6. ARAŞTIRMA BULGULARI
6.3 Yerel Ekonomiye Katkı
155 Kapasite gelişimi
Et işletmelerinin kapasitelerinde hayvancılık desteklemelerin 2002 yılından başlayarak artışına rağmen 2007 yılına kadar değişiklik görülmemiş 2008 yılından başlayarak desteklemelerin artışı ile kapasitede artışlar gözlenmiştir.
Şekil 6.15 Yıllar itibariyle Aksaray’a verilen hayvancılık destekleri ve ziyaret edilen et işletmelerindeki kapasite gelişimi
156
Şekil 6.16 Hayvancılık desteklerinin Aksaray ilinde yerel ekonomiye etki kanalları
Hayvancılık desteklerinin mevcut ölçülebilen ve ölçülemeyen etkilerinin yanında bir de Çarpan etkisi2 bulunmaktadır. Sahada yapılan anketlerde üreticilerin desteklerin ortalama %85 oranında hayvancılık faaliyetinde kullandıkları belirlenmiştir.
Bu durum üreticilere ödenen hayvancılık desteğindeki her 100 TL’lik artışın 85 TL'sini hayvancılık faaliyetinde harcadıklarını3göstermektedir.
Ortaya çıkan bu sonucu çarpan denkleminde yerine koyarsak:
k = 1 / (1-c) k = 1 / (1-0,85) k = 6,66
2 Çarpan etkisi: Harcama yoluyla ekonomiye geri dönen paranın ekonominin diğer aktörlerinin gelirini oluşturması ve o aktörlerin harcamalarına imkan tanımasıyla, ekonomide paranın birden çok kez dönmesi demektir.Bu çalışmada da destekler girdi harcamaları olarak kabul edilmiş ve bunun diğer hayvancılık ile ilgili alt sektörleri ekonomik nasıl etkilediğini belirlemek amacıyla “çarpan etkisi” yaklaşımı olarak çalışılmıştır.
HAYVANCILIK DESTEKLERİ
iSTİHDAM ETKİSİ
GELİR ETKİSİ
HARCAMA ETKİSİ TARIMA
DAYALI SANAYİYE
ETKİSİ
SOSYO-EKONOMİK
YAPI
KÜLTÜREL ETKİ
ŞEHİR HAYATINA
ETKİ
157
Sonucunda çarpan katsayısı 6,66 bulunmuştur. Bu sonuç bir birim desteklemenin 6,66 kat ekonomiye çarpan etkisi ile katkıda bulunduğunu göstermektedir.
Hayvancılık desteklerinin Aksaray tarımsal GSYİH ve Türkiye GSYH’sına etkileri çarpan etkisi hesaplanmış ve Çizelge 6.53’te verilmiştir.
Aksaray iline verilen hayvancılık destekleri 2003-2019 yılları arasında toplam 590,1 milyon TL’lik destek ödemesi ve çarpan etkisiyle birlikte toplam 4,5 milyar TL’lik bir harcama etkisi yaratmıştır.
Hayvancılık desteklerinin diğer yerel ekonomiye katkıları da Çizelge 6.54’te verilmiştir.
158
Çizelge 6.53 Hayvancılık desteklerinin Aksaray ve Türkiye tarımsal GSYH’sına etkileri
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 TOPLAM (2003-2019) Aksaray İli
Hayvancılık Destekleri (A)
2,2 4,4 6,1 9,2 9,5 17,6 13,6 16,6 17,8 37,6 53,9 48,5 52,6 56,7 74,8 77,6 91,3 590,1 Çarpan
Etkisi (B)
(İle verilen destek X Çarpan Katsayısı)
14,7 29,3 40,6 61,3 63,3 117,2 90,6 110,6 118,5 250,4 359,0 323,0 350,3 377,6 498,2 516,8 608,1 3.930,1
Toplam Etki
=A+B 16,9 33,7 46,7 70,5 72,8 134,8 104,2 127,2 136,3 288,0 412,9 371,5 402,9 434,3 573,0 594,4 699,4 4.520,2
Türkiye Tarımsal
GSYİH 46.250 54.365 62.350 64.416 66.197 74.451 81.234 104.704 114.838 121.693 121.709 134.725 161.448 161.305 189.000 213.350 - - Toplam Etki
/Türkiye Tarımsal
GSYİH 0,04 0,06 0,07 0,11 0,11 0,18 0,13 0,12 0,12 0,24 0,34 0,28 0,25 0,27 0,30 0,28 - -
Türkiye
GSYH 468.015 577.023 673.703 789.228 880.461 994.783 999.192 1.160.014 1.394.477 1.569.672 1.809.713 2.044.466 2.338.647 2.608.526 3.106.537 3.700.989 - -
Toplam Etki
/Türkiye GSYİH 0,004 0,006 0,007 0,009 0,008 0,014 0,010 0,011 0,010 0,018 0,023 0,018 0,017 0,017 0,018 0,016 - -
Aksaray tarımsal
GSYH 507 594 617 690 756 938 1.127 1.148 1.157 1.240 1.732 2.095 1.931 2.407 - - -
Toplam Etki / Aksaray tarımsal GSYH
5,8 6,9 9,9 9,2 15,5 9,6 9,8 10,3 21,6 29,0 18,6 16,7 19,6 20,7 - - -
158
159
Çizelge 6.54 Hayvancılık desteklerinin ölçülebilir ve ölçülemeyen değişkenlerle yerel ekonomiye katkıları tablosu Değişkenler
Yerel Ekonomiye
Katkısı
Yerel Ekonomiye Katkısı (Nicel) Yerel Ekonomiye Katkısı (Nitel)
Yetiştiricilerin
yaş grupları Var İşletmelerin yaklaşık %80’i 22-44 yaş aralığında
Genç üreticiler daha fazla sayıda hayvan bakma eğilimindedirler. Dolayısı ile genç üreticilerin hayvancılık faaliyeti yaparak kırsalda tutunup, yerel ekonomiye daha fazla katkı sağladıkları söylenebilir.
Yetiştiricilerin
eğitim durumu - İşletmelerin %70’i ilköğretim %28 lise
Eğitim seviyesi yükseldikçe işletmelerde (lise mezunu üreticilerin hayvan sayısı diğer gruplara göre daha fazla) hayvan sayısı artmakta
Yetiştiricilerin
aile birey sayısı Var İşletmeler en az iki bireyden en fazla ise 8 bireyden oluşmakta
Aile birey sayısı arttıkça hayvan sayısı da artmaktadır.
Yetiştiricilerin beyanına göre aylık 2018 gelir
durumu Var
Ailelerin ortalama aylık net gelir miktarı olan 8.312 TL ve bu gelirin yaklaşık %30’u hayvancılıktan elde ediliyor;
8.312 TL/ay X 12=99.744 TL/yıl
17 yılda:1,7 Milyar TLX 6.994 işletme 11,8 Milyar TL hayvancılık geliri bu gelirin %30’u: 3,5 Milyar TL yerel ekonomiye katkı sağlanmıştır.
Hayvan sayısı arttıkça üreticilerin aylık gelirlerinin ve dolayısı ile hayvancılığın yerel ekonomiye daha fazla katkı sağladığını söylemek mümkündür.
Yetiştiricilerin kredi kullanım durumu
Var
Aksaray ilinde ZB ve TK kanalıyla 2003-2019 Haziran döneminde 2,7 Milyar TL kredi kullandırılmıştır. Bu miktarın %15’i hayvancılıkta kullanılmıştır. 2,7 Milyar TLX%15=508 Milyon TL kredi kullandırılmış olup, yerel ekonomiye katkı sağlanmıştır.
Çalışmada hayvan sayısı arttıkça üreticilerin daha fazla kredi kullandığı bulgusuna ulaşılmıştır.
Yetiştiricilerin üretici
birliklerine üyelik durumu
Var
İşletmelerin tamamına yakını (%96,4) üretici birliklerine kayıtlıdır. Hayvancılık desteklerinin (süt desteği) bir kısmı üretici birlikleri üzerinden verilmektedir.
Üretici örgütlerinden özellikle damızlık birliği Aksaray ilinde çok etkin çalışmalar yürütmektedir.
Küpeleme, suni tohumlama vb. gibi çalışmalarda üreticiler ile birlikte yerel ekonomiye katkı vermekte diğer taraftan çalışan personeli ile de yerel de yerel ekonomiye katkı vermektedir.
159
160
Çizelge 6.54 Hayvancılık desteklerinin ölçülebilir ve ölçülemeyen değişkenlerle yerel ekonomiye katkıları tablosu (devam)
Yetiştiricilerin sosyal güvence durumu
Var Araştırmaya katılan üreticilerin %91 inin sosyal güvencesi vardır.
Sosyal güvenceye sahip olma durumu direkt olarak yerel ekonomiye katkı sağlamaktan uzak olsa da emekli olma genel sağlık sigortasından yararlanma gibi imkânlarıyla dolaylı olarak yerel ekonomiye katkı sağlamaktadır. Ayrıca işletme sahiplerinden bir kısmı aldıkları hayvancılık desteklemeleri ile sosyal güvenlik primini yatırdıklarını dile getirmişlerdir.
İşletmelerin mülk ve kiralanan arazi
büyüklüğü Var
İşletmelerin %77 mülk arazisine sahip (46,7 da-167 da), %23 ise mülk arazisi olmadığı da hayvancılık yapmaktadır.
Kiraladıkları arazi büyüklüğü ise 99-350 da arasında değişmektedir.
Üreticilerin hayvan sayısı arttıkça mülk arazi ile karşılayamadıkları yemi temin maksadıyla arazi kiralamaya yöneldikleri ve hayvan sayısı arttıkça daha fazla miktarda arazi kiralama ihtiyacı hissettikleri belirlenmiştir.
İşletmelerin hayvan varlığındaki değişimin etkisi
Var
Prodüktif demirbaş kıymet artışı ve hayvan varlığındaki değişimin kıymet artışı 2002 yılında 33 Bin Kültür,30 Bin Melez, 7 Bin yerli sığır 2018 yılında 222 Bin Kültür,43 Bin Melez, Bin adet yerli sığır
Üreticilerin %67,0’si desteklerin hayvan varlığını arttırdığını düşünüyor.
Kültür (222-33)=189 BinX8 Bin TL=1,5 Milyar TL Melez (43-30)=13 BinX5 Bin TL= 65 Milyon TL Yerli (7-1)= - 6 BinX3 Bin TL=-18 Milyon TL Toplam Fayda: 1,5 Milyar TL
Hayvan sayısı arttıkça işletmelerin besicilik faaliyeti açısından değerli olan erkek hayvan besisine yöneldikleri, hayvan sayısı az olan işletmelerin ise pahalı olan girdilerini temin açısından finansman ihtiyaçlarının karşılanması açısından daha az sayıda buzağı ve dana düve bakma eğiliminde oldukları bu hayvanlara yem vermek, bakmak yerine daha fazla satmayı tercih ettikleri belirlenmiştir. Aksaray ilinde etçil ırka hızlı bir geçiş söz konusudur.
İşletmelerin süt verimlerindeki
değişimin etkisi Var
Günlük ortalama 20 litre (Aksaray’da 2002 yılında 60 Bin ton, 2018 yılında 410 Bin ton süt üretilmiştir)
410 Bin ton - 60 Bin ton=350 Bin ton *bin 200 TL süt fiyatı=420 bin TL diğer yıllarda yaklaşık dahil edilince Toplam Fayda: 2,1 Milyar TL
Aksaray ilinde Hayvan sayısında ve kültür ırkında artışlar peşinden süt üretiminde artışı getirmiş ve dolasıyla hayvancılık işletmelerin süt satışı ve destekleme aldığı gelirin yanı sıra süt işletmesine giren süt miktarındaki artışla sağlanan fayda artmıştır.
160
161
Çizelge 6.54 Hayvancılık desteklerinin ölçülebilir ve ölçülemeyen değişkenlerle yerel ekonomiye katkıları tablosu (devam)
Hayvancılık işletmelerinin istihdama etkisi
Var
Ortalama bir hayvancılık işletmesinde 2,5 kişi istihdam oluşturuyor.
Üreticilerin %48,2’si desteklerin istihdamı arttırdığını düşünüyor
6.994 hayvancılık işletmesi X 2,5 kişi=17.485 toplam istihdamX1.200TL işgücü maliyeti X12 ay=251 Milyon TL/yıl
2002 den bu güne yaklaşık Toplam Fayda: 2,3 Milyar TL
Hayvancılık işletmelerinin büyük bir kısım aile işletmesi şeklinde yani kendi aile işgüçleri ile işletmelerinin işgücünü karşılamaktadırlar.
Hayvanların sigortalanmasının etkileri
Var
2006 yılından bu güne kadar 106 Bin hayvan sigortalanmıştır.
Kredi ile hayvan alan ancak kaç adet hayvan için hasar tutarı ödendiğine ilişkin verilere ulaşılamamıştır.
Hayvancılık Desteklerinin etkileri
Var
2002 yılında 1,5 Milyon TL hayvancılık desteği alan Aksaray ili 2019 yılında 91 Milyon TL 2003-2019 arasında ise toplam 590 Milyon TL destek ödemesi yapılmıştır.
Hayvancılık desteklemelerinden aldıkları paranın %85 ini hayvancılığa (yem alımı, veteriner hizmetleri, alet ekipman vb.) aktardıkları saptanmıştır. Aksaray ili ekonomisine giren destekleme tutarı ilin içerisinde kalarak özellikle kırsalda insanların yaşadıkları yerde tutunmasına etki etmektedir.
Yem bitkisi ekilişinin yerel ekonomiye etkisi
Var
Türkiye genelinde ve Aksaray’da son üç yılda hayvancılık desteklemelerin ilk üç sırasında yem bitkileri desteği yer almaktadır. Aksaray’da hayvan sayısındaki artış, yem bitkileri ekilişini de artırmıştır.
Aksaray ili 2018 yılı bitkisel üretiminde 1,4 milyon ton üretimle yonca ilk sırada yer almaktadır. Yonca üretimi, ilin büyükbaş hayvan varlığının yem ihtiyacını karşıladığı gibi diğer hayvancılık potansiyeli yüksek olan illere nakli yapılmaktadır. Hatta hiç hayvanı olmayanlar dahi yonca üretimi yapmakta ve desteklemeden faydalanmaktadır. İlin yerel ekonomiye katkısı açısından büyük önem arz etmektedir.
Hayvancılık desteklemelerinin teknoloji
kullanımına etkisi
Yok
Üreticilerin %56,4’ü desteklerin teknoloji kullanımını değiştirmediğini düşünüyor
Hayvancılık desteklemelerinden aldıkları paralardan az da olsa hayvancılık işletmelerinde kullandıkları alet ekipmanlardan (yem karıştırıcı ve süt sağım makinası gibi) aldıkları görülmüştür.
161
162
Çizelge 6.54 Hayvancılık desteklerinin ölçülebilir ve ölçülemeyen değişkenlerle yerel ekonomiye katkıları tablosu (devam)
Hayvancılık desteklemelerinin yetiştirici ile iletişimin sağlanmasına etkisi
Var
Üreticilerin %81,8’ü desteklerin devlet ile yetiştirici arası iletişimi arttırdığını düşünüyor
Hayvancılık desteklemelerinden faydalanmak isteyen üreticilerin başvuru için Tarım Orman İl ve İlçe Müdürlüklerine gittikleri esnalarda ve il ve ilçe müdürlükleri personelin destek başvuru yapanlara gittikleri kontrol esnalarında bilgi alışverişi üretimin verimliliği ve dolasıyla yerel ekonomiye katkısı açısından önemli olduğu görülmüştür.
Hayvancılık desteklemelerinin kırsaldan göçe etkisi
Yok
Üreticilerin %49,1’i desteklerin kırsaldan göçü önlemediğini düşünüyor
Hayvancılık desteklemelerinin düzenli bir gelir olmadığı gibi süreklilikte arz etmemektedir. Ödemeler yılın sadece belli dönemlerinde yapılmakta üreticilerin bir yıl sonra hangi desteklemelerden de faydalanacağını bilmemektedir.
Hayvancılık desteklemelerinin aile işgücünün etkin
kullanılmasına etkisi
Yok
Üreticilerin %44,5’i desteklerin aile işgücünün etkin kullanılmasını arttırdığını düşünüyor
Hayvancılık desteklemelerinde hayvan sayısı artıkça destek miktarı da artmaktadır. Hayvan sayısı artıkça aile iş gücü de artmaktadır. Ancak üreticilerin aile birey sayısı veya işletmedeki dezavantajlı gruplara göz alınarak hayvancılık destekleme modeli oluşturulmadığından hayvancılık desteklemelerinin aile işgücüne etkisi olduğu söylenemez.
Hayvancılık desteklemelerinin örgütlenmeye etkisi
Var
Üreticilerin %76,4’ü desteklerin örgütlenmeyi arttırdığını düşünüyor
Üreticiler hayvancılık desteklemelerinin bazılarının Süt desteği gibi üretici birlikleri üzerinden verilmesinden dolayı üye olmaktadırlar. Ancak Aksaray ilinde damızlık birliği hem çalıştırdığı yerel personel hem de üyelerine vermiş olduğu hayvancılık hizmetler ile hem üyelerinr hemde ilin ekonomisine katkı vermektedir.
162
163
Çizelge 6.54 Hayvancılık desteklerinin ölçülebilir ve ölçülemeyen değişkenlerle yerel ekonomiye katkıları tablosu (devam)
Hayvancılık desteklemelerinin markalaşmaya etkisi
Yok
Üreticilerin %77,3’ü desteklerin markalaşmayı arttırmadığını düşünüyor
Yetiştiriciler markalaşmayı Sütaş ve Torku gibi büyük firmaların, süt alıcısı olmasını markalaşma olarak değerlendirdikleri görülmüş ve bu yönüyle alıcılar tarafından verilen süt kalite desteğini önemsemrkle birlikte reel anlamda markalaşmaya etkisi olmamaktadır.
Hayvancılık desteklemelerinin üretim
maliyetlerine etkisi
Var
Üreticilerin %31,8’i desteklerin üretim maliyetlerini
değiştirmediğini düşünüyor İşletmelere giren destekleme miktarı maliyeti düşürmekte önemli bir etkendir. Hayvancılık desteklemelerinden aldıkları desteklemelerin büyük bir kısmı ile kesif yem almaktadırlar. Süt alıcı büyük firmalar aldıkları sütün karşılığında üreticiye vadeli kendi yem fabrikalarından ürettikleri yemi satmaktadırlar.
Aksaray’da ki yem, et ve süt işletmelerindeki etki
Var
İşletme sayısı (Arttı) %
İşletme geliri 14 66,7
İstihdam 14 66,7
Hayvan sayısı 9 64,3
Bitkisel ürün çeşitliliği 9 64,3
Süt Üretimi 9 64,3
Süt Satışları 9 64,3
Aksaray’da 2002-2018 yılları arası yem, et ve süt işletmelerinin; kapasitelerinde, üretimlerinde, satışlarında, gelirlerinde ve istihdamlarında yaklaşık
%65 artış görülmüştür. Bu artışlar ilin ekonomisine katkı sağlamaktadır.
Aksaray’da ki yem, et ve süt işletmelerindeki istihdam etkisi
Var
Yem işletmelerindeki mavi yakalı personel sayısı 2002 yılında 50 iken 2017 yılında 221 personele, beyaz yakalı personel sayısı 7’den 29’a, süt işletmelerindeki mavi yakalı personel sayısı 19’dan, 991 personele, beyaz yakalı personel sayısı 7’den 61’e, edilen et işletmelerindeki mavi yakalı personel sayısı 9’dan 57’ye, beyaz yakalı personel sayısı 9’dan 73’e yükselmiştir. Diğer yıllarda kabaca dahil edilince Hesaplanan Toplam Fayda tahmini: 3,4 Milyar TL
Aksaray’daki hayvan sayısındaki artış ile beraberinde et, yem ve özellikle de süt işletmelerindeki istihdam artışı ilin ekonomisine çok önemli katkı sağlamıştır.
Çalışanların il içerisinden olması aile ortalama büyüklüğü 4 kişiden oluşan ilin yapısı düşünüldüğünde ilin ekonomisi için büyük bir katkıdır. Hayvancılığın gelişimi sonucu işletmelere doğrudan istihdam katkısının yanı sıra alt sektörlerde ki istihdamın artışı da önemlidir.
163
164
Çizelge 6.54 Hayvancılık desteklerinin ölçülebilir ve ölçülemeyen değişkenlerle yerel ekonomiye katkıları tablosu (devam)
Aksaray’da ki yem, et ve süt işletmelerindeki kapasite etkisi
Var
Yem işletmelerindeki kapasite gelişimi 2002 yılında 88 ton/gün iken 2017 yılında 448 ton/gün’e, süt işletmelerindeki kapasite 21 ton/gün iken1.400 ton/gün’e, et işletmelerindeki kapasite 2 ton/gün iken 10 ton/gün’e yükselmiştir. Diğer yıllarda kabaca dahil edilince Hesaplanan Toplam Fayda tahmini: 4,1 Milyar TL
Hayvancılıktaki (hayvan sayısı artışı, kültür ırkındaki gelişmeler vb.) gelişmeler et, yem ve özellikle de süt işleme sektöründe Sütaş gibi büyük markaların ildeki potansiyeli görüp yatırım yapmaları, yem, et ve süt işletmelerinde kapasite artışlarına neden olmuştur.
Hayvancılık sektörü birbirleriyle ilişkilidir. Doğru orantılı bir artış söz konusudur. Hayvan sayısındaki artış; yem ihtiyacı artışını ve süt deki artışı, sonucunda da kapasite ve istihdam artışını yanında getirmiştir.
Toplam yerel ekonomiye katkı (2003-2019)
Yıllık ortalama: 18,1 Milyar TL
1,06 Milyar TL yıllık yerel ekonomiye hesaplanabilir katkı sağlanmıştır.
164
165