇELĐK, Tespit, s. 23; TUĞ, s. 88; TUNCAY, s. 147; DEMĐR, s. 299; SUR, s. 264; DUMAN, s. 131.
100 yerine getirmiş bulunan bir işçi sendikası, toplu iş sözleşmesinin yürürlükte bulunmadığı bir işyerinde ya da işletmede, sözleşme yapma yetkisinin tespiti için her
zaman Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvuruda bulunabilir358.
Yürürlükte bulunan bir toplu iş sözleşmesinin varlığı durumunda ise, mevcut kanunî düzenleme karşısında, sözleşme süresinin bitmesinden önceki yüzyirmi günden daha geriye rastlayan bir tarihte yetki tespiti için başvuru yapılması mümkün olmayacaktır359. Buradaki yüzyirmi günlük süre, yasa değişikliği teklifinde altmış güne indirilmektedir360.
Nitekim 2822 sayılı TSGLK m. 7/son uyarınca, ancak sözleşme süresinin bitiminden önceki yüzyirmi gün içinde yetki işlemlerine başlanabilmesi mümkündür, bu hüküm emredicidir361. Ayrıca bu süre içinde bir toplu iş sözleşmesi akdedilse bile, söz konusu toplu iş sözleşmesi önceki toplu iş sözleşmesinin bitiminden sonra yürürlüğe girecektir. Bu hüküm, AY m. 53/son ve 2822 sayılı TSGLK m.3/son’da belirtilen, bir işyerinde aynı dönem için birden fazla toplu iş sözleşmesinin yapılamayacağı ve uygulanamayacağına ilişkin temel kurallara uygundur362.
358 ŞAHLANAN, s. 60; SÜMER, s. 176, (ayrıca bkz. SÜMER, Đş Hukuku, s. 236); ÇELĐK, Tespit, s. 23; TUĞ, s. 90; DEMĐR, s. 298; KOCABIYIK, s. 139; DUMAN, s. 131.
359
AKI, Toplu Pazarlık Düzeni, s. 29; OĞUZMAN, Yetkiye Đlişkin Sorunlar, s. 6; NARMANLIOĞLU, s. 366; DEMĐR, s. 297 – 298; ÇELĐK, s. 517; SUR, s. 257; SÜMER, Đş
Hukuku, s. 237; DUMAN, s. 132. Yarg. 9. HD., T. 05.10.1984, E. 9637, K. 8660, ÇELĐK, ĐHU 1987, TSGLK 15, No. 5: “… 2822 sayılı Toplu Đş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanununun toplu iş sözleşmesinin süresini ve bitimini düzenleyen 7/3. maddesinde, yeni sözleşme için yetki işlemlerine sözleşme süresinin bitiminden önceki 120 gün içinde başlanabileceği kuralı getirilmiştir. Bu kural Yasanın genel amaç ve sistemi içinde düşünüldüğünde uyulması zorunlu emredici bir kuraldır. Davalı sendika ise işyerinde uygulanmakta olan sözleşmenin bitiminden 120 günden çok daha önce ve 19.04.1984 tarihinde başvurmuş ve çalışan işçi ve üye sayısı ve yetki konusu bu tarihe göre belirlenmiştir.
Oysa böyle zamansız bu başvuru üzerine yapılacak inceleme sonuca önemli ölçüde etkili olacak
şekilde hatalı bulunduğundan Yasanın amacıyla bağdaşmaz. Bu nedenle itirazın kabulü gerekirken reddi isabetsizdir.”.
360 PEKMEZCĐ, ĐHU – 1985/I, TSGLK 7, No.1; SUR, s. 257, 287.
361 Yarg. 9. HD., T. 05.10.1984, E. 9637, K. 8660, NARMANLIOĞLU, s. 371, dn. 256: “…120 gün içinde başlanabileceği… Bu kural yasanın genel amaç ve istemi içinde düşünüldüğünde uyulması zorunlu emredici bir kuraldır. Bu itibarla mahkeme ve ilgililerce re’sen göz önüne alınmak gerekir… Zamansız bir başvuru üzerine yapılacak bir inceleme sonuca önemli derecede etkili olacak şekilde hatalı bulunduğundan yasanın amacıyla bağdaşmaz.”.
362 REĐSOĞLU, Şerh, s. 214; TUNÇOMAĞ, s. 44; ÇELĐK, s. 517; DEMĐR, s. 298;
DEMĐRCĐOĞLU / CENTEL, s. 279; GÜNAY, s. 192, 288; KILIÇOĞLU, Davalar ve Çözüm
Yolları, s. 396. Ayrıca bkz. Yarg. 9. HD., T. 08.04.1996, E. 1996/6836, K. 1996/7221,
KILIÇOĞLU, Davalar ve Çözüm Yolları, s. 400; Yarg. 9. HD., T. 28.02.2006, E. 2006/3919, K.
101
Đşletme toplu iş sözleşmesi yapma yetkisi almak amacıyla başvuruda bulunabilmek için de, yukarıda belirtmiş olduğumuz 7. madde hükümleri geçerlidir363.
Ancak bu madde işverenin, uygulanmakta olan bir toplu iş sözleşmesi varken, o işkolunda toplu iş sözleşmesi başka tarihler arasında yürürlükte olan yeni bir işyerini devralması durumunda yetki için ne zaman başvuruda bulunulacağı sorusuna maalesef cevap verememektedir. Böyle bir durumda, işletme toplu iş sözleşmesi kapsamına girecek işyerlerinden biri için işyeri yetkisi verilemeyeceğinden, yetki için başvuruda bulunulamayacaktır364. Çünkü AY m. 53/son ve 2822 sayılı TSGLK m. 3/son uyarınca; “aynı işyerinde aynı dönem için birden fazla toplu iş sözleşmesi
yapılamaz ve uygulanamaz.”365.
Bu gibi durumlarda, “işletme yetki belgesi” başvurusu için işletmeye bağlı işyerinde ya da işyerlerinde, mevcut toplu iş sözleşmelerinin süresinin bitmesini veya yürürlük süresi en geç bitecek sözleşmenin sona ermesinden önceki yüzyirminci günün gelmesini beklemek gerekecektir366.
Aynı şekilde grup toplu iş sözleşmelerinde de, işçi sendikasının her işletmede ve işyerinde ayrı ayrı yetkiye sahip olması gerekmesinden dolayı karşı taraf olan işveren sendikasına yeni üye olan işverenin işyerinde veya işletmesinde hâlâ uygulanmakta olan bir toplu iş sözleşmesi mevcut ise, bu toplu iş sözleşmesinin
1998/17143, K. 1998/16858, Sinerji Mevzuat ve Đçtihat Programları, (Erişim Tarihi: 20.07.2009); Yarg. 9. HD., T. 27.04.2000, E. 2000/6568, K. 2000/6348, Sinerji Đçtihat ve Mevzuat Programları, (Erişim Tarihi: 20.07.2009).
363
ÇELĐK, s. 517; SÜMER, Đş Hukuku, s. 237; DUMAN, s. 132 –133.
364 REĐSOĞLU, Şerh, s. 214; TUNÇOMAĞ, s. 44; AKI, Toplu Pazarlık Düzeni, s. 29; ÇELĐK, Tespit, s. 23, (ayrıca bkz. ÇELĐK, s. 517); ŞAHLANAN, s. 61; TUĞ, s. 89; TUNCAY, s. 147;
IŞIKLI, s. 296; DEMĐR, s. 298 – 299; GÜNAY, s. 191, 288; DUMAN, s. 133; KILIÇOĞLU,
Davalar ve Çözüm Yolları.
365 REĐSOĞLU, Şerh, s. 214; TUNÇOMAĞ, s. 44; AKI, Toplu Pazarlık Düzeni, s. 29; ÇELĐK, Tespit, s. 23, (ayrıca bkz. ÇELĐK, s. 517); ŞAHLANAN, s. 61; TUĞ, s. 89; TUNCAY, s. 147;
IŞIKLI, s. 296; DEMĐR, s. 298 – 299; GÜNAY, s. 191, 288; DUMAN, s. 133. Ayrıca bkz. Yarg.
9. HD., T. 26.11.1998, E. 1998/17143, K. 1998/16858, Sinerji Đçtihat ve Mevzuat Programları, (Erişim Tarihi: 20.07.2009); Yarg. 9. HD., T. 27.04.2000, E. 2000/6568, K. 2000/6348, Sinerji Đçtihat ve Mevzuat Programları, (Erişim Tarihi: 20.07.2009); KILIÇOĞLU, Davalar ve Çözüm Yolları; Yarg. 9. HD., T. 08.04.1996, E. 1996/6836, K. 1996/7221, KILIÇOĞLU, Davalar ve Çözüm Yolları, s. 400; Yarg. 9. HD., T. 28.02.2006, E. 2006/3919, K. 2006/5180, KILIÇOĞLU, Davalar ve Çözüm Yolları, s. 400;s. 396.
366 OĞUZMAN, Yetkiye Đlişkin Sorunlar, s. 6; EKONOMĐ, s. 15 – 16; SÜMER, s. 177, (ayrıca bkz.
102 bitimine yüzyirmi günden fazla bir süresi olan işyeri gruba dâhil edilmeyecektir. Ancak burada işletme toplu iş sözleşmesinden farklı olarak, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı her işyeri açısından tek tek toplu iş sözleşmesi olup olmadığına bakacak ve başvuruyu tamamen değil, sadece yürürlükte toplu iş sözleşmesi olan işyerleri açısından reddedecektir367.
Buna karşılık 2822 sayılı TSGLK m. 7/III gereği, yürürlükte bulunan toplu iş sözleşmesinin bitiminden önceki yüzyirmi gün içinde yapılmış olan başvuru üzerine eski toplu iş sözleşmesi bitmeden yeni bir toplu iş sözleşmesi imzalanması durumunda, yeni toplu iş sözleşmesi, imza tarihinde değil, önceki toplu iş sözleşmesinin bitiminden sonra yürürlüğe girer. Bu hüküm, AY m. 53/son ve 2822 sayılı TSGLK m. 3/son’da ifade edilen, bir işyerinde aynı dönem için birden fazla toplu iş sözleşmesi yapılamayacağı ve uygulanamayacağı yolundaki temel ilkeye uygundur368. Bu nedenle uygulamada zaman zaman görüldüğü üzere yetki belgesi almış olsun ya da olmasın, bir işyerinde bir toplu iş sözleşmesi yürürlükte iken aynı işyeri için “protokol veya başka bir ad altında” olan fakat gerçekte “bir toplu iş
sözleşmesi niteliğinde” bir sözleşme akdedilemez. Böyle bir sözleşme “kanuna karşı hile” oluşturur ve bu durum da hukuken korunamaz369. Kanuna aykırı böyle bir ikinci
367 ŞAHLANAN, s. 64; SÜMER, s. 177, (ayrıca bkz. SÜMER, Đş Hukuku, s. 237);
NARMANLIOĞLU, s. 367; DEMĐR, s. 290 – 291, 298 – 299; DUMAN, s. 133 – 134.
368 ESENER, Đş Hukuku, s. 436; REĐSOĞLU, Şerh, s. 214; TUNÇOMAĞ, s. 44; ÇELĐK, Tespit, s. 23 (ayrıca bkz. ÇELĐK, s. 517); ŞAHLANAN, s. 61; TUĞ, s. 89; TUNCAY, s. 147; DEMĐR, s. 298 – 299; DUMAN, s. 133; KILIÇOĞLU, Davalar ve Çözüm Yolları, s. 396. Ayrıca bkz. Yarg. 9. HD., T. 08.04.1996, E. 1996/6836, K. 1996/7221, KILIÇOĞLU, Davalar ve Çözüm Yolları, s. 400: “2822 Sayılı Toplu Đş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunun değişik 3. maddesinin 2. fıkrasında, bir gerçek ve tüzel kişiye veya bir kamu kurum ve kuruluşuna ait aynı işkolunda birden çok işyerine sahip bir işletmede ancak bir Toplu Đş Sözleşmesi yapılabileceği, bu kanun anlamında bu sözleşmeye işletme toplu iş sözleşmesi denileceği hükme bağlanmıştır. Bu hüküm kamu düzeni ile ilgili ve emredici olup uyulması zorunludur. Böyle olunca bu kanun anlamında işletme kapsamı içinde bulunan bir işyeri veya işyerlerinde işyeri düzeyinde çoğunluk tespitine gidilmesi mümkün olamaz.”; ayrıca aynı doğrultuda bkz. Yarg. 9. HD., T. 27.04.2000, E. 2000/6568, K. 2000/6348, Sinerji Đçtihat ve Mevzuat Programları, (Erişim Tarihi: 20.07.2009); Yarg. 9. HD., T. 28.02.2006, E. 2006/3919, K. 2006/5180, KILIÇOĞLU, Davalar ve Çözüm Yolları, s. 400.
369 NARMANLIOĞLU, s. 371; GÜNAY, s. 197. Yarg. 9. HD., T. 07.03.1994, E. 3949, K. 3252,
NARMANLIOĞLU, s. 371, dn. 258: “… Bir işyeri için aynı zamanda birden fazla sözleşmenin
yapılamayacağı kuralına aykırı olarak ikinci bir sözleşmenin meydana getirilmesidir. Aksi halde, bir sözleşme yürürlükte iken diğer bir sendikanın yetki kazanacak fakat yetki belgesi almadan yaptığı aynı nitelikteki bir protokolün geçerli bir işlem olarak kabul edilmesi gibi bir sonuca ulaşılır ki bunu kabul etmek mümkün değildir.”.
103 sözleşmenin geçersizliği, her zaman ileri sürülebilir ve hâkim tarafından
“geçersizliği” re’sen göz önüne alınır370.
C. Yetki Tespiti Başvuru Usulü