Yetenekler

Uyterhoven, Ackerman ile Rozenblum (1973) ve Hofer ile Schendel (1978) rekabet avantajını, bir işletmenin yeteneklerini ve kaynaklarını bireysel bir ürün ya

51

Raphael Amit and Paul J. Schoemaker, Strategic Assets and Organizational Rent, Strategic Management Journal, C:14, No.1, 1993, s.35.

da pazara uyguladığı durum olarak tanımlamışlardır.52Bu tanımda yetenek kavramının rekabet avantajıyla ilgili olduğu görülmektedir. Bu ilgi yetenek kavramının İngilizce dilindeki kökünden kaynaklanmaktadır. Yetenek kavramının İngilizce karşılığı olan ‘competence’ kelimesinin kökü olan “compete” içeriğinde, rekabete ve yarışmaya dayalı bir vurgu ve anlam taşımaktadır. “competence” kelimesinin ifade ettiği yetenek bu bağlamda, ‘aptitude’ kelimesinin ifade ettiği “insanın doğuştan getirdiği zekâ ve beceriler” den farklıdır. “competence” kelimesinin ifade ettiği yetenek, rekabete ve yarışmaya açık ve odaklı bir anlam taşımaktadır. Dolayısıyla, bu kelimenin işletmecilik alanındaki anlamı rekabet yeteneğidir.

Son zamanlarda yapılan araştırmalar, firmaların iç yetenekleri ile değişen dış koşullar arasındaki dinamik etkileşimi ortaya çıkarmaktadır. Başarılı firmalar fiziksel kaynaklarında (ham madde, tesis ve teçhizat gibi belirgin unsurlar) ve insan kaynaklarında (finansal, yönetsel veya teknik bilgi ve beceriler gibi belirgin olmayan unsurlar) uzmanlaşarak, bu alanda kuvvetli bir taban yaratmaktadırlar. Firmaların bu çalışmaları esnasında neler yaptıkları “faaliyetler”, neler bildikleri ise “yetenekler” olarak adlandırılmaktadır.53

Kaynak ve yeteneklere ilişkin teorik çalışmalarda anahtar fikir, bir kurumun başarısının kendine özgü ve değerli yeteneklerine bağlı olmasıdır. İş bazında teorisyenler, yeteneklerin rekabet avantajının kaynağı olduğunu söylerler. Konu ile ilgili yazılan birçok yazının odak noktasını, iş birim stratejisini geliştirmek için iş temel yetenekleri belirlemek ve geliştirmek oluşturur. Şirket seviyesinde yetenek perspektifi, kurumun başarıyla rekabet edebilmesi için değişik işler konusunda görüş oluşturur. Stratejik yönetime yönelik yetenek yaklaşımını savunanlar, portföy yaratımı, çeşitlendirme, birleşmeler, eksilmeler ve kaynak aktarımı için verilecek kararlara kurum yetkinliklerinin yol göstereceğini ileri sürerler.54

52

Ann Money, Core Competence, Distinctive Competence and Competitive Advantage: What Is The Difference?, Journal Of Education For Business, Kasım/Aralık, 2007, s.111.

53

Andrew Davies ve Tim Brady, Organizational Capabilities and Learning In Complex Product Systems:Towards Repeatable Solutions, Research Policy, C:28, 2000, s. 933.

54

Matsusaka örgütsel yetenekler, pazarlama becerileri, dağıtım becerileri, ürün geliştirme becerileri, örgütleme becerileri gibi becerilerin birçok farklı sektörde uygulanabilen genel yetenekler olduğunu ifade etmektedir.55 Bir çok araştırmacı yeteneklerin fonksiyonel tabanlı olduğu görüşünde uzlaşmaktadır (Penrose 1959; Grant 1991; Javidan 1998; Hitt v.d. 2005; Hafeez 2007). Aşağıdaki tabloda önde gelen bazı işletmelerin fonksiyonlarının tümünde veya belirli bölümlerinde sahip oldukları görülen yetenekler örnek olarak verilmiştir.

Tablo 1.2: Fonksiyonel İşletme Yeteneklerine Örnekler

Fonksiyonel Alanlar Yetenekler Firma Örnekleri Dağıtım Lojistik yönetimi tekniklerinin

etkin kullanımı

Wal-Mart

İnsan Kaynakları Motivasyon, personeli güçlendirme ve bağlılık

Microsoft Corp.

Bilgi Sistemlerinin Yönetimi

Veri toplama ve satın alma envanterlerinin etkili ve verimli kontrolü

Wal-Mart

Pazarlama  Marka ve ürünlerinin etkin promosyonu

 Etkili müşteri hizmeti

Gillette Co. Ralph Lauren Corp. McKinsey&Co. Norwest Yönetim Etkili organizasyonel yapı

Yenilikçilik

PepsiCo

Hewlett-Packard Üretim  Güvenilir ürünler yaratan

tasarım ve üretim becerileri  Ürün ve tasarım kalitesi  Bileşenleri ve ürünleri minyatürleştirme Komatsu Mazda Sony

Araştırma ve Geliştirme Yenilik teknolojisi Teknolojik kapasite Dijital teknoloji

Kodak

Kaynak: Michael A.Hitt, R.Duane Ireland ve Robert E.Hoskisson, “Strategic Management”,

6. Basım, Thomson South-Western: Ohio, 2005, s.83

Hafeez ve arkadaşları yetenekleri, farklı kaynaklar arasındaki pozitif sinerjiden ve kompleks iş süreçlerinden ortaya çıkan, işletmenin kaynaklarını kullanabilme becerisi olarak tanımlamışlardır. Yetenekler, gözle görülemez fakat belirli kaynaklar ve süreçlerle birleşerek değer yaratan bir ürün ya da hizmete dönüşürler.56

55

John G.Matsusaka, Corporate Diversification, Value Maximization, and Organizational Capabilities, Journal of Business, C:74, N:3, 2001, s.414.

56

Yetenekleri yönetmek kolay değildir. Yetenekler, somut, ölçülebilir değildirler ve kırılgandırlar. Eğer üzerinde çalışılmazsa kaybolur giderler, çok çekiştirilirlerse kopabilirler, çok dışa dönük olurlarsa gelişemezler, çok fazla büyütülürlerse gerçekliklerini ve nedenlerini kaybederler, çok uzun süreli beslenirlerse katılaşırlar ve yeni koşullara uyum sağlama konusunda yetersizleşirler.57

Barney (1991) ve Hamel (1994) bir yeteneğin eşsiz olarak nitelendirilebilmesi için, üç özelliği taşıyabilmesi gerektiğini ileri sürmektedirler; pazarda nadir olması, rakipler tarafından taklidinin güç olması, ikamesinin olmaması. Sony’nin minyatürleştirme yeteneği nadirliğe, Honda’nın motor tasarımındaki bilgisi ve tecrübesi taklit edilemezliğe, Microsoft’un pazarlama yeteneği ise ikame edilemezliğe örnek olarak verilebilir. Bu üç önemli özelliğe kaynakların rekabet avantajı konusunda da değinilmiştir. Kaynaklar ve yetenekler arasındaki bu yakın ilişkiyi ve ayrımı daha iyi kavrayabilmek için, aşağıdaki şekil yararlı olacaktır.58

Şekil 1.2: İşletmenin Kaynak ve Yetenekleri

Kaynak: Khalid Hafeez ve Ali Essmail, Evaluating Organisation Core Competences and Associated Personal Competencies Using Analytical Hierarchy Process,

Management Research News, V.30, No.8, 2007, s.3593.

57 Campbell v.d., ag.e., s.61. 58 Hafeez v.d., a.g.e., s.3594. İşletme Yetenekleri  Tasarım  Satın alma  Üretim  Pazarlama  Araştırma ve Geliştirme  Finans  Yönetim v.b. Fiziksel varlıklar (Ör: Yerleşim, bina) Entelektüel varlılar (Ör: Marka, patent, Bilgi ve beceriler) Kültürel varlıklar (Ör: Çalışma etiği, Güçlendirme

Yukarıdaki şekilden açıkça görüldüğü üzere, yetenekler işletmenin varlıklarını işleyebilme becerisiyle ilgilidir. İşletmenin sahip olduğu varlıkları bir koordinasyon içinde kullanabilme ve amacına uygun bir faaliyeti gerçekleştirebilme kapasitesi, onun yeteneğini göstermektedir. Hemen hemen benzer kaynaklara sahip işletmelerde farkı yaratan, o işletmeye özgü yeteneklerdir.