Yetki başvuru usulü ana hatlarıyla 2822 sayılı TSGLK m. 13’te düzenlenmiştir.
2822 sayılı TSGLK m.13/I’e göre; bir toplu iş sözleşmesi yapmak isteyen işçi sendikası, yukarıdaki esaslar çerçevesinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına
yazı ile başvurarak kurulu bulunduğu işkolunda üye sayısı itibariyle yüzde on oranını
(tarım ve ormancılık, avcılık ve balıkçılık işkolu hariç olmak üzere) sağladığının belirlenmesini ve toplu iş sözleşmesinin kapsamına girecek işyeri veya işyerlerinde başvuru tarihinde çalışan işçiler ile üyelerinin sayısının tespit edilmesini ister. Söz konusu fıkraya 3451 sayılı Kanunla getirilen ek hükme göre, işçi sendikası kendisinde bulunan üyelik fişlerini, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yetki için başvurduğu tarihten itibaren üç işgünü içinde işverene vermek zorundadır. Ancak, kanunda bu hükmün bir yaptırımı bulunmamaktadır ve sırf bu fişlerin üç işgünü içinde işverene verilmemiş olması yetki tespitinin iptalini gerektirmediği371 için sendika üyesi işçilerin işveren tarafından derhal işten çıkarılmaları endişesiyle, uygulamada işçi sendikaları yetki başvuru tarihini takip eden üç işgünlük süreye uymamakta, genellikle sözleşmenin imzalanmasından sonra üyelik fişlerini işverenlere göndermektedirler372.
Yasa değişikliği teklifinde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvururken sendikanın yetki şarlarına sahip olup olmadığını ve Sosyal Güvenlik
370 EKONOMĐ, 1994 Yılı Kararları, s. 94; DEMĐR, s. 299. Ayrıca bkz. Yarg. 9. HD., T. 07.03.1994, E. 3949, K. 3252, Tekstil Đşveren Dergisi, Şubat 1995, s. 17.
371 ÇELĐK, Tespit, s. 24. Ayrıca bkz. Yarg. 9. HD., T. 18.05.1990, E. 5562, K. 6040, Tekstil Đşveren Dergisi, Haziran 1990, s. 14.
104 Kurumuna verilen e-bildirgeye göre, çalışan işçiler ile üyelerinin sayısının tespitini isteyeceği belirtilmiş ve bu beyanların esas alınacağı ifade edilmiştir373.
Başvuru yazısında, işyeri veya işletmenin unvanı ve adresi, bulunduğu işkolu gibi bilgilerin bulunması zorunludur. Hatta kanunda açıkça belirtilmemekle beraber, başvuran sendikanın, işletme toplu iş sözleşmesi yapmak istediği takdirde, başvuru yazısında çoğunluk tespiti istemiyle o işletmeye bağlı işyerlerini de göstermesi gereklidir374.
Bunun yanında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 2822 sayılı TSGLK m. 3/II’deki koşullar ve m. 12/I son cümle uyarınca işletme toplu iş sözleşmesi yetki tespitinde bulunabilir. Aynı şekilde işletme toplu iş sözleşmesi yetkisi için gerekli
şartlar yoksa tek tek işyerlerini yetki açısından ayrı olarak ele alabilir. Yani Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, işçi sendikasının başvuruda belirtmiş olduğu işyeri ya da işletme toplu iş sözleşmesine ilişkin isteğe bağlı olarak karar vermek zorunda değildir375.
2822 sayılı TSGLK m. 13/I, c. sona göre; “Đşçi sendikası kendisinde bulunan
üyelik fişlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yetki için başvurduğu tarihten itibaren üç işgünü içinde işverene vermek zorundadır.”. Ancak Yargıtay, bu
husustaki bir kararında, işçi sendikasının üyelik fişlerini üç işgünü içinde işverene vermemiş olmasının yetki tespitinin iptalini gerektirmediğini, söz konusu hükümdeki zorunluluğun işverene yetki tespitinde sağlıklı bir sonuca varıp itirazda bulunacaksa buna dayanak yapması için öngörülmüş olduğunu ifade etmiştir376. Yargıtay’ın bu
373
SUR, s. 264. Ayrıca bkz. http://www.netgazete com/NewsDetail.aspx?nID=500046, (Erişim Tarihi: 24.04.2008); httpwww2.tbmm.gov.trd2322-0240.pdf.pdf, (Erişim Tarihi: 16.08.2009). 374 EKONOMĐ, s. 17; ŞAHLANAN, s. 61; TUĞ, s. 89; TUNCAY, s. 148; DEMĐR, s. 300;
DUMAN, s. 134.
375 EKONOMĐ, s. 17; ŞAHLANAN, s. 62, TUĞ, s. 89; GÜZEL, s. 176; TUNCAY, s. 148; DEMĐR, s. 300; DUMAN, s. 134.
376 KILIÇOĞLU, s. 353; DEMĐR, s. 300; ŞAKAR, s. 335; DUMAN, s. 135. Ayrıca bkz. Yarg. 9. HD., T. 18.05.1990, E. 5562, K. 6040, NARMANLIOĞLU, s. 367, dn. 249: “2822 Sayılı Kanunun 13. maddesinin değişik hükmüne göre işçi sendikasının üyelik fişlerini üç işgünü içinde işverene vermemiş olması, sırf bu sebeple yetki tespitinin iptalini gerektirmez. Bu zorunluluk, işverene yetki tespitinde sağlıklı sonuca varabilmesi ve itirazına dayanak yapılabilmesi için öngörülmüş bir husustur.”.
105 kararı öğretide bir kısım yazarlarca, işverenlerce yersiz itirazlarda bulunulmasına neden olacağı için eleştirilmiştir377.
2. Đşveren Tarafı Đçin Başvuru Usulü
2822 sayılı TSGLK m. 14/I’e göre; “Bir toplu iş sözleşmesi yapmak isteyen
işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren Çalışma Bakanlığına yazıyla başvurarak yetkili işçi sendikasının tespitini ister.”. Yani bir toplu iş sözleşmesi
yapmak isteyen işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren de, yüzyirmi günlük başvuru süresi içinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvurarak
“yetkili işçi sendikasının” tespitini isteyebilir.
Kanunda açıkça ifade edilmiş olmamakla beraber, toplu iş sözleşmesinde işverenin muhatabı bir işçi sendikası olacağından işverenin yetkili işçi sendikasının tespiti için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvuruda bulunabilmesi için işyeri ya da işyerlerinin dâhil bulunduğu işkolunda faaliyet gösteren bir işçi sendikasının olması şarttır378.
Đşveren sendikası ya da sendika üyesi olmayan işverenin yazılı olarak yaptığı yetki tespiti başvurusunda, başvurusunun hangi işyerini veya işyerlerini kapsadığını açık bir şekilde belirtmesi gerekir379.
Đşveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren başvuruda bulunduğu takdirde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, öncelikle toplu iş sözleşmesi kapsamına girecek işyerlerinin ya da işletmenin tâbi olduğu işkolunda işverenin sendika üyesi olup olmadığını araştıracaktır. Đşveren sendika üyesi değilse işveren sendikasının, işveren sendika üyesi olduğu takdirde de işverenin yapmış olduğu yetki başvurusu yetkisizlik gerekçesiyle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca reddedilecektir380.
377 ÇELĐK, Tespit, s. 24; DEMĐR, s. 300; DUMAN, s. 135.
378 REĐSOĞLU, s. 112 – 113; ÇELĐK, s. 519; KOCABIYIK, s. 139; DUMAN, s. 140.
379 EYRENCĐ, ĐHU – 1984/II, TSGLK 15, No: 3, s. 2; OĞUZMAN, Yetkiye Đlişkin Sorunlar, s. 6;
ELBĐR, s. 209; SÜMER, s. 179; ÇELĐK, Tespit, s. 26; DEMĐR, s. 305; IŞIKLI, s. 303 – 304; TUNÇOMAĞ / CENTEL, s. 363; GÜNAY, s. 199; KOCABIYIK, s. 139; DUMAN, s. 140,
153.
106
Đşverenin başvurusu uygun görüldüğü takdirde, 2822 sayılı TSGLK m. 14/II uyarınca, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, tıpkı işçi sendikasının başvurusunda yaptığı gibi, tespit edilen yetkili işçi sendikasının isim ve adresini, işkolundaki ve o işyerindeki işçi sayısı ile üye sayısını işkolunda kurulu işçi sendikaları ile talepte bulunan işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işverene başvurunun alındığı tarihten itibaren altı işgünü içinde bildirir. Kanuna bu hükmün konulmuş olmasının amacı, Đş Hukukunda geçerli olan denge ilkesi uyarınca, işçi ve işveren tarafları arasında dengeyi sağlamaktır. Uygulamada işveren sendikaları veya sendika üyesi olmayan işverenlerin, bizzat yetki başvurusunda bulunarak bu imkândan yararlanmayı tercih etmedikleri gözlemlenmektedir381.