Yenilik süreci, bilim, teknoloji, ekonomi, girişimcilik ve yönetim gibi faaliyetleri içeren oldukça karmaşık bir süreçtir. Yenilik, hem bir süreci hem de bir sonucu anlatan bir kavramdır. Yeniliğe bir sonuç olarak yaklaşan araştırmacılar, bu sonucun ortaya çıkarılmasında etkili olan durumsal, yapısal ve süreç koşularını belirlemeye ve hangi şartlar altında organizasyonların yenilik ürettiğini belirlemeye çalışmışlardır (Ailcen ve Hage, 1971; Kimberly ve Evanisko, 1981; Meyer ve Goes, 1988). Yeniliği bir süreç olarak ele alan diğer araştırmacılar ise yeniliği başlangıç,
156
Damanpour, a.g.e., s.711. 157
gelişme ve rutin bir faaliyet haline gelme süreçlerinin organizasyonlarda nasıl geliştiğini araştırma ve anlama çabasında olmuşlardır (Dean, 1987; Van De Ven vd, 1989).158
Gopalakrishnan ve Damanpour, yeniliklerin organizasyonlara iki farklı şekilde geldiğini ifade etmektedirler; işletmeler ya kendileri yeniliği üretebilirler ya da başka işletmelerin gerçekleştirdiği yenilikleri adapte edebilirler. Araştırmalar, yeniliği üretmeyi tercih eden firmaların, fikir üretimi, projenin tanımlanması, problem çözme, tasarım ve geliştirme, pazarlama ve ticarileştirme gibi aşamaları gerçekleştirdiklerini göstermektedir. İkinci yolu izleyen işletmeler ise yeniliği dış kaynaklardan adapte edebilirler. Yeniliği adapte eden organizasyon için yenilik süreci uygulamanın kurulumu ve sürdürülmesini gibi aşamaları içerir. Yeniliğin adaptasyonu, organizasyonun teknik ve sosyal sistemlerini doğrudan etkileyen organizasyonel değişim süreci olarak görülebilir.159 Yeniliğin adaptasyonunda amaç yeniliği adapte eden organizasyonun performansını veya etkinliğini iyileştirmesi, rekabetçiliğini sürdürmesi ve çevredeki değişimlere uyumudur.160 Amaç bu sıralananlardan hangisi olursa olsun, yeniliğin işletmenin yapısına, kültürüne ve yeteneklerine uyumlu olup olmayacağına dikkat edilmesi yeniliğin başarısı açısından önemlidir.
Livesary, Rorke ve Lux (1989) 30 küçük iş projesi üzerinde gerçekleştirdikleri çalışmalarında, girişimci çabaların ve radikal yenilik sürecini beş aşamalı bir süreç olduğunu ifade etmişlerdir. Yazarlara göre yenilik süreci; kavramın tanımlanması, model geliştirilmesi, prototip geliştirilmesi, sınırlı üretim ve tam üretim aşamalarından oluşmaktadır. Ayrıca yenilik faaliyetlerinin eş zamanlı olarak üç alanda ilerleme göstermesi gerektiğini vurgulamışlardır; teknolojik gelişme, pazarlama ve yeni iş yapıları yaratma. İşletmelerin yenilik yaratma sürecinde karşılaştıkları asıl sorunun bu üç alanı birleştirirken ortaya çıktığını eklemişlerdir.161
158
Gopalakrishnan ve Damanpour, a.g.e., 1998, s.2. 159
a.g.e., s.4 160
Gopalakrishnan ve Damanpour, a.g.e., 2000, s.15. 161
Livesay H. v.d., Technical Development and The Innovation Process, The Journal of Product Innovation Management, 4, 1989, ss.268-282.
Marquis ‘in 121 firma üzerinde gerçekleştirdiği önemli çalışmasında ise başarılı teknolojik yeniliğin altı aşamalı bir süreç olduğu görülmektedir; Tanıma, fikir üretimi, problem çözme, çözüm, gelişme, uygulama ve yayma. Tanıma aşamasında potansiyel pazar talebi ve teknik fizibilite aktivitelerine odaklanılır. Daha sonra, burada elde edilen bilgilerden fikir üretimi aşamasında yararlanılır. Problem çözme aşamasında ise bilgi toplama ve deney yapma faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Problemlerin çözümünde katılımcılar ya buluş ya da başka uygulamalardan adapte ederek yenilik gerçekleştirmektedirler. Geliştirme aşamasında ise amaç var olan kusur ve hataları düzeltmektir. Son aşamada ise geliştirilen yenilik uygulanır ve organizasyonun geneline yayılır.162Benzer şekilde Rosenthal ’da yeni ürün geliştirme sürecini; potansiyel pazar ya da pazar ihtiyacı, bir tasarım üretmek ya da icat etmek, ayrıntılı tasarım ve test, tasarım ve üretim, dağıtım ve pazarlama olarak beşe ayırmıştır.
Bu çalışmaların ortak özelliklerinden yararlanarak, yenilik sürecinin aşamaları aşağıda incelenecektir. Fakat yenilik sürecini, adım adım ayrı aşamalar olarak sınıflandırmak ve süreci bu şekilde ve sırayla gelişen bir süreç olarak değerlendirmek doğru değildir. Yenilik sürecinin karmaşık ve kendine özgü bir süreç olduğunu ve bu nedenle tüm organizasyonlarda süreçsel olarak benzer şekilde gelişmediğini savunan araştırmacılar oldukça fazladır (Pelz, 1983; King, 1982; Wolfe, 1994).
2.1.2.1. İhtiyacın Belirmesi
İşletmelerde yenilik sürecinin oluşabilmesi için ilk önce işletmelerin ihtiyacın veya fırsatın farkına varması gerekmektedir. İhtiyacın belirmesi aşamasında en önemli dış etken müşterilerdir. Bazen müşteriler tek başına işletmeyi yenilik yapmaya itebilir. Müşterilerin beklenti ve ihtiyaçlarını tam olarak karşılayabilmenin yanı sıra müşterilerin o zamana kadar farkına varamadıkları ihtiyaçlarının da karşılanması önemlidir. Diğer yandan, yenilik fikirlerinin büyük kısmı, rakip ürünlerin incelenmesiyle ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca, işletmeler içsel sebeplerle
162
de yenilik çalışması yapabilmektedir. Bu yeniliklerin birçoğu işletmenin sahip olduğu beşeri kaynaklardan gelmektedir. Bu nedenle çalışanlardan gelen fikirlerin hangi hiyerarşik düzeyden geldiğine bakılmaksızın iyice değerlendirilmesi önerilmektedir.
2.1.2.2. Fikir Geliştirme
Fikirleri geliştirme sürecinin temel amacı, birden fazla fikir üreterek bunları tüketici beklenti ve taleplerine uygun olarak değerlendirmektir. Fikirlerin oluşabilmesi için işletmenin, yapmak istedikleri yenilikler üzerinde yeterli düzeyde bilgi sahibi olması gerekir. İç ve dış çevre analizleri sonucunda işletme, konu ile ilgili bilgileri elde edebilecektir.163 Tüketicinin beklenti ve ihtiyaçları doğrultusunda yapacağı yeniliklerde, ilgili pazar araştırmasını da yapmak gerekir. Yapılan birçok araştırma, pazar araştırmasının başarılı ürün geliştirme için vazgeçilmez olduğunu göstermektedir.164 Ürün yeniliklerinde işletmelerin daha çok tüketici tercihlerine göre hareket etmesi ürünün pazara girmesini ve tercih edilebilirlik düzeyinin arttırılmasını sağlayacaktır.165
Rekabet ortamında sürdürülebilir rekabet avantajı olarak görülen yenilik, işletmelerin sadece ihtiyaç duyduğu zaman değil, sürekli bilgi toplama gerekliliğini de beraberinde getirmiştir. Bu sayede işletme toplamış olduğu bilgileri Ar-Ge faaliyetlerinde değerlendirebilecektir. Sürdürülebilir rekabet avantajını yakalayabilmesi için işletmelerin, Ar-Ge çalışmalarına önem vermesi gerekmektedir. Bunun yanı sıra çalışanların yaratıcılıklarının geliştirilmesine yardımcı olacak bir örgüt iklimi geliştirilmesi de yararlıdır. Örgüt kültürünün, insanların fikirlerini ve tekliflerini açıkça sunabildiği şekilde düzenlendiği organizasyonlarda yenilik başarı düzeyi artmaktadır. Örneğin, bu aşamada beyin fırtınası gibi yaratıcılık tekniklerinden ve sistematik programlardan yararlanılabilir. 166
163 Buijs, a.g.e., s.84. 164 Cooper, a.g.e., s.247. 165
S.Ottoson, Dealing with Innovation Push and Market Need, Technovation, C:24, 2004, s.280. 166
Jan Buijs, Modelling Product Innovation Processes From Linear Logic to Circular Chaos, Creativity and Innovation Management, 12/2, Haziran, 2003, s. 78.
2.1.2.3. Kavramsallaştırma
Genel olarak oluşturulan yeni fikir en ince ayrıntılarına kadar detaylandırılır. Tüketici tercihleri de dikkate alınarak fikir kavramsallaştırılır. Bu süreçte ürünü kimlerin kullanacağı, ürünün avantajları ve nerelerde kullanılacağı gibi sorulara cevap aranır. Bu aşamada ayrıca ön pazar araştırması, teknolojik uygulanabilirlik ve yeniliğin maliyet hesapları formüle edilmektedir.167
2.1.2.4. Yeniliğin Geliştirilmesi
Bu aşamada, müşteri, pazar ve çalışanlardan toplanan bilgi ve geri bildirimlerin değerlendirilmesi yapılmaktadır. Bu görüşmelerden elde edilen bilgiler doğrultusunda, teknolojik yeniliğin gerçekleştirilmesi kararı ve ihtiyaç duyulan kaynaklara yatırım kararı verilir. Ayrıca yeni süreçleri faaliyete geçirmek için organizasyon üyeleri teşvik edilir ve eğitilir.168
Yeniliğin geliştirilmesi aşamasında çoğu işletmenin yaptığı en büyük hata bu aşamada sadece Ar-Ge Departmanlarının aktif rol almalarını sağlamaktır. Fakat yenilik hiçbir zaman belli departmanlarla sınırlı kalmamalı, işletmenin tüm birimleri bu süreçte yer almalıdır.
Ayrıca işletmenin, hem içsel analizi hem de dışsal analizi eş zamanlı olarak geliştirmesi önemlidir. Örneğin, yenilik geliştirme takımı, eğer herhangi bir diğer işletmenin güçlü yanını stratejik olarak önemli olarak değerlendirmişse, bu güçlü olarak değerlendirdiği faaliyeti diğer rakiplerle de karşılaştırmalıdır. Böylelikle işletme, rakiplerinin önemli güçlü karakterlerini değerlendirmiş olur ve bu bilgiler ışığında kendi işletmesinin içsel analizini yaparak, işletmeye yeni stratejik güçler ilave etme fırsatı yaratır.169
167
Robert G.Cooper, The New Product Process: A Decision Guide For Management, Journal of Marketing Management, 3/3, 1988, s.251.
168
Cooper R.B. ve Zmud R.W., Information Technology Implemantation Research: A Technological Diffusion Approach, Management Science, 36/2, 1990, s.124.
169
2.1.2.5. Yeniliğin Uygulanması
Dört aşamadan da başarılı bir şekilde geçen yenilik modeli, deneme testleriyle tekrar değerlendirilir. Deneme üretimi yapılarak ürün müşterilere sunulur. Burada, pazar analizleri, müşteri analizleri, üretim analizleri ve finansal analizler gerçekleştirilir.170 Basit bir ifadeyle bu aşamada yenilik sınanır. Yenilik, yeni bir ürün, yeni bir hizmet, yeni bir program, yeni bir süreç veya yeni bir teknoloji şeklinde sonuçlanan bir süreçtir.